Issn 1607-2782 Республикалық ғылыми-әдістемелік

ТЕХНИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР
95
В системе обучения и подготовки кадров необходимо предусмотреть следующие формы дополни-
тельного образования руководящих работников и специалистов:
– Краткосрочное (от 72 до 100 учебных часов, 2-4 недели) повышение квалификации в образова-
тельных учреждениях дополнительного профессионального образования с выдачей удостоверения 
о краткосрочном повышении квалификации. Периодичность обучения – по мере необходимости, но 
не реже одного раза в пять лет. 
– Среднесрочное (от 100 до 500 учебных часов, 1-2 месяца) повышение квалификации в образова-
тельных учреждениях, имеющих соответствующую лицензию, с выдачей свидетельства о повышении 
квалификации. 
– Долгосрочное (более 500 учебных часов, 3 месяца) с присвоением новой квалификации и выда-
чей диплома о профессиональной переподготовке. Проводится при изменении профильности трудовой 
дея тельности, при включении в резерв на должность более высокой группы должностей, при переводе 
на должность иной группы должностей и (или) иной специализации.
Следует особо обратить внимание на подготовку специалистов среднеспециального и профессио-
нального образования. Мы считаем необходимым подготовку кадров среднего образования по следую-
щим специальностям: 
Строительство и эксплуатация сетей теплогазоснабжения – техник
Технология очистки газовых выбросов – технолог
Строительство и эксплуатация сетей водоснабжения и водоотведения – техник 
Технология очистки газовых выбросов – технолог
Технология очистки воды – технолог 
Управление системами теплогазоснабжения и вентиляции – менеджер
Управление системами водоснабжения и водоотведения – менеджер 
Управление жилищно-коммунальным хозяйством – менеджер
Автоматизация систем теплогазоснабжения и вентиляции – техник
Автоматизация систем водоснабжения и канализации – техник 
В Казахстане нет специализированных научных центров и научно-исследовательских институтов 
в области жилищно-коммунального хозяйства, водоснабжения и водоотведения. Ввиду наличия в выс-
ших учебных заведениях РК квалифицированных специалистов по этим направлениям следует создать 
в ВУЗах научно-инженерные центры по жилищно-коммунальному хозяйству, теплогазоснабжению и 
вентиляции, водоснабжению и водоотведению.
В последнее десятилетие во всем мире и в Республике Казахстан зафиксирована очевидная тенден-
ция усиленного антропогенного воздействия на водоисточники. В настоящее время сложилась ситуа-
ция, когда построенное по проектам 50–60-х годов и эксплуатируемое до сих пор большинство станций 
водоподготовки:
– из подземных источников – обеззараживание хлором;
– из поверхностных – реагентного отстаивания, фильтрования и обеззараживания хлором не могут 
в достаточной мере обеспечить требуемые нормативы качества питьевой воды. 
  Основные направления инновационных технологий в области водоснабжения:
1. Внедрение бестраншейных технологий реновации ветхих трубопроводов путем протягивания 
в них полимерных труб. 
2. Внедрение инновационных технологий водоподготовки:
  – озонирование; 
  – 2-хслойное фильтрование или обработка порошкообразным активированным углем;
  – ультрафильтрация.
3. На ВНС внедрение частотного регулирования электропривода.
4. Мониторинг инженерных сетей и систем.
5. Внедрение автоматизированной системы управления. 

ҚМУ ХАБАРШЫСЫ 2 (34) 2012
96
6. Водоучет и тарифная политика.
Основные направления инновационной технологии в области водоотведения: 
Сбор и отведение дождестоков и снега.
Удаление азота и фосфора из сточных вод.
Доочистка сточных вод на фильтрах и в биопрудах.
Утилизация сточных вод и их осадков. 
Совершенствование технологии очистки сточных вод и конструкции сооружений и аппаратов.
Литература:
1. Государственная программа развития образования Республики Казахстан на 2011-2020 годы. – 
Астана, 2010.
2. Государственная программа форсированного индустриально-инновационного развития Респуб-
лики Казахстан на 2010-2014 годы. – Астана, 2009.
3. Доклад Министра индустрии и новых технологий РК «О реализации ГПФИИР» на заседании 
Правительства 14 февраля 2012 года.
4.  Материалы  Республиканского  совещания  (Круглого  стола)  «Пути  решения  проблем  в  секторе 
коммунального водоснабжения и водоотведения». – Астана, 29 марта 2012 г.
Түйіндеме
Мақалада жоғары білім берудің 3 деңгейлі технологиясының ерекшелігі, инженерлік мамандықтар 
бойынша  бакалаврлар  және  магистрлерді  дайындау  бағдарламасының  мазмұны,  Қазақстан  Респуб-
ликасында  тұрғын  үй-коммуналдық  шаруашылықты  жаңғыртудың  2011-2020  жылдарға  арналған 
Мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру аясында 2012 жылдан жоғары білім беру мамандықтарының 
классификаторына енгізілген «Инженерлік жүйелер және желілер» бағыты бойынша мамандар даяр-
лау мәселесі баяндалған. Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындарында тұрғын үй-коммуналдық 
шаруашылық және сумен қамтамасыз ету, су жүйесін жүргізу бағыттары бойынша білікті мамандардың 
әлеуетін ескере отырып, ЖОО-да ғылыми-инженерлік орталықтар құру ұсынылған. Сумен қамтамасыз 
ету  жүйесін  дамыту  мен  жаңғырту  үшін  ғылыми  ізденістер  мен  инновациялық  технологиялардың 
қажеттігі және негізгі бағыттары жіктеліп көрсетілген. 
Summary
The  research  paper  considered  peculiarities  of  3-level  technology  of  higher  education,  containing  the 
Bachelor and Master’s training programs on Engineering Specialties. There are reported the matters of training 
cadres  by  the  new  direction  «Engineering  systems  and  nets»  which  included  into  Classificatory  of  higher 
education specialties, within implementation of state program – the modernization of the RK housing municipal 
economy in 2011-2020. It was suggested to create the research and engineering centers in the universities in 
view of availability of qualified experts by these trends. There were indicated main directions of innovation 
technologies and scientific researches for the development and modernization of water supply system. 

ТЕХНИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР
97
ӘОЖ 004.434:004.94
ОБЪЕКТІГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ТӘСІЛДІҢ ПРИНЦИПТЕРІ 
ЖӘНЕ НЕГІЗГІ ИДЕЯЛАРЫ
А.Ө. ӨТЕТІЛЕУ, 
А.Б. КЕНЕСАРЫ, 
Г.А. БАҚАЛБАЕВА, 
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті
Программалаудың  дамуының  бастапқы  кезеңдерінде,  машина  командаларының  реттілік  түрінде 
жазылғанда, ешқандай программалау технологиясы болмаған. Технологияны дайындаудың алғашқы 
қадамы программалауды  операторлардың  реттілігі  түрінде  көрсетілуден  тұрған.  Машиналық  коман-
даларды  реттілікпен  жазу  –  операторлардың  реттілігін  және  олардың  арасындағы  өтуді  көрсететін 
операторлық  схемаларды  жасауды  алдын  ала  болғызды.  Операторлық  тәсіл  программа  құрушы  деп 
аталатын прграмманы жасауды автоматтандыру үшін алғашқы программаларды дайындауға мүмкіндік 
жасады.
Программалау  технологиясы  –  бұл  программалауды  дайындаудың  әдістері  мен  тәсілдерінің 
жиынтығы және осы әдістер мен тәсілдерді қолданудың тәртібі.
Объектіге бағытталған тәсілдің принциптері:
1. Объектіге бағытталған программалауда әрекет объектіге хабарларды беру арқылы инициализа-
цияланады. Хабар әрекетті жүзеге асыру үшін сұраулардан тұрады. Хабарға реакция түрінде алушы 
қабылданған сұрауды қанағаттандыру үшін кейбір әдісті жібереді.
2. Барлық объектілер кластардың экземплярлары болып табылады. Бір кластың барлық объектілері 
бірдей хабардың жауабына бір ғана әдісті қолданады.
Мұралау принципі. Кластар қасиеттерін мұралауда және иерархиялық ұйымдастырылады. Туынды 
класс аталымды кластың татрибуттарын мұралайды. Объектілер тек өзіне лайықты түрдегі бір ғана 
хабарға жауап береді.
Объектіге бағытталған тәсілдің негізгі идеялары келесі ережелерге тоқталады:
– программа кейбір нақты процестің, дүниенің нақты бөлігінің моделі болып табылады;
– нақты дүниенің немесе оның бөлігінің моделі объектілердің бір-бірімен өзара әсерінің жиынтығы 
сияқты сипатталынады;
– объектінің күйін анықтайтын шамалардың параметрінің жиынтығымен және объект орындайтын 
операциялардың жиынтығымен сипатталынады;
– объектілердің арасындағы өзара әсер бір объектіден екінші арнайы хабарды жіберумен жүзеге 
асырылады;
–  объектімен  алынған  хабар  белгілі  әрекетті  орындауды  талап  етеді,  мысалы,  объектінің  күйін 
өзгерту;
– параметрлердің бір ғана жиынтығымен орындауға қабілетті объектілер бір типті объектілер болып 
табылады.
Объектіге бағытталған программалау – 90-шы жылдардағы программалаудың негізгі әдіс танымы. 
Ол 25 жылдық тәжірибенің өнімі болып табылады және оған бірнеше тілдер кіреді: Simula 67, Lisp, Clu, 
Actor, Eiffel, Objective C, Java.
Объектіге бағытталған программалау – бұл бар тілдерге қосылған кейбір қасиеттердің жиынтығы 
және есептерді прграммалаумен қамтамасыз етуді дайындаудың жаңа қадамы.
Программалаудың барлық универсалды тілдері, синтаксистің және қолданылатын негізгі сөздерінің 
айырмашылығына  қарамастан,  бір  канондық  құрылымды  жүзеге  асырады:  меншіктеу  операторлары, 

ҚМУ ХАБАРШЫСЫ 2 (34) 2012
98
циклдер және тармақтанулар. Қазіргі барлық тілдерде деректердің алдын ала анықталған типтері бар 
деректердің  агрегаттарын,  соның  ішінде  массивтер  мен  құрылымдарды  қолдануға  мүмкіндік  бар. 
Арифметикалық  деректер  үшін  әдеттегі  арифметикалық  операциялар  шешілді,  деректердің  агре-
гаттары  үшін,  әдетте,  тек  меншіктеу  операциясы  және  агрегаттың  элементтеріне  қарау  мүмкіндігі 
қарастырылды. Сонымен бірге, нақты қолданбалы есептерді шешу үшін программаны дайындау кезінде 
программаның мәтіні есепті сипаттауға үлкен концептуалды жақындық мүмкіндігі болуы қажет.
Объектіде бағдарлы тәсілдердің негізінде берілгендерді және оларда орындалатын іс-әрекеттердің 
жиынын бір құрылымға біріктіру ойы жатыр. Берілген өрістерді, орындалатын әрекеттерді іске асыра-
тын ішкі программалар әдістері деп атайды.
Объектіге  бағытталған  программалау  тәсілдері  инкапсуляция  (иемдену)  және  полиморфизм 
ұғымдарына негізделген.
Инкапсуляция дегеніміз – берілгендерді оларды басқаратын процедура және функциялармен қатар 
қолдану. Осындай қатарластырудың нәтижесінде берілгендердің жаңа түрі – объект пайда болады.
Иемдену – алдын ала анықталған объектілерді пайдалану арқылы олардың туындыларын құрастыру 
мүмкіндігі.  Кез  келген  класс  алғы  буын  класының  туындысы  ретінде  анықталуы  мүмкін.  Осындай 
туынды  алғы  буынның  өрістерін,  әдістерін  және  қасиеттерін  иемденеді.  Осы  сәтте  иемденген 
берілгендерді, әдістерді және қасиеттерді анықтаудың қажеті жоқ, оларды бірден пайдалануға болады.
Полиморфизм – кластың барлық объектілеріне қолдануға болатын аты бірдей әрекетті анықтаудың 
мүмкіндігі, сонымен бірге әр объект осы әрекетті өзінше орындайды. Объекткіге бағдарлы тәсілдері 
айтарлықтай күрделі есептердің программаларын құрастыруды жеңілдетеді және программаның кодын 
қайталап қолдануға мүмкіндік туғызады.
Жалпы объектіге бағытталған программалау тәсілдерінің ерекшелігі – алдын ала құрылып қойылған 
объектілерді  қолдану  және  де  сол  объектілердің  көптеген  туындыларын  пайдалану  болатындығы. 
Кластың құрамындағы өрістер кез келген түрде болуы мүмкін. Кластың құрылымы арнайы бекітілген 
«Class» сөзімен басталады, сонан кейін жақшада осы кластың тікелей алғы буыны көрсетіледі. Ары 
бөлек жол түрінде өрістері, әдістері және қасиеттері келтіріледі және соңында «End» тұрады.
Кластың  әдістері  (кластың  анықтамасындағы  көрсетілген  процедуралар  және  функциялар)  осы 
кластың  объектілерімен  жұмыс  атқарады.  Әдісті  қолдануда  объектінің  атын  және  әдістің  атын 
нүктемен ажыратып көрсетеді. Әдісті объектке қолдану процедураның шақырылуына ұқсас. Кластың 
әдістерін  анықтау  әдеттегі  процедуралар  және  функциялардың  анықталуымен  бірдей,  тек  әдістің 
процедурасының және функцияларының аты күрделі болып екі бөліктен тұрады: иесінің – кластың 
атынан, нүкте және әдістің атынан.
Инкапсуляция және объектінің қасиеттері. Инкапсуляция деп объектінің өрістеріне оның әдістері 
арқылы  қол  жеткізу  үшін  объектінің  өрістерін  жасыруды  атайды.  «Delphі»  ортасында  объектінің 
өрістеріне  қол  жетерлік  мүмкіндіктерін  шектеуді  оның  қасиеттері  арқылы  анықтайды.  Объектінің 
қасиеті  оның  мәнін  сақтайтын  өрісімен  және  осы  өріске  қол  жетерлік  мүмкіндіктерін  анықтайтын 
екі әдіспен сипатталады. Қасиеттің мәнін орнатуды қасиеттің мәнін жазу (Wrіte), ал қасиеттің мәнін 
қайтару  қасиеттің  мәнін  оқу  (Read)  әдістерімен  орындалады.  Кластың  анықтамасында  қасиеттің 
атының  алдына  «Propertіes»  сөзі,  оның  түрі  және  осы  қасиетке  қол  жетерлік  мүмкіндігін  қамтитын 
әдістің аты орналасады. 
Объектіге  бағытталған  программалаудың  иемдену  қасиеті  бұрыннан  анықталған  кластарға  жаңа 
өрістер,  әдістер  және  қасиеттерді  қосу  арқылы  туындыларын  құрастыруға  мүмкіндік  туғызады. 
Сонымен  бірге  жаңа  буын  өз  «иесінің»  барлық  өрістерін,  әдістерін  және  қасиеттерін  иемденеді. 
Туындысын жариялағанда алғы буынның атын міндетті түрде көрсету қажет. Мысалы, қызметкерлер 
класын TEmpl жоғарыдағы қарастырылған TPerson класына FDep (бөлім) деген өрісті қосу арқылы 
анықтауға болады.
Protected және prіvate нұсқаулары. Класс элементтерін (өрістері, әдістері және қасиеттері) жариялау-
мен қатар әдетте кластың анықтамасына protected (қорғалған ) және prіvate (жасырылған) нұсқауларын 

ТЕХНИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР
99
кел тіреді. Бұл нұсқаулар кластың элементтеріне кол жетерлік мүмкіндігін анықтайды. Protected арқылы 
анықталған  элементтерді  тек  олардың  туындыларынан  көруге  болады.  Қол  жетерлік  аймақ  кластың 
анықтамасы  орналасқан  модульмен  шектелмейді.  Әдетте  Protected  бөлімшесіне  кластың  әдістер 
анықтамасын орналастырады. Prіvate арқылы анықталған элементтер тек модульде белгілі болып саналады. 
Осындай  сипатталған  элементтерге  модульден  тыс  және  кластардың  туындыларынан  қол  жеткізуге 
болмайды.  Әдетте  Prіvate  бөлімшесіне  кластың  өрістерінің  сипаттамаларын  орналастырады,  ал  осы 
өрістерге қол жеткізу үшін қолданылатын әдістер анықтамасын Protected бөлімшесінде орналастырады.
Полиморфизм  және  виртуалдық  әдістер.  Полиморфизм  дегеніміз  –  әр  түрлі  кластарға  жататын 
әдістерге бір атауды қолдану мүмкіндігі. Объектіге бағытталған программалаудың осы қасиеті арқылы 
кластың әр түрлі объектілеріне бір атаудағы әдісті қолданғанда, дәл аталмыш объектіге сәйкес әдістің 
орындалуын  қамтиды.  Негізгі  класта  Vіrtual  нұсқауы  арқылы  бұл  әдіс  виртуалды  деп  анықталған. 
Әдістің виртуалды деп анықталуы туындыларына осы әдісті өз қажеттілігіне сай өзгертуге мүмкіндік 
береді. Негізгі кластың туындылары да Іnfo функциясын қолданады, тек әр туынды негізгі класс әдісінің 
орнына өзінің әдісін қояды. Негізгі кластың виртуалды әдісінің орнына туындыдағы анықталған әдісті 
Overrіde – аластату нұсқауы арқылы көрсетеді.
Программалардың  көлемдері  үлкейген  сайын  олардың  жекелеген  бөліктері  белгілене  бастады 
және  оларды  қосалқы  программалар  деп  атады.  Осы  қосалқы  програмалардың  бөлігі  библиотекаға 
жиналып,  одан  қосалқы  программаларды  жұмыс  программаларына  енгізеді  де,  содан  соң  оларды 
жұмыс программаларынан шақырады. Бұл процедуралық программалаудың басталуына жол салады, 
бұнда  үлкен  программа  процедуралық  қосалқы  программалардың  жиынтығынан  тұрады.  Қосалқы 
программалардың біреуі басты болып табылады да, содан программаның орындауы басталады.
Әдебиеттер:
1. Шнейдерман Б. Психология программирования. – М.: Радио и связь, 1984. 
2. Липгер Р. и др. Теория и практика структурного программирования. – М.: Мир, 1982.
3. Гудман С., Хидетниени С. Введение в разработку и анализ алгоритмов. – М.: Мир, 1982.
4. Мейер В., Бодуэп К. Методы программирования. – М.: Мир, 1984. – Т. 1 и 2.
Резюме
В  статье  рассматриваются  технология  программирования,  принципы  объектно-ориентирован-
ного  программирования  и  их  основные  идеи.  Излагаются  способы  объектно-ориентированного 
программирования.
Summary
This  work  deals  with  the  programming  technology,  the  principles  and  main  ideas  of  object-oriented 
programming. There was also described main ways of object-oriented programming.

ҚМУ ХАБАРШЫСЫ 2 (34) 2012
100
УДК 633.18:632.52
ВРЕДИТЕЛИ И БОЛЕЗНИ СОИ В РИСОВОМ СЕВООБОРОТЕ 
КЫЗЫЛОРДИНСКОЙ ОБЛАСТИ И МЕРЫ БОРЬБЫ С НИМИ
Ж. АБИЛДАЕВА, 
кандидат биологических наук, профессор, 
А.А. ДЕМЕСИНОВА, 
магистрант,
Кызылординский государственный университет имени Коркыт Ата
Соя – одна из ценных белково-масличных бобовых культур, имеющая продовольственное, техничес-
кое и кормовое значение. В зерне ее содержится 36-48% белка, 20-26% масла. В состав зерна и зеленой 
массы входят углеводы, сахара, витамины и минеральные соли.
Из семян сои производится более 300 видов пищевых продуктов и промышленных товаров. Веще-
ства, входящие в состав соевых семян, используют при изготовлении пластмасс, клея, красок, лаков, 
мыла, глицерина.
Опыт возделывания сои в рисовом и кормовом севооборотах Кызылординской области еще не богат. 
В области ее начали возделывать с 1975 года, на небольших площадях как опытные посевы, урожай 
зерна сои получен по 1,3-2,6 ц/га. Включение сои в корм животных дал хороший эффект. Если раньше 
жирность молока коров была в хозяйствах 3,6 %, то после включения сои в рацион животных жирность 
молока возросла до 4,4-4,6% и увеличен надой молока.
Немаловажное значение в повышении урожайности сои имеет правильная и своевременная защита 
увеличения урожая до 20%.
По рекомендации К.А. Алимбетова и др. в 1978 году в рисовом севообороте сою можно возде-
лывать в мелиоративном поле. Вопрос защиты сои от вредителей и болезней отмечен Л.А Котляровой 
(1979 г.). К видовым составам вредителей автор относит люцерновую совку, соевую полосатую блошку, 
проволочники, паутинного клеща, полевого клопа, соевого (многоядного) листоеда и др. Среди распро-
страненных и вредоносных болезней сои можно назвать фузариоз, корневые гнили, бактериоз.
С 2009-2011 гг. соя включена в рисовый севооборот как диверсификационная культура. Высокая 
культура адаптивного земледелия в рисовых севооборотах, повышает их устойчивость к вредителям, 
болезням и сорнякам и сдерживает развитие вредных организмов. К основным целям исследований 
является усовершенствование интегрированной защиты риса и новых культур севооборота от домини-
рующих видов вредных организмов.
В связи с этим определена зараженность семян сои патогенными и сапрофитными грибами. В ла-
бораторных опытах определена инфицированность семян сои патогенными и сапрофитными грибами.
Семена сои были более подвержены к плесневению (17,5℅). Посевы в фазу всходов в слабой степе-
ни повреждались многоядными грызущими вредителями ( до 1-5℅), а также люцерновой совкой. Бо-
лезни на этой культуре не обнаружены, за исключением краевого побурения листьев. В фазу цветения 
высота растений от 20-30 до 50-60 см, что обусловлено абиотическим стрессом.
Таблица 1. Встречаемость патогенных и сапрофитных 
микроорганизмов на различных органах риса и культур рисового севооборота
Культура
Органы растений
Доминирующие виды
семена
корни
листья
стебли
грибов
бактерии
соя
+
+
–
–
Fusarium sp
+++ – очень обильно, ++ – обильно,+ – реже,  –  отсутствует

АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ ҒЫЛЫМДАРЫ
101
При предпосевной обработке семян сои биологическими и химическими препаратами заметно по-
давлялось развитие плосневых грибов, лабораторная всхожесть их повышалась на 4,4-9,6℅, полевая 
всхожесть увеличилась заметно под влиянием витавакса 200 фф.
В ходе полевого опыта определяли влияние препаратов для обработки семян на рост и развитие 
сои, формирование репродуктивных органов. Растения чувствовали себе угнетенными, вероятно, 
из-за засоленности почвы и отсутствия полива. В конце второй декады июля происходило их цветение, 
длина стебля не превышала 35-43 см. Во многих бобах семена не завязывались, часто были пустыми. 
Из испытанных препаратов Витавакс 200 фф оказывал положительное воздействие на формирование и 
массу 1000 семян. По дерозалу заметно снижался урожай этой культуры из-за низкой завязываемости 
семян.
Таблица 2. Влияние обработки семян сои на лабораторную их всхожесть 
и зараженность патогенными и сапрофитными грибами (сорт Мисула)
Варианты 
опыта
Норма 
расхода,
л\т
Показатели
семян, ℅
Микроорганизмы,
выделяемые из семян, ℅,
Ко
личе
ств
о 
вс
хо
дов 
на 1 кв.м
энергия 
прорастания
всхожесть
плесневение
Alternaria.
Fusarium
Mucjr 
penicilum
бактерия
Контроль
–
78,0
79,4
17,3
1,9
8,4
7,0
29
Биосил
0,03
81,6
84,6
9,5
0,0
7,1
2,4
32
Витавакс 
200 фф
3,0
73,0
79,0
3,0
0,0
2,5
0,5
38
Дерозал
2,0
70,0
75,0
9,0
0,0
3,0
6,0
27
Таблица 3. Влияние обработки семян на рост растений 
и формирование урожая сои (Караултюбинское опытное поле, 2009)
Вариант
Норма 
расхода,
л\т
Длина 
растений, 
см
Количество, шт 
Семян 
на 1 боб
Масса
1000 
семян, г
Биологический 
урожай, г 1 кв.м
растений 
на 1 м
2
бобов 1 растение
общее
семенами
Контроль
–
43,8
31,0
12,4
2,8
2,8
108,5
108
Биосил
0,03
43,0
26,0
14,0
3,7
5,5
133,5
243
Витавакс 
200 фф
3,0
38,6
31,1
15,6
7,9
11,9
132,0
506
Дерозал
2,0
32,3
34,3
10,1
2,9
2,9
127,5
127
Заключение 
1. Впервые изучен видовой состав вредителей и болезней сои в рисовом севообороте.
2. Семена сои были подвержены плесневению (17,5℅), а на посевах признаки болезни не обнару-
жены.
3. В период всходов в слабой степени наблюдаются повреждения многоядными грызущими вреди-
телями 9 (до 1-5%) а также люцерновой совкой.
4. Из испытанных препаратов Витавакс 200 фф оказывал положительное действие на формирование 
и массу 1000 семян. По дерозалу заметно снижался урожай этой культуры из-за низкой завязываемости 
семян.

ҚМУ ХАБАРШЫСЫ 2 (34) 2012
102
Литература:
1. Рекомендация по возделыванию многолетних трав, кукурузы, сои и подсолнечника в хозяйствах 
Кызылординской области. – Кызылорда, 1992.
2. Рекомендация по возделыванию сои в хозяйствах Кызылординской области. –  Кызылорда, 1999.
Түйіндеме
Мақалада Қызылорда облысы жағдайында күріш ауыспалы егістігінде орналасқан бұршақ тұқымдас 
дақылдың  (соя)  зиянкестері  мен  аурулары  және  олармен  күресу  шаралары  қарастырылған.  Бұршақ 
тұқымдастардың  зиянкестерінің  түрлері  жіктеліп  берілген.  Аурулар  тізбесі  де  келтірілген.  2009-
2011 жылдары күріш егістігінде орналасқан бұршақ тұқымдас дақылдың зиянкестері мен ауруларын 
анықтауға бағытталған далалық тәжірибелер қойылған. Олармен күресу жөнінде ғылыми негізделген 
ұсынымдар берілген.
Summary
The article deals with the problems of fighting against the pests and diseases of soya beans in Kyzylorda 
region rice rotation fields. The pests of soya beans are classified. The list of diseases is also given in the 
article. In 2009-2011 there were conducted field tests on diseases and pests of soya beans. The article gives the 
scientific based suggestions of fighting pests. 
УДК 633.31/631.583 (573)  
   

жүктеу/скачать 6,42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: