Issn 2308-0590 Индекс 74661 редакциялық кеңес мағауин Мұхтар Қазақстанның халық жазушысы Ғарифолла Есім

39

2015  №1  (26)

ӘУЕЗОВ ӘЛЕМІ

қоймай: «бірінші кітапта басталып, екінші кітапта

өзінің ілгері дамуын күтіп отырған Абай мен

Ділдә  арасындағы  оқиға  да  басқа  мазмұнда

баяндалған.  Талқы  кезінде  «кедейдің  қызы

жағымды образ болуы керек» деген принципті

ұстанған 

қаламгерлер 

Мұхтарға:

«Алшынбайдың қызы Ділдәдан жағымды образ

шығарып  басыңды  дауға  қалдырма.  Әйгерім

образын өзгерт» – деген Әлжаппар Әбішевтің

пікіріне  Әуезов  кәдімгідей  ашуланып,  қатты

қиналған.  Бірақ  бұлай  етпесе,  «Абай»

романының жарық көрмейтінін біліп, Абайды

еріксіз  Әйгерімге  ғашық  еткен.  Ал,  өмірде

Әйгерім  мен  Абайдың  ортасындағы  жарасым

өте  күрделі болған.    Дегенмен, автор  өмірлік

шындықты сақтап, үшінші кітапта «Абай мен

Әйгерімнің арасына бір салқындық кіріп еді» деп

жазады. Бірақ Әйгерімге ән айтқызу арқылы сол

жарасымды  қайтадан  орнына  келтіргендей

болады»  деген  пікірінен  Әйгерім  бейнесіне

селкеу түседі.

Қалай  десек  те  уақыт  жаңарған  сайын

Әйгерім  бейнесі  Абаймен  бірге  жасарып,

жайнай  түседі.  Әр  ұрпаққа  Абай-Әйгерім

кездесуі  қуаныш  сыйлайды.  З.Қабдоловша

айтсақ  эпопеяда  «Әйгерім  -  жас  жігіттің  нақ

сүйер  сұлу  жарының  үлгісі.»  Мұны  «Менің

көркем  шығарма  жазып  отырғанымды

оқырмандардың  ескеруін  сұраймын.  Өйткені

тарихи  оқиғаға  көркемдік  көзқарас  болады»

[11,5],  –  деп  Мұқаңның  өз  жазғанына  үңілу

арқылы түсіндіреміз.

 «Дүниеде, сірә, сендей маған жар жоқ»

- Тоғжан.

Көптен  күткен  Тоғжан  сұлуға  да  келіп

жеттік. Алыстан арайлайтын қол жетпес арман

секілді  махаббат  таңының  үлгісі-  Тоғжан.

Романда қазақ қыздарының нәзіктігі мен сезім

шынайылығын,  ажары  мен  ақылын  бойына

жинақтаған  ерекше  тұлға,  поэтикалық  бейне

ретінде  көрінген  Тоғжан  Абайдың  жастық

шағының қызығы, сәулелі үміті ғана емес,бүкіл

ғұмырының  ұмытылмас  әсем  сазды  әні,

көңілінің сөнбес арман жұлдызы.

Эпопея  жазуды  қолға  алғанда  «Абай

өмірінің  соңғы  жылдары  жөнінде  оның

замандастары мен үрім-бұтақтарының жадында

көптеген естеліктер болса, ал ақынның жастық

шағы  туралы  М.Әуезовтің  қолында  не  бары

«қарттардың аузынан естіген көмескі сөздер» мен

Абайдың  сүйген  қызы  Тоғжанға  бірнеше  жол

өлең жолдарынан басқа ешқандай мәлімет жоқ

еді  десе  де  болғандай  [15,175].  М.  Әуезов

Тоғжанды әбден қартайған шағында ғана көрді.

Асқан сұлу, жаны бай сүйкімді Тоғжан образы

эпопеяда  тек  Абайдың  оған  арнаған  өлеңдері

мен 

төменде 

келтірілетін, 

автор

творчестволықпен өңдеген болмашы фактілер

арқылы ғана жасалған, автордың қиялы арқылы

толықтырылған.  «Сүйіндіктің  қызының  аты-

Тоғжан. Сүйіндіктің тоқалы Қантжаннан туған.

Әппақ, сұлу кісі болған. Кейін Аққозы алған».

Абайдың Тоғжанмен тұңғыш кездесуі, Ерболмен

достығының  бастамасы,  өз  өміріне  төнген

ажалға  қарамастан  Ерболдың  Сүйіндік

ауылынан  мұз  бұзылып,  су  түсіп  кетуіне

байланысты кете алмай қалған Абайды өзеннен

өткізіп  салғаны  ақын  өмірінде  шын  болған

фактілер негізінде жазылған [15,175].

«Бір  жолда  қыз  қойнында  жатқанда  таң

атып кетіп, су түсіп кетіп өте алмайды. Ербол

сонда  жүрген  малшы,  соны  Абай  шақыртып

алады.  Бұрын  таныс  емес.  Судан  өткізіп  сал

дейді. Ербол өгізге мініп, ананы байталға мінгізіп

(өткізіп)  салады...  Ербол  Абайды  сонда

құтқарған».  Осы  қысқа,  үзік-үзік  сөйлемдер

М.О.Әуезовтің  қаламынан  шыққанда  жайып

салынған айқын картинаға айналып, түрленіп

кетеді: Абайдың сүйікті қызымен кездескендегі

көңіл  толқыны,  бақыттылығы,  көктемдегі  су

тасқыны, өзінің руымен жауласып жүрген рудың

ауылында  қалып,  тасып  жатқан  өзен  өткел

бермегенде досының тағдыры үшін Ерболдың

үрейленуі олардың өзеннен өту, сұмдық қауіп

төнгенде  де  Абайдың  өзін  байсалды  ұстауы.

Осылайша  өмірде  болған  фактілер  автордың

көркемдік  өңдеуінде  өзгеріп,  өнер  фактісіне,

қорытындыға айналады, сонымен қатар әбден

сенімді  және  терең  суреттелген  жеке  образ

болып қалады [15,175].

Сұлулық пен пәктіктің көркем бейнесіне

айналған  өмірдегі  Тоғжан  туралы  не  білеміз?

Қазір Шыңғыстау жұртында «Тоғжан қыстауы»

деген мекен бар. Ал Тоғжан ұрпақтарының бірі

қазіргі  Үржар  ауданы,  Мұқаншы  (Мақаншы)

40

ӘУЕЗОВ ӘЛЕМІ

2015  №1  (26)

мекенінде  тұратындығы  белгілі  болған.

Тоғжанның  ұзатылғаннан  соң  өмірі  қалай

өрілгендігі туралы мәлімет беруші – Тоғжанның

шөбересі, үлкен ұлы Жүністен Сәдуақас, одан

тарайтын Камалхан апа.

Тоғжан найман ішіндегі Төртуыл руынан

шыққан Бодықбайға ұзатылып, екеуінен төрт ұл

болыпты: Жүніс, Сүлеймен, Мұстафа, Нұрсафа.

Кенже ұлдары Нұрсафа жастай кетіп, Бодықбай

мен  Тоғжан  күйіктен  сол  себепті  ерте

қартайыпты [16,7].

Тоғжанның шөбересі Камалхан апа бабасы

Бодықбай Әлібекұлы туралы көп әңгіме біледі.

Әлібек  ерте  өліп,  Бодықбай  үш  жасында,

қарындасы бір жарым жасында қалады. Әлібек

жеті  ағайынды  екен.  Бодықбайдың  шешесі

Әлібектің  туыстарына  тимей,  шиіттей  екі

балаларын  алып,  қазіргі  Көкпекті  ауданына

қарасты Өкпеті, Қызылтас қоныстарына, төркіні

мекендеген Шыңғыстау маңына кетеді.

Бодықбай 

кішкентайынан 

ауыл

балаларымен бірге бота, қозы бағады, өсе келе

нағашысы оны жылқышыларға қосып береді. Ірі

денелі, қайратты, өжет болып өседі. Он тоғыз

жасында бір түнде үш қасқыр соғып алады. Бұл

ауылдарына  асқа  кетіп  бара  жатқан  бір  топ

жолаушы түскенде екен. Нағашысы қонақтарға

малын сояды. Етін асып, қымызын ішіп жатқанда

сыртта  қой  үркеді.  Бодықбай  жүгіріп  шығып,

қойдың жотасынан тістелеп жүрген қасқырды

қолындағы  қатты  ағашпен  шүйдесінен  ұрып

өлтіреді.  Екінші  қасқырды  белдемесінен  мерт

қылады да, қонақтардың ерттеулі бір атын міне

сала,  тау  бөктерінде  иттер  қоршаған  үшінші

қасқырды  да  ай  жарықта  құтқармай,  соғып

әкеледі.

Осы ерлігінен соң нағашысы Бодықбайды

өз ұлдарынан бетер жақсы киіндіріп, оған лайық

қыз  іздейді.  Бір  ауылға  қонады,  бір  ауылға

түстенеді, алыс ауылдарды аралайды, тең болар

құдасын  сұрастырады.  Сөйтіп,  Бөкенші

тобықтыдағы  Сүйіндік  ауылына  келеді.

Тоғжанды көреді. Қонақ болып жайғасқан соң:

«Бұйымтай,  балаңызға  үкі  тағайық  деп  келіп

едік»,-  дейді.  Тоғжанның  әкесі  Сүйіндік:

«Туыстарымды  шақырып  ақылдасайын,  сонан

соң кісі жіберемін», - дейді. Айтқанындай, бір

айдан  соң  кісі  жіберіп,  келісімін  береді.

Бодықбайдың  алыстағы  елі  хабарланып,

туыстары келіп, құда түседі. Келесі жылы жасы

16-17 дегі Тоғжан ұзатылады.

Абай Тоғжанды алдында бір тойда көріп

ғашық болған. Апаның айтуынша, ол кезде Абай

үйленген,  балалы-шағалы,  жиырма  екі  жас

шамасында. Тоғжанның ұзатылып бара жатқан

көшін сыртынан барып көреді, көш жанына бара

алмайды.  Камалхан  апаның  бұл  деректерін

есепке алсақ, Абай Тоғжаннан бес жас үлкен,

ал  Бодықбай  мен  Тоғжанның  жас

айырмашылыы үш жыл. Тоғжан, сонымен 1850

жылы туған. Ұзатылғандағы Тоғжанның көңіл-

күйін  аңғару  қиын  емес:  қимастық  сезімі

ұрпақтарына  да  жеткен.  Мұны  сыйлас  та

мұңдас жары болған Бодықбай да түсінсе керек.

Тоғжан  мен  Бодықбай  нағашыларының

елінде  тағы  төрт  жыл  тұрады.  Өз  елімен  де

байланысын  сақтайды.  Үлкендері  Жүніс  үш

жасқа толғанда екі елдің халқы баланың сүндет

тойын  жасайды.  Бұл  тойға  тағы  да  Өкпеті

ағайындары  келеді.  Алыс  та  болса  жол

ұзақтығына  шыдап,  үнемі  көңілін  аулап,  сый

көрсеткен туысқа, жиен демей өз баласындай

өсірген  Бодықбайға  ризалығын  айтып,

нағашысы: «Үш жасыңда келіп едің, жиырма

жылдан  асты.  Мен  қартайдым.  Ертең  біреу

болмас біреу «Төртуыл» деп бөлектер. Мына

келген  туыстарыңның  айтар  арманын  да  мен

түсінемін.  Қайтуыңа  рұқсат»,-дейді.  Сөйтіп,

Бодықбай мен Тоғжанды, балалары Жүніспен

бірге  рулас  туыстары  Өкпетідегі  Қызылтас

мекеніне көшіріп алып қайтады [16,7].

Эпопеяның ең бір тартымды да тәтті тұсы

Абайдың ғайыпта Тоғжанды екінші рет көруі -

өмірде болған оқиға. Бұл туралы: «Арада екі-үш

жыл  өткенде  Абай  бес-алты  жолдасымен

Бодықбайдың  үйіне  түседі.  Тоғжан  алыстан

іздеп келген төркініндей қабылдайды. Бодықбай

сый көрсетеді. Күздің күні екен, арасы екі-үш

көш жерден түлкі аулап жүріп, Абай суық тиіп

ауырып қалады. Жолдастарымен жарты айдай

жатады. Тоғжан Абайға сусын, қымыз, ас беріп,

төңіректеп шықпай жүргенін бір қу шал байқап

қалыпты. Ол : «Ей, атқа мініп жүре алса мынаны

қайтарыңдар.  Өліп  қалса  ертең  Құнанбай

шауып  алады!»,-дейді.  Сөйтіп,  ертеңінде

Абайды  құрметтеп  шығарып  салған  [16,8],  -

41

ӘУЕЗОВ ӘЛЕМІ

2015  №1  (26)

Резюме

Resume

деген деректі қарт ана әңгімелейді.

Абай  Тоғжанның  құтты  жерге  түскенін

көзімен көріп, риза болып, Бодықбайға арнап

«Ақ Қозы» деген өлең шығарыпты. Бодықбай

адам сүйсінетіндей қайратты, өңі ақсары екен.

Абай  Бодықбайды  Қозы  Көрпешке  теңеген

екен. Сол өлеңді 1970 жылдары Рақымбай деген

кісі ауырып жатқанда інісі Шерікбаев Әкімбайға

беріпті. «Әкімбай өлеңді маған оқып берген еді.

Амал  бар  ма,  жазып  алам  деп  жүріп,  кейін

табылмай қалды»,-деп өкінген екен Камалхан

апа.

Тоғжан қандай еді деген сұраққа: «Тоғжан

нәзік, жас кезінде өте сұлу адам болған. Ол кісіні

көрген ер де, әйел де елеңдеп қалады екен. Өзі

ісмер, өнерлі,ақылды еді» деген жауап қатқан.

91  жасқа  келіп,  дүниеден  өткен  Тоғжан

ана  әбден  қартайғанда  немере  қыздары  оны

арқасына  көтеріп,  үйдің  көлеңкесіне  алып

шығып  отырады.  Ойнап  жүрген  балаларды

көріп, «мені соларға апар» дейді екен. Жатарда

«менің қара қызым қайда» деп, бойжеткен, құда

кеп түскен немере қызын іздейді екен. Немересі

апасының  аяғын  құшақтап  жатып,  аяғын

жылытып  ұйықтатады  екен  [16,8].  Сөйтіп,

әулеті мен халқының ерке әжесі болған Тоғжан

1941 жылы дүниеден өтеді. Сүйегі Қытайдың

Шыңжаң 

автономиялық 

ауданының

Шағантоғай  аймағында,  Сарыбөктер  деген

жерде.

Жас Абайдың жүрегін тебіренткен ғажап

Тоғжан қыз осылайша ана Тоғжан, әже Тоғжан

атанып ғибратты ғұмыр кешіпті.

 Әдебиет

1.

Жұртбай Т. Бесігіңді аяла. -Алматы:

Алаш, 2000.-382бет

2.

Алтынбаев  Қ.  Зере  әже,  Абай

журналы, 1996 №2 (30)

3.

Жұртбай  Т.  Құнанбай.  -Алматы:

Алаш, 2004. -400 бет

4.

Әуезов  М.  Абай  жолы.  2-кітап.  -

Алматы: Жазушы, 2013.-431бет

5.

Ердембеков Б. Ұлжан ана, «Абай.кz»

порталы

6.

Тайшыбайұлы 

З. 

«Абайдың

нағашылары  мен  қайын  жұрты  туралы»

«Абай.кz» порталы

7.

Мұхамедханов  Қ.  Көп  томдық

шығармалар  жинағы.  2-том.  -Алматы:  Алаш,

2005. -344 бет

8.

Әуезов  М.  Абайды  білмек  парыз

ойлы жасқа. -Алматы: Санат, 1997. -416 бет

9.

Әуезов  М.  Абай  жолы.  1-кітап.  -

Алматы: Жазушы, 2013.-331 бет

10.

Исабаев Б. Ұлылар мекені. -Алматы:

Информ-Арна 2010. -374 бет

11.

Жұртбай  Т.  Жетпіс  жыл  жұртын

сүйіндірген сұлу сөз.

12.

  Жағыпарқызы  И.    Санамда

жаңғырады  бейнелерің,  Жұлдыз,-1999.-№7Б.

104-181

13.

Жұртбай  Т.  Әуезовтің  романының

көзін жоюға ұмтылған... «Абай.кz» порталы

14. Әуезов М.  тағылымы,  Алматы:

Жазушы, 1987.-431 бет

15.

Әуезова 

Л. 

М.О.Әуезов

творчествосында  Қазақстан  тарихының

проблемалары, Алматы: Мектеп, 1977.-272 бет

16.

Нүсіпов Р. Тоғжан туралы не білеміз,

Қазақ  әдебиеті  және  мемлекеттік  тіл  №4(16),

сәуір, 2010

В статье   автор останавливается на образах  женщин-матерей в романе М.Ауэзова «Путь

Абая».

In the article the author dwells on images of mothers in the novel of M. Auezov "the Way of Abay".

42

ӘДЕБИЕТТАНУ  ЖӘНЕ  ТІЛ  БІЛІМІ

2015  №1  (26)

ӘОЖ 821.512.122

Қ. АЛПЫСБАЕВ, филология ғылымдарының докторы, профессор

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

М.МАҒАУИННІҢ «ЖАРМАҚ» РОМАНЫ

М.Мағауин  –  тәуелсіздік  жылдарында

күрделі  пішін,  өзіндік  өзгеше  әдіс-тәсілмен

жазылған  «Сары қазақ», «Қыпшақ аруы», «Кесік

бас  –  тірі  тұлұп»,  «Жармақ»,  т.б.  роман,

хикаяттары арқылы     бүгінгі күн талаптарына

толық жауап бере алатын, көркемдікті игеруде

қазақ прозасында  тың арна салған,  соны үлгі

әкелген  жаңа тұрпатты   шығармалар берген

бірден-бір  қаламгер.    Осылардың  ішінде

қоғамдық санаға  серпінді резонанс туғызған,

кітап  сүйер  оқырман  қауым  құбылыс  ретінде

қабылдаған     туындысы – «Жармақ» романы.

Оқиға  желісі  жиырмасыншы  ғасырдың

екінші жартысы мен жиырма бірінші ғасырдың

алғашқы жылдарындағы қазақ қоғамында орын

тепкен  өмір  шындығына    негізделеді.

«Жармақта»  Қазақстанның  қазіргі  қоғамдық-

саяси өмірі, ел мүддесі үшін істелуге тиіс, алайда

шешімін таппай жатқан алуан түрлі маңызды

мәселелер  арқау  болады.  Тосын  пішінге

құрылған  романның  бас  кейіпкері  екіге

жарылған Мұрат пен Марат. Қазыбеков  Мұрат

–  ұлттық рухтың жоқшысы тарихшы,  ал, оның

жарты бөлшегі Қазыбеков Марат –  жаңа қазақ,

бизнесмен.  Мұраттың  басты  арманы    өзінің

екінші  жартысы  жармақтың  бойындағы

сатқындық  нысанын  жойып,  ар-ұят  үшін,

бөлінбеген  бүтін  қалыпта  өмір  сүру.  Екінші

жартысы Жармақ атақ-даңқ үшін парламентке

өтіп  алып,  бар  абырой-беделін  ұлтының

болашағына  зиян  келтіретін  әрекетке  баруы

Мұрат  бойына  ыза-кек  орнатып,  сыңарының

көзін жою үшін өз өмірін қиюға дейін барады.

Сыңарының ар-ұят шеңберінен шығып кеткен

іс  әрекетін  тоқтатуға  басқа  жол  табылмаған

шарасыздық еріксіз  осыған әкеледі. Бұл Мұрат

үшін еркін  өмірдің тұйыққа  тірелуі еді.  Екіге

жарылған  тұлғаның  бірінші  жартысы  бүгінгі

заманның ғалымы, соған орай кедейі де, екінші

жартысы керісінше, кәсіпкер, мол дәулет иесі әрі

билік тармағында қызмет атқаратын жандардың

бірі. Бірігіп бір бүтінді құрайтын екі жармақ –

Мұрат  пен  Мараттан  өзге  кейіпкерлер:

Мұраттың сүйген қызы Балжан, Тарих зерттеу

орталығы  директорының  орынбасары

Қаражұманов, бас кейіпкердің әңгімесі бойынша

елестейтін  Нұрхан  Жангелдин,  Нұрмаш

Саттаров, Иван Мокеевич Есенғалиев, Мүштар

Мақанов.

 Романда қазіргі қазақ қоғамындағы бай

мен  кедейдің,  рухани  құндылық  пен

материалдық  игіліктің, халық пен биліктің арасы

алшақтап,  екіге  жарылып  кеткен  тұрғысы

суреттеледі. Шығарма сюжеті бірінші жақтан,

яғни бас кейіпкер  Мұраттың әңгімесі түрінде

баяндалады. Көркем әдебиетке қажетті, алайда

белгілі  мөлшерде  негізі  бар  шарттылыққа

құрылған роман сюжетінде фольклорлық мотив

жүйесі  ұтымды  қолданылған.  Романның  бас

кейіпкерінің  бастан  кешкен  оқиғалары

ертегілердегі қиял ғажайыптық  сарын үлгісінде

Мақалада жеке адам мен қоғамдық жағдайдың өткірленген қайшылығын ашудағы қаламгер

шеберлігі қарастырылады.

Тірек сөздер: М.Мағауин шығармашылығы, «Жармақ» романы, қаламгер шеберлігі, оқиға

желісі.

43

ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ

2015  №1  (26)

беріледі. Соған орай шығармада көрініс табатын

өмір шындығы қаламгердің қиялдан қосу тәсілі

арқылы өріліп отырады. Сюжет құрудың, образ

жасаудың  қалыптасқан  үлгісі  тұрғысынан

келгенде    Мұрат  пен  Марат  түсінік-пайымы,

арман-мүддесі,  іс-әрекеті  жағынан  бір-біріне

қарама-қайшы екі тұлға ретінде суреттелуі тиіс

еді. Бір қоғамда бір елде туып өсіп, бірдей білімі

бар, бір ортада қатар тіршілік етіп жүрген екі адам

арасындағы тартыс бейнеленетін. Сол арқылы

адамдарда 

болатын 

психологиялық

ерекшеліктер, өмірлік көзқарастар, ел, отан туралы

түсінік-пайымдар, мінез-құлықтар, адамгершілік

қасиеттер мен надандық үлгілері көрініс табатын.

М.Мағауин жаңа шығармасында өзгеше пішін,

тосын  тәсіл  арқылы  психологиялық,

философиялық  түйіндеулерге  құрылған  дара

бітімді роман тудырған. «Бір бүтін – қос жармақ.

Анау,  кеткен  жармағым  алғашқы  қадамынан

бастап,  маған  тиеселі  бар  игілікке  ие  болған.

Әуелі жүрек емес, есеппен қосылған сұлу жар,

оған жалғас молшылық өмір, барақат тіршілік…

Берік,  нақты  бағдар  –  бар  болып,  бай  болып,

тыныштықта дәурен сүру – басқа ниет, пиғылдан

ада. Ал мұндағы жармақ – құр кеуде ғана. Рас,

терең  білім,  ұлттық  таным,  бірақ  соған  орай

қажымас  қайрат,  қайыспас  жігер  жоқ».

«Ақырзаман адамы. Қазақ ақырзаманының. Бүкіл

дүниеден  түңілген  –  ештеңеден  тайынбайды,

иман, ұяттан ада – ешкімге сенбейді, сөйте тұра,

өмірге  өте  құштар.  Оның  ұғымындағы  өмір  –

билік  пен  байлық».  Бұл  жаңа  қазақ,  бүгінгі

қоғамның  көрнекті  тұлғасы,  сенатор  Марат

Бейсенұлының  болмысы.

                Қаламгер  толғанысы  осылай  толқын-

толқын  ойлармен  өріліп  жалғаса  береді.

«Әдебиет  өмір  айнасы»  тұрғысынан  келгенде

бүгінгі күннің ащы шындығы батыл ойлармен

көмкеріліп, заман көрінісі  айқын бедерленген бұл

шығарма  қазақ қоғамындағы саяси-әлеуметтік

зиянды  құбылыстар  ақиқатын  алдыға  жайып

салады. Имансыздық, өзімшілдік, тасбауырлық,

кейбір  билік  шеңберінде  жүргендердің

алаяқтығы,  ұлттық құндылықтардың  аяқасты

болуы, тәуелсіздігін  алғанына көп болмаған жас

мемлекеттің  бүгіні  мен  болашағына  кедергі

болып  жатқан  іс-әрекет,  түрлі    кеселді

құбылыстар  сын тезіне салынады.

        Қазақ қоғамында орын алып отырған жаңа

қазақ пен ескі қазақтың арасындағы қайшылық,

дүбәра  жандар    мен  ұлт  зиялыларының

арасында  өрістеген  қарама-қарсылық,

айырмашылық      суреттеліп,  ұлт  тағдырына

зардабын тигізетін зиянды құбылысты айнадан

көрінетін бет-бейнеміздей етіп көз алдымызға

әкеледі.   Тарихи және өмірлік шындықтан туған

бір  адамның  екіге  жарылуы  психологиялық

көркем  саралау  арқылы    беріледі.      Байлыққа

кенелген  бизнесмен  Марат  Бейсенұлы  өз

сыңары  Мұратқа  ақша  төлеп,  ежелгі  қыпшақ

ұлысы туралы   кітап  жаздырып, оны өз атынан

шығарғысы келеді.   Өйткені байлығы  тасыған

жаңа қазақтың,  сенатор Марат Бейсенұлының

бұған мүмкіндігі молынан жетеді. Бүгінгі мезгіл

мінезінен тыс нәрсе емес. Негізгі мақсаты  кітап

авторы  болу  арқылы  ел  санасын  ояту  немесе

отандық  ғылымды  дамыту  үшін  емес,  жеке

басының атағы үшін, қайраткерлікке қоса ғалым

атану үшін.   Талайдан бері  көз көріп, құлақ естіп

жүрген    таныс,  бейтаныс  жәй.  Өмірлік

шындықтың  көркемдік  шындыққа  айналу

процесіне  куә  боламыз.      Мына  бір  эпизодқа

назар салайық: «– Әуелі бір сауал, – дедім.

–  Соның  саған  не  керегі  бар?  Несіне

қызықтың? Ғылыми дәреже керек болып қалды

ма?

– Ғылыми дәреже оп-оңай, – деді Марат,

ескі  диванды  ортасын  оярдай  сықырлата

шайқалып.

  –  Қаласам,  айналасы  жарты  жылға

толмай,  ғылым  докторы  болып  шығам.

Экономикадан,  немесе  саясаттанудан.  Әрине,

экономика  тиімдірек.  Қалай  дейсің  бе?  Сенің

академияң, немесе, кез келген университеттің ең

білгір мамандары қолма-қол дайындап береді.

Манағы саған ұсынған қазынаның оннан біріне.

Және  барлық  өткелектен  өткізіп,  өздері

қорғатады.  Және  осындай  да  осындай  үлес

қосқан зерделі, дарынды ғалым деп атағыңды

шығарады. Бірақ маған ондай алдамшы, арзан

атақтың керегі жоқ. Өзің де байқаған шығарсың,

қазір облыстарда билік құрған үш әкімнің екеуі –

профессор, академик, үкіметте салалық билікке

жеткен екі министрдің үшеуі ғылым докторы.

Күлесің бе, түңілесің бе. Маған ондай, қайдан

келгені соқырға белгілі өтірік дәреженің керегі

44

ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ

жүктеу/скачать 1,51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: