ТЕХНОЛОГИЯ ВЫРАЩИВАНИЯ ОЗИМОЙ ПШЕНИЦЫ

АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ ҒЫЛЫМДАРЫ
103
вообороте; в области используется в основном восьмипольный специальный севооборот. В них озимой 
пшенице отведено одно поле, где эта культура возделывается в чистом виде или как покровная культура 
многолетних трав. С целью разработки способов улучшения агрофизических свойств почвы, повыше-
ния ее плодородия, предотвращения вторичного засоления на стационарном участке Казахским НИИ 
риса имени И. Жахаева изучены и предложены сведения разных рисовых севооборотов, в которых ози-
мая пшеница размещена на двух полях, что оказалось наиболее эффективным.
В первом и третьем вариантах озимая пшеница размещена на 1-и 6-м полях, а во втором – на 
1 г и 7-м. Большой запас влаги на рисовищах способствует получению дружных всходов и хорошему 
развитию растений с осени.
В рисовых севооборотах озимую пшеницу предлагают высевать как покровную культуру много-
летних трав (люцерны и донника). Это связано с тем, что почвы в севооборотах в разной степени засо-
лены. При возделывании многолетних трав, как предшественников, их посевы сильно изреживаются: 
чтобы предотвратить это явление, озимую пшеницу возделывают как покровную культуру. С другой 
стороны, пшеница как интенсивная культура больше поглощает питательные вещества из почвы и при 
посеве после нее риса урожай снижается.
Схема новых рисовых севооборотов для возделывания озимой 
пшеницы в южных районах Кызылординской области.
1-й вариант
2-й вариант
3-й вариант
1. Оз.пшеница+люцерна
Оз.пшеница + люцерна
Оз.пшеница + люцерна
2. Люцерна второго года
Люцерна второго года
Люцерна второго года
3. Люцерна третьего года
Люцерна третьего года
Люцерна третьего года
4. Рис
Рис
Рис
5. Рис
Кукуруза
Рис
6. Оз. пшеница + донник
Рис 
Оз. пшеница + донник
7. Донник  второго года
Оз.пшеница + донник
Сидерат + рис
8. Рис
Сидерат + рис
Рис
Оз.пшеница – 25%
Рис – 37,5%
Многолетние травы – 37,5% (62,5)
Оз.пшеница – 25%
Рис – 37,5%
Многолетние 
травы – 25% (50%) 
Оз.пшеница – 25%
Рис – 50%
Многолетние травы – 25% 
(50%)
 
При возделывании многолетних трав под покровом озимой пшеницы после ее уборки люцерна или 
донник хорошо растут, и можно получить еще один укос до осени.
При освоении предлагаемых севооборотов повысится урожайность и увеличится валовой сбор зер-
на с единицы площади севооборота, одновременно улучшится плодородие и повысится содержание 
гумуса в почве. В сравнении с ранее освоенными севооборотами в этом варианте снижается расход 
воды на 21,3% и минеральных удобрений – на 24,3%.
Обработки почвы зави сит от предшественника, степени засоренности полей и выровненности чеков. 
На полях, где должна возделываться озимая пшеница, рис высевают раньше (до 10 мая). После уборки 
риса, когда почва достигнет физической спелости (вторая декада сентября), проводят вспашку на глубину 
25-27 см. Для лучшего роста, развития и кущения озимой пшеницы в осенний период после планировки 
поверхности чеков вносится азотное удобрение в количестве N30 кг/га. С целью повышения морозостой-
кости пе ред посевом семян или одновременно с ним локально вносится фосфорное удобрение в дозе Р60 
кг/га д.в. Внесенные удобрения тщательно заделыва ются дисковыми боронами БДТ-3, БДТ-7 на глубину 
8-10 см. Весенняя подкормка азотными удобрениями проводится в дозе N40-60 кг/га д.в.
Оптимальный срок посева семян озимой пшеницы устанавливается при среднесуточной темпера-
туре 14-15  С, а сумма эффективных температур за период «посев – всходы» составляет 120-140  С. 

ҚМУ ХАБАРШЫСЫ 2 (34) 2012
104
Сроки сева выбирают с та ким расчетом, чтобы осенняя вегетация продолжалась 50-60 дней, растения 
успевали раскуститься и к моменту ухода на зиму образовали по 3-4 стебля.
Исследования и практика показывают, что для районированного сорта «Карлыгаш» оптимальный 
срок посева – первая и вто рая декада сентября, а для сорта «Прогресс» – с 20 по 30 сентября. Норма вы-
сева в этом случае должна быть 4-4,5 млн. вcх. зер/га. При посеве в более поздние сроки норму высева 
увеличивают до 5-5,5 млн. всх.зер/га.
Посев проводят обычным рядовым (с междурядьем 15 см), узкорядным (с междурядьем 7,5 см) и 
перекрестным способами сеялками С3-3,6, C3T-3,6.
На формирование высокого урожая определенное влияние оказывает и глубина заделки семян. При 
глубоком посеве семян узел кущения также располагается глубже, в результате растения меньше по-
вреждаются от мо роза. При оптимальном сроке посева семена заделывают на глубину 5-6 см, а на пес-
чаных почвах – на глубину 7-8 см. После посева почву прикатывают кольчатым катком. Этот агроприем 
способствует быстрому прорастанию семян и хорошей перезимовке растений озимой пшеницы.
Высокий потенциал урожая, сформировавшийся осенью, должен быть сохранен агротехническими 
мероприятиями весенне-летнего сезона. Ранней весной, во второй и третьей декаде марта, на посе вах 
озимой пшеницы проводится подкормка азотными удобрениями в дозе N40-60кг/га, поперек рядков по-
сева. С целью уничтожения проростков сор няков и заделки удобрений проводится боронование легки-
ми боронами в два следа поперек рядков, которое способствует сохранению влаги и преду преждению 
засоления верхних слоев почвы.
Высокий урожай формируется только при поливе, получение максимального урожая зерна озимой 
пшеницы возможно при оптимизации режима орошения. После внесения подкормки сразу же произ-
водят полив нормой 1500-2000 м³/га с быстрым затоплением и сбро сом воды. При таком способе по-
лива соли на поверхности почвы растворя ются и фильтруются вниз. Повышается также усвояемость и 
эффективность минеральных удобрений, внесенных при подкормке. Одновременно с этим создаются 
благоприятные условия для прорастания семян многолетних трав (люцерны или донника). 
Способы  уборки  озимой  пшеницы  определяются  в  зависимо сти  от  высоты  растений  в  посевах, 
густоты  стеблестоя  покровной  культуры  и  многолетних  трав,  засоренности  посевов  сорняками.  На 
чистых посевах пшеницы при одновременном созревании колосьев уборка проводится пря мым ком-
байнированием; при неравномерном созревании или при более густом стеблестое многолетних трав 
уборку производят раздельным спосо бом. При прямом комбайнировании сначала скашиваются края 
чеков и че рез 2-3 дня их обмолачивают. Затем убирают весь посев.
Литература:
1. Уразалиев Р.А. Производство пшеницы в странах ЦАР // Вестник Региональной сети по внедре-
нию сортов пшеницы и семеноводству. – Алматы, 2003. – № 3.
2. Атақұлов Т.А., Кененбаев Т.С. Ауыл шаруашылық мелиорациялары. – Алматы: Агроуниверситет, 
2000.
3. Ауыл шаруашылығын өркендету жүйесі жөніндегі ұсыныстар. – Алматы: «Қайнар», 1980.
 
Түйіндеме
Мақалада  Арал  өңірінде  күздік  бидайды  көпжылдық  шөптермен  бүркемелеп  себіп,  аймақтың 
агротехникалық  шараларды  толық  сақтағанында  ғана  мол  сапалы  өнім  жиналатыны  дәлелденген. 
Аймақтың ерекшеліктерін ескере отырып, ауыспалы егістің жаңа ауыспалы егіс нобайларында күріш 
үлесі 50%бен 37,5% болуын қамтамасыз ету бағдарламасы ұсынылған.
Summary
The article considers the possibility of gathering large quality harvest in the Aral Sea region by sprinkling 
masking autumn wheat with perennial grasses under keeping agro-technical measures. Taking into account the 
peculiarities of the region there was recommended the program of rotation rice crops in the new rotation crop 
fields as 50% to 37,5%.

АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ ҒЫЛЫМДАРЫ
105
ӘОЖ 528.9:626.862.91:631.53.04 
 
ЕГІС ТАНАПТАРЫ ЛАСТАНУЫН ЕСЕПТЕУ ЖӘНЕ 
КАРТАҒА ТҮСІРУ ӘДІСТЕМЕЛЕРІ
М.М. ЖАНЗАҚОВ, 
ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты, профессор,
  
А.Т. ШЕГЕНБАЕВ, 
техника ғылымдарының кандидаты,
  
А.Е. БЕКЕНОВА,
техника және технология магистрі,
«Ақмешіт» гуманитарлық-техникалық институты
Арам  шөптермен  күресу  егістік  жерлер  жоспарлы  жүйелі  зерттелген  және  ластану  картасы 
құрастырылған  болса  тиімді.  Танаптардың  ластануы  топырақ  және  метеорология  жағдайларына, 
себілетін дақылға, топырақ өңдеуге, тыңайтқыштар жүйесіне, агротехникалық тәсілдерге және т.с.с. 
байланысты. Сондықтан ластануды жыл сайын ескеріп отыру қажет. Жыл бойына алынған деректерді 
талдау  және  оларды  салыстырып  отыру,  нақты  жағдайда  арам  шөптерді  жоюдың  жақсы  тәсілдерін 
белгілеуге мүмкіндік береді. Ластануды бағалау үшін егістердегі арам шөптердің көптігі (саны, масса-
сы, көлемі, проективті жабыны), сондай-ақ кездесетіндігі мен қабаттылық сияқты көрсеткіштері   пай-
даланылады [1-3]. 
Танаптардың  ластануын  есептеу  үшін  көзбен  өлшеу  (көзөлшем)  немесе  визуальді  және  сандық-
салмақтық әдістер қолданылады. Өндірістік жағдайларда онша қиындық тудырмайтын және жеткілікті 
деректер беретін көзөлшемдік әдіс көп қолданылады. 
Егістің ластануын көзөлшем әдістерімен анықтау. Бұл әдістің өзінің бірнеше түрі белгілі: А.И. Маль-
цевтің көзөлшем-сандық, Н.Ф. Комаров – В.В. Алехиндердің көзөлшемдік-проективтік әдістері және 
бұрынғы  КСРО-дағы  Оңтүстік-Шығыс  АШҒЗИ-дің  көзөлшемдік-құрамалық  әдісі.  Осылардан 
А.И.  Мальцевтің  әдісі  кең  таралған.  Оның  негізіне  ауыл  шаруашылығы  дақылдары  сабақтарының 
жиілігімен салыстырғандағы арам шөптердің шамасын бағалау қойылған. Танаптардың ластануы бұл 
әдісте шкала бойынша балмен көрсетіледі (1-кесте). 
 
 
Кесте 1. Арам шөптер көптігі сатысының шкаласы 
Балл
 Мәдени дақылдар мен арам шөптер   
қатынасының сипаттамасы
  Ластану дәрежесі
1
2
3
4
Егісте бірлі-жарым арам шөп кездеседі.
Арам шөптер егісте аз мөлшерде кездеседі, әдетте 
олар мәдени өсімдіктер массасынан  байқалмайды.
Арам шөптер егісте көп, бірақ мәдени өсімдіктер басым.
Арам шөптер мәдени өсімдіктерден көп 
болғандықтан оларды тұншықтырады.
нашар
орташа
күшті
өте күшті

ҚМУ ХАБАРШЫСЫ 2 (34) 2012
106
Ластанудың көзөлшемдік әдісі өндірістік жағдайда көлемі үлкен жерлерді есептеуде  қолданылады. 
1982 жылы КСРО-да бірегей егістік жерлер ластануын анықтау әдістемесі мен болжам элементтері бо-
йынша арам шөп – егістік өсімдіктері картасын жасау әдістемесі бекітілді және олар қазір де қолданыста. 
Танаптардың  ластануын  тексеру  вегетация  бойына  кемінде  екі  рет  жүргізген  дұрыс.  Бірінші  тексе-
ру  (шұғыл)  –  көктемде  ауыл  шаруашылығы  дақылдары  вегетациясының  бастапқы  кезеңінде  егісті 
күтіп-баптаудың (егісті тырмалау, қатараралық өңдеулер, химиялық отау және т.с.с.) қолайлы мезгілін 
белгілеу мен ең жақсы тәсілдерін таңдау үшін орындайды. Екінші тексеру (жүйелі) дақылдар жинаудың 
аз-ақ алдында. Ол егістер ластануын азайту бойынша көктемнен бергі атқарылып жатқан тәсілдердің 
тиімділігін бағалап қана қоймай, күз кезеңіне дайындалған әр танапта арам шөптерді жоюға арналған 
шараларды нақтылауға мүмкіндік береді.   
 
 
Ауыл шаруашылығы жерлерінің ластануын анықтау техникасы. 
Негізгі жаппай тексеру. Әр танап пен учаскені үлкен қиғашы бойымен жүріп өтеді және шама-
мен бірдей қашықтық аралығына размері 50х50 см (0,25 м²) қалыпты ауданы 50 га болатын танап пен 
учаскенің 10 нүктесіне, 50-ден 100 га – 15, ауданы 100 га және одан да үлкен болып келетін танаптардың 
20  нүктесіне  қояды.  Сонан  соң  қалыптың  ішіндегі  арам  шөптердің  әр  түрін  санайды.  Олардың 
нәтижелерін танаптың немесе учаскенің ластануын есептеу парағына түсіріп отырады (1-форма). 
Егістерді тексергенде арам шөптердің барлық түрлерін есептейді. Есептеу қалыбының ішіне түспей 
қалған, бірақ танапта болған, әсіресе қауіпті және карантинді арам шөптерді де жазып алып отыра-
ды. Әр түр жеке қатарға жазылады. Тексерушіге белгісіз арам шөптер деректері «Басқа түрлер» деген 
қатарға түсіріледі. 
Танаптың ластануының бірінші есептеу нәтижелері 1-ші формадан (дақыл бойынша) 2-ші формаға 
(қорытынды мәлімет қағазына) ауыстырылады. Тексерілген жерлерді ластану дәрежесі (1м²-дегі арам 
шөптер мөлшері) бойынша топтарға бөледі: 5-ке дейін, 6-15, 16-50, 51-100 және 100-ден көп. Әр танап 
бойынша ластанудың біріншілік (алғашқы) есептеу мәлімет қағазы шаруашылықтың бас агрономын-
да кемінде 10 жыл сақталады және ол танаптар ластануының динамикасы туралы ақпарат көзі болып 
саналады.  
1-форма

АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ ҒЫЛЫМДАРЫ
107
2-форма
Шаруашылық 2-форманы аудандық (ауданаралық) өсімдік қорғау станциясына өткізеді. 
Негізгі  тексеру  материалын  арам  шөптермен  біріктірілген  күрес  шараларын  атқаруға  және  гер-
бицидтерге  тапсырыс  беруге  пайдаланады.  Аудандық  «Ауыл  шаруашылығы  техникасы»  бірлестігі 
шаруашылықтарға тек танап ластануын есептеу мәлімет қағазы болғанда ғана гербицидтерді бөледі 
және жеткізіп береді.   
Шұғыл  тексеру.  Шаруашылықта  арам  шөптермен  күресу  жұмыстарын  бастамас  бұрын  мына 
мерзімдерде визуальді шұғыл тексеру жүргізеді: жаздық дәнділер мен күріште – түптену фазасының 
басында; күздік дәнділерді – күздік вегетацияның соңы мен көктемде өсіп шыққаннан соң; жүгеріні – 
2-3 жапырақ фазасында; дәндібұршақтарды – 8 см-ге дейінгі биіктікте, талшықты зығырды – «шыр-
ша»  фазасында;  судан  шөбі,  итқонақты  –  түптену  фазасында;  отамалы  дақылдарды  –  қатараралық 
өңдеулерлердің алдында; көпжылдық шөптерді – астықтыларын түптену фазасына дейін, бұршақтық 
компоненттерін  –  бірінші  үштік  жапырақ  немесе  өсу  фазасында;  таза  сүрі  жерлер  мен  өңделмеген 
жерлерді – арам шөптердің жаппай пайда болуында; жеміс-жидектерде – қатараралықтарды бірінші 
өңдеу  алдында.  Шұғыл  тексеру  нәтижелері  бойынша  гербицидтермен  өңдеу  немесе  басқа  да  әдіс-
термен күресу үшін түрлік құрамды, ауыл шаруашылығы жерлерінің көлемін нақтылайды. 
Егістің ластануын есептеудің сандық-салмақтық әдісі. Бұл әдіс еңбекті салыстырмалы көп қажет 
етеді және негізінен ғылыми-зерттеу жұмыстарында, сондай-ақ көзөлшемдік әдіспен алынған дерек-
терге түзетулер, өзгерістер енгізу үшін қолданылады. Есеп жүргізу техникасы тексеретін танапқа неме-
се мөлдекке белгілі бір мөлшерде қалыптар қойып, ондағы арам шөптерді санау мен олардың массасын 
(жаңа және құрғақ) анықтау.
Арам шөптермен ластану картасын жасау. 
Тексерулер  нәтижелері  бойынша  ауыл  шаруашылығы  жерлерінің  ластану  картасы  құрастырыла-
ды  (2-сурет).  Ол  ауыспалы  егістер  танаптары  мен  басқа  да  ауыл  шаруашылығы  жерлеріндегі  арам 
шөптермен кешенді күресу шаралары жүйесін жасау және қолдану үшін тексеру нәтижелерін тиімді 
пайдалануға мүмкіндік жасайды. 
Әдетте арам шөптердің негізгі биологиялық топтары мен түрлік құрамын картамен көрсеткен дұрыс. 
Ол бір мезгілде арам шөптердің бірнеше түрлерімен күресу шаралары жүйесін тиімді жоспарлау мен 
қолдануға көмектеседі. 
 

ҚМУ ХАБАРШЫСЫ 2 (34) 2012
108
   
Сурет 2. Егістердің ластану картасы
 
Картада биологиялық топ төңірегіндегі негізгі арам шөптерді көрсету келесі жылдар егістерінде 
олардың пайда болуын жорамалдауға, олармен күресуге арнайы механикалық тәсілдерді таңдауға, 
ауыспалы  егісте  гербицидтердің  тиімді  жүйесін  жасау  мен  қолдануға  мүмкіндік  береді.  Мәлімет 
қағаздың деректерін өңдегеннен кейін әр танап бойынша карта жасауға кіріседі. Онда барлық танап-
тарды белгілі бір бояу түсімен немесе штрихтермен басым арам шөп топтарын (жаздық, қыстайтын 
және күздік, тамырөркенді, тамырсабақты және басқалары) белгілейді. Сол жақтағы төменгі бұрышта 
танаптың  арам  шөптермен  жалпы  ластану  балы  қойылады.  Әдетте  арам  шөптердің  әр  танапта 
көрсетілген басқа биологиялық топтарын шеңбер секторымен белгілейді. Картаға арам шөптердің өте 
көп таралған түрлерінің тізімін қосымша етіп береді.
Көзөлшеммен есеп жүргізу негізіне ластанудың типі алынған. Әр тип арам шөптердің екі-үш то-
бынан құралады: басымы ластанудың негізгі фонын жасаушы болса, қосақталушылар дарақтарының 
саны  шектеулі,  кейде  карантинді,  қауіпті,  қиын  ажыратылатын  немесе  улы  арам  шөптер  болып 
келеді. Әрқайсының аталуы басым арам шөп тобымен және келесідей ластану типтері болады: 
тамырөркенді вегетативтік көбею мүшелерінің негізгі мөлшері топырақтың 100 см дейінгі тереңдігінде 
орналасқан өте төзімді көпжылдық қосжарнақты арам шөптерден құралады. Олар – егістік сарықалуен, 
егістік шырмауық, егістік қалуен, татар сүтшөбі; тамырсабақты вегетативтік қайта жаңару мүшелері 
жырту  қабатында  болатын  тамырсабақты  қоңыр  басты  арам  шөптердің  (жатаған  бидайық,  бұтақты 
жау-шалғын,  қарашағыр  және  т.б.)  үйлесуімен  және  көпжылдық  тамырөркенділердің  бірлі-жарым 
дарақтарымен құралады.
Азжылдық тип – кіндік тамырлы және тамырөркенді көпжылдықтардың шашыранды және сирек 
дарақтары қосарлана, барлық азжылдық арам шөптер жиынтығынан тұрады. Егістік жағдайда кездесе-
тін қаралған жай типтердің комбинациясы ластанудың тағы да күрделі типтеріне бөліну қажеттігіне 
алып  келеді:  тамырсабақты-тамырөркенді,  тамырөркенді-азжылдық,  тамырсабақты-азжылдық  және 
тамырөркенді-тамырсабақты-азжылдық. Барлық осы типтердің әрқайсысымен егістің ластану дәрежесі 
төрт сатылы шкала бойынша балмен, мәдени өсімдіктер жиілігіне салыстырмалы бағаланады: 1 – бірлі-
жарым арам шөптер кездеседі (ластану төмен); 2 – арам шөптер жалпы оттылықтың төрттен бірінен 

АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ ҒЫЛЫМДАРЫ
109
көп емес (орташа ластану); 3 – арам шөптердің көптілігі мәдени өсімдіктердің жиілігіне жақындай-
ды (қатты ластанған); 4 – арам шөптер мәдени өсімдіктерден көп (өте қатты ластанған) [4-5] .
Карта  жасағанда  ластанудың  әр  типі  белгілі  бір  бояу  түсімен  немесе  штрихпен  белгіленеді: 
азжылдық – сары немесе нүктелермен; тамырөркенді – қызыл немесе тік сызықпен; тамырсабақты – 
көк  немесе  көлденең  сызықтар;  тамырөркенді-азжылдық  –  қызғылт-сары  немесе  тік  сызықтар  ара-
сында  нүктелерімен;  тамырсабақты-азжылдық  –  жасыл  немесе  көлденең  сызықтар  нүктелерімен; 
тамырөркенді-тамырсабақты  –  сиякөк  немесе  тік  және  көлденең  қиғаш  сызықтар;  тамырөркенді-
тамырсабақты-азжылдық – қоңыр немесе айқасталған тік және көлденең сызықтар торына нүктелердің 
үйлесуі. Картада әр танап бойынша ластану баллын боялмаған шеңберде көрсетеді, карантинді арам 
шөптер ошақтарын үшбұрыштайды, ал қауіпті, улы немесе қиын ажыратылатын арам шөптерді шар-
шылап қояды.  Карталар мен егістің ластану мәлімет қағазын танаптың тарихы кітабына қосып қояды. 
Топырақтың арам шөптер тұқымдарымен және вегетативтік ұрықтарымен ластануын есеп-
теу. Бұл әдістің принципі – алынған топырақ үлгілерінен арам шөп тұқымдарын ажыратып, олардың 
түрлік құрамын анықтау. 
   
 
 
 
 
Топырақтағы  арам  шөптердің  мүмкіндік  қорын  анықтау  үшін  Шевелев  немесе  Калентьев 
бұрғыларын пайдаланады. Алынған үлгіні ашық ауада кептіріп барып талдауға кіріседі. Ол үшін мас-
сасы 10 г немесе 1 кг топырақ шөкімдерін тесіктерінің размері 0,25 мм елеуішке салып, одан сумен 
топырақтың ұсақ бөліктерін шайып өткізеді. Сонан соң лупаның көмегімен тұқымдарды коллекциялық 
үлгілер,  сүреттермен  салыстыра  және  анықтауыш-кілтті  пайдаланып  анықтайды.  Топырақ  үлгілері 
талданғаннан кейін, алаң бірлігіндегі тұқым қорын есептеу қиындық тудырмайды. Арам шөптердің 
вегетативтік көбею мүшелері қорын есептеу үшін түрлі размердегі қалыптар пайдаланылады. Олардың 
егістік танабына қойылған жерінің топырағын қабат бойынша қазып алып, топырақтан қолмен арам 
шөптердің вегетативтік болашақ ұрықтарын аршып алады. Сонан кейін олардың түрлік құрамын, қайта 
жаңару  бүршіктерінің  мөлшерін,  тамырдың  ұзындығы  мен  массасын  және  басқа  да  көрсеткіштерін 
анықтайды.     
Әдебиеттер:
1. Воробьев С.А., Буров Д.И., Туликов А.М. Земледелие. – М.: Колос, 1977. – 480 с.
2. Жанзақов М.М. Егіншілік. – Қызылорда – Алматы: Тұмар – Атамұра, 2010. – 400 б.     
3. Жаңабаев Қ.Ш. Қазақстанда жиі кездесетін арам шөптер және олармен күрес. – Алматы, 1994.– 
84 б.   
 
 
 
 
 
 
 
   
 
4. Справочник по защите растений / Под ред. А.О. Сагитова, Ж.Д. Исмухамбетова – Алматы: РОНД, 
2004. – 320 с. 
5. Фисюнов А.В. Сорные растения. – М.: Колос, 1984. – 105 с.
 
    
Резюме
В статье приводятся наиболее часто используемые при учете засоренности полей методы – глазо-
мерный,  или  визуальный,  и  количественно-весовой,  техника  определения  засоренности  сельско-
хозяйстенных угодий – основное сплошное обследование и оперативное обследование, также методика 
составления карты засоренности сельскохозяйственных угодий и техника учета засоренности почвы 
семенами и вегетативными зачатками сорняков.
Summary
This article describes the most commonly used in the debris fields accounting methods – by eye, or visual 
and quantitative weighting, debris technology definition of agricultural land – main entry screening and rapid 
survey  methods,  also  mapping  the  debris  of  agricultural  land  and  machinery  accounting  weed  seeds  and 
vegetative soil rudiments of weeds.

ҚМУ ХАБАРШЫСЫ 2 (34) 2012
110
ӘОЖ 632.51:632.913

жүктеу/скачать 6,42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: