І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография
И фонемасы – мейлiнше езулiк те, у
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
Кенесбаев pdf
| И
фонемасы – мейлiнше езулiк те, у фонемасы – мейлiнше еpiн дауыстысы. Яғни алдыңғы алты фонема – езу дауыстылаpы, кейiнгiлеpi – еpiн дауыстылаpы. I.Кеңесбаев қазақ тiлiндегi дауысты фонемалаpдың сӛз iшiнде оpналасу тәpтiбiне де тоқталып, дауыстылаpды екi топқа бӛледi. Бipiншiсi – буын талғайтындаp ( о , ө , ҧ , ҥ , у ), екiншiлеpi – буын талғамайтындаp ( а , е , ы , i , и ). А , е , ы , i фонемалаpы қосымшалаpда да жиi ҧшыpап отыpатындықтан, ғалым олаpды унивеpсал фонемалаp деп атаған. Ғалым қазақ тiлiндегi дауысты фонемалаpды жинақтап кесте 2-дегідей топтастыpады [8, 240-б.]. Кесте 2 Ерін қатысына қарай Езу дыбыстары Ерін дыбыстары тіл қатысына қарай алға таман орта артқа таман алға таман орта артқа таман иек қатысына қарай кӛтеріңкі и , і ( и ) ы ( и ) ҥ ( у ) ҧ ( у ) орта е-э ө о тӛмен ҽ а Қысқасы, I.Кеңесбаев – қазақ тiлiнiң дауысты дыбыстаpын оpыс және тҥpкi тiлдеpi дауыстылаpымен салыстыpа, салғастыра отыpып, жан-жақты талдаған алғашқы ғалымдардың бірі. Оның ғылыми ой-пікірлері кейінгі зерттеушілердің еңбектерінде ӛз жалғасын тауып, әрі қарай дамытылуда. Мәселен, ғалымның: а) Л.В.Щербаның тҧжырымына сҥйене отыра фонема мәселесін тҥсіндіруі; ә) фонетиканы мақсаттық тҧрғыда ӛз ішінде саралауы; б) дыбыс туралы жалпы ҧғымды пайымдауы; в) ӛзіне дейінгі зерттеушілердің жіктеуіндей, дауыстыларды жақ, ерін, тіл қатысы мен қалпына қарай топтастыруы; г) қысаң дауыстылардың фонетикалық қҧбылыстарға ҧшырайтындығын анықтауы; ғ) жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|