Жалпы білім беретін мектебінің 9-11 сынып оқушыларына арналған қазақ тілінен диктант жинағы
жүктеу/скачать 270,58 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 116 Әбу Наср әл-Фараби
- 117 Қашқар сапарымыз туралы
| 180 сөз,Ысқақов
Қаныш Имантайұлы Сәтбаев Арқаның бұрыңғы Семей губерниясы Ақкелін болысында 1899 жылы 30 наурызда (12 сәуір) дүниеге келген. Қаныштың әкесі Имантай ақылды, терең ойлайтын кісі болыпты. Қаныш 1909 -1911 жылдары туған ауылында орыс-қазақ мектебінде оқиды. 1921 жылы Қаныш Томск технология институтының кен факультетінің геологиялық барлау бөліміне оқуға түседі. Өз өмірін Қазақстан геологиясын зерттеуге және туған өлкесінің минералдық шикізат негізін жасауға, Қазақстанда индустрия алыптарын салуға арнады. Ұлы Отан соғысы кезінде Қаныш Имантайұлы Сәтбаев одақтык өнеркәсіп орындарын шикізатпен қамтамасыз етуге көп еңбек етті. Қ.И.Сәтпаев 1941 жылы Геология институтының директоры болып тағайындалды. 1942 жылы ’’Жезқазған кен байлығы,, еңбегі үшін Сталіндік сыйлық берілді, сол жылы ғылым докторы болды. 1946 жылы 1 маусымда Қазақ ССР Ғылым академиясының ашылуы республика өміріндегі аса көрнекті оқиға болды. Ғылым академиясының бірінші президенті болып аса көрнекті ғалым, СССР Ғылым академиясының корреспондент мүшесі Қаныш Имантайұлы Сәтбаев сайланды. Оның есімі өзі ұзақ жылдар жетекшілік еткен ҚР Ұлттық ғылым академиясының Геологиялық ғылымдар институтына, Жезқазған қаласындағы Жезқазған кен- металлургия комбинатына, Кіші планетаға берілген. Қанекеңнің құрметіне Жетісу Алатауы жотасындағы мұздық пен шың, Қаратаудағы ванадий кен орны рудаларында табылған ” Сатпаевит,, минералы, пАкадемик Сатпаев„ гладиолус гүлі аталды. Жезқазғанға жақын Сәтбаев атында қала бар. 193 сөз, Ж. Аханов. №116 Әбу Наср әл-Фараби Әбу Наср әл-Фараби (870-950)-Аристотельден кейін дүниежүзі білімі мен мәдениетінің екінші ұстазы атанған данышпан, энциклопедист ғалым. Оның мұсылманша толық аты-жөні Мұхаммед ибн Узлағ Тархани. Туған жері - Сырдария бойындағы ерте заманда түркі халықтарының орталығы болған Отырар қаласы. Отырарды арабтар “Фараб” деп атаған. Қай жерден шыққанын білдіру үшін аты-жөніне өзінің туған мекенінің атауын тіркейтін сол заманның дәстүрімен ұлы ұстаз Фараби аталған. Махмұд Қашқари “Диуани лұғат ат-түрк” атты еңбегінде Фараб қаласының түрікше аты - “Қарашоқы” деп көрсеткен. «Фap» деген сөздің мағынасы арабша “мол”, “көп” дегенге келсе. “аб” - су деген сөз. Сонда Фараб-көп әрі суы мол деген ұғымды білдіреді. Қаланың бұлай атануы тегін емес. Қала ол кезде судың нақ ортасында тұрған. Оңтүстік- батысынан өтетін Сырдария ол кезде бұдан он есе суы мол дария екен. Оған ондаған, жүздеген үлкенді-кіші езендер құйылған. Ең үлкен саласы - Арыс. Әл-Фараби Бағдадқа келіп, сонда тұрақтап қалады. Сол кездің әйгілі ғалымдарымен кездесіп, олармен сырлас болады. Грек, латын, санскрит және баска тілдерді үйренеді. Әл-Фарабидің ісін жалғастырған, ғылымға берілген шәкірттері көп болған. Олардың ішінен, ең алдымен, Орта Азияның ұлы ғалымы Әбу Әли ибн Синаның (Авиценна) есімін атауға болады. Кейінгі кездегі шығыс ғалымдары оларды бөліп жармай, “Қос Фараби” деп те атайды. Сондай-ақ, еңбектері ұлы ұстаз еңбектерімен сабақтасып жатқан ұлы ғалымдар-Бируни, Бозжани. Омар һайямдар да өздерін әл-Фарабидің шәкіттеріміз деп есептеген. 203 сөз, Ысқақов. №117 Қашқар сапарымыз туралы Наурыздың 11-і күні бізді, қош айтысу үшін жиналған көп халық ақсақал үйінен аттандырып салды. Біз Қашқардан шығып, елге қарай сапар шектік. Керуенімізді Үстіңгі Артыш қыстағы мен Қытайдың Ислык бекетінің аралығында тұрған жерінде қуып жеттік. Сол жерде керуенімізді шекарадан шығарып салу үшін Хакімбектің бұйрығымен келген Артыштың жүзбегіне тап болдык. Әдетте, қарапайым керуеңдерге мұндай құрмет көрсетілмейді, ал біздің жөніміз бір басқа. Керуеніміз бекеттен сегіз шақырымдай жерде, тауда түнеді. Келесі күні суы сарқылып, құрғап қалған бір өзеннің кең арнасымен батысқа қарай беттей отырып, Тойын өзенінің алабына шықтық. Сегіз күн дегенде жан- жағын биік тау қоршаған Шадыркөл атты қалың қар жамылған тау көлінің кең аңғарына шықтық. Мұнда өте суық екен. Керуеніміз қалың қарға омбылап, зорға жылжып отырды да, көлден мұздың үстімен өтіп, бұл аңғарды солтүстік жағынан қоршап тұрған Тасрабат тауларына түнеді. Шадыркөлдің ені он шақырымдай да, ұзыны жиырма шақырымдай. Өзі недәуір биіктікте. Келесі күні Тасрабат тауларынан өтіп, Атбасы өзенінің кең әрі теп-тегіс алабына шығып, қос тіктік. Түйе керуені өту үшін Тасрабат асуының өте бір қауіпті жері бар: түсе берісіндегі жалғыз аяқ жол биік таудың дәл ернеуімен өтеді. Бірақ асудың өзі онша биік емес, біз бұл қауіпті жерге соқпай, суы қатып қалған өзен арқылы, тура мұздың үстімен жүрдік. жүктеу/скачать 270,58 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|