I п т I к X. Қожабаева

B) Қазір, бекер
C) Алға, артта
Д) Қолма-ңол,  кезек-кезек,
Е) Әдейі, қасақана
18. Салыстырмалы шьірайдың жцрнацтары жалган- 
ган  устеулерді  табыңыз.
A) Бүгін, былтыр
B) Ертерек, төмендеу
C) бет алды, алға 
Д) Наң,  нағыз
Е) Осылай, осылайша
19. Көсемиіелі тіркесті табыңыз.
A) Қозғалтңыш көлемі
B) Қозғалтңышты ңыздырыпты
C) Негізгі бағдаршам 
Д) Тайғақ жол
Е) Қауілті бүрылыс
20. Көсемше  тцлгалы  етістіктің  жіктеліп  тцрган 
тцрін  табыңыз.
A)  Көмектесемін
B) Барарсыңдар
C) Білсе бол; (Ы
Д)  Көрмеспін 
Е) Болмады
21.Есімше тцлгалы баямдауышы бар сөйлемді табыңьіз.
A) Мен тапсырмаңды ррындадым
B) Ол кеше ж аңа автомобиль сатып а пды
C) Қозғалтңыштың шуылын анық естідім 
Д) Қозғалтңышты қыздыру керек
Е) Миллиардер Соичиро  Хонданың өкесі темір үста* 
сы болғаи
22. Қай сөйлемде есімше бастауыш болып  тцр?
A) Соичиро Хонда  1938 жылы поршень сақиналарын 
ойлап тапты
B) Өр автомобиль  жүргізуші  жол  қозгалысы  ереже- 
лерінінің талаптарын саңтайды
C )с - Хонда 1991  жылғы 5 тамызда Токио қаласында 
дүние салды 
^  ^ ;

Д) Келгендер асыңпай төрге шьгқты 
Е) Мен оған екінші рет хат жазбақпын
23. Есімшелі сөздерді  көрсетіціз.
A )
 Таны, есті
B) Барар, қайтңан
C) Ж аз, көктем 
Д) Төрттен бір 
Е) Біреу
24. Етістпіктің  ауыспалы  осы  шақ  тцрінде тцрган 
сөзді  көрсетіңіз.
A) Ж азатын еді
B) Ж азарсың
C) Жазбассың 
Д) Ж азамын
Е) Ж аздым 
і
25. Ет іст ікт ің болжалды келер шақ тцрінде тцрган 
сөзді  көрсетіціз.
A) Келеді
B)  Келермін
C) Келмейді 
Д) Келіп кетті 
Е) Кетерсің
26.  Е т іст ікт ің   ауы сп алы   (д а гд ы л ы )  өт кен  ш ац 
тцрінде  тцрган  сөзді  көрсетіңіз.
A)  Көмектескен
B) Көмектесті
C)  Көмектеспеді 
Д)  Көмектесетін 
Е)  Көмектеспек
27.  Ет іст ікт ің  бцрынгы  ( субьект ивт і)  өткен  шақ 
тцрінде  тцрган  сөзді  көрсетіңіз.
A) Барыпты
B) Бармақ екен
C) Бармайды
Д) Вармады 
Е) Барады
28.  Салыстырмалы шырайды табыңыз.
A) Салт-дөстүріңді жаңғырт
B) Көшеде сүлу ғимараттар көп

С) Жолдасыңа ад ал бол 
Д) Сенікінен гөрі оныкі ңымбаттау 
Е) Кездескенше,  сау бол!
29.  Е т іст ікт ің  ауы спалы   (
дагды лы
) 
өт кен  іиақ 
тцрінде тцрган сөзді  көрсетіңіз.
A)  Көмектескен
B) Көмектесті
C) Көмектеспеді
Д) Көмектесетін 
Е)  Көмектеспек
30. М амандықты білдіретін  туынды 
зат есімін та- 
быцыз.
A) Мағына
B) Теңіз
C) Жолшы 
Д) Үйрек
Е) Бастьщ
31. Тцбір морфемадан  гана тцратын сөзді табыңьіз.
A) Жұлдыздар
B) Әдіскер
C)  Белсенділік
Д) Мұз
Е) Бесжылдың
32. Етістіктен жасалган туынды зат есімін табыңыз
A) Жүк
B)Қор
C) Белгілі 
Д) Тексерген 
Е) Қоэғалтқыш
33. Сөз тудырушы жцрнагы бар 
сөзді 
табыңыз.
A) Мысьгқ
B) Аспан
C) Тіліміз 
Д)Сездік
Е) Пайда
34. Сөз тудырушы жцрнагы бар сөзді табыңыз.
A) Келген
B) Жаза
C) Қала

Д) Кітаптар 
Е) Балыңшы
35. Ж уан  буынды  сөзді  табыңыз.
A) Төулік
B) Күшті
C) Дәмді
Д)  Ж ергілікті 
Е) Қозғалыс
№9. Мәтінді оқып, төмендегі сүрақтарға жауап беріңіз. 
Мәңгілік қозғалткыш   мәселесі  неге ғалымдар тара- 
пы нан  қолға  алы нбайды ?  Әлде  ол  тиімсіз  нәрсе  ме? 
Мәңгілік қозғалтқыш  неғе жасалмайды?
Мәңгілік  қозғалтқыш тың  мәнісі  мынада:  ол  жүмыс 
істеу барысында өзіне қаж ет энергияны да алып отыруы 
тиіс.  Ягни ңозғалтқыштың толық бір жүмыс циклі (ай- 
налымы)  өзі шығындаған  энергиядан  көп энергия  шы- 
ғаруы  керек.  Сонда ғана ол  пайдалы да тиімді болады. 
Өйтпесе оның қаж еті не?
Осындайды  істемек  болып  көрген  бірталай  тапқыр- 
лар тек тәжірибелік пайымдалулармен шектеліп келген. 
Олар ешңандай энергия жүмсамай жүмыс істеуді көзде- 
ген. Ал ол іс жүзінде мүмкін бе? Қазіргі күннің ғалым- 
дары оған дүрыс жауап бере алмайды.  Өйткені ол энер- 
гияның сақталу заңдылығына ңайшы. Ол заңдылық бо- 
йынш а,  табиғаттағы  энергия  бардан  ж оқ,  жоқтан  бар 
болмайды, ол бір түрден екінш і түрге өтіп отырады. Оны 
бар ету мүмкін емес. Ғалымдардың мәңгілік қозғалтңыш 
жасауға үмтылмай  отыр деуі  ағаттың.  Ж ылдан  жылға

ңозғалтңыш механизмдерінің жетілдірілуін, ПӘК (пай- 
далы  өсер  коэфицентінің)  арта  түсуін,  аз  энергия  шы- 
ғындап үлкен  ңуатты алуга талпынысты соған жаңын- 
дап бара жатңан жол деп ңарастырған жөн.
№10. Суретте — «Рено-купе». Суретке арналған мәтінді 
қазақ тіліне аударып мазмүндаңыз.
В  1899  году  «Рено  -   купе»  не  воспринимали  иначе, 
как  как  забавный  экипаж   для  прогулок  в  Булонском 
лесу.  Самым  непривычным  был размещенный спереди 
мотор и карданный вал для привода задних колес.  Бра­
тья Рено выпустили  75 экземпляров  полностью закры­
тых машин, приспособив легкий бензиновый двигатель 
«Де  Дион-Бутон»  к  очень  популярному двухместному 
экипажу  «купе» 
(соире
 —
 укороченный).
№11. Суретте -  америкалың  «Кадилак». Бүл фирма
туралы 
төм ендегі  м әл ім етте  қ а з а қ   тілін д е  ай ты п  
беріңіз.
Крупнейший в мире производитель моделей высшего 
класса  (более 300 тысяч в год) фирма  « Кадиллак * дли­
тельное время являлась символом так называемого «аме­
риканского образа жизни», но вначале была всего лишь 
группа финансистов, именовавшая себя с 1899 года «Дет­
ройтской автомобильной компанией». В марте 1902 года 
Генри Лиланд стал главой этой компании.  В дни празд-

нования 200-летия Детройта в 1902 году Генри Лиланду 
пришла в  голову мысль назвать автомобильную фирму 
именем основателя этого города Антуана де ля Мот-Ка- 
дилакка.
№ 12.  А уы зш а  тіл  дам ы туға  ар н ал ған   тап сы р м а. 
К үлей ік,  д е м а л а й ы қ ,  суреттерді  қ а р а й ы қ ,  ау ы зш а 
сөйлесейік!

5 -МОДУЛЬ
АВТОМОБИЛЬ  Қ Ү РЫ Л ҒЫ С Ы
29, 30-сабақ
№1.  Мәтінді оқып шығып, мазмұндап беріңіз
АВТОМОБИЛЬ КӨЛІГІ
Автомобиль  көлігінің  республика  үш ін  ерекше  ма- 
ңыздылығын  Қазақстанны ң  кең  байтақ  аумағы  және
халық тығыздығының сиректігі алдын ала аныңтаиды. 
Бүл жекелеген өңірлер үшін жүктерді және жолаушы- 
ларды жеткізудің бірден-бір ңүралы болып табылады.
Қазақстанда тасымалдауды жүзеге асыруда автомобиль 
жолдары маңызды рөл атқарады. Қатты жамылғысы бар 
автомобиль жолдары ңүрамындағы республюсалық мәні 
бар жолдардың үзындығы -  22,8 мың км, жергілікті мәні 
бар жолдардың үзындығы -  60,2 мың км. Республика мәні 
бар  жолдар  іш інде  -   III  санаттағы  жолдар  (73,  0% ), 
жергілікті  мәні  бар  жолдар  ішінде  -   қозғалыс  қарқын- 
дылығы жоғары  және  жүргінші жолы  тар III  және  IV 
санаттағы жолдар басым (тиісінше  26,4%  және 66,3%).
XXI ғасырда автомобиль негізгі технологиялық қүрал 
есебінде саналады.  Жүздеген миллион тонна ж үк, мил­
лион даған адам, т.б.  жүктер автомобильдермен тасыла­
ды . Барлық алдыңғы қатардағы мемлекеттер өте тиімді 
санал атын автомобил ьдер шығарумен айналысады. Олар 
талантты  адамдардың бірнеше үрпақтарының ғылыми 
ізденісі  нәтижесінде  шығарылуда.
Қ азіргі  кезде  Қ азаңстанда  автомобиль  ж и н айты н 
ж әне  автомобиль  бөлш ектерін  ш ы ғараты н  зауы ттар

жүмысқа қосылды,  ж аңа автомобильдердің ңоректенді- 
РУ жүйесіне бүрку жүйелері орнатылды.  Бүгін  біз тех- 
никалық  прогресс  ңалай  өз  дегеніне  жетіп  отырғанын 
байқай аламыз. Әлемдегі автотракторлың өнеркәсіп бен- 
зинді және дизельді моторларда отын беру жүйелерінің 
жаңа үлгілерін ңолдана бастады.
Автомобиль моторларын күрделі де ңымбат отындың 
жүйелермен жабдыңтау қажеттігі ңатаңырақ талаптар- 
дың,  мысалы,  өтелген  газдардагы  зиянды  заттар ңүра- 
мына  Еуропа  стандарттарының  енгізілуімен  түсінді- 
ріледі. Бүл жерде отынның едөуір үнемделуі туралы ай- 
туға болмайды.  Бензинді  моторлардың орталың,  тара- 
лымды  және тікелей бүрку  жүйелерін,  сол сияңты ди- 
зельді  моторлардың  насос  бүріккіштерін  бүркуін  элек- 
тронды басңару енгізілді. Бүдан басқа да көптеген жаңа 
жетілдірілген  тиімді  технологияларды  атауға  болады: 
иптен жану қозғалтңыштары мен дизельді ңозғалтңыш- 
тарды  автомобильдерде  бірге  ңолдану,  бензинді  жөне 
дизельді  моторларының Еуропа стандартына сай жаңа 
қоректендіру жүйелері,  оларда ңолданыла бастаған на- 
вигациялық, маршруттың компьютерлер, т.б.
Сөздік:
Қатты жамылғысы бар автомобиль жолдары -  автодо­
роги с твердым покрытием
Қозғалыс ңарңындылығы —
 интенсивность движения 
Қоректендіру жүйесі -  система питания 
Бүрку жүйелері — система впрыскивания 
Отындың жүйе -  система зажигания
Қазіргі замангы адамдардың бар өмірі көлік түрлері- 
мен тығыз байланысты, демек, қала түргындары көбіне- 
се жүмысқа, оңу орындарына  тез жету үшін көлік қол- 
данады.  Меншікті көлігі жоқ адамдар жолаушылар та- 
ситын қоғамдық көлікті пайдаланады.  Көліктіқ негізгі 
мақсаты -  халың пен  халық шаруашылығының жолау- 
шы  жөне  ж үк  тасымалдайтын  қаж еттілігін  қанагат-

тандыру.  Көлік  саласында қызмөт әтвтін вңбвкшілөр өз
жүмысын  іскерлікпен  күндіз-түні  атқаруда.  Жолаушы
тасымалдайтын қоғамдық көліктің ең бастапқы міндеті —
уаңытында кедергісіз халыңты жүмысына, оқуына үйіне 
т.б.  жеткізу.
Автомобильдер  өздеріыің  пайдалану  мақсаттарына 
ңарай көліктік және арнаулы болып екіге бөлінеді. Көлік 
автомобильдер жүк жөне жолаушы тасуға арналған. Қол- 
данылуына қарай автомобильдің бүл тобына ж үк таси- 
тын жөне жолаушы тасымалдайтындары жатады.
Ж үк  автомобильдері  ж үк  көтергіш тігі  мен  ш анақ 
түріне ңарай бір-бірінеы өзгеше болады.
Ж олаушы  автомобильдері  ңүрылымы  мен  шанағы-
ның сыйымдылығына ңарай автобус жөне жеңіл автомо­
биль болып екі топқа бөлінеді.
Автобустар  жақыы  қаш ы қты ңқа жолаушылар таси- 
тыы қалалы қ, жолаушыларды алыс ңаш ы қты ққа тасы- 
малдау үшін жабдыңталған ңалааралық және туристік 
деп аталатын  үш үлгімен шығарылады.
Автобустар  шанаңтарының  сыйымдылығына  қарай
сыйымдылығы  кіш і,  орташа  және  үлкен  деп  үш  түрге 
болінеді. 
•
Арнаулы автомобильдер белгілі бір жүмысты орындай
алатын тетіктермен жөне механизмдермен жабдыңтала-
ды. Бүған санитарлың, орт сондіретін, суаратьш, ңоқыс
жинайтын  автомобильдер,  автомүнаралар  мен  автоше- 
берханалар, т.б. жатады.
Сөздік: •
Қажеттіліпн қанағаттандьфу — удовлетворить потреб­
ность
Шанаі^ -  кузов 
Іскерлік —
 мастерство 
Кедергісіз  — безпрепятственно 
Қашыңтық —
 расстояние 
Қоқыс -  мусор

№3.  «Автомобиль көлігі»  атты мөтінге 10 сүрақ жа-
зыңыз. Сол сүрақтар бойьгаша мәтінді ауызша мазмүн- 
даңыз.
№4. « Автомобильдердің сүрыпталуы»  атты мәтіндегі 
сөйлемдер қай шақта жазылған?
№5. «Автомобильдердің сүрьшталуы» мәтінінен түйық
епстіктерді  табьщыз да,  олар қай сөйлем  мүшесі болып 
түрғаньш анықтаңыз.
№6.  «Автомобильдердің сүрыпталуы»  матінінен бір 
сөйлемді алып,  оиың баяндауышын өзіңіз білетін етіс- 
тіктің барлық шаңтарында жазыңыз.
СӨЙЛЕМ
Ж ай  сөйлем.  Қ азақ  тілінде  ж ай  сөйлем  қүрамына
қарай бір сөзді де, екі сөзді де, көп сөзді де болады. Мы- 
салы. Түн. Айлы түн.  Ж елсіз,  тымық айлы түнде екеу- 
міз  көшемен  көлв  жатырмыз.  Егөр  сойлвм  түрлаулы 
мүшелерден (бастауыш және баяндауыштан) түрса, онда 
сөйлем  ж алаң  сөйлем деп,  түрлаусыз  мүшелерден  (то- 
лы қтауы ш ,  пы сы қтауы ш ,  аны ңтауы ш )  түрса,  онда 
сөйлем жайылма сөйлем деп аталады.
Ж алаң  сөйлемдерде  түрлаулы  мүшелердің  екеуі  де 
қатысуы  мүмкін,  не бір ғана түрлаулы мүшеден  болуы 
да мүмкін. Мысалы: Түн. —
 Аттан! Қаз қонады. 
Ж айы лма сөйлемге мысалдар:
Қорңақ бүрын жүдырыңтар (маңал).
Абайлар Қарашоңыға түс ауа жетті (М. Әуезов).
Мен көрдім үзын қайың қ үлағанын (Абай).
Әркім әр түрлі шаруамен ңарбаласады (М. Әуезов). 
Батыр бір рет өледі, қорңақ мың рет өледі (мақал). 
Ж ай  сөйлемдер  айтылу  маңсатына  қарай  хабарлы
сөйлем, сүраулы сөйлем, бүйрыңты жөне лепті сөйлем- 
дер болып бөлінеді.
Хабарлы сөйлем бір мөселе немесе ңүбылыс жайында 
екінші біреуге хабарлау үшін жасалады:
1. Күн үясына кіріп бара жатыр (М. Әуезов).
2. Балталы адам Асқарды анғармады...(С. Мүқанов).
3. Қорғасындай ауыр су қозғалтар емес (Ғ. М үстафин).

Сүраулы сөйлем бір нәрсе,  мөселе жайында жауал алу 
үшін  жұмсалады.  Бүл сөйлемдер  қазақ тілінде екі түрлі 
жолмен жасалады: бірі ма /ме, ба /бе, па /пе сүраулық шы- 
лауларының бір түлғасы арқылы,  екіншісі сүрау есімдік- 
тері арқылы; 1. Сіз оны білесіз бе? 2. Ол ауылға кетті ме?
Бүндай сөйлемге екі түрлі  түлғада ж ауап  беріледі: 
1. -  Иө, білемін. -  Ж оқ, білеймін. 2. -  Иө, кетті. -  Ж оқ,
кеткен  жоң. 
г
Болы мсы з  түрде  ж ауап ты ң   кетп еді,  кеткен   емес 
дейтін  түрлері де бар.  Кім?  Не?  Қашан?  Қайдан?  Қай? 
т.б. сүрау есімдіктері арңылы жасалуына мысалдар: Сен 
оңуды бітірген соң кім боласың? Мені қайдан білесің?
Мүндай  сүраулы  сөйлемдерде  сүрау  есімдігі  қандай 
түлғада түрса, сондай түлғада жауап беріледі: Мен оқуды 
бітірсем   и н ж ен ер  болам ы н.  Мен  сені  и н сти ту ттан  
білемін.  Болымсыз  жауап  ңайтару  үшін  баяндауышты 
болымсыз  түрге  айналды ру  керек.  Мен  инетитутты  
бітірсем  инж енер  болмаймы н.  Мен  сені  институтта 
КӨрМеЙМІН. 
Р р Н  ? •*>-■
Бүйрыңты сөйлем біреуді бір іске ңосу мәнінде жүмса- 
лады. Бүйрыңты сөйлем негізінен -ш ы / -ші жүрнағының 
бір түлғасы арңылы жасалады:  Арбаға отырыңыз+  шы.
Майдан даласын есіңізге түсіріқіз+ші. Бүйрықты сөйлем 
қ азақ   тілінде  кейде  бүйыру  мәнді  түлғамен  беріледі: 
Тарасын  ел  бүл  арадан!  Ж алғы з  үлы ңты ң  өзі  қалсын!
(М. Әуезов). 
■’ 
" 
" :;ь
Лепті сөйлем адамның көңіл күйіне байланысты (қуану, 
ренжу, т.б.) әркелкі сезімді білдіру үхпін қолданылады:
X. Япыр-ау, мынау Тәкежан, Тәкежанымғой! (М. Әуезов).
2. Не деген тамаша сурет! (С. Мүңанов).
3. Апыр-ау, шыбыңтар көктейін депті-ау! (С. Мүқанов).
Лепті сөйлем одағайсыз көтеріңкі дауыспен айтылып, 
хабарлы, бүйрыңты және с үраулы сөйлемдерден де бола
береді.  Мүндайда тыныс белгілері қабаттаса қойылады:
1. Ақын ғой өзі! (С. Мүңанов).
2. Ж аным-ау, Мейрам ба, мынау?!
3.  Ж аны м -ау,  ңайда  ғана  ж оғалы п  кете  қалды ң?! 
(С. Мүқанов).

№7. Мөтінді көшіріп жазыл, сөйлем мүшесіне қарай
талдаңыздар да, олардың дара я күрделі екендігін анық- 
таңыздар.
Автомобиль трансмиссиясы беріліс механизмдерінен
түрады.  Автомобильдің  басңару  механизміне  жүрістің 
бағытын  өзгерту  жөне  тежеу  механизмдері  кіреді.  Те-
жеу әдетте тікелей дөңгелектің өзіне ңойылған тежегіш- 
тердің көмегімен жүзеге асырылады.
Аңшылар тобы жайлаған бүл маңай қазірде елсіз еді. 
Колхоз  фермасы  жайлаудан  көшіп  кеткен.  «Октябрь» 
колхозы бүл маңға жалғыз осы үш үйлі аңшыларды ғана 
қалдырып кеткен еді. Соңғы он шаңты күн ішінде бүлар- 
ға  оңта-текте өздөрінің колхозынан  кісілвр көліп түра- 
тын еді (М. Ә.). Алексей жолмен ілгері  қарай тағы жыл- 
жыды. Ол кенет алыстағы бір мотордың сарынын естіді. 
Мотор  гүрілдегенін  күш ейте  түсті.  А лексейдің  іш і 
мүздап  кетті.  Қорқыныш  оған  күш  берді.  Ол  ңардың 
үстіне отырды, өрине оны жол үстінен байңау қиын еді.
Дыбыс  жаңындай  түсті.  Алексей  еш кім  жүрмеген 
жолдың үстінде жалғыз өзінің аыың көрініп жатңанын
оилады
Алексей
отыр. Броневик кідірген жоң. Оның артынан беті ашың 
кішкене вездеход кетті. Төбесі делдиген фуражкасы бар 
біреу шофердің қасында отыр.  Ауада үрысып үйренген 
үпщыштың  жерде аман  жүрген  жауды  көргені осы еді
(Б.  П.).
№8. Мәтіндегі жаиылма сөилемдерді жалаң сөйлемге 
айналдырып жазыңыздар. Олардың бастауышы мен баян- 
дауышыньщ қай сөз таптарынан болғанын талдаңыздар.
Оңиға  қаланы да,  колхозды да оятты.  Дәл осы істі, 
басынан  аяғына дейін дүрыс  болжап,  дүрыс  өткізілген 
істі, колхозшылар бүрын көрген емес-ті. Бүл істің айна- 
ласындағы  әңгіме де  қызың  болды...  Олардан  Сүгір де­
ген  кем  түсіп  отырған  жоқ.  ІІІығанақ  баяу  дауыспен 
үзіп-үзіп  сөйлей  берді  (Ғ.  Мүст.).  Бүл  жолға  Есейлер

жеңіл киінді.  Бұл жағдай өзгелерінен гөрі, Есейді қуант- 
ты. Есей бұл маңаладан ңарт өкенің еңбек майданындағы 
озат  табыстарымен  танысты.  Разумов  енді  Н үрж анға 
бүрылды. Скориков Есейге келген хатты берді.
№9. Төмендегі жалаң сөйлемдерге тұрлаусыз мүшелер 
қосып толыңтырып, шығарма түріне келтіріп жазындар.
Түн өтті.  Таң атты.  Қала оянды.  Күн  шыңты.  Гудок 
айңаилады.  Ж үмысшылар  бара  жатыр.  Көшелер  жан- 
данды. Ж үмысшылар жиналды.  Балғалар тарсылдады, 
станоктар қозғалды.  Ж үмыс ңайнады.
№10. Көшіріп жазып, ж ақты  сөйлемдердің қай жақ-
та  түрғандығын  кврсетіңіздер.  Егер  сөйлемнің  баста-
уышы айтылмай түрса, қай  сөз екенін ж ақш а ішіне ж а­
зып  қойыңыздар.
Достар,  алдыңғы  қатарға  келіп  отырыңыздар.  Мен 
балаларға:  «Адасып жүрмін», — дедім де, ңастарына ба- 
рып  отырдым.  Олар менің қайдан  жүргенімді сүрасты, 
үнсіз ығысып орын берісті. Біз біраз сөйлесіп отырдың. 
Қабығын  ңоян  кемірген  бүтаның  түбіне  қисайдым  да, 
айналама коз салдым (Я.  С.  Т.).  Ж үмыстан кейін орыс- 
ш а  оңимын  (Ғ.  М үст.).  Сіз  өш ейін  азам ат  Мересьев 
емессіз,  сіз  үлы  тәж ірибеш ісіз.  Біз  сізге  қолымыздан 
келгенше жәрдем бөруге міндөттіміз. Келесі күннвн бас- 
тап  Мересьев  өз  алдына үйренетін  болды.  Ж олшыбай 
қалың нопірге тап болдың.  Үйге ертеңгі сағат  10-ға та- 
ман  өрең  ж еттім   (А.  Ф .).  Б үл  дөңестен  де  аман-есен 
оттік (С. Т.). Кәне, танысайың. Менің атым —
 Семён Гон­
чаренко,  туған  жерім  -   Орлов  облысы.  Мына досым -  
Сергей Тутаринов.
^  
Түрлаульі мүшелерді тауып, астын сызыңыздар 
да, ңай ж аңта түрғанын аж ы раты ңы здар.
1. 
Автомобиль  -   механизмдер мен  жүйелер  жиыны- 
нан түратын  күрделі  машина.  Әрбір  автомобильге шы- 
ғаратый зауыт сипаттама береді.  Дүние жүзінде жылы- 
на  50  миллион  автомобиль  ш ы ғары лады   (Газеттен). 
Ж оспары ңы зды   маған  ңалды ра  түры ңы з  (Ғ.  М үст.).
Елімнің  ерлігімен  маңтанамын  (Ж амбыл).  Күлме  до- 
сыңа, келер басыңа.

Есенсіз  бе,  қария? 
Сөлемшіге сөлөметтік  тіледік! 
Иә, Күмісбек ңарияның кенжесі! Сөйлеп жібер. (Ғ. Мүст.). 
Сені сынайтын жердің орайы жаңа келді (Ә. Н.). Жаңсы- 
дан үйрен, жаманнан жирен. Біз де осы жерден көшерміз. 
Батпаң бойындағы Павлодардың ңасына барамыз. Жүні 
жібектей  жылтырап  шашасына  түскен  бүйра  еш кіні 
көргендерің бар ма?  Оны ангор ешкісі деп  атайды.  Кел- 
генің жақсы болды. Шаршап жүр едім, бір демалып ңала- 
тын болдым.  Неліктен  екенін білмеймін,  шаршаганым-
ды жиі сезетін болдым.  Кейде көп ойлайсың да,  жүмыс 
істемей шаршайсың (А. Лек.).
№12. Сабақты қорытындылауға арналған граммати­
ка лық тест
1. Жайылма жай сөйлемді табыңыз.
A)  Интенсивтендіру  арнасына  көш у  экономикада
елеулі қүрылымдық өзгерістер  жасауды талап етеді
B)  Күз келді
C) Қарағым, үйленгенсің бе?
Д) Көктемгі орман  иісі қандай тамаша!
2. Ж ақсыз сөйлемді  көрсетіңіз.
A) Е л ітзд ің  экономик алың саясаты мен бүкіл практи- 
калың жүмысыньщ өзегі ретінде өнімнің техникалың дөре- 
жесі мен сапасьш барынша арттыру міндеті ңойылып отыр
B) Әрине, бүл бізге оңай келген жоң
C) Отын шығару  тез өркендеді
Д) Мезгілсіз шақырған кораздың басын жүлмақ керек
3. Атаулы сөйлемді табыцыз.
A) Шыңырлаған ңар астында жер үйлер
B) Машина болшегі деп бір түтас  кесек  материалдан 
жасалған бөлшөктөрі аталады
C) Қозғалтқыш —
 энергия көзі
Д)  Ө ткіш тігі  ж ақсы   автомобильдерге  қарапайы м  
қатардағы  автомобильдермен  салыстырғанда,  екі-үш
жетекті белдіктер орнатылады
4. Толымды сөйлвмді табыңыз.
A)  Палаткалар апарып тігеміз
B)  Досанның тауға ңайтадан барғысы келді

С) Сізге сөлем  деді
Д) Біз ертең күш тің бәрін соған саламыз
Б) Қандай тамаша!
5. Жай сөйлемдер ішінен жалаң сөйлемді табыңыз.
A) Шасси трансмиссия,  жүріс бөлігі мен басқару ме- 
ханизмдерден түрады
B) Соңғы үш механизм жетекті белдікті қүрайды
C)  Кейбір  энергия  түрін  механикалық  жүмысңа  ай- 
налдыратын энергия және күш машинасы қозғалтңыш 
деп аталады
Д) Балалар отыр
6. Сцраулы сөйлемді көрсетіңіз.
A) Бірнеше қүрылгының қосындысы агрегат жасайды, 
ал  жалпы  бір  функдияны  орындауға  арналган  бөлшек- 
тердің жиынтығы  автомобильдің жүйесін қүрайды
B)  Басңару  механизмдері  басқару  рулі  мен  тежеу 
жүйесінен  түрады
C) Беріліс қорабы бірнеше тісті доңғалақтардан түрады
Д) Мен шебер  бола алар ма екенбін?
7. Дара бастауышы бар сөйлемді табьіңыз.
A)  Поршень сандары да әр түрлі
B)  Салқындату  тәсілі  бойынша  поршеньді  қозғалт- 
қыштар сүйың немесе ауа арңылы  салқындайтын болады
C) Ж үретін машиналарды тежеу процесі күрделі про­
цесс болып табылады
Д) Үлжан -  сыншыл адам
8. Ж аңсыз сөйлемді табыңыз.
A) Машинаның кинетикалық энергиясын ж ылу энер- 
гиясына айналдыратын тежегіш қондырғылар машина- 
ның жүріс доңғалаңтарында  орналасады
B) Қол қусырып босқа отырмау керек
C) Қолдану маңсатына қарай іштен жанатын ңозғалт- 
қыштар екі түрге бөлінеді
Д) Ш анақ рамаға орнатылады,  жендл автомобильдің 
шанағы  жүргізуш і  мен  жолаушыларды  тасымалдауға 
арналған,  ал ж үк автомобильдің шанағымен ж үк тасы- 
малданады

9. Жайылма сөйлемді көрсетіціз.
A) Соғыстан кейінгі жылдары Жапонияда бензин тап-
шылығы  күшейеді
B) Дүшпанның сөзіне ерме
C) Мен ояумын 
Д) Үй жап-жарық
10. Ат аулы сөйлемді кәрсетіңіз.
A )
  Басңару рулі автомобильдің жүру бағытын өзгер-
тУге арналған,  ал тежеу жүйесі арқылы автомобильдің
жылдамдығы  шапшаң  азайтылады немесе автомобиль 
тез тоңтатылады
B)  Қазіргі  автомобильдердің  көбінде  норшенді  ңоз- 
ғалтқыштар орнатылған, мүндай ңозғалтңыштарды бас-
ңаша іштен  жанатын  ңозғалтңыш  дейді,  өйткені  пор-
шеньдердегі  жанармай  жанганнан  пайда  болған  жылу 
механикалық жүмысңа айналады
C) Айсыз, бүлтсыз қараңғы түн
Д) Шасси трансмиссия,  жүріс бөлігі мен басңару ме- 
ханизмдерден түрады
11
. 
Ж ақсыз  сөйлемді  көрсетпіңіз.
A) Кең даласы ңазақтың ңүлпырады
B) Дүшпанның сөзіне ерме
C) Қол ңусырып босқа отырмау керек 
Д) Қабырғада сағат
Е) Базарға мал айдадық 
^2. Ашаулы сөйлемді тіхабыңыз,
A) Мына атңа мінер ме еді?
B) Маған сабаңтан қалуға болмайды
C) Келдің биік ңабағы
Д) Әркімге де тезірек өту керек 
Е) Алмасы Алатаудың көпке мәлім
13. Ж айылма сөйлемді көрсетпіңіз.
A) Мен кетіп барамын
B) Сеңдер қараңдар
C) Үй жап-жарың

жүктеу/скачать 14,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: