Ii синтаксис қ а з а қ с с р-н ы ң «Ғылым» баспас ы алматы — 1967 494. 342
жүктеу/скачать 2,15 Mb.
|
kazak tili grammatikasi. 2 часть Синтаксис (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- Сұраулы сөйлемнің мағынасына қарай бөлінуі
- Ашық сұрақты білдіретін сұраулы сөйлем
| Мирон: Біз мұны. заводсыз-ақ дәл мехцехтың өзінде жасап шы-ғарамыз.
Мырқал: Мехцехтың өзінде? 117 Мирон: Иә, өзінде (Әбішев). Бұл диалогтегі анықтағыш сұрақты білдіретін сөйлем тек инто-нация арқылы форма алып тұр. Оған шылау, сұраулық сөздер қатыс-паған. Бұл амал — анықтағыш сұраққа тән амал. Және бұл хабар білдіретін сөзге қатысты қойылатын анықтағыш сұрақтың формасы. Екінші жақтың сұрағына қатысты қойылғанда анықтағыш сұрақ басқа формада құралады. — Күздік бас алды ма? — Күздік пе, күздік биыл кеш көтерілді. Бұл диалогте күздік пе — анықтағыш сұрақты білдіреді. Ол екінші жақтың сұрағын анықтап алу үшін айтылып отыр. Сөйлеуші кейде оған жауап күтпейді. Анықтағыш сұрақ екінші жақ қойған сұраққа байланысты қой-ылғанда анықтағыш сұрақты білдіретін сөйлем ма, ме, па, пе, ба, бе шылауларының көмегімен құралады. Анықтағыш сұрақтар да диалогтік ситуацияға сүйеніп жұмсала-тын болғандықтан ылғи толымсыз болып келеді. Сұраулы сөйлемнің мағынасына қарай бөлінуі Ілгергі тарауда сұраулы сөйлемдердің диалогтік ситуацияның әр кезеңіне сай түр-түрге бөлініп жұмсалатынын айттық. Сұраулы сөй-лемдер сұрақтың ішкі логикалық мазмұнына қарай да өз ара бөлініп; жатады. Сұрақтың іштей логикалық мазмұнына қарай бөлінуі тілден арнайы форма табады. Сондықтан да тіл ғылымы сұраулы сөйлем-дердің бойындағы бұл құбылысты да елеусіз қалдыра алмайды. Сұрақты логиктер мазмұнына қарай,негізінен,екі топқа бөліп жүр7. Топтаудың принципі логиктердің бәріне ортақ болғанмен, дұрыс тұжырымдап, тиісті атауын дәл тауып бергендер — П. А. Бернш- тейн мен А. Н. Шрамм 8. Бұл авторлар сұрауды жалпы сұрақ (общий вопрос), альтернативтік сұрақ (альтернативный вопрос) деп екі топқа бөледі. Біз сұраулы сөйлемдердің логикалық мазмұнына негізделіп бөлінуін танығанда осы авторлардың принципін, қолданған терминдерін ескеріп отырдық. Сұраулы сөйлемдерді логикалық мазмұнын, логикалық мазмұ- нына сай форма қалыптастыруын ескергенде біз төрт топқа бөлдік: ашық сұрақты білдіретін сұраулы сөйлемдер, а л ь т е р н а т и в т і к сұрақты білдіретін сұраулы сөйлемдер, р и т о р и к а л ы қ мазмұндағы сұраулы сөйлемдер, түрткі сұрақты білдіретін сөйлемдер. Ашық сұрақты білдіретін сұраулы сөйлем Сұраулы сөйлемдердің бұл түріне тән мағыналық ерекшелік - мұнда сұраққа негіз болып отырған, іздеулі болып отырған мүше белгісіз болып келеді. Сондықтан іздеулі мүшенің орнына кім, не, қайда, неде, қандай, не істеді деген сияқты сұрақ мағыналы сөздер жұмса-| лады. — Ау, Несібәлі қайда? — Мен мұндамын (Майлин). 7 Сұрақты логикалық мазмұнына қарай ажырату алғаш мына еңбектерді байқалады: П. С. Попов. «Суждение и предложение». В сб. «Вопросы синтаксиса современного русского языка». М., 1950, 12-бет; П. В. Ч е с н о к о в. Жоғары аталған еңбегі, 15-бет. 8 П. А. Б е р н ш т е й н, А. Н. Ш р а м м. Аталған еңбек, 197-бет. 118 Бұл сұраулы сөйлемде іздеулі болып отырған — мекен мағыналы предикат мүше. Ол мүше, оның белгілері туралы сұрақ қоюшы ешнәрсе білмейді. Сондықтан да ол сұрақты ашық түрде қойып отыр. Бұл сұрақтың жауабы еркін болады. Мен мұндамын, Немесе: Мен үйдемін т. б. Ашық сұрақ өз ара мағына ерекшелігіне қарай іштей бөлінеді. Соған қарай ашық сұрақты білдіретін сөйлемдер де өз ара бес топқа бөлінеді 9. 1. Субъектінің іздеулі екенін білдіретін сұраулы сөйлемдер. Бұл сөйлемдер кім? не? деген сөздердің қатысуы арқылы құралады. — Оның сілесін к і м қатырыпты? — Тағы, н е боп қалды? (Әбішев). 2. Субъектінің ісін, предикативтік сапасын, сынының іздеулі еке-нін білдіретін сұраулы сөйлемдер. Бұл сөйлемдер не істеді? қайтті? кім? не? қандай? неше? қайда? деген сұраулы сөздердің қатысуымен құралады. Келгеніңізге екі ай болды, не істедіңіз? ...сонда айтпағың не? На-мыс қайда, жігер қайда? (Әбішев). 3. Іс, қимыл объектісі іздеулі екенін білдіретін сұраулы сөйлем-дер. Бұл сөйлемдер кімді? нені? кімге? неге? деген сұраулы есімдік-тердің қатысуымен құралады. жүктеу/скачать 2,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|