Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы
жүктеу/скачать 42,43 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 4. Vaxt anlayışını bildirən antonimlər
- 6. Ölçü və miqdar anlayışı bildirən antonimlər
- Yaxşı , yamanım
- Gecəni gündüz
- ҚАЗАҚ БЕЙВЕРБАЛДЫ ТІЛІНІҢ ҰЛТТЫҚ-МӘДЕНИ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
- Тірек Сөздер
Kölgədə sən, gündə mən, İldə qurban bir olar, Qurbanınam gündə mən (Şəki folkloru, 2002: 90). 3. Hal-hərəkət və vəziyyət anlayışını bildirən antonimlər: Yatmışdım, oyanmışam, Yastığa dayanmışam, O qədər layla deyib, Yorulub, dayanmışam (Naxçıvan folkloru, 2010: 308).
Ananın ümidisən, Gejəsi, gündüzüsən, Keşik çəkən ananın, Elə bil ki, özüsən (Şəki folkloru, 2002: 338). 5. Qeyri-müəyyən kəmiyyət bildirən antonimlər: Payızımsan, yazımsan, Həm çoxum, həm azımsan, Sən mənim vuran qəlvim, Çiçək açan yazımsan (Şəki folkloru, 2002: 339). 6. Ölçü və miqdar anlayışı bildirən antonimlər: Balam kiçihdi, qoy böyük olsun, Dörd yanını güllər bürüsün, Laylay diyim, sən yatasan, Qızıl güllərə batasan, Layla balam, layla (Şəki folkloru, 2002: 92). Layla və oxşamalarda antonim sözlərin quruluşu da maraqlıdır. Bu şeir nümunələrində işlənən antonimlər əsasən sadə quruluşa malikdir. Tərbiyəçi ana və nənələrimiz bu musiqili şeirləri mürəkəblikdən uzaq, aydın axıcı dildə yaratmışlar ki, yenicə inkişaf etməkdə olan körpə beyinlər bu deyilənləri rahat həzm edə bilsinlər. Beləliklə, ictimai həyatda mövcud olan ziddiyyətlərin, hadisələrin antonimlik ifadə edən leksik vasitələri müvəffəqiyyətlə qarşılaşdırmaqla təzadlı halların qüvvətli bədii ifadəsinə nail olmaq bacarığı layla və oxşamalarda güclüdür. Elə buna görə də uşaq folkloru nümunələrimizdə istifadə olunan bu antonimlər, azyaşlı dinləyicilərin yaddaşına möhkəm həkk olunur. Dinim, imanım, Yaxşı, yamanım, Bu şirin canım, Balama qurvan
335 K. İ. SALMANOVA/Layla ve Ohşamalarda Antonimlerin Üslubî Hüsusiyyetleri (Dərələyəz folkloru, 2006: 333).
Qurbanam özüm, özüm, Yuxusuz necə dözüm, Gecəni gündüz kimi Tikmişəm sənə gözüm (Uşaq dünyası, 2005: 12).
Dərələyəz folkloru. Azərbaycan folkloru antologiyası, XV cild. Bakı:Səda, 2006-484 səh. Hüseynov M. Dil və poeziya. Bakı: Elm, 2008- 433 səh. Xəlilov B. Müasir Azərbaycan dilinin leksikologiyası, Bakı: Nurlan, 2008-442 səh. İrəvan Çuxuru folkloru. Azərbaycan Folklor antologiyası., Bakı: Səda, 2004- 471 s. Qaraqoyunlu folkloru. Azərbaycan folkloru antologiyası,
Bakı: Səda, 2002-464 səh. Naxçıvan folkloru. Azərbaycan folkloru antologiyası., I cild. Naxçıvan: Əcəmi, 2010- 510 səh. Şəki folkloru. Azərbaycan folkloru antologiyası, VI kitab. II cild. Bakı: Səda, 2002-496 səh. Uşaq dünyası. Bakı:Şirvannəşr, 2005-92 səh.
336 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu
ҚАЗАҚ БЕЙВЕРБАЛДЫ ТІЛІНІҢ ҰЛТТЫҚ-МӘДЕНИ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Проф. К.К.ОҢАЛБАЕВА
Проф. Док. А. Т. ОҢАЛБАЕВА
Түйіндәмә: Соңғы жылдары тіл біліміндегі ғылыми парадигмалардың тіл жүйесін жалаң зерттемей, тілдің қызметін ауқымды түрде зерттеуге бағытталуы бейвербалды қатынас құралдарын зерттеу қажеттілігін тудырды.
Мақалада тілдік қатынаста қатар қолданылатын бейвербалды белгілер семиотикалық, коммуникативті тұрғыдан қарастырылған.Зерттеуде ұлттық бірегейлік мәселелерге, ұлттың өзіндік ерекшелікке көңіл бөлінеді, ұлттық сипатты бейвербалды қатынас белгілеріне талдау жасалынады. Бейвербалды амалдар адамның жас ерекшелігі, мекенжайы (қала, ауыл), гендерлік факторлар, коммуникативті жағдаят факторлары т.с.с. бірқатар мәдени-әлеуметтік және коммуникативті факторларға байланысты қолданылатыны айқындалады.
study of wide context of language functioning has conditioned the actuality of investigating non-verbal communication means. The growth of national self-consciousness, increase of interest in national identify issue, in search of national originality have conditioned the aspiration to fix, describe and analyze non-verbal communication signs, which are always marked nationally; non-verbal communication functions as the variable of a set of socio – cultural and communicative factors: age factors, place of living (town-village, gender factor, communicative situation factor, etc.).
Ғылыми зерттеулер өрісіне адам факторын және көптеген жаңа ғылыми бағыттардың туындауына түрткі болған зерттелінетін нысанға интегративтік тәсілді енгізу - қазіргі ғылымның жарқын белгілерінің бірі болып табылады, бейвербалды семиотика – соның қатарында болып отыр. Коммуникацияның бейвербалды құралдары ерекшеліктерінің сипаттамасы қазіргі лингвистиканың басты бағыттар қатарына жатады. Тіл - екі маңызды вербалды және бейвербалды жүйенің кешенді бірлігі. Тілдік қатынас - көп қырлы құбылыс, тілдік қатынас барысында мақсатқа жету үшін ақпарат алмасудың түрлі тәсілдері қолданылатыны белгілі. Тілдесу кезінде бейвербалды амалдар сөзімізге, сөйлемдерге эмоционалды әр береді. Сонымен қатар, бейвербалды амалдарды қолдана отыра сөйленімнің ең маңызды тұсына көңіл бөлуге, соған ерекше мән беруге болады. Жалпы қимылдар, мимикалар, яғни бейвербалды амалдар, коммуникативтік актінің маңызды бөлігі, кейде тіпті міндетті компоненті болып табылады. Бейвербалды амалдарды, яғни тілсіз қарым-қатынасты, паралингвистика зерттейді (гр. «para» - жанында, қасында деген мағынаны білдіреді). Паралингвистика хабарланатын ойдың, пікірдің сөзбен білдірумен қоса, бейвервалды амалдармен берілу тәсілдер жиынтығын зерттейді. Бұл терминді алғаш ұсынған американ ғалымы А.Хилл болса, жаңа ғылым саласының зерттеу аясын белгілеген зерттеуші Дж.Трейгер. Бейвербалды қатынастың әрбір элементі маңызды, өйкені әрбір қимыл белгілі бір ақпаратты хабарлайды және басқа элементтерден ақпараттық, басқару, аффектілік қызметтерімен ерекшеленеді: жест қобалжуды білдіреді; мимика адамның ішкі жан дүниесінен хабар береді; көздің қозғалысына байланысты біз қатынастың сипатын айқындасақ, поза (адамның тұрысы) бір адамның екінші адамға деген көзқарасын байқатады. Бейвербалды амалдар арқылы берілетін ақпараттар вербалды ақпараттарға қарағанда шынайы, сенімді болады, себебі бейвербалды тіл сана арқылы басқарылмайды, ол сөйлеу барысында көбінесе еріксіз шығып, түйсікте шартты түрде туындайды.
Қазақ Мемлекеттік Қыздар Педагогикалық Университеті,
Қазақ Мемлекеттік Қыздар Педагогикалық Университеті, a.onalbaeva@mail 338 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu Профессор Альберт Мерабиан: «...қарым-қатынас жасау барысында үш фактор маңызды роль атқарады: біз нені айтамыз – 7 пайыз; қалай айтамыз – 38 пайыз, дене тілі (қимыл) – 55 пайыз», -деп атап көрсетеді (Балыхина, 2006: 7). Бұл пікірді австралиялық ғалым А.Пиздың де қолдайды. А.Пиздың пікірінше, адамдар арасындағы қарым-қатынастың 7% вербалды (сөздер, сөйлемдер); 33% вокалды (интонация, дауыс ырғағы, дауыс немесе дыбыс әуезділігі, екпіні мен қарқыны, т.б.) және 55% бейвербалды элементтер арқылы жүзеге асатыны көрінеді (Пиз, 2003). Ұзақ жылдар бойы бейвербалды амалдарды паралингвистикалық тұғыдан зерттеумен қатар, лингвоцентрикалық қырынан зерттеу орын алды, оған сәйкес бейвербалды амалдар лингвистикалық алғышарттар негізінде бейне бойынша және адамның қарым-қатынас тілі ретінде зерттеле бастады. Психологтар Е. Фейгенберг пен А. Асмолов бейвербалды амалдарды лингвоцентрикалық тұрғыдан зерттеудің өріс алуын былайша түсіндіреді: «Қазіргі заманғы адам сөздер әлемінде, лингвистикалық әлемде өмір сүреді, «алдымен сөз пайда болды» деген көне пікір бейвербалды амалдарды мінез-құлық тұрғысынан және әлеуметтік ғылымдар тұрғысынан зерттеу қажеттілігін анықтайды». Бейвербалды коммуникацияда тек тілдік элементтер ғана емес, сонымен қатар интонация, темп, эмоционалдық және стилистикалық бояулар да маңызды рөл атқарады. Коммуникацияда кез-келген бейвербалды амалдар – таңбалар, белгілі бір ақпараттық қызмет атқарады. Адам өмірінің барлық саласында бейвербалды мінез-құлық маңызды орын алады. Бейвербалды амалдар физиогномика, психология, әлеуметтану ғылымдарының зерттеу нысаны болып табылатындығына қарамастан, соңғы жылдары бейвербалдарды амалдарды лингвистикалық тұрғыдан зерттеу кең өріс алып келеді. Бейвербалды амалдар психология, әлеуметтану ғылымдарының зерттеу нысаны болып табылатындығына қарамастан, соңғы жылдары бейвербалдарды амалдарды лингвистикалық тұрғыдан зерттеу кең өріс алып келеді. Бейвербалды амалдар коммуникативтік лингвистика ғылымының зерттеу нысанына айналып отыр, бұл салады жазылған еңбектер аз емес: когнитивтік лингвистика бойынша (Андреева, Аристов, Гоффманова, Колокольцева, Кормилицына, Мартынова, Пигрова); психолингвистикада (Залевская, Клестов, Корнилов, Кривоносов, Мечковская, Потапова); мәтін лингвистикасы бойынша (Алексеев, Анисимова, Мисонжников, Пойманова т.б.). Сонымен қатар бұл мәселені Т.М. Николаева, Г.В. Колшанский, И.Н. Горелов, Г.Г. Почепцов, Р.К. Потапова, В.В. Богданов, К.У. Геворкян, Е.М. Верещагин, В.Г. Костомаров, Н.И. Смирнова, Ю.А. Сорокин, Г.Е. Крейдлин т.б. ғалымдармен қатар отандық лингвистикада М.М. Мұқанов, , С. Татубаев, Б.К. Момынова, М.П. Ешімов, С.Б. Бейсембаева, Ж. Нұрсұлтанқызы, С. Мағжан, В.Д. Нарожная қарастырды. Бейвербалды амалдар – түрлі семиотикалық жүйелердің таңбалары болып табылады, олар сөйленімді (высказывание) ұйымдастыруға, яғни құрастыруға қатысады. Б.Ю. Норманның пайымдауынша: «...таңба дегеніміз, ақпаратты жеткізу үшін қолданылатын материалдық нысан немесе біздің бір-бірімізге айтқымыз келетіннің, айта алатынымыздың бәрі –таңба» (Норман, 2004: 10). Таңбалар жүйесін зерттеумен семиотика (грек. тілінде semeion – «таңба») ғылымы айналысатыны белгілі. Семиотика ғылымының негізін қалаушылар - Ч.С. Пирс, Ф.де Соссюр и Г.Фрег, Ч.Моррис, К. Бюлер, Р.Якобсон, Э. Бенвенист, И.Е. Гельб сынды ғалымдар. Ч.С. Пирстің (американдық математик, логик және философ қазіргі заманғы семиотика ғылылымның негізін қалаушы) айтуы бойынша: «таңба дегеніміз бегілі бір нысанға қатысты қолданылатын, соның нышандарын білдерін белгі». Автордың ойынша таңбаның басты қызметі - « жалған байланыстарды шынайы етіп көрсету, оларды іске қоспау, бірақ қажет болған жағдайда олар қолдануға қажетті ортақ қасиеттер мен ережелерді қалыптастыру (Пирс, 2000: 162). Ф.де Соссюр тілдік таңбалардың ең маңызды үш қасиетін атап көрсетеді: оның шартылығы, (немесе арбитрарлығы) яғни сөздің конвенционалдығы; тілдік таңбалардың бірізділігі, жүйелілігі; «таңбаның өзгермелілігі және өзгермейтіндігі» (Норман, 2004: 35). 339 Prof. K. K. ONALBAYEVA-Doktor Prof. m.a. A.T. ONALBAYEVA/Kazak Beyverbaldı Tilinin… Философ ғалым Ч.У. Морристің ХХ ғасырдың басында жарық көрген (Чикаго, 1938) «Таңбалар теориясының негіздері» атты еңбегі семиотика ғылымының дамуындағы маңызды оқиғалардың бірі болды. Автор: «адамзат өркениетін таңбаларсыз және таңбалар жүйесінсіз елестету мүмкін емес, адамның санасының қызметін таңбалар жүйесінің қызметінен бөліп қарауға болмайды, тіпті адам санасы таңбалар қызметі арқылы білінеді десе де болады» - деп атап көрсетеді (Крейдлин, 2002: 67). Ч.У. Моррис таңбаның негізгі үш аспектісін атап өткен: (ол оларды қызмет немесе семиозис өлшемдері деп те атайды, Морристің пікірінше бұл - үдеріс, ол бойынша бір нәрсе таңба ретінде қызмет атқарады):
Синтактика (таңбалар жүйесіндегі таңбалардың өзара қатынасы);
Семантика (таңба мен оның мазмұны арасындағы байланыс);
Прагматика (таңбалар мен коммуниканттар арасындағы байланыс, яғни адамдардың өздері пайдаланатын таңбаларға қатынасы ). Таңбаның үш маңызды аспектісіне семиотика ғылымының үш тарауы сәйкес келеді:
белгілі бір мөлшерде кездеседі деп есептейді. Г.Е. Крейдлиннің зерттеулері бойынша бейвербалды семиотика 10 жеке ғылыми саладан тұрады. Олар: – паралингвистика – бейбербалды қарым-қатынастағы дыбыстық кодтарын зерттейтін ғылыми сала; – кинесика –жесттер мен дене қимылына байланысты бейвербалды амалдарды зерттейтін гылыми сала; – окулесика – көз, көру немесе визуалдық қарым-қатынаста қолданылатын бейвербалды амалдарды зерттейтін ғылыми сала; – аускультация – дыбысты есту, қабылдау арқылы берілетін бейвербалды амалдарды – гаптика – дене арқылы сезіну; – гастика – тамақ пен сусынның бейвербалдық қызметін зерттейтін ғылыми сала; – ольфакция – иіс арқылы берілетін ақпараттарды зерттейтін ғылыми сала; – проксемика – кеңістіктегі орын арқылы берілетін ақпаратты зерттейтін ғылыми сала; – хронемика – уақыт арқылы берілетін ақпаратты зерттейтін ғылыми сала; – системология – адамды қоршаған ортада кездесетін заттар арқылы берілетін ақпараттары зерттейтін ғылыми сала (Байғұтова, 2008). Сөйлеу әрекетінде вербалды компоненттер бейвербалды компонеттермен салыстырғанда белгілі бір дәрежеде тәуелді болып келеді. Ал бейвербалды компонеттер әмбебап десе де болады, олар тек мәдениетке, дәстүрге тәуелді болуы ықтимал, сондықтан жалпыға ортақ әлеуметтік тіл болып саналады. Кейбір бейвербалды компоненттер әр түрлі халықтың тілінде кеңінен таралған және біртектес заттар мен құбылыстарды білдіреді, бірақ кейбір ым, ишаралар түрлі халықтарда әр түрлі мағына беретін жағдай да болады. Мысалы, бет шымшу абхаз халқында немқұрайлықты білдірсе, қазақ халқында бұл ым - ұялуды, таң қалуды білдіреді. Қазақ мәдениетінде бейвербалды амалдарға үлкен мән беріледі. Тілдегі бейвербалды амалдар халықтың рухани мәдениетінен хабар береді. Вербалды және бейвербалды амалдар тілдесімде белгілі бір дәрежеде бір-біріне тәуелді болуы да, мүлдем тәуелсіз болуы да ықтимал. Тіліміздегі бейвербалды амалдар дабыстық тілмен қатар жүре отырып, вербалды компоненттермен үйлесімде қолданылып, табиғи тілдегі сөйленімдерді ауыстырады. Қазақтардың тіліндегі бейвербалды компоненттердің ішінде жестер (ым-ишаралар) маңызды рөл атқарады, олар – ұлттық ерекшеліктеріміз бен мәдениетіміздің көрінісі. Қазақ бейвербалды тілдің коммуникативтік-функционалдық талдауы көрсеткендей, саны бойынша ең үлкен топ – бұл адамның эмоциялық реакциясы туралы мәліметті беретін
340 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu бейвербалды құралдар. Эмоцияның спектрі өте кең: қуану, масаттану, өкіну, қамығу, өкпелеу, ашулану, долылық және т.б. Егер эмоциялар әмбебап болса, онда эмоциялардың ым-ишаралық қимыл өрнегі ерекше, қайталанбайды. Мысалы, қазақ мәдениетінде таңданулар сезімі аузын тамсану бейвербалды амалымен беріледі, бұл ым орыстың причмокнуть деген бейвербалды амалына физиологиялық ұқсас болып келеді. Бірақ орыс мәдениетінде причмокнуть рахаттану мағынасын білдіреді. Ашулану, наразылықтар сезімдері жерге немесе жердегі кілемге қамшыны ұрумен беріледі. Өкініш, қамығу сезімін бармағын тістеу кинемасымен (дәл айтсақ, өз саусағын тістелеу) білдіреді. Ішкі бейнелі форма бойынша тура солай өкініш, қамығу сезімін білдіретін орыстың
фразеологизмі ирреальді кинемаға негізделген болса, ал қазақ кинемасы – бұл нақты ишара, сондықтан оның семантикасында «біржолата жоғалған, іске аспағандық туралы» сема бар. Наразылықтар сезімі аузын сылп еткізу сияқты кинемамен өрнектеледі, оны шлепнуть губами деп шартты түрде аударуға болады. Әйел кинемасы, әдетте ол дербес қандай да бір әрекеттерге жауап реакция ретінде қолданылады: «Шатақ «балама берейінші» деп екі бүйректі алғанда, ішек-қарын аршып отырған әйел алара қарап, аузын бір сылп еткізді» (Т. Әсемқұлов. Талтүс. 15). Махаббат сезімі басынан сипау кинемасымен (дәл айтсақ, басын сипау), әдетте бұл кинема балаларға қатысты қатынас бойынша қолданылады. «– Ой, Ыреке ...қой, жылама, – деді Ырымбек Ырысқалиды бауырына басып, басынан сипады» (Т. Әсемқұлов. Талтүс.). Эмоциялық күйді білдіретін бейвербалдық құралдар топтарында гендерлік фактор әжептәуiр айқын байқалады. Ер адамның эмоциялық коммуникациясы бейвербалдық құрал-әрекеттермен жиi өрнектеледі. Осылайша, өкініш, қамығу сезімі санын соғу – ер адам кинемасымен беріледі (бөксені ұру), масаттану сезімі – аяғының үстіңгі жағын бірнеше рет ұру әрекетімен, сөйлеушіге тіл тигізу, жасалған зорлық бойынша ашулану, долылық сезімі - от басын сабау, ошақ қамшылау (избивать очаг) кинемасымен, қазіргі мәдениетте біреудің әрекеттеріне масаттану, қуану сезімі - шапалақтау, қол алысулармен беріледі. «Дос санын соқты: желөкпе жігіттер тәуір аттарды таңдап әкеткен. Досқа қыс бойы қойға мінген аққаптал шабдар ғана қапты. Мінезсіз жаман тұғыр қасына жақындағаннан құлағын жымып, қос аяқтап тепкелі бөксесін бұра берді» (Ә. Нұрпейісов. Қан мен тер.). «– Аплодисменты! – деді парторг орнынан тұрып. Өзі бастап қол соққан. Кластың іші дуылдап кетті. Директор келіп үлкен адамдай қолын қысқан» (Т.Әсемқұлов. Талтүс.). Әйел адамның коммуникациясындағы эмотивтік бейвербалды құралдар қайғыру (бетін тырнау, шашын жаю), ұялу сезімі + теріс бағалаумен қатарласқан біреудің жүрiс-тұрысы, қылықтары үшін қорқу, намыстану сезімдері (бетін тырнау, бетін шымшу), жек көру сезімдері (бетке түкіру), қорқыту сезімі (етегін қағу, тұрып кету), қайғы сезімдерін (бүйірін таяну) білдіргенде қолданылады. «– Бәтір-ау, – мына ақшаны не істеймін? – деді Күлбағила ернін сылп. еткізіп...» «Әкеме адырая қарап аз тұрған Қазина, бетін оң жақ қолының саусағымен бір сызып, үлкендеу көзін кеңірек ашты да, ернін бір сылп еткізіп: -
Бетім-ау, мына Kесір болмағай да! – деді» – Амансың ба, Әжікең. Мен Баймұқан ағаңмын ғой. Кәне, кәне, берірек жарыққа келші, түріңді көрейік. Қалима екі қолын кеудесіне айқастырып ізетпен сәлем берді». (Т. Әсемқұлов. Талтүс.) А.М. Байғұтова (8) «қазақ әйелі» концептісі туралы арнайы зерттеуінде қазіргі қазақ мәдениетінің шеңберлерінде ер адам коммуникациясының типінде келесі кинемалар жиі кездеседі:
341 Prof. K. K. ONALBAYEVA-Doktor Prof. m.a. A.T. ONALBAYEVA/Kazak Beyverbaldı Tilinin… сидеть, широко расставив ноги) деп белгілейді. Әйел адам коммуникациясына тән кинемалар ретінде А.М.Байғұтова: шешім қабылдаудың қиын жағдайында, жауап іздеу, шығу жолдарын іздестіруде саусақтарын сыртылдату (нақты. щелкать пальцами), көздерін алақанымен жабу (нақты, закрыть глаза руками) қорқуды білдіру, алақанымен бетін көлегейлеу (нақты. прикрыть лицо ладонью) ұялу, қымсынуда; жүзігін әрі-бері айналдыруда (нақты. крутить кольцо на пальце в затруднительной ситуации) көрсетеді (Байғұтова, 2008: 28). Таза әйел адам кинемасына зерттеуші келекету мағынасындағы ернін шығару (нақты. выпятить нижнюю губу) кинемасын жатқызады: «Өрік қырындаған кезінде қатындар біріне-бірі қарап, еріндерін шығарып: – Мынау бір ындыны жарымаған шіркін ғой! – деп күңкілдесті». (Ж. Аймауытов. Ақбілек. ). Сонымен, гендерлік фактор және коммуниканттың жас факторы бейвербалды қарым- қатынастар құралдарын таңдауға және қолдануға өте күшті әсер етеді. Қорыта келгенде, бейвербалды амалдар қарым-қатынастың маңызды элементі және ұлттың лингомәдениетімен тығыз байланыста екенін айту керек.Әрбір қимылдың, ишараның өзінің тұрақты мағынасы мен лингвомәдени коды бар. Олар – ұлттық ерекшеліктеріміз бен мәдениетіміздің көрінісі.
А.Т. Оңалбаева. Бейвербалды қарым-қатынас: әлеуметтік және ұлттық-мәдени контекст. Монография.- Алматы, 2010.-250 б. Байғұтова, А.М. «Қазақ әйелі» концептісінің этномәдени сипаты: филол. ғыл. канд. … дис. : 10.02.02. – Алматы, 2008. –141 б. Балыхина, Т.М. Харитонова. О.В. Орыс
тілі оқытушысының коммуникативтік портреті: лингводидактикалық дискурс ретіндегі кәсіби-педагогикалық сөйлеу: Оқу құралы. – М. : РУДН. 2006,. –238 б. Крейдлин, Г.Е.. Бейвербалды семиотика. – М.: Жаңа әдеби шолу, 2002. –400 б. Норман, Б.Ю. Тіл теориясы. Кіріспе курс: оқу құралы. – М. : Флинт, 2004. –296 б. Пиз, Аллан (2003), Дене қимылдарының тілі. Айналадағылардың ымдары бойынша олардың ойларын қалай оқуға болады. Пирс, Ч.С.. Таңдамалы философиялық шығарма. – М. : Логос 2000. –352 б. Семиотика. Хрестоматия: оқу-әдістемелік модуль /Ред. Л.Л. Федорова. – М., 2005. –312 б. Ф. Де Соссюр. Тіл білімі бойынша еңбек//Жалпы лингвистика курсы. – М. : Прогресс, 977. –695 б.
342 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu
|