І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография


ҽ фонемасының айтылуы  жӛнiнде: "Әзеpбайжан, ҧйғыp, башқҧpт тiлдеpiнде  ҽ



Pdf көрінісі
бет64/121
Дата27.11.2023
өлшемі1,17 Mb.
#129731
түріМонография
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   ...   121
Байланысты:
Кенесбаев pdf

ҽ
фонемасының айтылуы 
жӛнiнде: "Әзеpбайжан, ҧйғыp, башқҧpт тiлдеpiнде 
ҽ
тҥбip iшiнде де, 
қосымшалаp қҧpамында да айтылады, ал қазақ тiлiнде тек қана бipiншi буында 
айтылады. Қолдану жиiлiгi тҧpғысынан әзеpбайжан, ҧйғыp бipыңғай да, одан 
кейiн татаp, башқҧpт тiлдеpi тҧpады. Ең сиpек айтатын тiлдеp – қазақ, тҥpiк 
тiлдеpi"
,
– 
деп ойын білдіреді [148, 19-б.].
Е
,
ы
,
i
фонемалаpы еpiннiң қатысына қаpай бip-бipiне жуық айтылады. 
Тiл қатысы жағынан 
ы
фонемасы 
е

i
фонемалаpынан жуан айтылуымен 
ажыpатылады. Ғалым қазақ тіліндегі 
ы
фонемасын орыс тіліндегі фонемадан 
артикуляциясы жағынан ӛзгеше екенін аңғарған: "Орыс тілінің 
ы
фонемасына 
қарағанда қазақ тіліндегі 
ы
тілдің азын-аулақ кейін жиырылуынан пайда 
болғандықтан, ол жуанырақ естіледі. Сондықтан орыс тіліндегі 
ы
жіңішкелеу, 
әрі әнтек созылыңқы естіледі, осының салдарынан 
рынок
тәрізді сӛз қазақтың 
айтуында кейде 
ринок
тҥріне жуық естіледі" [8, 232-б.]. Ол 
е (э)
ауыздың оpта 


шамамен ашылуынан (яғни тiл мен иектiң шамалы тӛмен тҥсуiнен) пайда 
болатынын дҧрыс анықтаған. Мҧндай пікір Қ.Кемеңгерҧлында кездескен және 
кейінгі зерттеушілердің еңбектерінен де орын алды. Бҧл ғалымдар 
тҧжырымдарының сабақтастықтығын байқатады. Аталған фонема жайында 
Б.Қалиҧлы тӛмендегіше ой тҥйеді: "Ол (
е
) тілдің даму барысында 
а
мен 
ҽ
дыбыстарының ортасынан шығып, кейіннен пайда болған дауысты дыбыс. 
Е
дыбысы 
а
дыбысының 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   ...   121




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет