Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы


İncelenen Mevlit Metninin Şekil Özellikleri



Pdf көрінісі
бет7/102
Дата03.03.2017
өлшемі42,43 Mb.
#6018
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   102

İncelenen Mevlit Metninin Şekil Özellikleri: 

Nazım Şekli: Mevlid türünde yazılmış Mesnevî nazım şeklidir. 

Vezin: fÀèilÀtün- fÀèilÀtün- fÀèilün / mefÀèìlün- mefÀèìlün- feèÿlün  

Kafiye  ve  Redif:  Arapça  ve  Farsça  kelimelerle  oluşturulan  kafiyeler  yanında  Türkçe  kelimelerle 

yapılan  kafiyeler  de  vardır.  Metinde  en  çok  tam  ve  zengin  kafiye  kullanılmıştır.  Kafiyenin  dışında 

rediften de çokça istifade edilmiştir.  

çaàıruban didi ey ins-ile cÀn 

biliñüz kim doàısardur cÀna cÀn (2) 

 

bu cihÀna geliserdür MuãùafÀ 



ùoàmış ol óaúúuñ cemÀl-i maôharı 

nice yanmışuñ celÀl-i maôharı (33) 

 

pes ridÀsın örtdi ol oàlanlara 



                                                 

3  Süleyman  Çelebi  Mevlidi’nin  vezni  olan  “fâilâtün  fâilâtün  fâilün”  kalıbı  dışındaki  kalıplarda  kaleme  alınan 

mevlidlerin  daha  çok  XV  ve  XVI.  Asır  müelliflerine  ait  mevlidler  olduğunu,  “mefâîlün  mefâîlün  feûlün”  ve 

“mef’ûlü fâilâtü  mefâîlü fâilün”  kalıplarını kullanmalarının Süleyman Çelebi’nin şöhretinin  fazla  yaygınlaşmadığı 

veya  en  azından  bu  şairler  üzerinde  -vezin  bahsinde  olsun-  fazla  tesiri  olmadığını;  belki  de  Vesîletü’n-necât 

etkisinde kalmadıklarını ve özgün bir eser ortaya koyduklarını ispat etme düşüncesine de bağlanabilir. Bazı mevlid 

yazarları çift vezin kullanmışlar, çift vezinlerin biri de muhakkak Vesîletü’n-necât kalıbında olmuştur (Köksal 2011: 

31). 


4  Pekolcay,  Türkçeden  başka  dillerde  (Arapça,  Farsça,  Arnavutça,  Kürtçe,  Cava  dili,  Çerkesçe,  Boşnakça  ve 

Rumca)  yazılmış  metinlerden  bahsetmektedir  (Pekolcay  2015:  25-28).  Okiç’in,  Çeşitli  Dillerde  Mevlidler  ve 

Süleyman Çelebi Mevlidinin Tercemeleri makalesinde de Türkçe dışında farklı dillerde yazılmış mevlidler hakkında 

bilgi  verilmektedir  (Okiç  1975:  17-78).  Okiç’in  makalesinde  Türk  lehçelerinden  Tatarca  mevlid  bilgisi  vardır. 

Ancak başka Türk lehçesi olan Çağatayca (Molla Yoldaş Hılvetî’ye ait) Mevlid olduğunu da görmekteyiz  (Çayan 

2015: 345-360). 

5 Ger dilersiz bulasız oddan necât / ‘Işkile derdile aydun es-salât Süleyman Çelebi (Pekolcay 2015: 183). 

Ger dilersiz bulasız dârü’s-selâm / Sıdk ile din es-salâtü ve’s-selâm Bahşî (Eroğlu 2010: 6). 

Ger diler isen bula cânun safâ / Vir salavât ber-Resûl-i Mustafâ  Dervîş (Eroğlu 2010: 6). 

Ger dilersiz bulasız âlî makâm / ‘Aşk-ıla virin salât-ile selâm Necîb (Eroğlu 2010: 6). 

Ola bed’ ü hatmi her hayrü’l-kelâm / Cân u dilden es-salâtü ve’s-selâm Fevzî (Eroğlu 2010: 6).  


32 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

raómeti òalú olısardur MuãùafÀ (3) 

 

didi iyvÀh işimüz bitmiş bizüm 



devletümüz Àòire yitmiş bizüm (31) 

 

ùoàmış ol bedir hidÀyet MuãùafÀ 



ol iki èÀlemde raómet MuãùafÀ (32) 

yaènì ol tennÿre düşen cÀnlara (62) 

 

óÀcetüm vir eksügüme baúmaàıl 



cÀbirüñ cÀnını oda yaúmaàıl (69) 

 

yidi gün cedd-i resÿl itdi dügün 



iblìsüñ yüreğine urdı düğün (38) 

Dil ve Anlatım Özellikleri: 

Metinde  EAT  döneminden  sonra  kullanılmayan  kelime  ve  eklerin  bulunması,  eserin,  Osmanlı 

Türkçesine geçiş dönemi eseri olduğunu göstermektedir. 

Metinde dönem özelliğini gösteren başlıca ekler şunlardır: -ısar/-iser (1, 2) gelecek zaman eki, -

uban/-üben (2)/ -ubanı/-übeni (227) zarf fiil eki, -pdür (55) geçmiş zaman eki, -am/-em (dilerem 68) tk. 1. 

şh. eki, -gıl/-gil (69) tk. 2. şh. emir eki, -ıcak/-icek (103, 226) zarf fiil eki, -vuz/vüz (118) tk. 1. şh. eki, -

madın/-medin (179) zarf fiil eki,  



e-i kullanımı: yidi (7) (39), gice (39), yil (87), vir- (97),  

Metinde dönem özelliği gösteren bazı arkaik kelimeler: olar (9), düğün “düğüm”(38), ayt- (40), 

Çalap (48), durı gel- (98), tur gel- “ayağa kalkmak” (82), küy- “beklemek” (82), sı- “bozmak” (118), birle 

(119), tabanca “tokat”(132),  

İncelenen Mevlit Metninin Vesîletü’n-necât ve Diğer Mevlidlerle Karşılaştırılması: 

Süleyman Çelebi’nin Mevlidi 

fÀèilÀtün- fÀèilÀtün- fÀèilün

 vezninde iken incelenen metin 

fÀèilÀtün- 

fÀèilÀtün- fÀèilün 

ve

 mefÀèìlün- mefÀèìlün- feèÿlün 



kalıbıyla karışık yazılmıştır. 

Süleyman Çelebi’nin Mevlidinde farklı nazım şekilleri varken incelenen metinde sadece mesnevi 

şekli kullanılmıştır. 

Süleyman  Çelebi’nin  Mevlidinde  hemen  her  bölüm  sonunda  bulunan  tekrar  beyti  incelenen 

metinde iki yerde aynen geçmektedir: 

ger dilersiz bulasız oddan necÀt 

èışúıla derdile ayduñ eã-ãalÀt

 (24a) ve (35a) 

Nasîbî Mevlidi

6

 ile karşılaştırma:  



Nasîbî Mevlidi 

İncelenen Metin 

B1 38a 

199  ol gice kim yükli oldı Ámine 



        bir ferişteh indi Mekke ùamına 

 

200  çaàırıbanu didi ins-ile cÀn 



        ùoàısar peyàam-ber-i Àòir-zamÀn 

 

201  bu cihÀna geliserdür MuãùafÀ 



       raómet-i Óaúú olısardur MuãùafÀ 

 

202  maşrıú-ı àaybdan ùoàısar ÀfitÀb 



        úalmayup maóv olısardur mÀhitÀb 

 

203  küfr ü ôulmet úalmayısar gidiser 



       şerè nÿrı èÀlemi àarú idiser 

 

204  ãad hezÀrÀn Àferìn óüsnine kim 



       èÀlem içre miålidür anuñ èadìm 

20a 


1   ol gicede kim yüklü oldı emìne  

     bir firişte indi Kaèbe damına 

 

2   çaàıruban didi ey ins-ile cÀn 



     biliñüz kim doàısardur cÀna cÀn 

 

3   bu cihÀna geliserdür MuãùafÀ 



     raómeti òalú olısardur MuãùafÀ 

 

4   maşrıú-ı àaybdan ùoàısar ÀfitÀb 



     úalmayısar gidiser küfr ü riyÀb

 

 



 

5   küfr ü ôulmet úalmayısar gidiser 

    şerèì nÿrı èÀlemi àarú idiser 

 

6    ãad hezÀrÀn Àferìn óüsnine anuñ 



      sÀye-i óaú raómeti oldur èÀlemüñ 

Nasîbî Mevlidi’nin vezni ile incelenen metnin vezinleri 

fÀèilÀtün- fÀèilÀtün- fÀèilün 

ve

 mefÀèìlün- 



mefÀèìlün- feèÿlün 

kalıbıyla karışık yazılmıştır. 

Nasîbî Mevlidi gibi incelenen metinde de sadece mesnevi şekli kullanılmıştır. 

                                                 

6 Nasîbî Mevlidi için  Köksal,  eserin dil özelliklerine  göre XV. veya en  geç XVI.  yüzyılın başlarında  yaşamış biri 

olması gerektiğini belirterek çalışmasında Nasîbî Mevlidi’nin metnini vermiştir (Köksal 2011: 379-440).  



33 

Yrd. Doç. Dr. Ahmet BÜYÜKAKKAŞ/Bilinmeyen Bir Mevlit Metni Üzerine Değerlendirme 

Nasîbî  Mevlidi’nde  bölüm  sonlarında  bulunan  tekrar  beyitlerinden  biri  olan  ve  metnin  bitiminde 

geçen son beyit ile incelenen metinde bölüm sonlarında bulunan tekrar beyitlerinden biri aynıdır:  

Nasîbî Mevlidi 

İncelenen Metin 



B1 48b 

520  olmaú isterseñ resÿl-le müdÀm 

       èAşú-ıla di eã-ãalavat ve’s-selÀm 

21b 

51  olmaú istersen resÿl-ıla müdÀm 

     èışúıla di eã-ãalavat ve’s-selÀm 

Sonuç 

İncelenen  metin  Millî  Kütüphanenin  yazmalar  kısmında  Mevlid-i  Nebî  adıyla  kayıtlıdır.  Karışık 

olarak  birkaç  yazma  eserin  bir  arada  bulunduğu  ciltsiz  tomarın  içinde  bulunan  Mevlî-i  Nebî  adlı  eser 

baştan, aralardan ve sondan eksiktir. Eser 23 varak olup her sayfada 13 satır vardır.  

İncelenen metninde yaklaşık 600 beyit vardır.  

İncelenen metnin: 1-52. beyitlerde Hz. Muhammed’in doğum gecesi görülen olağanüstü olayları ve 

dadı  olarak  Hz.  Halîme’nin  seçilmesi,  52.  beyitten  sonraki  beyitlerde,  biten  sayfa  sonundaki  takip 

kelimesiyle  de  fark  edilen  eksiklikle,  mucizeleri  anlatılmaktadır.  Yaklaşık  olarak  400-450.  beyitlerde 

vefatı anlatılmakta ve sonraki beyitlerde yine mucizeleri ve öğütler yer almaktadır 

İncelenen metnin ilk altı beyti, Nasîbî Mevlidi’nin altı beyti ile benzeşmektedir.  

İncelenen metinde, bölüm sonlarında tekrarlanan beyitlerden ikisi Süleyman Çelebi’nin Mevlidi ile 

biri de Nasîbî Mevlidi ile aynıdır. Bunların dışında metinde dokuz yerde bölüm sonlarında tekrar beyti 

olarak aşağıda verilen beyit kullanılmıştır: 

her ki ister cÀnına Àb-ı óayÀt 

ol óabìbi añup ayda aã-ãalÀt 

İncelenen metinin dili ve imlası Eski Anadolu Türkçesi özellikleri taşımaktadır.  



KAYNAKÇA 

Aksoy, H. (2004) “Mevlid (Türk Edebiyatı)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 29, s. 482-484. 

Alyılmaz,  S.  (1999).  “Mevlit  ve  Türk  Edebiyatında  Mevlit  Türü”,  Atatürk  Üniversitesi  Türkiyat  Araştırmaları 

Enstitüsü Dergisi, S. 13, s. 195-202. 

Çayan,  A.  (2015).  “Molla  Yoldaş  Hılvetî  ve  Çağatayca  Mevlidi  Üzerine  Bir  Değerlendirme”,  KTÜ  SBE  Sosyal 



Bilimler Dergisi, S. 10, s, 345-360. 

Çetin, O. (1987). “Tarihte İlk Resmî Mevlid Merasimleri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. II, Y. 

2, S. 2, s. 73-76. 

Eroğlu,  S.  (2010).  “Edebî  Tür  Olarak  Mevlitler  -Şekil  Özelliklerine  Dair  Bazı  Değerlendirmeler-”,  Uludağ 



Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Y. 11, S. 18, s. 125-141. 

İçli,  A.  (2012).  “Taradılışın  Öyküsü  Olarak  Mevlid:  Mevlid  ve  Mitoloji  İlişkisi”,  Turkish  Studies,  Volume  7/3, 

Summer, s.1499-1516, Ankara. 

Köksal, M. F. (2011). Mevlid-Nâme, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara. 

Mazıoğlu, H. (1974). “Türk Edebiyatında Mevlid Yazan Şairler”, AÜDTCF Türkoloji Dergisi, C. VI, S. I, s. 31-62.  

Okiç, M. T. (1975). “Çeşitli Dillerde Mevlidler ve Süleyman Çelebi Mevlidinin Tercemeleri”,  Atatürk Üniversitesi 



İslami İlimler Fakültesi Dergisi, Aralık, S. 1, s. 17-78. 

Özel, A. (2004). “Mevlid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 29, s. 475-479 

Pekolcay N. (2015). Mevlid, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara. 

Şeker, M. (2004). “Mevlid (Osmanlılar’da Mevlid Törenleri)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 29, s. 

479-480.  

Şengün,  N.  (2008).  “

Hz.  Fatıma  Mevlidi  ve  Vesîletü’n-necât  ile  Mukayesesi”,  Cumhuriyet  Üniversitesi 

İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: XII/2, s. 419-438, Sivas.

 

Şengün  N.  (2012),  “Türk  İslam  Edebiyatında  Manzum  Hz.  Ali  Mevlidleri  ve  Câferî’nin  Mevlûd-i  Haydaru’l-



Kerrâr’ı”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 36, ss. 303-324.  

Ünver, İ. (1977). “Ahmedî’nin İskender-nâmesindeki Mevlid Bölümü”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, s. 

355-411. 

 

 



34 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

 


ATEBETÜ'L-HAKAYIK’TA 

TÜRKÇE EĞİTİMİNDE KULLANILABİLECEK DEĞERLER 

Doç. Dr. Akif ARSLAN

 

Sevgi TERZİ





 

 



Özet:  Değerler  toplumu  ayakta  tutan  en  temel  yapı  taşlarındandır.  Toplumların  varlıklarını  sağlıklı  bir 

şekilde devam ettirebilmeleri için bireyler o toplumun değerlerine sahip çıkmalı ve bu değerleri içselleştirip 

hayatına uygulamalıdır. Bu noktada eğitim kurumlarına önemli bir görev düşmektedir. Değerlerin kuşaktan 

kuşağa  aktarılmasını  sağlayan  en  önemli  araçlardan  birisi  ise  edebi  metinlerdir.  Dolayısıyla  asırlar  önce 

yazılmış  ve  bugüne  kadar  varlığını  korumuş  eserlerin,  değerler  eğitimi  aktarımında  kullanılabileceği 

düşünülmektedir.  Bu  çalışmanın  amacı,  bu  doğrultuda,    Edip  Ahmet  Yükneki'nin  Atebetü'l-  Hakayık 

eserindeki  değerleri  ele  almaktır.  Bu  bağlamda  Sosyal  Bilgiler  Dersi  Öğretim  Programı’nda  yer  alan;  adil 

olma, aile birliğine önem verme, bağımsızlık, barış, bilimsellik, çalışkanlık, dayanışma, duyarlılık, dürüstlük, 

estetik, hoşgörü, misafirperverlik, özgürlük, sağlıklı olmaya önem verme, saygı, sevgi, sorumluluk, temizlik, 

vatanseverlik  ve  yardımseverlik  ele  alınmış  ve  elde  edilen  bulgular  betimsel  analiz  yöntemiyle 

değerlendirilmiştir.  Çalışmanın  sonunda  bu  eserde  Sosyal  Bilgiler  Dersi  Öğretim  Programında  yer  alan 

değerlerin  dokuzuna  yer  verildiği  tespit  edilmiştir.  Araştırmada  ayrıca  ele  alınan  eserde  üzerinde  en  çok 

durulan  değerlerin  bilimsellik,  yardımseverlik  ve  dürüstlük  olduğu  sonucuna  da  varılmıştır.  Sonuç  olarak 

Atebetü'l-  Hakayık'ta  yer  alan  değerlerle  ilgili  beyit  ve  dörtlüklerin  Türkçe  derslerinde  değer  aktarımında 

kullanılabileceği ifade edilebilir. 

Anahtar Kelimeler: Atebetü'l- Hakayık, Türkçe öğretimi, değerler, değer öğretimi 

The Values Which Atabetü’l Hakayık Could Be Used in Turkish Education 

Abstract: Values are the most important factors which support a society. To maintain their  occurrence in a 

salubrious way, Individuals should protect and implement the values of the society by internalizing them. At 

this point, an  important  task  falls to the 

educational institution

. One of the  most  important tools  which 

ensures 


handing values down from generation to generation

  is  literary  texts.  Hence,  It  is  thought 

that literary  work  which  was written centuries ago and  maintain its occurrence  can be used for transferring 

education of values. The goal of this study, accordingly, is to handle the values of Atabetü’l-Hakayık work of 

Edip  Ahmet  Yükneki. 

Concordantly

,  To  be  fair,  to  place  importance  on  unity  of  family,  independence, 

peace, 


being scientific,

 

operoseness



,  solidarity,  sensitivity,  honesty,  aesthetic,  tolerance, 

hospitality

freedom, to care about being healthy, respect, love, responsibility, purity, patriotism and helpfulness being in 



social  studies  teaching  program,  were  handled  and  the  results  obtained  were  evaluated  by  the  descriptive 

analysis method. At the end of the study, in this literary work, it was ascertained  that the nine of the values 

being in social studies teaching program are included. In the search, also, it was reached the conclusion that 

the  most  overstressed  values  are  to  be  scientific,  helpfulness,  and  honesty  in  the  handled  literary  work. 

Consequently, it can be said that couplet and 

quadrant


 about values being in Atabetü’l-Hakayık can be used 

for value transfer in the Turkish lessons. 



Keywords: Atebetü'l-Hakayık, Turkish education, values, education of values  

Giriş 

Bireylerin  kendisini,  toplumun  ise  bireyi  kontrol  etmesini  sağlayan  unsurların  başında  değerler 

gelmektedir.  Sahip  olunan  değerler  kişinin,  toplum  içerisindeki  statüsünün  belirlenmesinde  etkili 

olmaktadır. Bu değerler sayesinde birey, diğer insanlar ile iletişime geçebilmekte ve sosyal konumunun 

belirlenmesi  için  uygun  bir  altyapı  oluşturabilmektedir  (Yazıcı,  2006:  1).  Bireylerin  olduğu  kadar 

toplumların  da  varlıklarını  devam  ettirebilmeleri,  yeni  kuşakların  toplumun  gereksinim  duyduğu 

özelliklere  sahip olarak  yetiştirilebilmeleri ile  mümkündür (Boztaş  ve Tezci,  2015:  345).  Bu  özellikler, 

genel olarak, bir toplumun evrensel özellikler de gösteren değerleri olarak düşünülebilir. Genel anlamda 

                                                           

 Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, akifarslan78@mynet.com 





 Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, sevgiterzi53@gmail.com 



36 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

toplumun  değer  yargılarını  oluşturan,  herkes  tarafından  kabul  gören  bu  davranış  ve  tutumlar  bireylerin 

değer tercihlerini etkilemekte bireyin yaşantısına yön vermektedir (Aktepe ve Yel, 2009: 608). 

Eğitim  kurumlarının  temel  amaçları  arasında  temel  insani  değerleri  benimsemiş  bireyler 

yetiştirmek yer almaktadır (Demir ve Şahin, 2015: 292). Vatansever olma, temiz olma, düzenli olma, adil 

olma,  yaratıcı  olma,  girişimci  olma  gibi  birçok  değer  eğitim  kurumlarının  kazandırmak  istediği  temel 

hedeflerdendir. Eğitim kurumları bu değerlerin nasıl yaşanması gerektiği konusunda öğrencilere rehberlik 

eder (Akbaş, 2008: 10). 

Değerler eğitimine konu olabilecek eserlerden biri de Atebetü'l- Hakayık'tır. Erdemli insan olmanın 

yanında toplum düzeninde de çok önemli olan değerlerin toplum hayatının yapıtaşları olduğu günümüzde 

açıkça görülmektedir. Atebetü'l Hakayık adlı esere baktığımızda da insan ve toplum için gerekli olan bu 

değerler açıkça anlatılmış, nasihatler verilmiş, bu nasihatlerde ayet ve hadislere de yer verilerek anlatım 

kuvvetlendirilmeye çalışılmıştır. Bu nedenle Atebetü'l-Hakayık’ın değerler eğitiminde incelenebileceği ve 

Türkçe derslerinde kullanılabileceği düşünülmektedir. 

Yöntem 

Bu çalışmada, Reşit Rahmeti Arat’ın (2006) günümüz Türkçesine aktardığı, Atebetü’l Hakayık adlı 

eserdeki  değerler  doküman  analizi  yöntemiyle  ele  alınmıştır.  İncelenecek  değerlerin  belirlenmesi 

aşamasında  öncelikle  Türkçe  Öğretim  Programı  incelenmiş,  bu  değerlerin  programda  ayrı  bir  başlık 

hâlinde  ele  alınmadığı  sonucuna  ulaşılınca,  Tekşan’ın  (2012)  çalışmasındaki  gibi  2005  Sosyal  Bilgiler 

Dersi  Öğretim  Programı’ndaki  değerler  (adil  olma,  aile  birliğine  önem  verme,  bağımsızlık,  barış, 

bilimsellik,  çalışkanlık,  dayanışma,  duyarlılık,  dürüstlük,  estetik,  hoşgörü,  misafirperverlik,  özgürlük, 

sağlıklı  olmaya  önem  verme,  saygı,  sevgi,  sorumluluk,  temizlik,  vatanseverlik  ve  yardımseverlik)  esas 

alınmıştır.  Öğretimin  bütünlük  ilkesinden  ve  Türkçe  Öğretim  Programı’nda  belirtilen  ara  disiplinler 

anlayışından  hareketle  çalışmada  ele  alınan  değerlerin  öğretiminin  Türkçe  dersinin  programına  uygun 

olduğu,  yukarıda  sıralanan  yirmi  değerin  Türkçe  Öğretim  Programı’ndaki  değer  ifadeleriyle  örtüştüğü 

dile  getirilmektedir.  Dolayısıyla  sayılan  değerlerin  öğretimi  Türkçe  dersinin  de  amaçlarından  biridir 

(Tekşan, 2012: 5). Çalışmada, Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı’nda yer alan yirmi değer, verilen 

bir  durumu  olabildiğince  tam  ve  dikkatli  tanımlamayı  amaçlayan  betimsel  araştırma  (Büyüköztürk  vd, 

2010:  21)  modeliyle  ayrı  ayrı  ele  alınmış  ve  Atebetü’l-Hakayık’taki  tüm  şiirler  ele  alınan  değerler 

çerçevesinde taranarak içerik analizine tabi tutulmuştur. 



Bulgular ve Yorumlar 

Atebetü'l-Hakayık'ta Bilimsellik Değeriyle İlgili Bulgular 

 Türk-İslam  kültürünün  geniş  bir  coğrafyaya  yayılmaya  başladığı  11.  ve  12.  yüzyıllarda  ahlak, 

edep, erdem kavramları ön plana çıkmış ve bu çerçevede kâmil insanların sahip olması gereken değerlere 

o yüzyıllarda yazılan eserlerde oldukça fazla yer verilmiştir. Eserde on üç dörtlükte bilginin önemine ve 

değerine  değinilerek  insanı  olgunlaştıracağı,  saygınlaştıracağı  ve  yücelteceği  belirtilip  bilgili  olmanın 

faydalarına ve bilgisizliğin zararlarına işaret edilmiştir. İlim öğrenmenin gerekliliği ''Sa'âdet yolu bilgi ile 

bulunur, bilgi edin ve sa'âdet yolunu bul. Bilgili insan kıymetli dinardır, câhil ve bilgisiz adam değersiz 

akçedir. Kemik için ilik neyse insan için bilgi odur; insanın ziyneti akıldır, kemiğinki ise iliktir. Bilgisiz 

kimse iliksiz kemik gibi boştur, iliksiz kemiğe kimse el uzatmaz'' (83, 84, 85, 86, 89, 90, 91, 92) 

1

 gibi 



ifadelerle dile getirilmiştir. Eserde bu doğrultudaki cümlelerle bilgili insan övülürken bilgisiz insan ağır 

bir şekilde eleştirilmiştir.  



Yardımseverlik Değeriyle İlgili Bulgular 

 Eserde  yardımseverlik  değeri  cömertlik  kavramından  hareketle  aktarılmıştır.  Edip  Ahmet’e  göre 

fertler  sahip  oldukları  mallarla  hayırda  ve  iyilikte  bulunursa  huzura  erer.  Eserde  yardımseverliğe, 

cömertlik değerinin övüldüğü ''Cömertliğin Medhi ve Hasisliğin Zemmi'' başlığı kapsamında geniş bir yer 

verilmiş  ve  yardımseverliğin  önemi  ''Ellerin  en  kutlusu  veren  eldir.  Halk  arasında  en  iyi  adam  cömert 

adamdır; cömertlik şeref ikbal ve cemâli artırır, insanlar arasında sevilmek istersen cömert ol cömertlik 

seni sevdirir.'' (251, 257, 258, 259, 260) ifadeleriyle açıklanmıştır. 

Dürüstlük Değeri ile İlgili Bulgular 

                                                           

1

  Atebetü'l  Hakayık'tan  alıntı  yapılan  ifadeler,  dize  sıralamasını  gösteren  sayılar  esas  alınarak  belirtilmiş,  ayrıca 



sayfa  numarası  verilmemiştir.  Ayrıca  alınan  dizelerin  örnek  niteliğinde  olması  araştırmacılar  tarafından  göz  ardı 

edilmemelidir. 



37 

Doç. Dr. Akif ARSLAN-Sevgi TERZİ/Atabetü’l-Hakayık’ta Türkçe Öğretiminde Kullanılabilecek… 

Dürüstlük  insanı  manevi  huzura  götüren,  insanın  ruhunu  arındıran  en  önemli  değerlerdendir. 

Atebetü'l-Hakayık'ta en çok vurgulanan kavramlardan biri de dürüstlük ve doğruluktur. Dürüstlük ile az, 

öz ve doğru konuşma Edip Ahmet'in çok önem verdiği hususlardandır. Kitapta; ''Eğer bir insanda şu iki 

şey birleşirse o insana mürüvvet yolu kapanmıştır: Biri lüzumsuz yere gevezelik etmek, ikincisi ise yalan 

söylemektir.'' (149, 150, 151, 152) ifadeleriyle dürüstlük kavramı yüceltilmiş ve yalan söyleyen insanlar 

eleştirilmiştir. 



Saygı Değeriyle İlgili Bulgular 

Saygılı  insan  bilgisiyle,  iyi  huyuyla,  konuşmalarıyla,  yaptığı  iyiliklerle  kendisini  toplumda  belli 

eder ve böyle insanlar toplumda saygı görür. Eserde insanların faziletli bir yaşam sürmesi için öncelikle 

kendisine, sonra büyüklerine ve küçüklerine karşı saygılı olması gerektiği ''Ey  dost, büyüklerin hakkını 

gözet,  lüzumsuz  alay  ve  mücadeleden  sakın;  bu  alay  büyükleri  sana  karşı  hiddetlendirir,  küçükleri  ise 

küstah  yapar.  Büyüğe  ve  küçüğe  tatlı  dil  kullan.''  (345,  346,  3447,  348,  356)  gibi  ifadelerle  dile 

getirilmiştir. 

Sevgi Değeriyle İlgili Bulgular 

Allah'a övgü ile başlayan eserde O'nun yüceliği anlatılırken yazarın Allah sevgisi okur tarafından 

hissedilmektedir.  Allah'ın  güzelliklerinin,  yüceliğinin  anlatıldığı  ve  tevhid  bölümünden  sonra 

peygamberimizin övüldüğü bölümler kitapta sırasıyla yer alır. İçinde Allah, peygamber ve insan sevgisi 

olan  insanın  erdemli  insan  olma  yolunda  ilerleyeceği  çünkü  kâmil  insanın  içindeki  sevgiyle  her  şeyi 

başarabileceği okura kitabın bütününde hissettirilmeye çalışılmıştır. 




Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   102




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет