Имашева турсынай бахытжановна
БОЛАШАҚ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТЫҢ КӘСІБИ ӨЗІН-ӨЗІ ДАМЫТУДЫҢ ТӘЖІРИБЕЛІК-ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЖҰМЫСЫ
жүктеу/скачать 6,21 Mb.
|
| 3 БОЛАШАҚ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТЫҢ КӘСІБИ ӨЗІН-ӨЗІ ДАМЫТУДЫҢ ТӘЖІРИБЕЛІК-ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЖҰМЫСЫ
3.1 Болашақ әлеуметтік педагогтың кәсіби өзін-өзі дамытуды зерттеудің бастапқы диагностикасы Бүгінде Қaзақстан әлемнің озық отыз елінің құрамына кіру стратегиясының жүзеге асырылуы және соған сәйкес әлемдік біртұтас білім беру кеңістігіне ену жағдайына байланысты жоғары оқу орындарында нарық талаптарына сай: өндіріс әлеміне еркін ене алатын, мәртебелі әрекет етуге негіз болатын білім, білік, дағдылары қалыптасқан, ең бастысы тұлғалық сапалары дамыған бәсекеге қабілетті мамандардың жаңа типін қалыптастыру міндеттеріне басымдылық беруде. Сондай-ақ, «Кәсіптік білім берудің бүкіл жүйесін еңбек нарығында талап етілетін құзыреттерді қалыптастыруға қайта бағдарлауға тиіспіз» – деген, ҚР Президенті Қ.К. Тоқаевтың Жолдауында білім беру ұйымдарында, болашақ мамандарды дайындаудағы басты басымдылықтың сапаға бағытталғандығы айқын аңғарылады. Осы орайда зерттеу барысындағы жүргізілген диагностика болашақ әлеуметтік педагог ретінде студенттің кәсіби іс-әрекетке жүйелі дайындығын қалыптастыруға ғана емес, сонымен бірге олардың кәсіби өзөін-өзі дамытуға, оның тұлғалық сапасын айқындайтын кәсіби іс-әрекетіне бағытталған әдістеме жасауға мүмкіндік туғызады. Тәжірибелік-эксперименттік жұмыстардың зерттелінетін процестің заңдылықтарын нақтылауға мүмкіндік беретін басты әдісі педагогикалық эксперимент болып табылады. Ол педагогикалық жағдайда белгілі бір құбылысты зерттеу мақсатты және жоспарлы түрде жүргізілетін ғылыми таным тәжірибесін бақылау деп түсіндіріледі. Педагогикалық эксперименттің белгілі бір педагогикалық процестің күйін талдау, білімді меңгеруге септігін тигізетін жағдайларды айқындау үшін қолданылатын педагогикалық әрекет, оның мақсаты зерттелінетін процесс және оның жеке компоненттері арасындағы байланысты зерттеу, сонымен бірге бұл байланыстың туындау шарттарын айқындау секілді типтері бөліп көрсетіледі. Бұл типтер берілген зерттеу концепциясына, оның мақсатына, пәніне, болжамы мен міндеттеріне тікелей байланысты болады. Теориялық әдебиет көздерінде «тәжірибелік жұмыс» және «педагогикалық эксперимент» түсініктері ажыратылып көрсетіледі А.М. Новиков тәжірибелік жұмыс – бұл зерттелінетін процесті жоғары деңгейдегі нәтиже алу және оны кейіннен тексеру, бағалау, сондай-ақ өзгеріс, инновация енгізу әдісі деп анықтайды [120]. Эксперимент эмпирикалық зерттеу әдісі ретінде қарастырылады, оның мәні құбылыстарды және процестерді толық басқару және бақылау жағдайында жүргізіледі. А.Я. Найн «эксперимент нақты ескерілген жағдайда жасанды құбылысты ғылыми тұрғыдан тексеру, оның дамуын, барысын қадағалауға және оны басқаруға, сонымен қатар шарттарды қайталауда оны жаңадан жасауға мүмкін береді» – деп түсіндіреді [121]. Ш. Таубаева педагогикалық экспериментті ұйымдастырудың жалпы талаптарын(зерттеу болжамын анықтау және алғашқы мәліметтерді жинақтау үшін алдынала бақылау; эксперименттік жұмыс үшін объектілерді ұйымдастыру және оларға тиімді жағдай құру; бақылау барысында өзгеріс фактілерін нақты тіркеу және есепке алу; бағалау үшін өлшемдер мен көрсеткіштер, сәйкес деңгейлерді нақтылау; алынған мәліметтерді теориялық талдау және математикалық статистика әдістері көмегімен өңдеу) белгілеп көрсет [122]. Эксперименттік-тәжірибе жұмысының мақсаты болашақ педагогпсихологтардың рефлексиясын дамытуға зерттеу барысында анықтаған педагогикалық шарттардың әсерін тексеру болып табылады. Бұл белгіленген мақсат эксперименттік - тәжірибе жұмысы барысында шешуді қажет ететін нақты міндеттерді анықтауға мүмкіндік берді, олар: эксперимент алаңын және педагогикалық эксперимент үшін топтарды таңдау; болашақ педагогпсихологтардың рефлексиясын дамытудың өлшемдері мен көрсеткіштерін және оған сәйкес деңгейлерін анықтау; зерттеудің ұғымдық аппараттарын және бастапқы болжамды нақтылау; анықтау, қалыптастыру және бақылау эксперименттерін өткізу; болашақ педагог-психологтардың рефлексиясын дамыту диагностикасының әдістемесін айқындау; эксперименттік - тәжірибе жұмысының жоспары мен бағдарламасын құру, нәтижелерін талдау, математикалық-статистикалық өңдеу және рәсімдеу. еді. Біз болашақ әлеуметтік педагогтардың тұлғалық типтерін, кәсіби мотивациясын, коммуникативтік және ұйымдастырушылық қабілетін, өзін-өзі дамыту деңгейін анықтау үшін Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті мен Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде тәжірибелік жұмыс жүргіздік. Тәжірибелік-эксперименттік жұмысқа аталмыш университеттердің «5В012300 – Әлеуметтік педагогика және өзін-өзі тану» мамандығының студенттері жұмылдырылды. Жалпы тәжірибеге 108 студент қатысты. Бақылау тобында 55, эксперименттік топта 53 студент болды. Олардың кәсіби идеалын диагностикалау мақсатында Джон Голландтың тұлғаның типтерін анықтау тестін; Н.П. Фетискиннің кәсіби-педагогикалық мотивациясын өзіндік бағалау әдістемесін; Тұлғаның коммуникативтік және ұйымдастырушылық қабілеттерін бағалау әдістемесін; Л.Н. Бережневаның өзін- өзі дамыту және кәсіби-педагогикалық іс-әрекеттің деңгейін диагностикалау; Кәсіби өзін-өзі дамыту қабілетін бағалау; Дифференциалды-диагностикалық сауалнама (МБҰ) тұлғаның кәсіби бағыттылығын бағалау үшін (Е.А. Климов), әдістемелерін пайдаландық. Эксперименттік-тәжірибе үш кезеңнен, онда анықтау, қалыптастыру, бақылау эксперименттері белгіленген бағыттары бойынша жүргізілді. Анықтау экспериментінде болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби өзін-өзі дамуының бастапқы деңгейін зерттеу; болашақ әлеуметтік педагог ретінде студенттердің кәсіби өзін-өзі дамытудың компоненттерін (мотивациялық-мақсаттылық, мамұнды операциялық, рефлексивтік), өлшемдері мен көрсеткіштерін және оған сәйкес деңгейлерін (жоғары, орта, төмен) анықтау; болашақ әлеуметтік педагог ретінде студенттердің кәсіби өзін-өзі дамыту диагностикасын айқындау; болашақ әлеуметтік педагог ретінде студенттердің кәсіби өзін-өзі дамытудың педагогикалық шарттарын жүзеге асыру әдістемесін дайындау міндеттері қойылды. Анықтау эксперименті-болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамытуға дайындығының деңгейі мен өлшемдерін анықтау. Сондықтан болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби өзін-өзі дамытуды зерттеуде педагогикалық эксперимент міндеттерін шешу және қойылған мақсатқа жету үшін бақылау, сауалнама, тест-сауалнама, әңгімелесу, мaтемaтикaлық-стaтистикaлық тұрғыдaн өңдеу үшін қолданылатын стaтистикaлық әдiстер қолданылды және зерттеу мәселенің ерекшелігіне байланысты әдістемелері айқындалды және олар эксперименттік тәжірибеде басшылыққа алынды Студенттердің кәсіби өзін-өзі дамытуға дайындық деңгейлерін неғұрлым толық ашу үшін оның өлшемдерін анықтау қажет. Критерийлер - бұл нақты көрінетін көрсеткіштер. Олардың арқасында өлшеулер жүргізіледі, қызмет нәтижелері бақыланады, қол жеткізілген жетістіктер туралы қорытынды жасалады, кемшіліктер мен қателер анықталады Біздің зерттеуімізде критерий белгілі бір стандарт болып табылады, оған сәйкес кәсіби өзін-өзі дамытуға дайындық дәрежесі талданады. Сонымен қатар, жеке тұлғаның кәсіби бағдарлау критерийі келесі көрсеткіштермен анықталады: ішкі мотивацияның сипаты, студенттердің кәсіби өзін-өзі дамытуға қажеттілігі. Студенттердің кәсіби өзін-өзі дамытуды жүзеге асыру қабілетінің критерийі кәсіби өзін-өзі дамыту саласындағы білім мен дағдылардың көлемімен, кәсіби білімге, Дағдылар мен дағдыларға қажеттілікпен және өзінің кәсіби өзін-өзі дамытуды жобалау мен жүзеге асыру қабілетімен анықталады. Рефлексивті дағдыларды дамыту критерийі мақсатты кәсіби өзін-өзі дамыту процесінде өз іс-әрекеттерін бағалау және кәсіби өзін-өзі дамытуды түзету қабілеттерімен анықталады. Кәсіби өзін-өзі дамытудың компоненттерін, өлшемдері мен көрсеткіштерін екінші бөлімде ұсынылған. Жеке тұлғаның кез-келген сапасының даму жолдарын, оның ішінде кәсіби өзін-өзі дамытуға дайындығын анықтау үшін оның сапалық жағдайларын, яғни деңгейлерін анықтау қажет. Бұл мәселені шешудің негізі деңгейлік тәсіл теориясы болып табылады. Жүйелік тұтастықты жетілдіру оның өзгеруінің қиын ағымын, ең алдымен, бір-бірімен байланысты даму деңгейлерінің реттілігін білдіреді. Р.Ж. Аубакирова кез-келген осындай қадам, басқалардан жанама түрде ерекшеленетінін, салыстырмалы тұтастықты білдіретінін, сондықтан оның белгілі бір бүтін ретінде сипатталуы мүмкін екенін атап өтті [123]. Демек, бүтіннің динамикалық құрылымы оның күйлерін ұстанудың тұрақты тәртібін білдіреді. Деңгей кез-келген объектілердің немесе процестердің құрылымын дамытудың "жоғары" және "төменгі" сатыларының қатынасын білдіреді. Педагогикалық әдебиеттерде жүйенің деңгейден деңгейге ауысуының келесі жолдары көрсетілген: – құрылымның күрделенуіне әкелетін элементтердің дамуының күрделенуі; – элементтер арасындағы қатынастардың неғұрлым жетілдірілген жүйесін құру, яғни элементтерді құрылымның даму деңгейіне дейін жетілдіре отырып, жетілдірілген құрылым құру; – элементтер мен құрылымды бір мезгілде жетілдіру. Кәсіби дамуға дайындық деңгейлерін Н.В. Кузьмина, А.Н. Леонтьев, В.А. Сластенин, Н.С. Шкитина, И.В. Штых, Н.М. Яковлева және басқалар зерттеді, олар бұл ұғым даму процесінің диалектикалық сипатын білдіреді, бұл тақырыпты оның қасиеттерінің, байланыстарының барлық алуан түрлілігімен білуге мүмкіндік береді, қарым-қатынас. Бұл деңгейлердің болуын анықтайтын дамудың сапалы өзгерістері. Осылайша, бөлінген критерийлер негізінде біз болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамытуға дайындығының келесі деңгейлерін анықтадық: жоғары, орташа және төмен. Сонымен болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамуының бастапқы деңгейін анықтау мақсатында, анықтаушы эксперимент барысында біз студенттердің болашақ мамандықтарын таңдау себептерін біліп, олардың 31,5% университетті бітірген соң әлеуметтік педагог, 16% өзін-өзі тану пәнінің мұғалімі, 5% әлеуметтік педагог және өзін-өзі тану мұғалімі мамандықтарын қатар алып жүргісі келетіндіктерін, ал 37% психолог, ал қалған 10,5% екінші мамандық алатындықтарын жоспарлап отыр. Төмендегі cуреттен студенттердің болашақ мамандықтары бойынша бөлінуін көруге болады (1-сурет). Сурет 1 – Студенттердің болашақ мамандықтары бойынша бөлінуі 1-суреттен көріп отырғанымыздай, студенттердің психолог мамандығын таңдауы әлеуметтік педагог және өзін-өзі тану мұғалімі мамандығын таңдауларымен тең түсіп тұрғанын көреміз. Мұның себебін анықтау үшін әртүрлі факторларды есепке аламыз. Олардың бірі елімізде бұл мамандықтың жаңадан енуінде, екіншіден, еңбекақысының аздығы, мотивацияның төмендігі, т.с.с. көрсетіштерге байланысты деп болжауға болады. Психологиялық және педагогикалық әдебиеттерде студенттердің педагогикалық кәсіпті таңдау мотивтерін жан-жақты зерттеу мақсатында көптеген әдістемелер құрастырылған. Соның бірі студенттердің кәсіби бағыттылығы бағаланды, ол үшін Дж. Голландтың сауалнамасы жүргізілді. Голландық көзқарас бойынша мамандық тұжырымдамасында кәсіптік қанағаттанушылық тұрақтылык т.б. ең бірінші кезекте жеке адам типінің кәсіптік ортасына байланысты дейді. Мамандық өкілдері-біркелкі тұлғалар. Әр мамандық өзіне адам тартады, тұлғаның жалпы көзқарасын, қабілетін бейімдейді және т.б. Әр мамандыктың топтағы мүшелері анық ұксастыққа ие болады, көп жағдайларда олар жеткілікті бірдей шамада сезіне алады, өзінің мінез-қүлқын ортаға икемдейді. Мұндай жағдайда, адамның кәсіптік ортасына қоршаған орта модельінен занды бекітілуі керек. Адамдар өз ортасын, мамандығын, өзінің толық бағдарымен мақсатын, өздері қызықтыратын проблемаларды табуға ұмтылады. Голланд бұл типтерді кең схемада көрсетеді: мақсат, құндылық Мен-бейне, білім беретін жэне кәсіптік мақсаты, қалаған мамандығының ролі, қабілеті, арнайы дарындылығы. Табысқа жетудің нактылығы мен жеке түлғаның дамуы, өмірлік жолы. Тұлға типтерінің бөлінуі келесідей нәтиже көрсетті: 68% - әлеуметтік тип, 12% - әртістік тип, 8% - интеллектуалдық, 7% - конвенционалдық, 5% - іскер тип (7-кесте, 2-сурет). Кесте 7 – Студенттердің тұлғалық типтерінің бөлінуі (%)
Сурет 2 – Студенттердің тұлғалық типтерінің бөлінуі (%) Тұлғаның кәсіби бағыттылық типтері еңбек пәні бойынша мамандықтардың жіктелуіне сәйкес келеді. Тұлғаның реалистік типі «адам- техника» және «адам-табиғат» типтеріне сәйкес келіп, инженерлік-техникалық мамандықтарға бағыттылығын сипаттайды. «Зияткерлік тип» қоғамдық және жаратылыстану ғылымдар саласымен байланысты, яғни «адам-адам» және «адам-табиғат» байланысындағы мамандықтарға бейім екенін анықтайды. «Әлеуметтік тип» білім беру және медицина, қызмет көрсету саласындағы, яғни «адам-адам» бағытындағы мамандықтарға, бейімділіктерін анықтайды. Конвенциалды тип ақпараттық мамандықтарға, «адам-белгілік жүйе» саласындағы мамандықтарға бейімін, «іскерлік тип» басқару саласындағы мамандықтармен байланысын анықтайды. Ең соңғы, «әртістік типті» «адам- көркем бейне» саласындағы мамандықтарға жатқызуға болады. Тұлға типтерінің әрқайсысы келесідей ерекшеліктермен: мінез-құлық және ақыл-ой ерекшелігіне; белгілі бір іс-әрекетке қабілеттерінің бейімділігіне; қалауларына; қызығушылықтарына; кәсіби мүмкіндіктеріне байланысты сипатталады. Егер адам өз тұлғалық типіне сәйкес келетін мамандықты таңдаса, ол өз жұмысына қанағаттанып, айтарлықтай жетістікке жете алуы мүмкін. Біздің жағдайымызда, әлеуметтік педагогтар әлеуметтік типке жатады. Ал, жоғарыдағы суретке сәйкес бақылау тобындағы және эксперименттік топтардағы студенттердің басым көпшілігін осы типке жатқызамыз. Біз болашақ әлеуметтік педагогтарда кәсіби-педагогикалық мотивацияның деңгейін анықтау үшін Н.П. Фетискиннің әдістемесіне сүйендік. Бұл әдістеме сыналушылардың мотивациясының қандай деңгейде екенін, соның ішінде өз кәсібіне деген немқұрайлы қатынас, эпизодтық құмарлық, жасанды қызығушылықтың қаншалықты орын алатыны, сондай-ақ білімге деген құштарлығын, функционалдық қызығушылығының қалыптасуын немесе өз кәсібін саналы түрде оқып, педагогикалық шеберліктің негіздерін меңгеруге кәсіби қажеттіліктерінің болуын анықтайды. Төменде кестеде бақылау тобының кәсіби педагогикалық мотивациясының көрсеткіштерінің мәні көрсетілген (8-кесте). Кесте 8 – Бақылау тобының кәсіби педагогикалық мотивациясының көрсеткіштерінің бастапқы деңгейі (%)
Жоғарыдағы 2-суреттен көріп отырғанымыздай, бақылау тобындағы студенттердің 43%-да кәсіби қажеттілік деңгейі, 44,5%-да функционалдық қызығушылығы, 31%-да кәсіби білімге құмарлық деңгейі жоғары екенін аңғаруға болады. Сондай-ақ, студенттердің 20%-да жасанды қызығушылық, 34%-нда эпизодтық құмарлық, 22%-да немқұрайлы қатынас байқалады. Аталмыш кестені төменде 3-сурет түрінде келтірдік. Сурет 3 – Бақылау тобының кәсіби педагогикалық мотивациясының көрсеткіштерінің бастапқы деңгейі (%) Ал эксперименттік топтан келесідей жауаптар алынды (9-кесте, 4-сурет). Кесте 9 – Эксперимент тобының кәсіби педагогикалық мотивациясының көрсеткіштерінің бастапқы деңгейі (%)
Сурет 3.4 – Эксперимент тобының кәсіби педагогикалық мотивациясының көрсеткіштерінің бастапқы деңгейі (%) Осы жерден эксперимент тобындағы 47%-да кәсіби қажеттілігі, 40%-да функционалдық қызығушылығы, 35%-да кәсіби құмарлығы жоғары болса, жасанды қызығушылық пен эпизодтық құмарлық 12% студенттерде, 22% студенттерде немқұрайлы қатынас байқалады. Сондай-ақ осы тұста қажетті білік, дағдыны қалыптастыру мақсатында жүйелі жұмысты жүргізу қажеттілігін көрсетіп отыр. Енді бақылау тобы мен эксперименттік топ студенттері көрсеткіштерін салысытырайық (10-кесте, 5-сурет). Кесте 10 – Болашақ әлеуметтік педагогтарда кәсіби педагогикалық мотивацияның көрсеткіштерінің бастапқы деңгейі (%)
а ә а – бақылау тобы; ә – эксперименттік топ Сурет 3.5 – Студенттерде кәсіби педагогикалық мотивацияның көрсеткіштерінің бастапқы деңгейі (%) Жоғарыда келтірілген нәтижелер студенттерде кәсіби педагогикалық мотивацияның деңгейі қанағаттанарлық екенін көрсетеді. Кәсіби мотивация қандай да бір кәсіби жетістіктерге жету үшін өзін және айналасындағы өзге де адамдарды ынталандыру үдерісі ретінде қарастыруға болады. Сонымен қатар, кәсіби мотивация кәсіби жолды дұрыс таңдауды ғана емес, кәсіби іс-әрекеттің өнімділігін, өз еңбегіңнің нәтижелеріне қанағаттану дәрежесін, сондай-ақ кәсіби оқытудың табыстылығын аңғартады. Демек, бұдан шығатын қорытынды, теориялық оқытудың тиімділігі когнитивтік және мотивациялық аймақтың деңгейімен анықталады. Адамдармен қарым-қатынасқа түсумен, ұжымдық жұмыстарды ұйымдастырумен байланысты іс-әрекеттерде коммуникативтік және ұйымдастырушылық қабілеттер маңызды компоненттердің бірі болып саналады. Олар педагогикалық қабілеттердің дамуының негізі болып табылады. Ұйымдастырушылық іс-әрекетпен айналусуға және қарым-қатынасқа тусуге құштарлықтың болуы тұлға ерекшеліктеріне байланысты белсенділік формаларынан тәуелді. Көп жағдайда олар адамның субъективті құндылықтарымен және оның іс-әрекетінің нәтижелерінің маңыздылығымен анықталады. Бұны аталмыш қабілеттердің төмен деңгейі байқалған сыналушыларға ұсыныс беруде ескеру қажет. Адам өзінің коммуникативтік кедергілерін жеңіп, өзін-өзі дамытуға саналы мақсат қойса, белгілі бір дәрежеге жетеді деп санаймыз. Төменде болашақ әлеуметтік педагогтардың коммуникативтік және ұйымдастырушылық қабілеттерінің деңгейі анықталып, нәтижесі көрсетілген (11-кесте, 6-сурет). Кесте 11 – Коммуникативтік және ұйымдастырушылық қабілеттерінің бастапқы деңгейі (%)
а ә
а – бақылау тобы; ә – эксперименттік топ
Сурет 6 – Коммуникативтік және ұйымдастырушылық қабілеттерінің 6-суреттен көріп отырғанымыздай, бақылау тобының 21,6% студенттерде, эксперименттік топтың 31,4% студенттерде коммуникативтік қабілеттері өте жоғары, қарым-қатынасқа түсуге ашық, ал 9,8% бақылау тобының студенттерінде, 11,8% эксперимент тобының студенттерде ұйымдастырушылық қабілет деңгейі өте жоғары. Коммуникативтік және ұйымдастырушылық қабілеттердің өте жоғары деңгейі көрініс тапқан студенттер қиын жағдайларда өз бетінше шешім қабылдай алатын, өз көзқарасын қорғап, оған басқа адамдарды да сендіре алады. Ұжымда әр түрлі мерекелік іс-шараларды, іс- әрекеттерді ұйымдастыра алады. Кәсіби идеалды қалыптастыруда өзін-өзі дамытудың маңызы зор. Өзін-өзі дамыту – өз-өзіңмен үздіксіз жұмыс істеу, өз-өзіңді жетілдіру және тұлғалық қасиеттеріңді түзеу. Бұл үдерісте болашақ әлеуметтік педагог өзінің тілектері мен мақсаттарына бар зейінін шоғырландырып, оларға жету үшін жаңа білімдерді игереді. Ол өмірлік жетістікке жетуде, идеалына қол жеткізуде негізгі элементтердің бірі болып табылады. Кәсіби идеалды қалыптастыру үшін олардың өзін-өзі дамытуға ұмтылыс деңгейін анықтау қажет (12-кесте, 7-сурет). Л.Н. Брежневаның өзін-өзі дамыту және кәсіби-педагогикалық іс-әрекеттің деңгейін диагностикалау әдістемесі бойынша болашақ әлеуметтік педагогтардың өзін-өзі дамытуға ұмтылысы, тұлғалық сапаларын өзіндік бағалау, педагогикалық қолдау жобасының бағасы анықталады. Кесте 12 – Өзін-өзі дамытуға ұмтылысының бастапқы деңгейі (%)
Сурет 7 – Өзін-өзі дамытуға ұмтылысының бастапқы деңгейі (%) Алынған нәтижелерге сәйкес, бақылау тобында да, эксперимент тобында да өзін-өзі дамытуға ұмтылыстың төмен және өте төмен деңгейі байқалмайды. Болашақ әлеуметтік педагогтардың екі топта да өз бетінше білім алып, ізденіп, өз кәсібі жолында өз-өзін дамытуға ұмтылыс деңгейі – орташа. Яғни, бақылау тобында 41% студенттер, эксперимент тобында 54,3% студенттердің өзін-өзі дамытуға ұмтылыс деңгейі орташа, ал бақылау тобында 11% студенттерде, эксперимент тобында 9% студенттерде өзін-өзі дамытуға ұмтылыс деңгейі жоғары. Өзін-өзі дамытуға ұмтылыстың өте жоғары деңгейі екі топта да көрініс таппайды. Болашақ әлеуметтік педагогтарға тән тұлғалық сапаларға мейірімділік, альтруизм, өзін-өзі құрметтеу, тұрақты психикалық күйлер, эмоционалды және еріктік қаситеттердің жоғары деңгейі, өзін-өзі бақылау, өзін-өзі сынау, өзін-өзі бағалау, коммуникабельділік, эмпатия және т.б. жатқызатын болсақ, төменде бақылау және эксперимент топтарындағы студенттердің осы аталған тұлғалық қасиеттердің өзіндік бағалауының бастапқы деңгейі көрсетілген (13-кесте, 8-сурет). Кесте 13 – Тұлғалық сапаларын өзіндік бағалаудың бастапқы деңгейі (%)
Сурет 8 – Тұлғалық сапаларын өзіндік бағалаудың бастапқы деңгейі (%) Жоғарыдағы 8-суретке сәйкес, бақылау және эксперимент топтарындағы болашақ әлеуметтік педагогтар өз бойларындағы тұлғалық сапаларын өте төмен, төмен, орташадан төмен деңгейде деп есептемейді. Студенттердің басым көпшілігі бақылау тобының 74,3%, эксперимент тобының 70% тұлғалық қасиеттеріне орташа баға береді, ал өте жоғары бағаны бақылау тобындағы 17,2%, экспермент тобындағы 16% студенттер өздеріне қояды. Л.Н. Брежневаның әдістемесіне сәйкес, кәсіби өзін-өзі жүзеге асыру үшін педагогикалық қолдаудың деңгейлерінің маңызы зор. Кәсіби өзін-өзі жүзеге асыру тұлғаның кәсіби іс-әрекеттің субъектісі ретінде кәсіби даму нәтижесі мен үдерісі ретінде қарастыруға болады. Көптеген ғалымдар кәсіби өзін-өзі жүзеге асыруға берген анықтамаларын сүйене отырып, келесідей анықтама беруге болады (14-кесте, 9-сурет). Кәсіби өзін-өзі жүзеге асыру, ол әрбір адамның өзіндік жетістігі арқылы өзіне қанағаттануы негізінде нәтижеге қол жеткізуі, өмірлік ұстанымын ұғынуы. Демек, – мақсат (адамның жетістігі арқылы); – күй (өзін-өзі жүзеге асыруға қанағаттану арқылы); – нәтиже (табыстылық деңгейі; қажетті тұлғалық қасиеттердің болуы); – қорытынды (өмірлік жол үзінділерін ой елегінен өткізу, ұғыну). Кесте 14 – Педагогикалық қолдау жобасының бастапқы бағасы (%)
Сурет 9 – Педагогикалық қолдау жобасының бастапқы бағасы (%) Педагогикалық қолдаудың өте жоғары деңгейі болашақ әлеуметтік педагогтардың өзін-өзі жүзеге асыруының мүмкіндігі ретінде анықталса, ал жоғары деңгейі өзін-өзі жүзеге асыру үшін педагогикалық қолдаудың қажеттілігін немесе жеткілікті деңгейін айқындайды. Ал орташадан жоғары және орташа деңгейлер табысты өзін-өзі жүзеге асыруға қажетті шарттармен қамтамасыз етсе, төмен деңгейі өзін-өзі жүзеге асыруға құрылған жоспардың, мақсаттың әлсіздігін білдіреді. Біздің зерттеуімізге сәйкес, бақылау және эксперименттік топтардағы студенттерде кәсіби өзін-өзі жүзеге асыру үшін педагогикалық қолдау жобасының деңгейі орташадан жоғары, сәйкесінше бақылау тобында 55%, эксперимент тобында 47% студенттерде орташадан жоғары, ал жоғары және өте жоғары деңгейлер бақылау тобына қарағанда эксперименттік топ студенттерінде басымдық танытады. Сонымен, анықтаушы эксперименттің нәтижелері бойынша келесідей тұжырым жасаймыз: – жоғары оқу орындарындағы оқу-тәрбие үдерісінде болашақ әлеуметтік педагогтарда кәсіби өзін-өзі дамыту мақсатқа бағытталып жүзеге асыру тиіс; – болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби кәсіби өзін-өзі дамыту бастапқы деңгейінің көрсеткіштері қанағаттанарлықсыз болғандықтан аталмыш даярлықты қалыптастыру бойынша арнайы жұмыстарды ұйымдастыру қажет. Демек, болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамытудың жүйелі, бірізді, мақсатқа бағытталған жүйенің қажеттілігі айқандалып отыр. Жоғарыда берілген кәсіби өзін-өзі дамытудың бастапқа деңгейін анықтап алған соң, тұжырым жасау үшін тәжірибелік-эксперименттік жұмыс нәтижелері келесі бөлімде сипатталды. Қорыта келгенде, болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамытуын зерттеудің бастапқы диагностикасы кәсіби іс-әрекетке жүйелі дайындығын қалыптастырудың тиімділігін анықтауға және осы бағыттағы тәжірибелік-эксперименттік жұмыстарының келесі кезеңдерін іске асыруға, сонымен бірге білім беру процесінің әлеуметтік педагогика пәндер блоктарындағы кәсіби бағыттылықты қамтамасыз ету үшін тұлғаның дамуының психологиялық тетіктерін ескере отырып, арнайы ұйымдастырылған оқыту процесіндегі студенттер әрекетіне назар аударуға, әртүрлі саладағы іс-әрекеттерінің мазмұнын анықтауға, болашақ әлеуметтік педагогтардың кәсіби өзін-өзі дамытудың әдістемесін жасауға мүмкіндіктер береді [124]. жүктеу/скачать 6,21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||