TÜRK HİTAP KÜLTÜRÜNDE DİLBİLİMSEL CİNSİYET

580 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Gökalpa  göre  eski  Türkler  feminist  idiler.  Hukukça  erkekle  kadın  birbirine  eşit 

sayılmaktaidi.Toplantılarda kadınla erkek tesettüre ait bir kayıtla kayıtlanmazlardı.Emirnameler Hakan ve 

hatun  emrediyorki…  diye  başlar  dıve  yine  eski  kavimler  arasında  hiçŒbir  kavim  Türkler  kadar  kadın 

cinsine hukuk vermemiş, hürmet göstermemişlerdir (Türkler 2002:95). 

Çinlilerde  ulu  ve  çok  eski  atalar  büyük  ve  saygıdeğer  iken  Türklerde  saygı  sunuşu  “anam  ve 

babam”  deye  başlıyor,  ondan  sonra  da insanlığa  ve  ulu  kişilere  geçiyorlardı.  (http://turkoloji.cu.  edu.tr/ 

GENEL/ia_aile_cocuk_egitimi/ia_aile_cocuk_egitimi.htm) 

Türkdilinin  ilk  yazılı  metinleri  olan  KökTürk  kitabelerinde  de  bu  aile  içerisindeki  analık  ve 

kadınlık görevlerinin yanısıra atabinen, silah kuşanan, savaşa giden kadın konumunu hissettirilmektedir. 

Kitabelerde kadından saygıyla bahsedilmekte, her türlü sosyal ve siyasi toplantılarda kocasının yanında 

yer  almaktadır.  Öyleki  devletin  yönetimi  Hatun  ve  Hakanın  işbirliği  ile  sağlanmakta,  birer  yasa 

sayılabilecek  “Emirnameler”  sadece  Hakan  tarafından  değil  Hatun  tarafından  da  imzalanmaktadır 

(Taşkiran, 1978: 232) 

Cinsiyet  hayata  dair  pek  çok  şeyde  olduğu  gibi,  dilde  de  izlerini  görebileceğimiz  bir 

olgudur.Dillerde  cinsiyetin  farklı  yollarla  işaretlendiği  görülür.Türkçede  dilbilgisel  cinsiyet  olmadığı 

konusunda  bir  görüş  birliği  bulunmaktadır.Dilde  cinsiyet  kavramı  genel  olarak  biyolojik  ve  dilbilgisel 

cinsiyet  olmak  üzere  iki  bakış  açısından  değerlendirilmektedir.  Dilde  yapısal  bir  özellik  gösteren 

“dilbilgisel cinsiyet (Genus), çekimli dillerdeki cinsiyetin dilsel tanımıdır” ve dilbilimin başlı başına bir 

çalışma konusunu oluşturmaktadır (http:// turkoloji.cu.edu.tr/html/fod_dillerde_cinsiyet.htm) 

Dünya  dillerinin  önemli  bir  kısmında  dilbilgisel  cinsiyet  yoktur.  Türkçe  bu  dillerden  biridir.Dil 

aileleri bu bakımdan iki yere ayrılır: Cinsiyet kategorisi bulunmayan dil aileleri: Çin-Tibet dilleri, Ural 

dilleri, Altay dilleri, Kartvel dilleri, Kuzey Amerika’daki bazı yerli dilleri. Cinsiyet kategorisi bulunan dil 

aileleri:  Nijer-Kongo  dilleri,  Afroasyatik  diller,  Avustronezya  dillerinin  bir  bölümü,  Hint-Avrupa 

dillerinin  önemli  bir  bölümü,  Dravid  dilleri,  Amerikan  yerli  dilleri  (Algonkin).  Türkçede  dilbilgisel 

cinsiyet için yaygın bir işaretleme sisteminin bulunduğunu söyleyemeyiz.Bu bakımdan Sırpçadan geçen 

+içe  ekinin  imparatoriçe  ve  patroniçe  sözcüklerini  türetmesi;  Tanrıça  sözcüğündeki  +ça  eki;  tarihî 

metinlerdeki  begüm,  hanum  vb.  örneklerdeki  +um  ekleri  dikkat  çekse  de  bunların  üretici  olmadığı  ve 

birkaç  örnekte  kaldığı  görülmektedir.  Türkçedeki  en  belirgin  cinsiyet  görünümü  sözlüksel 

cinsiyettir.(Caner 

Kerimoğlu, 

Gökçe 

Doğanfile:///C:/Users/Casper/ 

Downloads/5000157552-

5000264418-1-SM.pdf)  Türkçede  kelime  cinslerini  bildiren  önek  (artikel)  olmadığı  için  Türkçe 

kelimelerde dişilik-erkeklik ayrı kelime ile yapılır, yani cins ayrımı farklı kelimelerle belirtilir. 

Elə aldığımız konuda bir çok akraba adları incelenerek onların Türk dillerinin farklı lehçelerinde ve 

farklı zamanlarda hem erillik, hem de dişilik anlamlarında kullanıldığı belirlenmiştir. 

Tarihi  Türkçe’yi  ve  çağdaş  Türk  ağızlarını  incelediğimizde  akraba  adları  içerisinde  bir  çoğunun 

farklı fonetik türevleriyle hem kadın, hem de erkek anlamlarında kullanıldığı bulunmaktadır.  

Aba,  apa  hitap  sözcükleri  Derleme  Sözlüğü'nde  anne,  “abaç"  annesigibi,  annesineçeken, 

annesiahlâkında, "abacık "anne" anlamındadır. DS sözlüğündeki bi rvaryantı da:apa“ağabey", eppe, ede 

baba anlamındadır (http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler /12/848/10730.pdf) 

Aba "1. ana, anne, 2. nine, anneanne "(TTS I, 1996) ebe"büyükanne, nine" (TTS III, 1383), tarihi 

Türkçede  aba/apa/ebe/epe  şekillerinde  akrabalık  ifadesi  olarak  kullanılan  kelime,  şu  anlamlara 

gelmektedir: 1. ata, 2. büyükbaba, 3. büyükanne, baba, 5. anne, 6. amca, 7. hala, 8. ağabey, 9. abla, 10. 

Kadın  (An  Etymological  Dictionary  of  Pre-thirteenth  Century  Turkish,  Oxford.  ED  5).  Kök  Türkçede 

apa"ata,  ecdad"  kelimesi  yine  aynı  anlamdaki  eçü"ata,  ecdad"  ile  birlikte  kullanılmıştır.  Eçüm  apam 

bumın  kagan  iştemi  kagan  olurmış  "atalanm,  dedelerim  Bumın  Hakan  ve  İştemi  Hakan  (hükümdar 

olarak) tahta oturmuş". 

Karahanlı Türkçesinde kelime aba "adem, insan" ve apa "baba" olarak geçmektedir. Eski Anadolu 

Türkçesinde  de  "anne  ve  büyükanne"  anlamlannda  sadece  kadına  ad  olan  kelime,  Anadolu  ağızlarında 

fonetik farklarla  sadece kadına ad olmayıp "abla, anne, üveyana, büyükanne, nine, kaynana, yenge, teyze, 

hala,  buluğa  ermiş  kız  kardeş,  hanım,  hanımefendi,  yabancı  büyük  kadın  veya  kız"  gibi  kadın 

adlandırınaları yanında aba, abba, abba, abbu, apba, appa, auva, ava, ava"baba, dede, ihtiyar, dede, ağa, 

patron, 

ağabey" 

gibi 

erkekler 

için 

de 

kullanılmaktadır 

(Karahan, 

2006: 

7-8) 

TURK%20DILI/akarturk_karahan_tarihi_turk_dili_kadinla_ilgili_sozler_katkilar.pdf) 

Anadolu  ağızlarını  incelediğimizde;  çaça“genelev  işleten,  kötü  yol  gösteren  kadın”anlamlarında 

erkek cinsiyet göstergesi olmadan kullanılmaktadır. Fakat sözün ses açısından dallanmış diğer türevleri 

581 

Dr. Sevda GASIMOVA/Türk Hitap Kültüründe Dilbilimsel Cinsiyet 

olan  çece  /  çeçe  “1.  Ağabey  2.  Baba  3.  Dede”    sözlerinde  erkek  cinsiyete  ait  bilginin  yaşadığı 

anlaşılmaktadır.  Çece/çeçe  biçimlerindeki  anlam,  ‘yaşça  büyük  erkek  akrabalar’  bilgisini  ifade 

etmektedir.  Ağızlardaki  bu  söz  ç  fonemli  olarak  görüldüğü  gibi  t  fonemli  olarak  da  görülmektedir  ve 

anlam alanı değişmemiştir: tete1. Teyze 2. Hala 3. Babanne” / teta “hala” /  tada “ağabey” / dada “1. 

Büyük  kardeş,  ağabey  2.  Bebek  bir  aylıktan  iki  yaşına  kadar  olan  çocuk  3.  Hala  4.  Teyze  5.  Yaşlı 

kadınlara saygı hitabı olarak kullanılır 6. Delikanlılara hitap olarak kullanılır / tutaş“henüz evlenmemiş 

kız” (Özşahin 2013: 53). 

Azerbaycan ağızlarında duda büyük erkek kardeş – ağabey anlamında kullanılmaktadır.  

Rumca  ya  da  kaynağı  Yunanca  olarak  gösterilen  bu  sözün  başka  coğrafyalardaki  tarihî  ya  da 

çağdaş  Türk  lehçelerinde  de  varlığına  dair  Murat  Özşahin  “Çaça  sözü  üzerine”araştırmasında  tarihî 

lehçelerin  söz  varlıklarında  çaça  ile  aynı  kökten  kaynaklı  olduğunu  düşündüğü  çiçe  sözünün 

kaydedildiğini  belirtmektedir.  O,Şeyh  Süleyman  Efendi’nin  Çağatay  Türkçesi-Osmanlı  Türkçesi 

Sözlüğü’nde  çiçe“teyze,  küçük  kız  kardeş”  olarak  verildiğini,    Kıpçak  Türkçesi  Sözlüğü’nde  de 

çiçe“babanın küçük kız kardeşi, hala” biçiminde gösterildiğini kaydetmiştir. (http://www.turkbilig.com/ 

pdf/201326-211.pdf) 

Anadolu’nun karşı yakası olan Kırım Tatar Türkçesinde de t’li formda aynı anlam dairesi içerisinde 

yer alan tata“abla, kız kardeş; teyze” sözüne tesadüf edilmektedir. Sözünlehçe ve Anadolu ağızlarındaki 

anlamları arasında hem erkek hem de kadın cinsiyet bilgisinin bulunmasının da dikkate alınması gerekir.  

Altay  Türkçesinde  aka‘büyük  erkek  kardeş,  dedenin  kardeşi,  yaşlılara  hitap  şekli’  iken  akaçıñ, 

akay, akayıñ‘kadınlara saygılı hitap şekli’ olarak kullanılır. Ayrıca aka’nın ‘koşuda diğerlerini geçen at’ 

anlamı da vardır.  

Aġ  -  KökTürkçede  ‘yükselmek,  çıkmak’  (T.  Tekin,  1988:  98),  Eski  Uygur  Türkçesinde 

‘yükselmek,  ağmak,  kalkmak,  yukarıya  çıkmak’tır.  Aġa  veya  aķa’nın  ‘büyük’  anlamının  buradan 

doğduğu  düşünülebilir.  Kelimelerin  hepsinde  bir  ‘büyüklük’  anlamı  vardır.  Tuncer  Gülensoy,  ağa’yı 

Moğolca ÀķÀ biçiminden getirir. Kelime, Türkçe yoluyla Cezayir, Irak, Suriye, Libya, Suudi Arabistan 

Arapçalarına  ve  Farsçaya  da  geçmiştir  (Gülensoy,  1974:  283-318).Caferoğlu’nun  ‘Azerbaycan  ve 

Anadolu Ağızlarındaki Moğolca Unsurlar’ arasında gördüğü ‘büyük’ anlamında kullanılan yėke sözcüğü 

de eke/aķa ile ilgilidir (Caferoğlu, 1988: 1-10) 

Yong-Song Li, Özbekçedeki eke‘ağabey, baba, yaşça büyük olan erkeklere kibar seslenme biçimi’ 

Kazakçada    ‘baba’;  Karakalpakçada  ake‘baba’;  Başkurtçada  eke  ‘baba,  ağabey’;  Kırgızca  ake  ve 

eke‘baba,  amca  (yeğeninden  yaşça  büyük  olan),  baba  tarafından  yaşça  büyük  erkek  akraba’  olarak 

belirtir.  Yine  aynı  yazar,  dişilik  bildiren  türevlerinde  eke’nin  kimi  lehçelerde  ‘baldız’  ve  ‘görümce’ 

anlamında kullanıldığını, Türkmencede ekeci’nin ‘kocanın ablasına seslenme biçimi’ olduğunu, Çulımca 

egetsi’nin ve egeçe’nin ‘kocanın veya karının ablası, kayın biraderin (kayın ağabeyinin) karısı’, yegeçe 

biçimininse  ‘karının  ablası’  olduğunu,  Hakascada  igeç’in  ‘baldız’  anlamına  geldiğini  ifade  eder 

(Li,Yong-Song 1999: 112) 

Kelimenin  ķayın  ekeç,  ġayın  ekeci,  ķeyin  egiça,  kain  egete,  kayinigiçi,  ķain  egeçe,  aynegeçi  gibi 

birleşik  biçimleri  de  mevcut  olup  ‘kayınlık,  görümcelik’  gibi  anlamlarda  Türk  lehçelerinde 

kullanılmaktadır (Sarica 2015: 271) 

Rasonyi aġa ’nın aslında ‘yaşlı’ sonra her türlü teşkilat başında bulunan kimsenin sanı olduğunu, 

kelimenin anlamının türlü lehçelerde farklılık arz ettiğini Babür ve Humayun’un saraylarında han ve bey 

hanımlarının  bir  kısmında  yani  kibar  kadınlarda  ad  yanında  kullanılan  bir  ‘koşuntu’,  hatta  ara  sıra  ad 

olduğunu;  aġaça’nınsa  büyük  ihtimalle  +ça  küçültme  ekiyle aġa  sözcüğüyle  birleştiğini,  başka bir izah 

yolu olarak da aġa ve ece sözcüklerinden derilme olduğunu ifade eder(Rasonyi, 1964: 63-87).

 

Aga kadın"büyük kadın, hanımefendi"(TTS I, 29) Eski Anadolu ve Osmanlı Türkçelerinde kadının 

saygınlığına işaret için ağa, ulu gibi sıfatlarla kurulmuş adlandırmalar yapılmıştır. Anadolu ağızlarında da 

"ağa" kelimesi saygınlık, büyüklük, yaşlılık ifadesi olarak akrabalık isimlerinin önünde kullanılmaktadır. 

Bunlar  ağanene  "büyükanne"(DS  I:  81b),  ağadayı"kaynananın  erkek  kardeşi"  (DS  I:  81a)  ve 

ağababa"kayınbirader, büyükbaba" (DS I: 79a) şeklindeki sözlerdir. 

Eş"karı  ve  kocadan  herbiri"  VIII.  Yüzyıldan  itibaren  “eş,  arkadaş,  karı  ve  koca”anlamlarında 

bulunan eş kelimesi, Eski Anadolu Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde "erkek eş" anlamı dışında "kadın eş" 

anlamıyla da kullanılmaktadır.  

582 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Dayıza, diyeze, tayaza, tayıza"teyze" etimolojisi hakkında çok fazla şey söylenmemiş olan kelime, 

Radloff tarafından "teyze" olarak sadece Türkiye Türkçesine mahsus olarak kaydedilmiştir. Kelime daha 

eskiye gidildiğinde ise Eski Anadolu Türkçesi metinlerinde dayıza, tayaza, tayıza, diyeze olarak karşımıza 

çıkmaktadır. Anadolu Ağızlarında da aynı söyleyişle yaşamaktadır (DS, C.I 1963: 1386b,s.9). 

Eski Türk dillerinde oğul kelimesi cinsiyet gözetmeyen bir kelime olup (

Farsça çoğul eki almış hali 

olan “oğulân”) 

zamanla erkek çocuklar için kullanılmış, zaman içinde kısa olarak 

“olan, ulan, lan, la” 

şeklinde  kullanılmağa  başlamıştır.  Bu  gün  Türkiye  ağızlarındaey  ünleminin  eşanlamlısı  olarak 

görülmektedir.

L

â

kin  bu  gün  oğlan  söze  erkek  anlamlı  olmasına  rağmen  kadınlara  hitaben  de 

kullanılmaktadır: lan karı, lan herif (adam, koca, eş) ve s. 

Sonuç 

Cinsiyet  kültürü  Türk  kültürünün  varlık  şekillerinden  biridir.Araştırmacılar  zaman  zaman  Türk 

kültüründe  cinsiyet  ayırımı  olmadığı  kanaetinde  bulunmuşlar.Ele  aldığımız  konuda  Türk  dillerinde 

cinsiyet kategorisi hitap kelmeleri üzerinde gözden geçirilmiş ve bir daha cins ayırımı eklerle değil farklı 

kelimelerle yapıldığı halde akraba adları ve seslenme sözlerinin bir çoğunun farklı ağızlarda hem kadın, 

hem de erkek kavramı bildirdiği kanaetine gelinmiştir. Mesela,eski ve çağdaş Türk dilleri ağızlarında aba 

ana, anne,  nine, anneanne",aba/apa/ebe/epe şekillerinde ata, büyükbaba, büyükanne, baba, anne, amca, 

hala,  ağabey,  abla,  kadın  anlamlarında;  çece/çeçe‘yaşça  büyük  erkek  akrabalar’  bilgisini  ifade  etmekle 

ağızlardaki bu söz  t fonemli olarak  tete ‘teyze, hala, babanne”, teta “hala”, tada “ağabey”, dada“büyük 

kardeş,  ağabey,  bebek,  hala,    teyze,    yaşlı  kadınlara  saygı  hitabı,  tutaş  “henüz  evlenmemiş  kız” 

anlamlarında,eke‘baba,  ağabey’,  amca,  yaşça  büyük  olan  erkeklere  kibar  seslenme,  dişilik  bildiren 

türevlerinde eke’nin ‘baldız’ ve ‘görümce’ egeçe’nin ‘kocanın veya karının ablası, kayın biraderin (kayın 

ağabeyinin) karısı’ yegeçe ‘karının ablası’ anlamlarlnda kullanılması görülmektedir.

 

Eski  Anadolu  Türkçesi  metinlerinde  "teyze"  anlamında  dayıza,  tayaza,  tayıza,  diyeze  olarak 

karşımıza çıkan kelimelerin bile erkek anlamlı dayı sözü ile ilişkisi olduğunu varsayabiliriz. 

Bu gün Türkiye ağızlarında lan sözünün eski Türk dillerindeki oğul gibi hem erkeğe hem de kadına 

hitap olarak kullanılması da fikirlerimizi destekliyor. 

KAYNAKÇA 

Aysu ATA, “Derleme Sözlüğünde Geçen En Eski Türkçe Kelimeler” http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/ 

Caferoğlu, A. (1988). Azerbaycan ve Anadolu Ağızlarındaki Moğolca Unsurlar. TDAY-Belleten 1954, 1-10.   

Caferoğlu A. (1993). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Enderun Kitabevi:45) Türkbilig, 2013/26: 51-62.  

Doğramacı, EMEL. Türkiye’de Kadının Dünü ve Bugünü, Ankara, Türkiye İŞ Bankası Yay, 1992 

Ersoy,  Ersan,  Cinsiyet  Kültürü  İçerisinde  Kadın  Ve  Erkek  Kimliği  (Malatya  örneği)  Fırat  Üniversitesi  Sosyal 

Bilimler Dergisi cilt: 19, sayı: 2, sayfa: 209-230, Elaziğ-2009  

Güngör, Erol. (1998), Değerler Psikolojisi Üzerinde Araştırmalar, İstanbul, Ötüken Yayınları.  

Güngör H., Argunşah M. (2002). Gagauz Türkleri, Ankara: Kültür Bakanlığı: 393  

Gülensoy, T. (1974). Altay Dillerindeki Akrabalık Adları Üzerine Notlar. TDAY-Belleten (TDK), 283-318. 

Karahan,  Akartürk.  (2006)Tarihi  Türk  Dilinin  Söz  Varlığına  Katkılar:  Kadınla  İlgili  Kelimeler  Üzerine  Bilkent 

Üniversitesi l. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri, Ankara.  

Kerimoğlu, Caner, Doğan Gökçe Türkçede Cinsiyet Görünümleri Ve Çağrışımsal Zihniyet: file:///C:/Users/Casper/ 

Downloads/5000157552-5000264418-1-SM.pdf 

Li,Yong-Song. (1999).Türk Dillerinde Akrabalık Adları, İstanbul: Simurg Yayınları:112 

Newman, Louise K.(2002), “Sex, Gender and Culture: Issues in the Definition, Assesment and Treatment of Gender 

Identity Disorder”,Clinical Child Psychology and Psychiatry,2002, V.7,p.358-367 

TanıklarıylaTaramaSözlüğü, TDK Yayınlan, C.I, Ankara, 1995, C. ıı-vı, 1996, Ankara.TTS, I, 1 

Özşahin,Murat.“Çaça” Sözü Üzerine Türkbilig, 2013/26: 51-62.53 http://www.turkbilig.com/pdf/ 201326-211.pdf 

Sarica B, Akçik/ahçik Sözcüğü Üzerine. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi S. 4/1 2015 s. 265-277.  

Taşkiran Tezer (1978), Cumhuriyetin 50. yılında Türk Kadın Hakları, Başbakanlık Yay. Ankara 1978: 13;  

Özdener, K. Süreyya (1988), “İslam Öncesi Türklerde Kadının İçtimai Yeri”, Sosyoloji Konferansları, s. 225-235.  

Tekin, T. (1960). ““Amca” ve “Teyze” Kelimeleri Hakkında”, TDAY Belleten, TDK Ankara: 283-294 

Tekin, T. (1988). Orhon Yazıtları. İstanbul: Simurg Yayınları,1988 

Türkler cilt 3 ilk çağ Yeni Türkiye Yayınları 2002 Ankara 

Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, C.I 1963, C.II 1965, C.l1I 1968, C. IV 1969, TDK Ankara. 

http://web.firat.edu.tr/sosyalbil/dergi/arsiv/cilt19/sayi2/209-230.pdf 

http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt4/sayi17pdf/1diledebiyat/dogan_enfel.pdf  

http://web.firat.edu.tr/sosyalbil/dergi/arsiv/cilt19/sayi2/209-230.pdfs.216 

http://turkoloji.cu.edu.tr/GENEL/ia_aile_cocuk_egitimi/ia_aile_cocuk_egitimi.htm 

http://turkoloji.cu.edu.tr/html/fod_dillerde_cinsiyet.htm 

QƏRBİ AZƏRBAYCAN ŞİVƏLƏRİNİN LEKSİK TƏRKİBİ  

(MƏİŞƏTLƏ BAĞLI ARXAİK SÖZLƏR) 

Doç. Dr. Sevinc SADIQOVA



 

Xülasə: Məqalədə Qərbi Azərbaycan şivələrində işlənən dam, aş, bəlgə kimi dialekt sözlər araşdırılır, bunlar 

“Kitabi-Dədə  Qorqud”  dastanlarından,  İ.Nəsimidən,  Ş.İ.Xətaidən  və  qədim  Türk  yazılı  abidələrindən 

gətirilən uyğun leksik vahidlərlə müqayisə olunur.  

Həmçinin, müasir dilçilikdə dialektizmlərin və arxaizmlərin mövcud təsriflənmə üsullarının tədqiqi yolu ilə 

bu məsələ ilə bağlı müəllifin fikirləri verilmişdir.  

Açar Sözlər: leksem, dialektizm, yazılı abidə, Türk dilləri, məişət terminləri. 

Lexical Composition Dialects of Western Azerbaijan (Archaic Words Designating Household) 

Abstract: In this article are looked through words like dam (house), aş (dinner), bəlgə (betrothal), which use 

Western Azerbaijan dialect.  

These  words  are  compared  with  appropriate  lexical  words  in  “Kitabi-Dede  Korkut”,  İ.Nasimi,  Sh.İ.Khatai 

and old Turk writing monuments. 

Also  this  article  deals  with  the  classification  of  the  dialect  and  archaic  words  in  the  modern  linguistic 

literature. Some notes have been given about them. 

жүктеу/скачать 42,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: