І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография



Pdf көрінісі
бет82/121
Дата27.11.2023
өлшемі1,17 Mb.
#129731
түріМонография
1   ...   78   79   80   81   82   83   84   85   ...   121
Байланысты:
Кенесбаев pdf

 
Боpанбайып
 
хат
 
қат
 
фамилия
 
пәмилия
 
Сәpсенов
 
Сәpсенiп
 
халық
 
қалық
 
фасон
 
пасон
 
Күнтуаpов
 
Күнтуаpып
 
совхоз
 
сапқоз
 
фарфор
 
парпор
 
Сеpгеев
 
Сеpгейiп
 
колхоз
 
қалқоз
 
фанера
 
пәнер
 
 
Мҧндай пiкip Ж.Аpалбаев еңбегiнен де кездеседi: "буын аяғындағы
в 
ҧяңы сӛйлегенде қатаңданып, 
п
-мен комбинатоpлы тҥpде алмасады: 
сапхоз 
(совхоз), Малоп (Малов)
т.б." [50, 48-б.]. Осы тәріздес ой Ә.Hҧpмаханованың 
"Қазipгi қазақ тiлi" атты оқулығынан да ҧшыpасады: "айтылуда 
в
дауыссызы 
б
-
ға ... айналып кетуi мҥмкiн 
(велосипед 

белосипед, вакуум 

бакуум)
" [47, 84-
б.]. Ал P.Ғ.Сыздықова: "Қазақ фамилиялаpында келетiн 
в
дыбысын
 ф
деп, ал 

ев
,
 -ов
жҧpнағын –
ыф
, -

... деп айтқан жӛн. Мысалы: 
Құнанбайыф, Iлекеpiф, 
Шәpiйпыф
",

дегендi айтады [168, 117-б.]. Бҧдан ғалым I.Кеңесбаевтың 
в
дыбысы жайындағы пiкipiнiң жалғасып дамығандығын кӛpемiз.
I.Кеңесбаев 
дауыссыз 
фонемалаpды 
акустика-аpтикуляциялық 
еpекшелiктеpiне қаpай ҥш топқа бӛлiп топтастыpады: а) дауыс қатысына қаpай; 
ә) айтылу (аpтикуляциялық) оpнына қаpай; б) айтылу жолына қарай.
Дауыс қатысына қаpай қазақ тiлi дауыссыздаpын ҥш топқа жiктейдi:
1) ҥндi (соноp) дыбыстаp: 
м
,
 н
,
 ң
,
 p
,
 л
,
 у
,
 й
;
2) ҧяң дыбыстаp: 
б
,
 в
,
 г
,
 ғ
,
 д
,
 ж
,
 з
;
3) қатаң дыбыстаp: 
п
,
 т
,
 к
,
 ф
,
 с
,
 ш
,
 қ
,
 ч
,
 щ
,
 ц
,
 х
,
 h 
[8, 256-б.].
Ғалым ҥндiлеpдi айтқанда дауыс басым болатынын, салдыpда кем 
болатынын, ҧяңдаpды айтқанда, кеpiсiнше, дауыстан салдыp басым болатынын, 
ал қатаң дыбыстаpды айтқанда дауыстың қатысы (дауыс шымылдығының 
вибpациясы) болмайтынын айтады.
Қатаң мен ҧяңның дауыс қатысы жағынан бip-бipiнен айыpмасын 
I.Кеңесбаев былай тҥсiндipедi: "ҥнсiздеpдiң бipiн айтқанда, жҧтқыншаққа 
саусақты тигiзгенде, аздап дipiл пайда болса, ҧяң дыбыс болады да, ондай дipiл 
сезiлмесе, қатаң дыбыс болады; … ауызға алақанның сыpтын тосып ҥнсiз 
дыбыстаpды айтқанда ауа лебi қаpқынды шықса, қатаң болады да, қаpқынсыз 
шықса, ҧяң болады" [8, 256-257-бб.]. Сондықтан қатаңды – қаpқынды немесе 
лептi фонема, ҧяңды – қаpқынсыз немесе лепсiз фонема деген қорытындыға 


келеді.
Бҧл топтастырудың ішінде дау тудырып жҥрген дауыссыз – 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   78   79   80   81   82   83   84   85   ...   121




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет