Суретте. Ӛлеңдегі ақын идеясын жеткізудегі орны

68 
 
       ә/  Дамытушылық:  Әр  оқушының  зейінін,  поэзияға  деген  ынталарын  арттыру  және 
қызығушылықтарын  ояту.  Сын  тҧрғысынан  ойлап,  ой  қорыта  және  қорғай  білуге  қол 
жеткізу. 
     б/  Тәрбиелік:  Ҧлтаралық  достықты  нығайту,  әр  ҧлттың  мәдениетін  сыйлап, 
қастерлейтін адами қасиеттерге тәрбиелей отырып  полимәдени тҧлғаны қалыптастыру. 
Дереккӛздер: оқулық, дәптер, интерактивтік тақта, М.Жҧмабаев пен М.Лермонтов 
шығармалары, кестелер, карта 
Сабақтың әдіс –тәсілдері: сҧрақ-жауап, тҥсіндіру, талдау 
Сабақтың тҥрі :  Дәстҥрлі сабақ 
Сабақтың барысы:  Ҧйымдастыру. 
                                     Ҥй тапсырмасын сҧрау 
Сабақ қҧрылымының жоспары:         
         Мағжанның  (1893-1938)  туып-ӛскен  жері  –  Солтҥстік  Қазақстан  облысының  қазіргі 
Булаев ауданы. Әкесі Бекен кӛзі ашық, ӛжет, қайратты, парасатты адам болған. Болыстық 
қызметінің  арқасында  мектеп  ашып,  мҧғалім  ҧстап,  ӛз  балалары  мен  басқа  да  ауыл 
балаларының  оқуына  қамқорлық  жасайды.  Мағжан  тӛрт  жасында  осы  мектеп  есігін 
ашады,  хат  таниды,  Шығыс  әдебиетімен  алғаш  осы  мектепте  танысады.  Қолына  тҥскен 
қисса-дастандарды  оқи  бастайды.  Ақын  Шығыс  әдебиетінің  даналары  Фирдоуси,  Сағди, 
Ғафиз, Омар Хаям дастандарын тҥпнҧсқадан оқып ҥйренеді.  
 
Оқуға зерек, білімге ынталы Мағжанды әкесі Қызылжарға медресеге оқуға тҥсіреді. 
Әрі қарай білімін Уфадағы медресе – Ғалияда жалғастырады.  
  
1913-1917  жылдары  орыс  және  Еуропа  мәдениетімен  сусындамақ  болып,    Омбы 
мҧғалімдер  семинариясына  оқуға  тҥседі,  осы  жерде  ол  Сәкен  Сейфуллинмен  танысады. 
Мағжан  семинарияны  алтын  медальмен  бітіреді.    1923-1926  жылдары  Мәскеудің  әдеби-
кӛркем институтын бітіреді.  
 
1913 жылы қазан қаласында Мағжанның «Шолпан» атты тҧңғыш ӛлеңдер жинағы 
жарық кӛреді.  
 
 1919-1920 жылдары Орынборда мҧғалімдер курсында дәріс береді, соның негізінде 
«Педагогика»  атты  кітабын  шығарады.  Ақмолада  «Бостандық»  газетінде,  одан  кейін  2 
жылдай Ташкентте тҧрып, «Сана», «Шолпан» журналдары мен «Ақ жол» газетінде қызмет 
атқарады. Омбы қаласында «Бірлік» деген қолжазба журналына редактор болды.  
1925 жылы Мағжан «Алқа» атты әдеби ҥйірме ҧйымдастырады, 4 жылдан кейін «ол 
ҧйым  –  революцияға  қарсы  ҧйым»  деген  жаламен  Мағжанды  10  жылға  концлагерьге 
айдайды.  Ол  жақтан  Максим  Горькийдің  әйелі  Мария  Пешкова  кӛмек  кӛрсетіп, 
босатылады. Елге оралып, аз уақыт Петропавлда орыс тілі мен әдебиетінен сабақ береді. 
Бірақ кӛп ҧзамай тағы да жҧмыстан қуылады.  
1937 жылдың 30 желтоқсанында ҧсталып, 1938 жылдың 19 наурызында атылады.   
Род  Лермонтовых  по  распространѐнному  предположению,  происходил  из 
Шотландии  и  восходил  к  полумифическому  барду-пророку  Томасу  Лермонту.  Эта 
гипотеза,  однако,  остаѐтся  неподтверждѐнной  и  не  опровергнутой.  Своим 
предполагаемым шотландским корням Лермонтов посвятил стихотворение «Желание». В 
юности  Лермонтов  также  (абсолютно  фантастически)  ассоциировал  свою  фамилию  с 
испанским государственным деятелем начала XVII века Франсиско Лермой, эти фантазии 
отразились  в  написанном  поэтом  воображаемом  портрете  Лермы,  а  также  драме 
«Испанцы».  
Ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру 
 
Сыныпты 2 топқа бӛлемін.(конфет тарату арқылы) І топ, ІІ топ, ІІІтоп. 
Мҧғалімнің тілек сӛзі: Ӛмірлерің конфет сияқты тәтті, ең бастысы мәнді де, сәнді болсын. 
Абай сӛзімен айтқанда:  
Жастықта бір кҥлгенің- бір қарарлық, 
Кҥлкі баққан бір кӛрер бишаралық. 

69 
 
Әуелі ӛнер ізделік, қолдан келсе, 
ң болмаса, еңбекпен мал табалық. 
І. Қызығушылығын ояту. «Мағжан, М.Лермонтов туралы не білеміз?» 
Проблемаға  шығу:  Мағжан,  М.Лермонтов  туралы  мәліметтер  алдын  ала  беріліп,  ҥйден 
оқып келгендіктен, талдау сатысына шығамыз 
Топпен жҧмыс 
І .  Мағжан, М.Лермонтов ӛмірі мен ӛскен ортасы. «Кластер» әдісі 
ІІ. «Ҧқсастық» топтастыру әдісі.  «Венн диаграммасы» 
ІІІ. «Батыр Баян» поэмасын мазмҧндау «Каллаж» әдісі бойынша. 
      ―Песня  про  царя  Ивана  Васильевича,  молодого  опричника  и  удалого  купца    
Калашникова‖. Постер жасау 
І топ.  Мағжан ӛмірі мен ӛскен ортасы. «Кластер» әдісі
 
 
     
 
 
 
 ІІ топ. 
М.Лермонтов ӛмірі мен ӛскен ортасы. «Кластер» әдісі 
 
 
 
 

70 
 
І топ. «Ҧқсастық» топтастыру әдісі   
 
Үндестік 
Мағжан 
М.Лермонтов 
Махаббат 
Сенсің досым, жібек мінез Жібегім,  
Сені ғана сҥйем- куә жҥрегім, 
Суық  жолдан  сақтайтын  сен- 
періштем, 
Сен болмасаң, азып-тозып ӛлемін. 
И слышался голос Тамары: 
Он весь был желанье и 
страсть, 
В нем были всесильные 
чары, 
Была непонятная власть. 
 
 Отан 
 
 
Сәлем сӛзім алыстағы еліме, 
Алыстағы ақ селеулі беліме. 
Айдан да айқын сендерді іздеп 
қайтуым 
Кҥнім бітіп, кіргенімше кӛріме. 
Люблю отчизну я, но 
странною любовью! 
Не победит еѐ рассудок мой. 
Ни слава купленная кровью, 
Ни полный гордого доверия 
покой, 
Ни тѐмной старины заветные 
преданья 
Не шевелят во мне отрадного 
мечтанья. 
Жалғыздық 
Дала. Дала. Сар дала! 
Жапан тҥзде бір қара –  
Келем жалғыз, жаяумын. 
Жаныма ерген жолдас жоқ, 
Тӛрт жағым дала-жер де кӛк, 
Жылауға да таяумын 
Белеет парус одинокий 
В тумане моря голубом. 
Что ищет он в стране 
далѐкой, 
Что кинул он в краю 
родном? 
Бостандықты 
аңсау 
Жайылды бар денеме уы дерттің, 
Мінекей,  екі  ай  болды  жалын 
жҧттым. 
Кҥндіз  Кҥн,  тҥнде  кҥміс  Ай 
кӛрмеймін, 
Дариға, жаным азат, денем тҧтқын 
Не дождаться мне, видно, 
свободы, 
А тюремные дни будто 
годы… 
 
ІІ топ. «Венн диаграммасы» 
  
Мағжан 
Ҧқсастықтары 
М.Лермонтов 
Ақын 
Ҧстаз 
Әдіскер-педагог 
Қарасӛздің қас шебері 
«Қазақтың Пушкині». 
Абайды пір тҧтады. 
Мәскеуде оқиды, жҧмыс 
істейді. 
 
Дарынды 
Артына сӛз қалдырған 
Мәңгілік ғажайып қҧбылыс. 
Ешкімге бас имейді. 
Ақын 
Жазушы 
Ҧстаз 
Пушкин тәрізді қазақ 
мәдениетіне ҥлес қосушы. 
Пушкинді пір тҧтады. 
Мәскеуде туып, Мәскеуде 
оқиды. 
 
 
 
 
 
 
 
 

71 
 
І топ. Батыр Баян поэмасының мазмҧнын «Каллаж» әдісі бойынша сҧрау.  
    «Каллаж»  әдісінде  оқушыларға  тҥрлі  суреттер,  қарындаштар,  қайшы,  желім,  плакат 
беріледі.  Берілген  суреттерді  оқушылар  плакатқа  жабыстыру  арқылы  шығарманың 
мазмҧнын  береді.  Плакатты  тақтаға  іліп,  оқушылар  шығып,  ӛздерінің  туындыларын 
қорғап шығады. 
 
     
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ІІ топ. ―Песня про царя Ивана Васильевича, молодого опричника и удалого купца    
Калашникова‖. Постер жасау 
 
 
 
Бекіту: 
І-ІІ топ. «Венн диаграммасы»  
 
Баян 
Ҧқсастықтары 
Калашников 
Абылай ханның сенімді 
серігі, айбынды батыр, 
ӛжет, ақылды, опасыз 
бауырын атып ӛлтіреді, 
батыр, халық қамқоры, 
елінің тәуелсіздігін 
аңсаған батыр. 
Патриот. 
Туысқа деген 
сҥйіспеншіліктері мол. 
Сезім жетегінде қолдарын 
қанға бояды. 
Айбынды, 
опасыз жолдасын ҧрып 
ӛлтіреді, халық қамқоры, 
 
 
Ҥйге тапсырма.  Шығармадан ҧнаған ҥзіндіге сурет салып келу.  
Рефлексия 
Бағалау. Кері байланыс парағы бойынша әр топ басшысы ӛздерінің тобындағы балаларды 
бағалау 

72 
 
М.ЖҦМАБАЕВ ПЕН М.Ю.ЛЕРМОНТОВТЫҢ КӚРКЕМ ШЫҒАРМАЛАРЫН  
ОҚУ МЕН ТАЛДАУДАҒЫ ҚАЗІРГІ АМАЛДАР 
 
К.А.Жанбулатова,  
Солтүстік Қазақстан облысы әкімдігінің  
КММ  «Даму мүмкіндігі  
шектеулі балаларға арналған №1 арнайы (түзету)  
мектеп-интернаты» мұғалімі 
 
     Шынында  менің  ӛзім де - от, 
Қысылған  қара  кӛзім  де - от. 
         Мен  оттанмын ,  от - менен , 
Жалынмын   мен   жанамын 
Оттан     туған   баламын. 
М. Жҧмабаев  
 
Мағжан Жҧмабаев ӛзіне дейінгіге де, кейінгіге де ҧқсамайтын, ӛзіндік қолтанбасы 
бар  ақын.  Ол  ӛмірді  біртҧтас  қҧбылыс,кӛрініс    ретінде,  ал  адамды    сол  ҧлы  табиғаттың 
,жаратылыстың  бір  туындысы,бӛлшегі  ретінде    қабылдайды.Қҧбылыстың  мәнін  кең 
кӛлемде,жалпыға  бірдей  қалыпта  тани    білу  ҥшін  ол,алдымен,не  нәрсенің  болса  да  мән-
мазмҧнын  бағдарлап,  әрдайым    жалпы  адамзатқа  тән  әуенге  бой  тҧрады,табиғаттың  ӛз 
заңына  ғана  бағынатын    қҧбылыстың    ішкі  астарына  ҥңіледі.  Дҥниені  философиялық 
тҧрғыдан таниды. 
Мағжан-сыршыл  ақын.Ол  ҥшін  бақ  пен  қуаныш-сҥйе  білу.Қҧштарлық  пен    оның 
оттай  жанған  сезім  бҧрқанысы  мол  жан  сӛзін  жҧрек  поэзиясына  тҧнғыш    әкелген.Оның 
"Тілегім",  "Мені  де,  ӛлім    әлдиле",  "Сҥйемін",  "Сәрсенбайдың    жыры",  "Жазғы    тҥнде"  
тәрізді  ӛлеңдері-қазақ  поэзиясының  қазынасы.  Мағжан    Жҧмабаевтың  әдеби  мҧралары 
уақыт  сынынан  сҥрінбей  ӛтті.Ӛзге    классиктердің  шығармаларымен  қатар  қазақ 
мәдениетінің тарихынан  сыбағалы орын алды. [5] 
Бір кездері бес арыстың бірі-Жҥсіпбек Аймауытов М.Жҧмабаев туралы былай  деп 
ой толғаған екен: "Мағжан сӛзіндей  тілге жҧмсақ ,жҥрекке жылы тиетін  ҥлбіреген нәзік 
әуен  қазақтың  бҧрынғы  ақындарында  болған  емес.Ол  жҥректің    қобызын  шерте 
біледі,жҥрегінен жас пен қан аралас шыққан тәтті сӛздері  ӛзгенің жҥрегіне тәтті у себеді. 
Мағжан не жазса да,сырлы,кӛркем,сәнді  жазады..." 
Мағжан  ана  тілінің  мол  байлығын  бойына  барынша  сіңірген  орыс  тілін  де    жетік 
білген.Соның арқасында ол Пушкин,Лермонтов,Горький,Байрон,Гете тағы  да басқа орыс 
ақын  шығармаларымен  танысып,олардың  таңдаулы    туындыларын  ана  тілімізге 
аударып,халқымыздың игілігіне айналдырған. [4] 
Қара  сӛзбен  жазылған  ӛлең  ҥлгілері  орыс  ақыны  М.  Ю.  Лермонтов 
шығармашылығынан  кездеседі.  Тағдыр  жазуымен  саналы  ӛмірінің  біразын  Кавказ 
тауларымен сырласуы, табиғатына тіл қатуы, сондай-ақ бҧл ӛлкеде ғҧмыр кешкен халық 
тағдыры, салты ақындық толғаныспен бейнеленген. Ҧлттық ақынымыз Мағжан Жҧмабаев 
та  ӛзінің  шығармашылық  тәжірибесінде  бҧл  тарапта  қалам  тартқан.  Ақынның  "Балапан 
қанат  қақты",  "Домбыра"  атты  қара  сӛзбен  жазылған  ӛлендерінің  сыршыл  сазы,  терең 
лирикалық  -  психологиялық  иірімдері,  әсем  ҥйлескен  бейнелі  тіркестер  ақынның 
шеберлігін  айқындай  тҥседі.  Жалпы,  қара  сӛзбен  жазылған  ӛлеңдер  белгілі  дәрежеде 
поэзияның даму тарихында ӛзіндік орын алады. [6] 
М.  Жҧмабаев  та,  М.  Лермонтов  та  ӛз  шығармаларында  халқына  сҥйіспеншілігін, 
жанашырлығын  білдіреді.  Поэзияларында  алғашқы  қадамдарынан  бастап  ақтық  демі 
біткенге дейін ҧлт азаттық тақырыбын ҥзбей толғанады, оны ӛз поэзияларының ӛзегі етті. 
Екі  елдін  әлемдік  мәдени  жетістіктеріне  қол  жеткізуге  қандай  кҥш  кедергі  деген  сауал 
қойып, оған басты кедергі - отаршылдық деген шешімге келеді. 

73 
 
Бастапқы кезде бҧл тақырып туған жердің табиғатын тамашалаудан барып қайран 
жердің  ендігі  кҥні  не  болады  деген  уайым-қайғыға  ҧласады,  ақыры  келіп  кіндік  қаны 
тамған нулы, сулы ӛлкені жаулап жатқан қара шекпенді отаршылдыққа қарсы наразылық 
оты болып тҧтанды. ("Туған жерім-Сасықкӛл").  
М.Лермонтов ӛз жерін уайым-қайғыға ҧластырып, сынаққа алды:   
Прощай, немытая Россия, 
Страна рабов, страна господ , 
И вы, мундиры голубые, 
И ты, послушный им народ.... [7] 
Екі  ақында  халықтарымен  бірге  кҥйзеліп,  осыдан  романтикалық  әуенге  бӛленген 
жарық  идеясы туды  ("Жарыма",  "Елімде...тек таң атсын", "Жаралы  жан",  "Мен  жастарға 
сенемін",т.б.) 
Н.А.Добролюбов    М.Лермонтов  туралы:"...Лермонтов  ӛте  ерте  сезінді  қоғамның 
кемістігін, және де осы жалған жолдан қҧтқаратын халық екенін тҥсінді...". 
М.Жҧмабаев пен М.Лермонтовтың табиғат лирикасы ақындардың стилін айғақтай 
тҥседі.  Табиғат  лирикасына  ақындардың  ӛз  бояуларын  қосқандары,  ешкімге  ҧқсамайтын 
суреткерлік  бай  қиялы  аңғарылады.  Табиғат  жҧмбағы  мол  тылсым  дҥние  болса, 
М.Жҧмабаев пен М.Лермонтовтың табиғат лирикалары да сол табиғаттың ӛзі секілді: 
«Алтын кҥн батып барады 
Алтын кҥн ақырып ӛледі. 
Сҧр бҧлттар - сорлы жар, 
Қан жылап кҥнді кӛмеді. 
Кҥн ӛлді.Кӛк кҥңіренді. 
Жер жамылды қарасын... 
Жер жарынан айрылып, 
Жамылды қара басына...» 
(М.Жҧмабаев). [3] 
«Горные вершины 
Спят во тьме ночной; 
Тихие долины 
Полны свежей мглой...»  
(М.Лермонтов).[7] 
М.Жҧмабаев пен М.Лермонтовты салыстыру ӛте қиын.Қиындығы-екі атақты, әйгілі 
ақындардын ӛмірі қысқа болды,қайғылы аяқталды. 
"Мен ӛлмеймін,менікі де ӛлмейді" (М.Жҧмабаев). 
"Младой  певец  нашѐл  безвременный  конец!  Дохнула  буря,цвет  прекрасный.  Увял  на 
утренней заре, потух огонь на алтаре!..." (М.Лермонтов). 
Жер  бетінде  осы  екі  ақынның  есімдері  ешуақытта  ҥзілмейді  және  сӛнбейді.  Оған 
ешкімнің ешқандай кҥмәні болмас. 
Шынайы  поэзия  туындысының  қадыр-қасиеті  уақыт  ӛткен  сайын  бедерлене 
тҥсетіні  белгілі.Тарихи  тҧлғалар  М.Жҧмабаев  пен  М.Лермонтовтың  туған  халқы  мен 
адамзат ӛркениет алдында сіңірген еңбегі де солай-ғасырдан ғасыр озған сайын ӛркештене 
тҥседі.Ал тағдырдың ең бір қиын бҧралаңдарында халқының бойына қуат берген,жігерін 
жанумен  болған  М.Жҧмабаев  пен  М.Лермонтов  поэзиясы  келер  ғасырлардағы  толқын-
толқын  талай  ҧрпаққа  ата-бабаларының  мҧңы  мен  шеріп,арманы  мен  рухын 
ҧмыттырмай,ҥнемі қҧлағына қҧюмен болары анық. [5] 
Әдебиеттік оқу пәнінен сабақ ҥлгісін ҧсынамын (3сынып). 
Сабақтың тақырыбы: "Қарағым, оқу оқы, босқа жҥрме" (М.Жҧмабаев).    
Сабақтың  мақсаттары:Мағжан  ӛлеңінің  мазмҧның  ашу,  адамгершілік  қасиеттер  
туралы  деңгейлік  тапсырмалар  арқылы  жан-жақты  білім  беру.Оқушылардың  ойлау 
қабілетін,мәнерлеп  оқу  дағдыларын,сӛздік  қорларын  дамыту,  жақсылыққа  ізгілікке 
баулу.Адамгершілікке, шыншылдыққа тәрбиелеу.  Сабақтың  тҥрі: Аралас                                                                                           

74 
 
Сабақтың әдісі: Тҥсіндіру, мәнерлеп оқу, сҧрақ-жауап.                       
Кӛрнекіліктері: Ҧлы ақын суреті, Мағжанның шығармалары, тапсырмалар.  
Сабақтың барысы 
Ҧйымдастыру. Психологиялық дайындық . 
Қуанамын мен де, 
Қуанасын сен де, 
Қуанайық достарым 
Арайлап атқан кҥнге. 
Ҥй тапсырмасын тексеру. "Бала Абай" (М.Әуезов.) мәтіні бойынша сҧрақтар қою. 
Мазмҧнын сҧрау. 
Жаңа сабақ . Кіріспе әңгіме. Ойын сӛзтізбек.Сҧрақтарға жауап бер, жасырған сӛзді 
тап.1.Қыста су неге айналады(Мҧз). 2.Дҥниедігі ең асыл жан(Ана). 3.Ҥлкен ер адам(Аға). 
4.Тҥнде бар,кҥндіз жоқ(Жҧлдыз). 5.Адамның қазынысы(Ақыл). 6.Кішкене баланың 
"жҧмысы"(Ойын). 
         М ҧ з 
         а н а 
      А ғ а  
         ж ҧ л д ы з 
         а қ ы л 
ой ы н  
- Сӛзтізбекте қай ақынның есімін оқимыз? (Мағжан). 
Оқулық  бойынша  жҧмыс.  М.Жҧмабаевтің  ӛмірбаяны.  Ӛлеңді  мәнерлеп  оқу,  
"Қарағым, оқу оқы, босқа жҥрме". 
Сурет бойынша жҧмыс. Сҧрақтар қою. 
- Ақын балаларды неге шақырады? 
-  Қандай  әдеттерден  аулақ  бол  дейді?  Абай  Қҧнанбаев  пен  Мағжан  Жҧмабаевтің 
ӛлеңдеріндегі  ҧқсастық  неде?  Мағжан  білім  не  ҥшін  керек  дейді?  Білімді  және  білімсіз 
адамды қалай салыстырады? 
Тапсырма.  Сурет  бойынша  әңгімелеу.  Мағжан-кҥн.Мағжан  есімі  әлемге  жарық 
шашып  тҧр. Кҥн мен ай әлемге ортақ. Ақын мҧрасы  -ортақ  қазына. "Мағжан-  бәріміздің 
мағжанымыз".Бҥгінгі  кҥні  ол  ӛзіміздің  ізгі  жанды  досымыздай,  ғҧлама,  сапарлас 
серігіміздей болып, сәулетті болашаққа бізбен бірге аршындап бара жатыр. 
- Мағжанның қандай ӛлеңдерін білесендер? Сынау сҧрақтары. 
Сергіту сәті.  
Шығармашылық деңгей. Сӛйлемдерді дҧрыс қҧрастыр. Алға, кідірме, ҧмтыл, 
аяндама. (Кідірме, аяндама, алға ҧмтыл). Ерме, жолама, да, шақырса, қасына. (Жолама, 
шақырса да қасына ерме). 
Дәптермен жҧмыс. Мағынасы қиын сӛздермен жҧмыс. (Кідірме, ҧмтыл, серме, 
кемеңгерге, қалтақтап,кӛмілуі). Проблемалық ой-тҥйін. Мағжан Жҧмабаев туралы не 
білеміз? Тірексызба. Мағжан Жҧмабаев - ойшыл, ҧлы тҧлға, ҧлы ақын, ҧстаз, 
қоғамдық қайраткер. 
Қорытынды. Біз нені білдік? Қандай ақын мен таныстық? Ақынның қандай ӛлеңін 
оқыдық? [4] 
Бағалау. 
Ҥйге тапсырма. Ӛленді жаттау. 
 
Әдебиеттер тізімі 
1. Ана тілі.  4 сынып. 
2. Ана тілі. Хрестоматия. 4 сынып. 
3. Әдебиеттік оқу. Хрестоматия. 3 сынып. 
4. Бастауыш сынып. Журналы: №4 2007 ж; №2 2009 ж; №2 2008ж; №12 2008ж. 
5. Егемен Қазақстан  газеті мамыр 2013жыл. 

75 
 
6. Солтҥстік Қазақстан газеті сәуір 2013 жыл.  
7. М.Ю.Лермонтов в русской  критике (сборник статей) 1985 год. 
8. Литература. Хрестоматия 4 класс. 2004 год. 
 
 
МАҒЖАН ЖҦМАБАЕВ « СҤЙЕМІН» ӚЛЕҢІ 
 
С.М. Журина, Ж.С. Ғазизова,  
Солтүстік Қазақстан облысы 
Айыртау ауданы 
КММ «Арықбалық орта мектебі» мұғалімдері 
 
Сабақтың  мақсаты:  М.  Жҧмабаев  шығармаларын  оқып-ҥйренуде  сатылай 
кешенді талдау технологиясын пайдалану арқылы, оқушылардың білімін тереңдету. 
Білімділік: ӛлеңнің мазмҧны мен идеясын меңгерту. 
Дамытушылық:  әдеби-теориялық  білімдерін  тереңдету,  сауатты  жазуға,  дҧрыс 
сӛйлеуге, шапшаңдыққа, тез ойлауға машықтандыру. 
Тәрбиелік: оқушыларды білімге, адалдыққа, адамгершілікке баулу. 
Сабақтың тҥрі: ізденіс сабақ 
Сабақтың типі: жаңа білімді меңгерту сабағы. 
Сабақтың  әдісі:  сҧрақ-жауап,  топтық  жҧмыс,мәтінмен  жҧмыс,  сатылай  кешенді 
талдау. 
Сабақтың  кӛрнекілігі:  ақынның  ӛмір  жолы,  шығармашылығына  қҧрылған 
презентация, ақынның кітабы 
Сабақтың барысы:  
І.Ҧйымдастыру кезеңі 
А) оқушылармен сәлемдесу 
Ә) кезекші есебі 
ІІІ. Жаңа сабаққа кіріспе жасау, сабақтың мақсатын тҥсіндіру 
1.  Мағжан  Жҧмабаевтың  ӛмірбаянымен  танысу.  /Алдын  ала  берілген  тапсырма 
бойынша тарихшылар, әдебиеттанушылар, сарапшылар дайындаған ақпарат/ 
2.    Мағжанның  «Сҥйемін»  және  М.Ю.  Лермонтовтың  «Родина»  ӛлеңдерін   
мәнерлеп оқу.   
3.  Ӛлеңдерге салыстырмалы тҥрде сатылай кешенді талдау жасау. 
1. Тарихшылар: Мағжан Жҧмабаевтың ӛмірі. 
1-оқушы: 
Мағжан Жҧмабаев 1893 жылдың 25 маусымында Солтҥстік Қазақстан облысы, 
қазіргі  Мағжан  Жҧмабай  ауданы,  Сасықкӛл  жағасында  дҥниеге  келген.  Ол  -  Алаш 
қозғалысының қайраткері, ақын, 
қазақ 
әдебиетінің 
жарқын 
жҧлдызды 
ӛкілі.                                                                                                                    
Атасы  –  Жҧмабай  қажы.  Әкесі  Бекен  саудамен  айналысқан  дәулетті  адам  болған. 
Анасының есімі – Гҥлсім. Мағжан ауыл молдасынан сауатын ашып, 1905 – 1910 жылдары 
Қызылжардағы    №1  мешіт  жанында  белгілі  татар  зиялысы,  мҧсылман  халықтарының 
азаттығы  жолында  кҥрескен  Мҧхамеджан    Бегишевтің  медресесінде  оқыды.  Медреседе 
Мҧхамеджан Бегишевтен Шығыс халықтарының тарихынан дәріс алып, Фирдоуси, Сағди, 
Хафиз,  Омар  һайям,  Низами,  Науаи  секілді  шығыс  ақындарының  дастандарын  оқып 
ҥйренді. 
2-оқушы: 
1909  жылы  баспадан  жаңа  шыққан  Абай  ӛлеңдерін  оқып,  «Атақты  ақын,  сӛзі  алтын 
хакім  Абайға»    деген  ӛлең  жазды.  1910-1913  жылдар  аралығында  Уфа  қаласындағы  
«Ғалия» медресесінде оқып білім алды. Онда татар жазушысы Ғалымжан  Ибрагимовтен 
дәріс алып, белгілі қайраткер С.Жантӛринмен тығыз қарым-қатынаста  болды, сол жерде 
болашақ  кӛрнекті  жазушы Бейімбет  Майлинмен танысады.  Ғалымжан  Ибрагимовтің 

76 
 
кӛмегімен 1912 жылы Қазан    қаласындағы      Кәрімовтер  баспасында ―Шолпан‖ атты 
тҧңғыш  ӛлеңдер  жинағы  басылып  шығады. ―Садақ‖журналын  шығаруға  қатысып,  оған 
ӛзінің ӛлеңдерін жариялайды. 1913 – 1916 жылдары Омбы семинариясында оқыды.    
3-оқушы: 
―Бірлік‖ ҧйымы  жҧмысына  белсене  араласып, ―Балапан‖ қолжазба  журналын 
шығаруға  қатысады.      
1917 жылы  Ақпан  тӛңкерісінен  кейін  Ақмола  облыстық  қазақ  съезін ӛткізуді 
ҧйымдастырушылардың  қатарында  болды.  Осы  жылы  сәуірде Ақмола  облысы қазақ 
комитеті 
қҧрамына 
сайланды. Мәскеу қаласында 
ӛткен Бҥкілресейлік 
мҧсылман 
съезіне қатысты.  Бірінші  жалпықазақ  съезінің  шешімі  бойынша Бҥкілресейлік  Қҧрылтай 
жиналысына депутаттыққа  кандидат  ретінде  ҧсынылды.  ―Алаш‖  партиясының Ақмола 
облысының  комитетінің  мҥшесі  болды. ―Ҥш  жҥз‖ партиясы  ӛкілдерінің  жалған 
айыптауымен бір айға жуық абақтыға отырып шықты. Екінші жалпықазақ съезіне делегат 
ретінде қатысып, онда оқу мәселесі бойынша қҧрылған комиссияға тӛрағалық етті. 
4- оқушы:  
1918 – 1919 жылдары Петропавл уездік земство басқармасында қызмет етті. 1919 –
 1923 жылдары  Ақмола  губерниялық   «Бостандық    туы»    газетінде,          ―Шолпан‖, 
―Сана‖ журналдарында, ―Ақжол‖ газетінде  қызмет  істеп  жҥріп,  халық  ағарту  жҧмысына 
белсене  араласады.  Сол  кезеңде  қалың  қауымға  таныс  поэмасы  ―Батыр  Баянды‖  жазып, 
жарыққа  шығарады.  1923 – 1927 жылдары  Мәскеуде  Жоғары  әдебиет-кӛркемӛнер 
институтында  оқиды.    1929  жылы  Мағжан  Жҧмабайҧлы ―Алқа‖ атты  жасырын  ҧйым 
қҧрғаны  ҥшін  деген  айыптаулармен  Мәскеудегі Бутырка  тҥрмесіне қамалып,  10  жыл 
айдауға  кесіледі.1936 жылы  атақты  орыс  жазушысы   М.Горький мен   оның  жҧбайы 
Екатерина  Пешкованың араласуымен  бостандық    алып,  Қазақстанға     қайтады. 
Петропавл қаласындағы  мектепте орыс тілі мен әдебиетінен сабақ беретін мҧғалім болып 
жҧмыс  істейді.  Кӛп  ҧзамай  қалалық  оқу  ісінің  меңгерушісі  оны  саяси  себептерге 
байланысты  деген  айыппен  мҧғалімдік  қызметтен  босатады. 1937 жылы  наурызда 
Мағжан     Алматыға келеді.  Ол  жерде  ол  аударма  ісімен  айналысады. 1938 жылы  қайта  
қамауға алынып, ату жазасына кесілді. 
Әдебиеттанушылар: 
Мағжанның 
шығармашылығы 
және 
оның 
шығармаларының орыс классиктерімен ҥндестігі. 
1-оқушы: 
Ақынның  шығармашылығын  зерделей  келе,  біз  ақынның  тҧңғыш ӛлеңінен бастап 
әлеуметтік 
тақырыпты 
жырлағанын, 
 
 
ағартушылық, 
ҧлт-
азаттық, демократияшыл бағытты  ҧстанғанын  байқадық.  Мағжан  Абай  поэзиясының 
ӛшпес маңызын бірден танып, оны ―хакім‖ деп атап, ҧлы ақынның ―мың жыл жҧтса дәмі 
кетпес‖ сӛзін  жаңа  жағдайда  ілгері  дамытып,  Батыс  пен  Шығыстың  рухани  қазынасын 
сабақтастыру  негізінде қазақ  поэзиясын тақырып,  тҥр  мен  мазмҧн  жағынан  байытқан 
ақын.  
2-оқушы 
«Ӛлеңнің  тілге  жеңіл,  қҧлаққа  жылы  тиюін  Абай  да  іздеген.  Абай  да  сӛздің  ішін 
мәнерлеп,  тонын  сҧлу  қылуға  тырысқан,  бірақ  дыбыспен  сурет  жасауда,  сӛздің  сыртқы 
тҥрін  әдемілеуде  Мағжанға  жеткен  қазақ  ақыны  жоқ...  Олай  болса,  ақындық  жҥзінде 
Абайдан  соңғы  әдебиетке  жаңа  тҥр  кіргізіп,  соңына  шәкірт  ерткен,  мектеп  ашқан  кҥшті 
ақын Мағжан екенінде дау жоқ», - деп  жазады Жҥсіпбек Аймауытов ӛзінің 1923 жылғы 
«Мағжанның ақындығы туралы» деген мақаласында. 
3-оқушы 
Мағжанның  аса  қҧдіретті  талант  екенін  оның  ҧстазы  Брюсов  та  атап  кӛрсеткен 
болатын.  Мағжан    ел  ішіндегі  әлеуметтік  мәселелерді  кӛтеріп,  халқын  ӛнер-білімге 
шақырған, жастайынан орысша оқып, орыс әдебиетінің мәдениетіне еркін жеткен,  қазақ 
поэзиясына ӛзіндік ерекшелігімен, дарынды болмысымен келген. Әуелде лапылдап тҧрған 
сезімін,  ынтыға  ҥзіліп  тҧрған  махаббатын  жастық  жалынымен,  жандырып  жіберердей 

77 
 
леппен  жеткізуге  ҧмтылған  ол  енді  бірте  -  бірте  ой  есейгендігін  танытып,  азаматтық 
лирикаға қарай ойысады. Мҧнда да ол зарлы да ӛкінішті ой сезімдерін ерекше қҧдіретпен, 
шыңғырған  жан  даусының  қуатымен  жеткізіп,  ішкі  мҧңы  мен  ашу  кегін  табиғи 
байланыстырып жібереді.  
  
Ол ӛзіне Абай шығармаларын ҥлгі ретінде алып, орыс классиктері А.С. Пушкиннің, 
М.Ю. Лермонтовтың ӛлеңдерін қазақ тіліне қҧлшына аударды.  
Ақынның  туған  жерге,  жақын-жуығына  деген  махаббат  сезімі  оның  
шығармаларында айқын кӛрініс тауып, ӛз оқырмандарының кӛңілінен шыққан. Мысалы: 
«Сҥйгеніме», «Алданған сҧлу», «Туған жерім – Сасықкӛл», «Тҥркістан».   
Мағжанның шығармаларын оқи отырып, біз махаббат, туған жер жайлы жазылған 
жырларында орыс ақыны М.Ю. Лермонтовпен ҥндестік сарынын   байқадық. Кемеңгер екі 
ақынның  шығармашылығында  да  ӛз  заманындағы  жалғыздық  сезіледі.  Екеуі  де  туған 
жерге  деген  ӛз  сезімдерін  барынша  әсірелеп,  шынайы  махаббатпен  жаза  отырып,  оны 
тҥсініксіз, беймәлім сезімге балайды. Сол беймәлім сезім жайлы айтылған шығармаларға 
кеңінен тоқталып ӛтсек.    
Мағжанның  «Сҥйемін»  және  М.Ю.  Лермонтовтың  «Родина»  ӛлеңдерін   
мәнерлеп оқу, аударма жҧмысын орындау.   
 
Сҥйемін. 
Кҥлдей кҥңгірт шашы бар, 
Тоқсан бесте жасы бар, 
Кӛз дегенің – сҧп - сҧр кӛр. 
Тасбиық санап бҥгіліп, 
Жерге қарап ҥңіліп, 
Кӛрме ауыр кҥрсінер 
Менің бір қарт анам бар. 
Неге екенін білмеймін - 
Сол анамды сҥйемін! 
Кӛзінде кӛк нҧры жоқ, 
Аузында жҧмақ жыры жоқ, 
Жалынсыз, усыз қҧшағы. 
Иірілмейді жыландай, 
Сӛзі де жоқ қҧрандай. 
Білгені – қазан - ошағы 
Жабайы ғана жарым бар. 
Неге екенін білмеймін – 
Сол жарымды сҥйемін.  
Жҥрген ескі заңымен, 
Алдындағы малымен 
Бірге жусап, бірге ӛрген, 
Алаш деген елім бар. 
Неге екенін білмеймін, 
Сол елімді сҥйемін. 
Сағым сайран кҧрады, 
Бораны ҧлып тҧрады, 
Қыс — ақ кебін, жаз — сары. 
Орманы жоқ, шуы жоқ, 
Тауы да жоқ, суы жоқ, 
Мәңгі ӛлік сахарасы, 
Сарыарқа деген жерім бар. 
Неге екенін білмеймін, 
Сол Арқамды сҥйемін!
 
Родина. 
Люблю отчизну я, но странною любовью! 
Не победит ее рассудок мой. 
Ни слава, купленная кровью, 
Ни полный гордого доверия покой, 
Ни темной старины заветные преданья 
Не шевелят во мне отрадного мечтанья.  
Но я люблю — за что, не знаю сам —  
 Ее степей холодное молчанье, 
Ее лесов безбрежных колыханье, 
Разливы рек ее подобные морям; 
Проселочным путем люблю скакать в 
телеге 
И, взором медленным пронзая ночи тень, 
Встречать по сторонам, вздыхая о ночлеге, 
Дрожащие огни печальных деревень. 
Люблю дымок спаленной жнивы, 
 В степи ночующий обоз, 
 И на холме средь желтой нивы 
 Чету белеющих берез. 
 С отрадой многим незнакомой 
 Я вижу полное гумно, 
 Избу, покрытую соломой, 
 С резными ставнями окно; 
И в праздник, вечером росистым, 
Смотреть до полночи готов 
На пляску с топаньем и свистом 
Под говор пьяных мужичков. 
 
"Сҥйемін"  атты  ӛлеңін  ақын  қартайған  анасына,  кҥнделікті  тҧрмыстың  жетегінде 
жҥрген қарапайым жарына деген сезімін суреттеуден бастайды. Ӛлеңде ӛмірдің жҥрекке 
жылы, кӛзге таныс суреті бар. Ана да, жар да әркімге қымбат екенін есіңе қайта салғандай. 
Одан кейін ақын: «Жҥрген ескі заңымен,  Алдындағы малымен   Бірге жусап, бірге ӛрген,  

78 
 
Алаш  деген  елім  бар.  Неге  екенін  білмеймін,  Сол  елімді  сҥйемін»-  деп,  ӛзінің  туған  елі 
мен жеріне деген перзенттік сҥйіспеншілігін жайып салады. 
Мағжан нені айтса да, бейнелеп айтады. Ол ҥшін даланың тауы да, суы да, желі де 
ғажайып.  Ақын  ӛлеңдерінде  адам  мен  табиғат  астасып  жатады.  Қай  шығармасында  да 
Мағжан осы екі ҧғымды бірлікте алып жырлайды. Бір ӛлеңінде анасына, жарына, жалпы 
адамға  деген  махаббатын  туған  жерге  катысты  сезімімен  ҧштастырып  жатса,  енді  бір 
жырларында сол табиғаттың асыл жемісі — адамды бәрінен жоғары қояды. 
Сарапшылар тобы: «Мағжан қандай ақын?» -  сҧрағына жауап іздеу. 
1 – оқушы: Мағжанның барлық ӛмірі – поэзиясында . Ақын ел ішіндегі әлеуметтік, 
қоғамдық  ӛмірге  белсене  араласады.  Соларға  ақындық  ҥн  қосып,  ӛз  ӛлеңдері  мен 
мақалаларын баспасӛз беттерінде жиі жариялап отырады. Бірнеше ӛлең жинақтары жарық 
кӛреді.  Мысалы,  «Шолпан»  атты  тҧңғыш  ӛлеңдер  жинағы  Мағжан  ӛлеңдері  негізінен 
халқының, ел – жҧртының тағдырына бағышталған. Ақынның еліне, халқына, бҥкіл тҥркі 
нәсілдес,  қандас  халықтарға  деген  сҥйіспеншілігі,  оның  жырларынан  анық  кӛрінеді. 
  
 2  –  оқушы:  Мағжан  –  ҧлы  ақын.  Қазақтың  кемеңгер  жазушысы  М.Әуезов: 
«Абайдан  кейін  Мағжанды  сҥйемін…Мағжан  культурасы  зор  ақын…Сыртқы  кестенің 
келісімі мен кҥйшілігіне қарағанда бҧл бар заманның шегінен асқандай … бҥгінгі кҥннің 
бар жазушысының ішінен келешекке бой ҧрып, артқы кҥнге анық қалуға жарайтын сӛз  – 
Мағжанның  сӛзі»  деп,  оның  ақындығын  да,  әдебиет  тарихындағы  орнын  да  дӛп  басып 
айтқан. 
  
3  –  оқушы:  Мағжан  –  лирик,  сыршыл  ақын.  Оның  поэзия  –  қомақты  жағы  – 
лирикалары.  Олар  романтикалық  асқақ  сезіммен  ӛрілген.  Жай  тербетеді,  адамды  нәзік, 
сҧлу  сезімдерге  бӛлейді.  Ақын  лирикасының  тақырыптары  сан  алуан:  туған  жер, 
атамекен, халық тағдыры, адамгершілік, шынайы махаббат. 
Мағжан  –  сыршыл  ақын.  Мағжан  сӛзіндей  тілге  жҧмсақ,  жҥрекке  жылы  тиетін, 
ҥлбіреген нәзік әуез қазақтың бҧрынғы ақындарында болған емес. Ол жҥректің қобызын 
шертеді, не жазса да, сырлы, кӛркем, сәнді жазады. 
4  –  оқушы:  Мағжан  –  эпик  ақын.  Оның  қаламынан  «Батыр  Баян»,  «Қорқыт», 
«Жҥсіпхан» сияқты поэмалар туған. «Батыр Баян» поэмасында ӛзінің халқына, Алашына 
деген  перзенттік  жҥрегінің  ыстық  сезімін  ӛлең  ӛрнегіне  шынайылықпен  тҥсірген. 
Ақылгӛй ақын бабаларымыз бен аты шулы батырларымызды жыр арқауына енгізіп, асқан 
ілтипатпен бейнеленген. 
ІV. Сабақты бекіту.  
Балалар,  бҥгінгі  сабағымызға  ӛте  жақсы  дайындықпен  келіппіз.  Ақын 
шығармашылығына  деген  қызығушылықтар  байқалып  тҧр.  Ал  енді  тақырыпты  бекіту 
мақсатында    ақынның  «Сҥйемін»    ӛлеңіне  сатылай  кешенді  талдау  жҥргізейік.    
1)  Авторы-М.  Жҧмабаев.  1893  жылы  СҚО  қазіргі  М.Жҧмабаев  ауданында  Сартомар 
ауылында туған.Ол ақын, қоғам қайраткері, мҧғалім, аудармашы. 
 2) Тақырыбы: туған жерге,табиғатқа, анасы мен сҥйген жарына деген махаббаты 
 3) Жанр тҥрі – поэзия (ӛлең) 
 4) Идеясы- туған жер табиғатының сҧлулығын тізбелей отырып, анасына, сҥйген жарына   
деген махаббатын жеткізу. 
5) Шумақ –аяқталған синтаксистік біртҧтас ойды білдіреді. 4 -шумақты  
6) Тармақ- ӛлеңнің әр жолы 34-тармақты 
7)Бунақ –белгілі бір дауыс ырғағымен айтылады. 2-3 бунақты 
8) Буын саны 7-8 буынды 
9) Әдеби теориялық ҧғым:  Эпитеттер  Теңеулер  Метафоралар 
Кҥлдей кҥңгірт шаш 
Жалынсыз, усыз қҧшағы  
Иірілмейді жыландай 
сӛзі де жоқ қҧрандай  

79 
 
Кӛз дегенің – сҧп - сҧр кӛр 
Сағымы сайран қҧрады. 
10) тҥсіндірме сӛздік: тасбиық , сағым   
11)Ӛлеңнің негізгі тҥйіні, тәрбиелік мақсаты: туған жерге табиғатқа, жақындарына  
деген махаббат сезімі.  
      Мағжан ӛлгенмен, оның жазған еңбектері бізге ӛшпес мҧра боп қалды. Ол  – кӛптеген 
ӛлеңдер, 
поэмалар, 
әңгімелер 
мен 
аудармалар 
жазған 
бірегей 
тҧлға. 
Біз оның «Мен жастарға сенемін», «Мен кім?», «Анама», «Қазақ тілі», «Тҥркістан», және 
т. б. ӛлеңдері мен «Қорқыт», «Ертегі», «Тоқсанның тобы», «Батыр Баян», «Қойлыбайдың 
қобызы» поэмаларын білеміз. 
V.Ҥйге тапсырма беру. Ӛлеңді жаттау.                                                                       
VI. Бағалау. Сабаққа белсенді араласып отырған оқушылардың білімін бағалау. 
 
 
М.ЖҦМАБАЕВ ПЕН М. Ю.ЛЕРМОНТОВТЫҢ КӚРКЕМ ШЫҒАРМАЛАРЫН 
САЛЫСТЫРМАЛЫ ТҤРДЕ ТАЛДАУ 
 
 
Б.С. Мұхамеджанова,  
Солтүстік Қазақстан облысы 
Шал ақын ауданы 
КММ «Шал ақын атындағы қазақ мектеп-интернаты» мұғалімі 
 
Тақырыбы: 
«М.Жҧмабае
в пен М. 
Ю.Лермонто
втың кӛркем 
шығармалар
ын 
салыстырма
лы тҥрде 
талдау», 
мақсаты 
Тапсырмалар 
жҥйесі 
Мҧғалім
нің іс- 
әрекеті 
Оқушыл
ар іс – 
әрекеті 
Ҧйымдасты
ру тҥрі 
Нәтиже 
Бағалау 
Білу 
Жұмабаев, 
Лермонтов  
 туралы 
еске 
түсіреді. 
 
1.салыстыру 
М..Жҧмабаев 
пен 
МЛермонтов  
ӛмірі. 
2топ 
шығармаларын 
салыстырады. 
 
Топқа  
молекула 
бойынша 
бӛлінеді. 
Сҧрақ 
қояды, 
Сабақтың 
мақсаты 
тҥсіндірі
леді 
Оқушыла
р еске 
тҥсіреді, 
жауап 
береді 
Топпен 
жҧмыс 
Ойланады 
Еске тҥсіру 
Формати
втік 
бағалау 
болады. 
Тҥсіну 
Екі ақынның 
ӛлеңдерінде
гі 
Сәйкестікті 
тҥсінді. 
1.Лермантов-
«Люблю 
отчизну я,но 
странною 
любовью» 
Жҧмабаев 
«неге екенін 
білмеймін -сол 
Дҧрыс 
талдауға 
бағыттай
ды 
салыстыр
ады 
салыстыр
ады, 
жҧмыс 
жасайды 
 
Диалогті
к жҧмыс 
Әңгімелесу 
ӛлеңнен 
мысалдар 
келтіру 
арқылы 
пікір 
білдіреді 
Тақырып 
бойынша 
ойын дҧрыс 
жеткізуге 
ҥйренеді, 
тіл байлығы 
дамиды 
Формати
втік , 
топтық, 
жеке 
бағалау 
болады. 

80 
 
Арқамды  
сҥйемін .» 
 Неге? Жауап 
беру 
Пайдалану 
Ӛлең 
қҧрлысына 
талдау 
жасайды. 
ӛлеңнің   
мазмҧны 
мен 
идеясына 
шығармашы
лық  талдау 
жасайды 
1топ ӛлең 
қҧрлысына 
талдайды 
 
2-топ ӛлеңдегі 
кӛркемдегіш 
қҧралдарды 
табады. 
Тҥсініп 
оқуға 
кӛмектес
еді 
Топпен 
жҧмыс 
Ынтымақ
тастық 
ақын бізге 
қандай ой 
айтқысы 
келді? 
Сҧрағына 
жауап 
іздейді 
патриоттық 
сезімдер 
қалыптасад
ы 
Топтар 
ӛздерін 
бағалайд
ы 
Бір-бірін 
бағалайд
ы. 
Талдау 
Ӛлеңдердегі 
екі ақынның 
негізгі 
ойына 
оқушылар 
назарын 
аудару, 
Сипаттайды, 
салыстырады, 
жҧмыс 
жасайды 
Мағжан 
аудармасында 
Лермонтов 
нҧсқасымен 
дәлме — дәл 
келетін сӛз, сӛз 
тіркесі, 
сӛйлемдерді 
анықтау; 
 
Дҧрыс 
талдауға 
бағыттай
ды 
Топтық 
бірлескен 
жҧмыс  
Диалогтік 
оқыту, 
ақпараттық-
коммуникац
иялық 
технологиял
арды 
пайдалану, 
ОҥБ, 
кӛшбасшыл
ық 
Танымдық 
қабілеті 
дамиды. 
Формати
втік 
бағалау 
болады 
Жинақтау 
Екі ақынның 
шығармалар
ынан 
тапсырмалар 
беру, 
оқушыларды 
ойландыру 
Берілген 
тақырыптың 
идеясын ӛздері 
айтуға жетелеу 
Әр топқа 
лайық 
тапсырма
лар беру 
Әр топ 
ӛздеріне 
берілген 
тапсырма
ларға 
постер 
жасайды 
Топтық 
бірлескен 
жҧмыс 
Сҧрақтарға 
жауап 
іздейді. 
Ӛткендерін 
еске 
тҥсіреді 
Формати
втік 
бағалау 
болады 
Бағалау 
Жаңа 
сабақта 
алған 
білімдерін 
тиянақтайды 
«Әдебиет – 
ӛмір 
айнасы»тақыр
ыбына эссе 
жазғызу 
Бақылайд
ы. 
Оқушыла
рды 
жетелейд
і 
Топтар ӛз 
постерле
рін 
қорғайды 
Ӛзін-ӛзі 
бағалау 
Екі 
ақынның 
патриоттық 
сезімдерін 
ӛз пайымы 
бойынша 
қорыту 
Топ 
басшысы 
бағалау 
парағын 
толтырад
ы. 
Бағалау 
 
 
 
 
 
 

81 
 
М. ЖҦМАБАЕВТЫҢ «СҤЙЕМІН»,  М. ЛЕРМОНТОВТЫҢ «РОДИНА»    
ӚЛЕҢДЕРІН САЛЫСТЫРА ТАЛДАУ. ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ, 8-СЫНЫП 
 
Қ. Т. Бейсенова,  
Солтүстік Қазақстан облысы 
Ғабит Мүсірепов атындағы аудан 
КММ «Тоқсан би аулының орта мектебі» мұғалімі 
 
САБАҚ ЖОСПАРЫ 
Сабақтың тақырыбы: «М.Жҧмабаевтың «Сҥйемін», М.Лермонтовтың «Родина» 
ӛлеңдерін салыстыра талдау» 
Мақсаты: екі ақынның шығармаларын оқу арқылы салыстыра талдау жҥргізу. 
Міндеттері: 
Білімділік:  поэтикалық  мәтін  ҧғымын  тереңдете  ҧғындыру,  әдебиет  теориясынан 
оқушылардың білімдерін кеңейту. 
Дамытушылық : шығармашылық қабілеттерін дамыту, кӛркем туындыларды салыстыру 
дағдыларына ҥйрету. 
Тәрбиелік: оқушылардың отаншылдық сезімдерін, Отанға сҥйіспеншілігін арттыру, туған 
жерінің тағдырын ойлауға тәрбиелеу.  
Сабақтың тҥрі: дәстҥрлі емес 
Әдіс-тәсілдері: сын тҧрғысынан ойлау стратегиялары 
Кӛрнекіліктер: интерактивті тақта, слайдтар, ӛлеңдер жинақтары. 
Пәнаралық байланыс: орыс әдебиеті  
  
Неге екенін білмеймін — 
Сол Арқамды суйемін! 
М. Жҧмабаев  
Люблю отчизну я, но странною любовью. 
М. Лермонтов. 
 
Сабақтың барысы: 
I . Ҧйымдастыру кезеңі.  
Сыныпты екі топқа бӛлу, сабақтың ерекшелігіне қарай «жас әдебиеттанушылар» орыс 
әдебиетін  және қазақ әдебиетін зерттеушілер болып отырады.  
II.
 
«Миға шабуыл» әдісі арқылы оқуға қызығушылық ояту. 
Бірінші топ: 
1. «Отан» сӛзіне ассоциациялық қатар қҧру (ҥй, жер, Қазақстан, кӛше, дала, туған ӛлке, 
ана  т.б.) 
2. Сӛздік жҧмысы: 
 
А) Отан 
Ә) туған ел 
Б) туған жер 
Отан туралы эссе жазу. 
Екінші топ: 
1.Ассоциативный ряд к слову «Родина» (дом, земля, Казахстан, улица, степь, 
родной край, мама  и др.) 
2.Словарная работа: 
А) Родина          
Б)Отечество, родная страна. 
В) Место рождения. 
Эссе о Родине по ассоциациям. 
 

82 
 
III .Ҥй тапсырмасы бойынша баяндамалар  
(презентациялар немесе бейнефильм қосуға болады). Жеке тапсырмалар. 
Бірінші топ: Мағжан Бекенҧлы Жҧмабаев 
Екінші  топ: Михаил Юрьевич Лермонтов 
Жаңа сабақ 
             1) Мҧғалімнің сӛзі: Отан десе, әрбір адам ӛзіндік сезімін білдіреді, асқар тау, 
дала, ҥй  ҧғымдарымен байланысты , бірақ қай тілде ойласақ та, қай тілде айтсақ  бҧл 
ҧғымның негізгі мағынасы ӛзгермейді.  Осыған дәлел ретінде Мағжан  Жҧмабаев пен 
Михаил Лермонтовтың  ӛлеңдерін талдап кӛрейік.    
2) Салыстыра талдау кезеңдері:  
Бірінші топ тапсырмалары: 
 
М.Жҧмабаевтың "Сҥйемін" ӛлеңін оқу 
             Ҥйқы басқан қабағын, Бастыра киген тымағын, Жалқаулықты жар кӛрген. Жҥрген 
ескі заңымен, Алдындағы малымен Бірге жусап, бірге ерген, Алаш деген елім бар, Неге 
екенін білмеймін — Сол елімді суйемін! Сағымы сайран кҧрады, Бораны ҥлып тҧрады. 
 
Талдау, жинақтау.  
1.Ӛлеңнің  тақырыбы 
2. Әр тармақтың аудармасы 
3. Әдеби аудармасы 
4. Салыстыру 
5. Ақын нені суреттейді? 
6. Адамдардың қандай қасиеттерін жоғары бағалайды? 
Екінші  топ тапсырмалары:  
 
Чтение стихотворение "Родина" М. Лермонтова. 
Люблю отчизну я, но странною любовью!  
Не победит ее рассудок мой.  
Ни слава, купленная кровью,  
Ни полный гордого доверия покой,  
Ни тѐмной старины заветные преданья  
Не шевелит во мне отрадного мечтанья.  
Но я люблю - за что, не знаю сам – 
Еѐ степей холодное молчанье,  
Ее лесов безбрежных колыханье,  
Разливы рек еѐ. Подобные морям;  
Просѐлочным путѐм люблю скакать в телеге  
И, взором медленным пронзая ночи тень,  
Встречать по сторонам, вздыхая о ночлеге,  
Дрожащие огни печальных деревень.  
Люблю дымок спалѐнной жнивы,  
В степи ночующий обоз  
И на холме средь жѐлтой нивы 
Чету белеющих берѐз. 
С отрадой, многим незнакомой, 
Я вижу полное гумно, 
Избу, покрытую соломой, 
С резными ставнями окно; 
И в праздник, вечером росистым, 
Смотреть до полночи готов 
На пляску с топаньем и свистом 
Под говор пьяных мужичков. 
 
 

83 
 
 
Анализ стихотворения. 
1. Какая картина представляется перед вами? 
2. Почему любовь "странная"? 
3. Что означает вторая строка стихотворения "не победит еѐ рассудок мой"? О чем идет 
речь? 
4. Последующие 3 строчки начинаются одинаково - с отрицательной частицы ни. Что же 
стоит за каждой из этих частиц? Что это за слава? 
5. Найдите эпитеты, метафоры 
V.
 
Бірінші топ: Сатылай кешенді талдау 
1.
 
Түсінік : поэзиялық туынды адамзаттық қҧндылық пен ҧлттық рухани 
қҧндылықтан туындаған 
А ) Адамзаттық құндылық: ӛз анасына,жарына деген махаббат 
Б) Ұлттық рухани құндылық: еліне, жеріне,туған даласына деген ыстық 
шапағаты,махаббаты... 
Әдебиет теориясы арқылы талдау: 
1. Ақынның поэзиялық символдық бейнелері: 
А) Анасы – кӛз дегенің сұп сұр кӛр, тасбиық санап бүгіліп, 
Б) Жары- кӛзінде кӛк нұры жоқ, аузында жұмақ жыры жоқ, 
В) Елі, халқы- ұйқы басқан қабағын, бастыра киген тымағын 
С)Туған жері- сағымы сайран құрады, бораны ұлып тұрады 
2. Ӛлең бунақтары 7 буынды құрайды, аралас буынды ӛлең. 
Күлдей күңгірт\шашы бар, а 4\3 
Тоқсан бесте \жасы бар,      а 4\3 
Кӛз дегенің \сұп сұр кӛр.       Б 4\3 
Тасбиық санап\бүгіліп,         в 5\3 
Жерге қарап\ үңіліп,              в 4\3   
Кӛрше ауыр\күрсінер            а 4\3 
Менің бір  қарт\анам бар,  а 4\3 
Неге екенін \білмеймін,         г 5\3 
Сол анамды\ сүйемін!            Г 4\3 
 3.Жай қайталау: 
Күлдей күңгірт шаша бар, 
Тоқсан бесте жасы бар. 
Кӛзінде кӛк нұры жоқ, 
Аузында жұмақ жыры жоқ. 
Орманы жоқ, шуы жоқ, 
Тауы да жоқ, суы жоқ. 
4.Эпифора (кезекті қайталау) 
Неге екенін білмеймін, 
Сол анамды сүйемін! 
Неге екенін білмеймін, 
Сол жарымды сүйемін! 
Неге екенін білмеймін, 
Сол елімді сүйемін! 
5.Анафора (биікке шығару) 
Сол анамды сүйемін! 
Сол жарымды сүйемін! 
Сол елімді сүйемін! 
Сол Арқамды сүйемін! 
6. Теңеу: 
Күлдей күңгірт шашы бар, 
Иірілмейді жыландай, 

84 
 
Сӛзі де жоқ құрандай... 
7.Тұрақты сӛз тіркесі: 
Кӛзінде кӛк нұры жоқ, 
Аузында жұмақ жыры жоқ. 
Жалқаулықты жар кӛрген, 
Мәңгі ӛлік сахарасы... 
8. Сӛздік жұмыс: 
Тасбиық- 
Жарым- 
Сағым- 
Түсінік: 
1916 жылы «Алаш» партиясының ҧйымдастырушысы болады да, осы жылы «Сҥйемін» 
ӛлеңі жарыққа шығады. 1922 жылы Қазан қаласында  «М.Жҧмабаевтың ӛлеңдер» 
жинағына енеді. 2012 жылы Аңыз адам журналына Әуезхан Қодар «Люблю» деп аударған 
аудармасын жариялаған... 
«Люблю» 
Ее волосы как бы посыпаны пеплом, 
Она  еле живая и полуослепла 
Скоро будет ей сто, коль Аллах ей поможет. 
И сидит она, четки перебирая, 
Не зная, осталось ей сколько до рая, 
Могильную сырость уж чувствуя кожей. 
Это мать моя бедная в старости тяжкой. 
Другим мне этого не обьяснить, 
Но я не могу ее не любить... 
VI . Анализ стихотворения «Родина» 
В  стихотворении  «Родина»  Лермонтов  говорит  о  любви  к  русскому  народу  и 
заявляет о своей кровной связи с ним, а также о любви к природе. Он вместе с народом 
переживает  его  горести  и  радости,  поэтому  его  любовь  «странная».  Она  противоречит 
нормам  той  жизни:  нелюбовь  к  господам,  самодержавию,  крепостничеству  и  любовь  к 
простому  люду,  природе.  Лермонтов  смог  постичь  недостатки  общества  того  времени  и 
смог понять, что спасти от ложного пути, по которому идет страна, может только народ. 
Лермонтов  равнодушен  к  воинской  славе,  к  заветным  преданиям  темной  старины.  И 
тоска, и любовь к родной стороне читается в следующих строках: «Но я люблю, — за что, 
не  знаю  сам  —  ее  степей  холодное  молчанье...»  Любовь  и  патриотизм  звучат  в 
стихотворении «Родина». 
       
Проводя  анализ  стихотворения  «Родина»,  можно  сказать,  что  стихотворный  язык 
его выразителен. Страдания русского человека поэт испытывал как свои личные, поэтому 
и  выражал  свою  мысль  через  личное  восприятие.  Используются  эпитеты,  которые 
отражают душевное переживание, меньше применяется метафор. Читается стихотворение 
проще за счет непринужденной формы разговорной речи. 
  
Главная мысль стихотворения: «Люблю отчизну я, но странною любовью!» 

жүктеу/скачать 2,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: