ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
рын және жалпы балалар фоль-
клорын, ескерусіз қалған бата сөз-
дердің, демонологиялық және кос-
могониялық аңыз-әңгімелердің фоль-
клорлық жеке жанр түрі ретінде те-
реңдете зерттеліп жүргенін қосатын
болсақ, очерктегі жанрға, түрге бө -
лудің әлі маңызын жоймағаны ай -
қындала түседі. Фольклорист ға лым-
дарды автор айтқан бірнеше түрлер,
әсіресе алғыс және қарғыс мәндегі
сөздер, емдеу өлеңдер, т.б. жаңа ба-
ғыттағы жаңа зерттеулер жүргізуге
жетелеп тұр деген ойдамыз. Кесте-
нің мазмұнына көз салсақ, қазақ
фольклорының көптеген түрлері ке-
йінгі кездегі классификацияға енгі-
зілмегенін, ғылыми тұрғыда зерт-
телмегенін байқау аса қиын емес.
Автордың осы еңбегі арқылы
сол кездегі әдеби-теориялық, әде-
би-тарихи талдау жасай тексеру
ба ғыттарындағы
ғылыми-зерттеу-
ші лік ой-пікірге қосқан бірнеше жа-
ңа ойларын атап көрсеткен дұрыс.
Біріншіден, қазақ өлеңінің табиға-
ты туралы ғылыми ой қозғай келе,
«Қазақ тіліндегі екпін сөз соңына
түсетіндіктен қазақ поэзиясы әр
өлеңдегі бірдей буын санына құрал-
ған силлабикалық өлең өлшемі бо-
лып келеді», деп бұл өлең құрылы-
сының ерекшелігін түсіндіріп бер-
ген. Екіншіден, кез-келген поэзия лық
түрдегі фольклорлық шығарма ның
әнмен айтылуына көңіл аударады.
Үшіншіден, фольклордың авторы
мен сақтаушысы халық екенін, сон-
дықтан халық шығармалары деп ата-
латынын, ал таратушылар әр түрлі
өнер иелері деп көрсетеді. Оларды
өлеңші (песнопевцы), ақын (народ-
ные поэты импровизаторы) және
халық билері (народные бии, стар-
шины, судьи) деп үшке бөледі де:
«Қалың бұқара арасынан шыққан
олар – халық әдебиетінің мән-маз-
мұны мен тіл тазалығын сырттан ке-
летін жат әсерлерден қорғаушылар,
әрі ғасырлар бойы ұрпақтан-ұр пақ-
қа жеткізіп, қазақ халық әдебиетін
өзгеріссіз сақтаушылар» деген тұжы-
рым білдіреді. Төртіншіден, қазақ
хал қының бойындағы импрови за-
тор лық өнер мен есте ұстау қабіле-
тінің ерекше дамығанын айта оты-
рып, осының негізінде фольклорлық
шығармалардың көп болу себептерін
ашып береді. Бұл айтылғандардың
бәрі қазақ әдебиеттану ғылымы ның
туу кезеңін жаңа бастаған дәуірі үшін
аз табыс емес еді.
Түйіндей айтсақ, Х. Досмұхаме-
довтің ұзақ уақыт бойы белгілі се-
бептермен ғылыми айналымға түс-
пей келген, нақты бағасын ала алмай
жүрген бұл еңбегі қазақ әдебиетта ну
ғылымының туа бастаған кезеңі үшін
ғана емес, бүгінде де құнды еңбек
болып табылады. Қазақ фолькло-
ры ның жанрлары мен түрлерін са-
ралаудағы дәлелдерінің орнықты,
теориялық пайымдауларының бай-
сал дылығымен ұлттық фольклорта-
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У