история государства    №2, 2012

-   144  -
мЕмЛЕКЕт тарихЫ    №2, 2012        
-   145  -
история государства    №2, 2012
гг. ) // автореф. ... канд. ист. наук. - Алматы, 1999. 
26  Кукушкина  А.Р.  Акмолинский  лагерь  жен  «изменников  родины»:  история  и  судьбы.  - 
Караганда: Болашақ - баспа, 2002. - 243 с.
27 Садықов Т. Сарыарқаның мыс алыбы. - Қарағанды - Алматы, 1999. – 264 б.
28 Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. - Алматы: «Арыс» - «Қазақстан», 
1998. - 428 с
29  ГУЛАГ: его строители, обитатели и герои. -  Франкфурт - на - Майне - Москва: Международное 
общество прав человека, 1999. - 456 с.
30 Кыдыралина Ж.У. Спецпереселенцы и трудоармейцы в Западном Казахстане (1937-1957 гг.)
//  автореф.  ...  докт.  ист.  наук.  -  Алматы,  2000;  Кыдыралина  Ж.У.  Депортированные  в  Казахстан 
народы: история и современность (на материале Атырауской области). - Алматы: Гылым, 1999. - 315 
с.
31  Сулейменова  М.  Историческая  роль  депортированных  народов  и  репрессированных 
социальных групп в развитии народного хозяйства Центрального Казахстана в 1930-1940-е годы // 
автореф. ... канд. ист. наук. - Караганда, 2001. - 300 с.
32 Состояние работы над книгами памяти жертв политических репрессий в России, Казахстане 
и Украине. - Нижний Тагиль: НТГУ, 2002.  - 180 с., 
33 Козыбаев М.К. Казахстан на рубеже веков: размышления и поиски. - Алматы: «Ғылым», 
2000. - 388 с.
34  Шаймуханова  С.Д.  Политические  репрессии  в  Казахстане  (30-40-е  начала  50-х  гг.).  - 
Караганда: Изд-во Кар ГТУ, 2000. - 345 с.
35  Забвению  не  подлежит:  Материалы  «круглого  стола»,  посвященного  Дню  памяти  жертв 
политических репрессий. 30 мая 2002 года. - Караганды: Изд-во КарГУ, 2002.  - 315 с.
36 Я с вами во все дни до скончания века. Книга 1. Тяжелые времена гонений и репрессий 1931-
1946 гг. - Караганда - Штайнхаген, 2001. - 475 с.
37  Кровавая  трагедия  в  Шетском  районе  //  Индустриальная  Караганда.  -  2001.  -  30  мая; 
Григорьева Т. Тайны спецхрана // Индустриальная Караганда.- 2001. - 15 сентября; Жуйкова К. Наш 
век пройдет, откроются архивы... // Индустриальная Караганда. - 2003. - 21 августа; Е.Кузнецова. Кто 
захоронен на Спасском кладбище // Индустриальная Караганда. - 2004. - 20 января; Е. Кузнецова. 
Мамина чашка // Индустриальная Караганда. - 2007. - 13 января
38 Дильманов С.Д. Исправительно - трудовые лагеря на территории Казахстана (30-е 50-е годы 
ХХ века) // автореф. ... докт. ист. наук. - Алматы, 2002. - 250 с.
39 Назарбаева Г., Әбжанов Х. Қазақстан: тарих пен тағдыр. - Алматы: «Кітап баспасы» ЖШС, 
2003.  -  296  б.;  Назарбаева  Г.,  Әбжанов  Х.  Қазақстан:  тарих,  тұлға,  теория.  -  Алматы:  «Дәуір», 
2004. - 344 б.; Әбжанов Х. Қазақстан: тарих, тіл, ұлт. - Астана: «Ана тіл - Ата тарих» баспа-зерттеу 
орталығы, 2007. - 272 б. 
40  Алланиязов  Т.,  Наймушина  О.  ...Неповиновение  надо  пресечь.  К  истории  восстания 
заключенных 3-его отделения Степного лагеря МВД СССР (16 мая - 26 июня 1954 года). Документы. 
Факты. Суждения. - Алматы: Фонд ХХ век. - 2004. - 242 с.
41 Бекмаханов Е. Жеті томдық шығармалар жинағы. 6 том. - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ, 2005. – 360 

-   144  -
-   145  -
история государства    №2, 2012
с.
42  Дүйсенова  Н.  Қазақстандағы  ХХ  ғасырдың  40-50  жылдарындағы  «ұлтшылдық»  пен 
«космополитшылдыққа» қарсы күрес науқаны. - Алматы, 2006.  - 215 б. 
43  Верт  Н.  История  советского  государства:  Пер.с  фр.  -  Москва:  Издательство  «Весь  мир», 
2006. - 560 с.
44  Современное  осмысление  уроков  репрессий  1930-1950  -  х  гг.  в  Казахстане  и  проблемы 
защиты прав человека. Материалы «круглого стола». - Алматы: «OSТ - ХХI век», 2006. - 176 с.
45  Саяси  қуғын  -  сүргіндер  және  олардың  зардаптары.  Естеліктер  мен  мақалалар  жинағы.  - 
Алматы: АП РК, 2009. -158 б.
46 Сборник статей и публикаций архивов Акмолинской области (за 2006-2007 гг.). - Кокшетау: 
Акмолинский областной государственный архив, 2007. - 184 с.
47 Махат Д. Қазақстанда әміршіл - әкімшіл социализм жүйесін қалыптастырудың сталиндік 
концепциясының мерзімді басылымда насихатталуы (1925-1956 жж.) // автореф. ... тарих ғыл. докт. 
- Алматы, 2007.  360 с.
48 Кокебаева Г.К. Официальная политика Германии и СССР по проблеме военнопленных (1918-
1955гг.) // автореф. ... докт. ист. наук. - Алматы, 2007. - 350 с.
49 Михеева Л.В. Иностранные военнопленные и интернированные в Центральном Казахстане 
(1941 - начало 50 - х гг. ХХ века) // автореф. ... канд. ист. наук. - Караганда, 2007. 
50  Meinhard Stark. Frauen im Gulag. Alltag und Uberleben. 1936 bis 1956. Hanser: Carl Hanser Verlag, 
2003. – 552 s.; Wladislaw Hedeler. Das Beispiel KARLaq. Die Verwaltung eines Besserunqsarbeitlaqer // 
Stalinscher Terror. 1934-1941. BasisDruck: Verlaq GmbH, 2002. – 371 s.; Wladislaw Hedeler, Meinhard Stark. 
Das Grab in der Steppe. Leben im GULAG. Die Geschichte eines sowjetischen «Besserunqsarbeitlaqers» 
1930-1959. Paderborm: Ferdinand Schoninqh Verlaq, 2007. – 463 s.; Wladislaw Hedeler (Hrsq.) KARLAG. 
Das  Karaqandinsker  Besserunqsarbeitlaqer.  1930-1959.  Dokumente  zur  Geschichte  des  Laqers,  seiner 
Haftlinqe und Bewacher. Paderborm: Ferdinand Schoninqh Verlaq 2007, 363 s.
51 Steven A. Barnes. Death and Redemption: The Gulaq and the Shapinq of Soviet Society, Princeton 
University Press, 2010. - 420 р. 
52 Елеуханова С. История Карлага: охрана,режим и условия содержания заключенных (1930-
1956 гг.) // автореф. ... канд. ист. наук. - Караганда, 2009. - 287 с.
53 Возвращенные из небытия / Сост. Л.В. Пакуш, В.М. Лившиц. - Горки: УП «Конвент», 2004. 
- 166 с.; Виньёли Д., Джаккетти Бойко Ю. Неизвестная трагедия итальянцев Крыма. - Керч: ТОВ 
«Керченська міська друкарня», 2007. - 350 с.
54 ГУЛАГ: Экономика принудительного труда. - Москва: Российская политическая энциклопе-
дия (РОССПЭН), 2008. - 320 с
55 Рогинский А. Обелять Сталина бессмысленно // 30 октября. - 2008. - №84; Хмельницкий Д. 
Их было десятки миллионов // 30 октября. - 2003. - №32; Рачинский Я. Прошлое под арестом // 30 
октября. - 2003. - №32.
56  Есмағамбетов  К.  Әлем  таныған  тұлға  (М.  Шоқайдың  дүниетанымы  және  қайраткерлік 
болмысы). - Алматы: Дайк - Пресс, 2008. - 504 б.
57  Жұртбай Т. Ұраным Алаш. - Алматы: «Ел - шежіре», 2008. - 472 б.

-   146  -
мЕмЛЕКЕт тарихЫ    №2, 2012        
-   147  -
история государства    №2, 2012
рЕЗЮмЕ
Автор статьи: доктор исторических наук, профессор Евразийского национального университе-
та имени Л.Н. Гумилева Мусагалива Арайлым Сабитовна.
В  данной  статье  рассматриваются  труды  отечественных  и  зарубежных  ученых,  которые 
исследовали в период независимости Казахстана политику репрессий тоталитарного режима.
SUMMARY
Author of the article: Musagalieva Arailym Sabitovna, doctor of historical sciences, professor of the 
L.N. Gumilyov Eurasian national university.
This article studies the works of domestic and international scholars on the Soviet political repressions 
during the period of independence of Kazakhstan.

-   146  -
-   147  -
история государства    №2, 2012
Бүгінгі  күні  Қазақстан  Республикасы 
тәуелсіз, 
егеменді 
ел. 
Мұратымыз 
демократиялық  мемлекет  құру.  Сондықтан 
демократиялық  мемлекеттің  құқықтық 
негіздерінің  жан-жақты  дамуына,  жеке 
тұлғалардың  даму  заңының,  азаматтардың 
құқығының  сақталуына  және  барлық 
тұрғындардың жан-жақты дамуына жағдай 
жасауға көп көңіл бөлінуі тиіс. Мемлекеттің 
дамып,  гүлденуіне  әсер  ететін  ұлтаралық 
қатынастағы  үйлесімдік  пен  қоғамдағы 
ұлттық 
сана-сезімнің 
қалыптасуында 
зиялылар қауымының үлкен рөл атқаратыны 
белгілі.  Зиялылар  қауымының  экономика 
мен  мәдениеттің  дамуына  қосқан  үлесінен 
қоғамдағы  үдемелі  дамуға  жол  ашылмақ. 
Зиялылар  қауымының  өтпелі  кезеңде 
атқарар рөлінің жоғары екендігін тарих өзі 
дәлелдеді. 
Ұзақ  уақыт  тарих  бұрмаланып  келді. 
Саяси  ағымның  дұрыс  еместігіне  көлеңке 
түсірмеу  үшін  көптеген  мұрағат  деректері, 
құжаттары зерттеушілер үшін жабық болды. 
Осы  жағдай  ХХ  ғасырдың  20-30  жылдар 
мәселесіне  де  тікелей  қатысты.  Бұл  бір  ең 
күрделі  де  ауыр  онжылдықтар  еді,  себебі 
сөз  жүзіндегі  табыстар  мен  негізделмеген 
нәубеттер қатар жүрді. 
Еліміз  тәуелсіздік  алып,  егеменді  ел 
болғалы  төл  тарихымыздың  талай  ақтаңдақ 
беттері  ашылып,  сараланды.  Халқымызға 
өз елінің бостандығы жолында арпалысқан 
қазақ  арыстарының,  аққан  жұлдыздай  келте 
ғұмыр кешкен ардақты ұлдарының есімдерін 
қайтару әлі күнге дейін жалғасуда.  Кезінде 
жабық  болып  келген  мұрағат  деректерінің, 
ұмытылған 
өмірбаяндардың 
ғылыми 
айналымға  қайта  қосылуы  зерттеушілер 
алдына жаңа міндеттер қойды. Осы орайда, 
отандық  тарих  ғылымында  тұлға  тану 
бағытының  қалыптасқанын  айтуымыз  қа-
жет. Тарихты жеке тұлғаларсыз жазу уақы-
ты  артта  қалып,  оқиғалар  қайраткерлердің 
идеялары,  позициялары  арқылы  беріле 
басталды. 
Ақ пен қара, оң-теріс деген секілді кез 
келген  құбылыстың  екі  жағы  болатыны 
белгілі.  Дәл  осындай  жағдай  ХХ  ғасыр 
тарихын  зерттеуші  ғалымдар  арасында 
орын  алды.  Әсіресе,  ұлт  зиялылары 
тарихын  зерттеуші  тарихшылар    белсенді 
қоғамдық-саяси  қызметі  кеңес  өкіметінің 
орнауымен тұспа-тұс келетін топ өкілдерін 
қазан төңкерісі тудырған, яғни коммунистік 
Г. Р. Нұрымбетова
абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, 
«теориялық-қолданбалы саясаттану және әлеуметтану» кафедрасы, профессор
саяси НӘуБЕт ЖӘНЕ ҚаЗаҚ ЗияЛЫЛарЫНЫҢ таҒдЫрЫ
аннотация 
Автор ХХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы ірі және көрнекті мемлекеттік қайраткер-
лердің бірі О. Жандосовтың  саяси, қоғамдық-мемлекеттік қызметін талдайды. 
түйінді  сөздер:  саяси  нәубет,  демократиялық  мемлекет,  ұлтаралық  қатынастар, 
авторитарлық-деспоттық жүйе.
УДК  [94:612.391] (574) ''193''

-   148  -
мЕмЛЕКЕт тарихЫ    №2, 2012        
-   149  -
история государства    №2, 2012
партия  қайраткерлері  деп  ғана  бағалауды 
жөн  көреді.  Біздің  ойымызша,  бұл  тарих 
ғылымындағы  объективтілікті  ескермей, 
біржақты бағалау болып табылады. 
Осы  орайда,  еріксіз  ойға,  кезіндегі 
патшалық  Ресейдің  белгілі  қоғамдық 
қайраткері  Герценнің  славянофильдер  мен 
батысшылдар туралы «олардың барлығы өз 
отаны  мен  халқының  патриоттары»  деген 
сөздері келеді. Айтпағым, ХХ ғасырдың 20-
30  жылдарындағы  күрделі  саяси  жағдайда 
алаш  қозғалысының  өкілдері  де,  кеңес 
үкіметін  қолдаған  топ  та  өз  ұлтының 
тәуелсіздігі  үшін,  оның  болашағы  үшін 
күресті. 
Қазақстанның  партиялық  және  кеңес-
тік  жетекші  қайраткерлерінің  алғашқы 
буынының  мемлекеттік  және  қоғамдық 
қызметі  әрі  ауыр,  әрі  күрделі  болды. 
Өкінішке орай, осы көрсетілген қай топтың 
да болмасын кеңес өкіметі кезінде нәубетке 
ұшырамағаны  кемде-кем,  тіптен  жоқтың 
қасы  деп  те  айтуымызға  болады.  Олардың 
қатарында - Ораз Жандосов та бар. 
О. 
Жандосовтың 
қоғамдық-саяси 
қызметін  зерттей  отырып  бір  жағынан, 
әміршіл-әкімшіл  жүйенің  қазақ  жерінде 
бірте-бірте  қалай  қалыптасқанын  көрсек; 
екінші  жағынан,  әміршіл-әкімшіл  жүйенің 
қалыптаса  бастағанына  қарамастан  көзі 
ашық,  көкірегі  ояу  қазақ  азаматтарының 
қазақ 
ұлтының 
өркендеп 
дамуына 
атсалысқанын көреміз. 
Айта кетер бір нәрсе – тарихтағы қандай 
саяси төңкеріс болмасын, өз қайраткерлерін 
асыра дәріптеп, оларды ту етіп көтерген. Бұл 
қазан  төңкерісінің  нәтижесінде  біртіндеп 
қалыптасқан 
авторитарлық-деспоттық 
жүйеде – үлкенді-кішілі саяси тұлғалардың 
ақыл-ойы,  күш-қайраты  алғаш  сол  жүйе 
игілігіне  толық  пайдаланылды  да,  ал 
кейінірек осы жүйе идеясына күмән туғызу 
ахуалы  көрініс  берген  кезеңде  жаңағы 
қайраткерлердің көздері күшпен жойылды.
Ораз  Жандосовтың  қасіретті  тағдыры 
қазан  төңкерісінен  кейінгі  сол  кезеңде 
өмір  сүрген  қазақ  зиялыларының  осындай 
өмір  жолдарымен  сабақтас.  1918  жылы 
социализм идеясына берік сеніммен қарап, 
одан  өз  халқына  тән  жақсылықтар  күткен, 
сол себептен коммунистік партия қатарына 
мүшелікке  өткен  Ораз  Жандосов,  бұл  жол 
басқаларды  да,  қазақ  халқын  да  жарқын 
болашаққа апаратын бірден-бір дұрыс және 
сенімді жол деген сенімде болды.
Сонымен,  О.  Жандосовтың  қоғамдық-
саяси  қызметінің  алғашқы  кезеңін,  қызмет 
жасаған  аймағына  байланысты,  жетісулық 
немесе түркістандық деп алдық. Саяси уақыт 
ағымына  сай  құбылып,  зерттеушілерден 
кезінде  әрқилы  баға  алып  келген  оның 
өмірінің  жетісулық  немесе  түркістандық 
(1916-1924  жж.)  кезеңі  қалай  дегенмен  де, 
тың істерге толы. Бұл оның өмірінің келесі 
жаңа  қоғамдық-саяси  асуындағы  ұстанған 
жолына көп әсерін тигізді. 
Ораз Жандосов өзінің қызметін күрделі 
саяси  хал-ахуалда  бастаған.  Түркістан  өл-
кесін (оның ішінде Жетісу обылысында) ме-
кендеген  халықтардың  дені  осы  аймақтың 
байырғы тұрғындар болғанына қарамастан, 
1917  жылы  25  қарашада  құрылған 
үкіметтің,  яғни  Түркістан  Халық  Ко-
миссарлар  Кеңесінің  құрамына  жергілікті 
мұсылман  халықтарының  бірде-бір  өкілі 
кіргізілмеді.  Бұл  жағдай  ұлттардың  теңдігі 
мен  өзін-өзі  басқару  құқылығы  туралы 
большевиктердің  саяси  ұрандарының  мән-
мағынасын жоққа шығарды. 
Ал  бұл  істі  Ташкент  қаласында 

-   148  -
-   149  -
история государства    №2, 2012
1917  жылы  19  қарашада  шақырылған 
Түркістан Кеңестерінің ІІІ съезінің қарары 
заңдастырып берді. Мінеки, осындай саяси 
хал-ахуалда О. Жандосовтың Кеңес үкіметі 
тұсында  атқарған  алғашқы  ресми  қызметі 
-  1918  жылғы  мамыр  айында  Верный 
депуттарының 
кеңесінің 
нұсқаушысы 
болды. Одан 1918 жылы Жетісу облысының 
ұлт  істері  жөніндегі  бөлім  меңгерушісі 
қызметін атқарған. 
Ол  Жетісу  облысының  ұлт  істері 
бөлімін  басқара  отырып,  талай  игі  істерге 
бастамашы болғанын көреміз. О. Жандосов 
көтерген  кейбір  мәселелер  әлі  күнге  дейін 
өзектілігін  жоғалтқан  жоқ.  Сондықтан 
оның кейбіріне тоқтала кеткенді жөн көрдік 
Облыстық ұлт істері бөлімі алқасының 1918 
ж. аяғындағы хаттамалары О. Жандосовтың 
өзіне бағынышты органдармен қатар барлық 
өкімет  және  қоғамдық  мекемелерден  іс-
қағаздарын  жергілікті  халыққа  түсінікті 
тілде жүргізуді табанды түрде талап еткенін 
көрсетеді.  Ол  мұсылмандар  мекендеген 
аудандарда  бұрынғыша  жат  жерліктер  – 
орыстың  писарлеріне  шейін  диктатор  бо-
лып  табылады  деп,  қазақ  болыстарындағы 
барлық іс қағаздары, ТурЦИК-тің шешіміне 
сәйкес  жергілікті  тілде  жүргізілуін,  ал  ол 
үшін  болыстың  писарлер  институтын  тез 
арада  жоюды  ұлт  істері  бөлімінің  атынан 
табанды  түрде  талап  еткен.  Ораздың  осы 
бастамасы  арқасында  ұлт  істерінің  барлық 
уездік  бөлімдерінде  және  кейбір  кеңестік 
мекемелерде  жоғарыдан  келіп  түскен 
қағаздарды  болыстарға  жіберер  алдында 
әдетте мұсылман тілдеріне аударатын, ал өз 
кезегінде  төменнен  жоғарыға  бағытталған 
құжаттарды  орыс  тіліне  көшіретін  аударма 
бюролары ұйымдастырылған. Ораздың бұл 
әрекеті  бүгінде  ұлтымыз  үшін  ең  өзекті 
мәселенің бірі – мемлекеттік тілді іс жүзінде 
қорғаумен  нақты  айналысуының  тамаша 
үлгісі.
Соңғы  жылдарда  ғана  шешімін 
тапқан  тағы  бір  мәселені  О.  Жандосов 
сол  кездің  өзінде-ақ  шешуге  тырысқан. 
Дәлел,  мұсылмандар  мейрамы  Ораза  айт 
пен Құрбан айт кезеңінде мемлекеттік кең-
селерде  қызмет  жасаушы  мұсылмандарды 
жұмыстан  босату  жөніндегі  облыстық 
атқару  комитетіне  жіберген  жедел  хаты. 
О.  Жандосовтың  ұсынысы  нәтижесінде 
қызмет  жасаушы  мұсылмандар  жоғарыда 
көрсетілген 
мейрамдар 
уақытысында 
жұмыстан  босатылып,  оларға  алдын  ала 
жарты айлық жалақылары берілетін болған.
О. 
Жандосовтың 
осы 
тұстағы 
сан  қырлы  қызметінің  бір  бағыты 
ашаршылыққа  ұшыраған  қазақ  жұртына 
көмек  ұйымдастыру  болды.  Осы  мәселені 
шешу  жөнінде  О.  Жандосов  1919  жылдың 
19  наурыз  10  сәуір  аралығында  өткен 
Жетісу  облысының  ІІ  төтенше  кеңестер 
съезінде сөйлеген сөзінде «...Қырғыздардың 
материалдық хал-ахуалын көтеру мәселесі-
не  тоқталмастан  бұрын,  ұлттар  арасында, 
нақты  жағдайда,  қырғыздар  мен  орыстар 
арасындағы  қарым-қатынасқа  тоқталу 
қажет:  әлеуметтік  тұрғыдан  келгенде 
қырғыздар  әлі  қаналушылар  жағдайында; 
қырғыздар  кеңес  өкіметін  қолдауда  деген 
көзқарас  өсіріліп  айтылған;  қырғыздар 
кеңес  өкіметін  оның  идеялық  негізінде 
мойындаған  жоқ,  тек  үркіп-қорыққаннан, 
өз  өмірлерін  сақтап  қалу  мақсатында 
ғана;  ал  болып  жатқан  оқиғалардың  мәнін 
түсініп,  қабылдау  өте  қиын  немесе  тіптен 
мүмкін емес; олар революцияның алғашқы 
кезеңіндегі  әртүрлі  отряд  мүшелерінің 
зорлық-зомбылықтарынан өте үркіп қалған.
.. 

-   150  -
мЕмЛЕКЕт тарихЫ    №2, 2012        
-   151  -
история государства    №2, 2012
Сондықтан  қырғыздардың  экономикалық 
жағдайын  көтеру  мәселесін  айтпастан 
бұрын,  орыс-қырғыз  қарым-қатынасын 
реттеу қажет», [1] - деп ашық айтты. 
Міне  осы  мақсатта  ол  1919  жылдың 
маусым-шілде 
айларында 
Шамалған, 
Жайылмышы,  Верный,  Тоқмақ,  Қарғалы, 
Ұзынағаш,  Бидалы  және  Күрті  уездеріне 
іс-сапарға шығады. Осы көшпелі комиссия 
жұмысында  О.    Жандосов  ұлттық  салт-
дәстүрді жақын білетіндігін тағы көрсетті.
Іс-сапар  барысында  Қарғалы  уезінің 
Үлкенсаз  атты  жерінде  О.  Жандосов 
«Верный  уезінің  «атқа-мінерлері»  мен 
халық адамдарының» съезін өткізеді. Жиын 
соңында  сөйлеген  Жандосов  «...Осында 
айтылғандарды  ертелі-кеш  естеріңізге 
түсіріп,  өзгелерге  ұқтыруға,  өздеріңіз 
іске  асыруға  әрекет  жасайды  деп  сенеміз. 
Сіздер  үшін  тар  жол,  тайғақ  кешуде 
қайырылып  қарап  бастарыңызды  қостық. 
Ескілікті қалдырып, жаңалыққа бет бұруға 
шақырдық. Қазақ-қырғыздың жалпы бұхара 
жұмысшы халқы сіздерге («атқа-мінерлер» 
айтылып отыр – Г.Н.) көз тігіп қарап отыр. 
Сол бауырларыңызды икемдеп ел қатарына 
қосыңыздар.  Халық  тұрмысының  қалай 
боларының  бір  ұшы  сіздерге  байланысты. 
Олар  әлі  де  болса  өз  беттерімен  іс  бастап 
кете  алмайды.  Олар  әркімге  сенгіш, 
әркімнің тіліне ергіш. Адаспауына бас, көз 
болыңыздар. Бұрынғыдай мынау төре, мынау 
сұлтан, мынау бай демеңіздер. Тізе теңдікке 
жеткен заман. Аласа-биік, күшті-нашар жоқ. 
Жалпы адам баласының дәрежесі бір болған 
уақыт.  Бұларды  сіздер  түсініңіздер,  олар 
түсінсін...», [2] - деп атқа-мінерлерге, халық 
арасынан шыққан беделді адамдарға сенім 
жүгін  артты.  Дәлірек  айтсақ  еш  бүкпесіз, 
ашық  сөйлеген  Ораз  өз  қолдаушыларын 
тапты.  Ол  атқамінерлердің  уездік  съезін 
ұйымдастыру  арқылы  екі  мәселені  шешті. 
Бір  жағынан,  оларға  (атқамінерлерге) 
пролетарлық революция идеясын түсіндіру; 
екінші 
жағынан, 
атқамінерлер 
мен 
тұрғындардың  кедей  бөлігі  арасындағы 
қарым-қатынастың шиеленесуінен сақтау. 
Қызметінің  екінші  кезеңіне  -  саяси 
арпалысу  және  қарсыластарымен  өзара 
арбасу  тән.  Бұл  Ораздың  Қазақ  Өлкелік 
партия  комитетінің  хатшысы  қызметін 
атқарған  1925-1927  жж.  қамтиды.  Бұл  тек 
Ораздың  жеке  басы  үшін  ғана  емес,  бүкіл 
қазақ  халқының  тағдыры  үшін  маңызды, 
оның  өзекті  де  өмірлік  мәселелері  күн 
тәртібіне қойылған және шешілген жылдар 
еді.  Осы  жылдары  оның  атқарған  жауапты 
қызметі әрі Коммунистік Орталыққа сенімі 
оны саяси адасушылық соқпағына да түсірді. 
Бірақ, біздің ойымызша, бұл құбылыс ұзаққа 
созылған жоқ. От ауызды, өткір тілді Ораз 
халық арасында зор беделге ие болып, бірақ 
өзінің  еркін  ойлы,  талап  қойғыш  жұмыс 
әдісінің салдарынан ақыры республикалық 
саяси басшылық қатарынан аластатылды. 
О.  Жандосов  қоғамдық-мемлекеттік 
қызметінің  келесі  белеңі  -  халық 
ағарту  саласында  да  ынта-жігермен 
белсене  атқарды.  1928-1933  жылдарда, 
негізінен,  оқытушылық  және  ғылыми-
ағартушылықпен    шұғылданып,  бұл  са-
лада  да  өзіндік  із  қалдырған  Ораздың 
саясаттан  аулақтағанын,  өз  пікірін  сақтана 
айтқанын, аңысын аңдаған, саяси қайраткер 
болып  қалыптасқанын  көреміз.  Дәл  осы 
халық  ағарту  комиссары  қызметінде 
жүріп  А.  Байтұрсыновтың  «Практическая 
грамматика»,  І.  Жансүгіровтың  «Малта- 
балалар  кітапшасы»,  Ж.  Аймауытовтың 
«Кемпір мен шал», «Көк өгіз» кітаптарының 

-   150  -
-   151  -

жүктеу/скачать 3,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: