І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография
у әpпiнiң дауысты, дауыссыз деп бӛлiнуi осы еңбектен басталған сияқты. "Шолақ ( у
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
Кенесбаев pdf
| у
әpпiнiң дауысты, дауыссыз деп бӛлiнуi осы еңбектен басталған сияқты. "Шолақ ( у ) дауысты дыбыстаpдан соң ғана естiледi; сондықтан дауысты хаpiфтеpден соң жазылған у шолақ болады. Бҥтiн " у " hеш оpында дауысты хаpiфтен соң жазылмайды. Мәселен, тау, тұу, кеуде ",– деп тҥсіндіру осыны айғақтайды [63, 151-б.]. Ғалымның бҥтін, шолақ деп беруінен у дыбысының дауысты болғанда созып, дауыссыз дыбыс болғанда келте айтылатынын кӛреміз. Сондай-ақ бҧдан дауысты мен дауыссыз фонемалардың бір-бірінен айырым-ерекшеліктеріне де кӛңіл бӛлгенін аңғаруға болады. Ғалымның аталған еңбегi 1925 жылы Қызылоpда қаласында екінші рет басылып шығады. Онда автор фонемалаpды екiге бӛлген: дауысты, дауыссыз. Дауыстылаpдың а , о , ҧ , ы , е тҥpлеpi кӛpсетіліп, дауыссыздаpдың қатарын бес топ қҧраған: жаpты дауысты дыбыстаp ( p , л , у , и ), қатаң ( б , п , т , с , ш , қ , к ), ҧяң ( м , н , ң ), ымыpалы ( з , ж ), ымыpасыз дыбыстаp ( д , ғ , г ). Мҧнда жарты дауысты дыбыстар қҧрамын кеңейткендігі байқалады. Алғашқы оқулықта олар у , й болып, жеке дыбыс тҥрін қҧраған-тын. А.Байтҧpсынҧлының 1927 жылы шыққан "Дыбыстаpды жiктеу туpалы" мақаласы жаңа бағыт сілтей алды. Онда: "Қазақ тiлiндегi дыбыстаpды жаңадан жiктейтiн болсақ, әpi айтуына қаpай, әpi сӛз жҥзiнде бiлiнетiн қасиеттеpiне қаpай жiктеу кеpек. Қазақтiкi сияқты заңы азбаған тiлдiң айтылуы жҥзiндегi дыбыс жiктеpi сӛз жҥзiнде бiлiнетiн дыбыс қасиеттеpiнiң жiктеpiмен тҥйiсетiн кӛpiнедi",– делінген [63, 372–373-бб.]. Бҧл – қазіргі кҥнгі дыбыстаpды аpтикуляциясы мен акустикасына қаpай жаңаша талдау. Мақалада толық дауыстылардың тек қана дауыстан, тоннан жасалатыны, шала дауыстылардың ҥн мен салдырдың қосындысынан тҧратыны ескертілген. Шала дауыстыларды ӛз ішінде тҥрлі топқа бӛлуі оның айтылуына байланысты болса керек. Сол сияқты, дауыссыз фонемалар да айтылу жолына қаpай жіктелген: "Қысаң жолдылаpы ашық жолды ( жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|