Жалпы редакциясын басқарған Ғалымқайыр Мұтанов Жауапты редактор

Аманат
153
ВЫСОКО НЕСЕМ СВОЕ ЗНАМЯ
Я 
родился  12  декабря  1927  в  селе  Посьет, 
Посьетского  района  Дальневосточного 
Приморского  Края  Россиской  Федерации. 
Пятилетном  возрасте  вместе  с  родителями 
переехал  в  село  Андреевка  Посьетского  района  и 
в 1935-36 годах учился в Корейской Национальной 
школе.  А  в  1937  году  наша  семъя  перехала  в 
Казахстан, село Куйган Балхашского района Алма-
Атинской области, где 1938-1941 годах продалжал 
учебу  в  средней  школе  им.  Бозжанова.  В  годы 
Великой  Отечественной  войны  два  года  работал 
в  колхозе  «Достижение»  который  находился  в 
селе  Куйган,  там  же  окончил  средную  школу.  В 
годы учебы в школе был секретарем обьединенной 
комсомолской организации колхоза «Достижения» 
и средней школы им. «Бозжанова» и был принят 
кандидатом в члены КПСС в 1947 году.
После окончания средней школы в 1947 году я поступил на 
1-курс  физико-математического  факультета  Казахского  государ-
ственного университета имени С.М. Кирова. С тех пор моя жизнь 
связана  с  Казахским  Национальным  университетом  имени  аль-
Фараби. Тогда факультет размещался на 1 этаже в учебном корпу-
се на улице Советской (ныне улица Айтеке би). Учиться было не 
просто, из 113 человек поступивших на первый курс, закончило 76 
(математиков и физиков). Не все выдержали нагрузку. Тяжелые 
послевоенные годы ....
Деканом факультета был Еникеев Шараф Михаилович очень 
строгий, но доброжелательный к студентам человек.
Основные специальные курсы нам читал единственный про-
фессор Константин Петрович Персидский (1903-1970) – ученый-
математик, доктор физико-математических наук (1946), профес-
сор  (1934),  академик  АН  Казахской  ССР  (1951),  заслуженный 

Аманат
154
деятель науки, который, кстати, жил со своей семъей в общежи-
тии по улице Калинина (ныне улица Карасай батыра). 
После окончания 1 курса нас разделили на две спецальностей: 
«математика» и «физика». Я выбрал математику.
Студенческая жизнь была трудной, но и интересной. Мы не 
только упорно и систематически занимались, но и находили вре-
мя заниматься спортом, ходить в театры, на танцы и активно уча-
ствовать в общественной жизни факультета.
Среди студентов нашего курса выделялись своими знаниями 
Золотарев Ю.Г., Стафеев В.И. и Губанов В.Н., которые поступи-
ли на физико-математический факультет после окончания Желез-
нодорожного  техникума  с  отличием.  Золотарев  Ю.Г.  и  Губанов 
В.А. выбрали математику, а Стафеев В.Н. – физику. Ныне Стафе-
ев В.Н. академик РАН, стал ведущим ученым по полупроводни-
кам, Золотарев Ю,Г. – доктор физико-математических наук, дол-
гие годы работал зав. кафедрой «Вычислительной математики» 
КазГУ имени С.М. Кирова. Губанов В.Н. работал старшим пре-
подвавтелем  на  кафедре  «Вычислительной  математики»  КазГу 
имени С.М. Кирова, но серьезной научной работой не занимался, 
увлекавшис шахматами.
Проходив кандидатский стаж на 1 и 2 курсах, выполнив раз-
личную общественную работу в 1949 году я был принят в члены 
КПСС. Еще в студенческие годы был членом партийного бюро 
факультета.
По окончании университета с отличием я был оставлен асси-
стентом кафедры «Высшей алгебры», заведующим который был 
Ибрашев  Хасан  Ибрашевич.  Он  же  стал  деканом  факультета  в 
1957 году.
Выпускников нашего потока распределяли по разнарядке Го-
сплана СССР, поэтому многие мои сокурсники работали и рабо-
тают  в  рзличных  городах  бывшего  Советского  союза:  Москва, 
Ленинград,  Киев,  Новосибирск,  Горький,  Челябинск,  Новокуз-
нецк, Владивосток и др.
В 1952 г. в год окончания нами университет, Ленинградское 
высшее морское училище набирало выпускников – математиков, 
физиков – со всех союзных республик. В основном все выпуск-

Аманат
155
ники юноши нашего потока, которые же пожелали учиться в этом 
училище,  были  туда  приняты.  По  окончании  его  они  получали 
военное звание «майора» и работали в основном в военных науч-
но-исследовательских лабораториях, в последствии многие стали 
кандидатами наук, отрадно отметить, что наши выпускники ока-
зались наиболее подготовленными по математике и физике для 
прохождения учебы в этом училище, чем выпускники универси-
тетов других республик.
С 1958 года на кафедре математического анализа стала раз ра-
батываться тема, связанная с исследованием дифференциальных 
уравнений с почти периодическими правыми частями. Эту работу 
возглавил  профессор  В.Х.  Харасахал.  К  разработке  этой  темы 
он  привлек  группу  математиков:  А.И.  Зайцева,  К.К.  Капашева,  
Р.В. Кудакову, В.И. Романова, И.Т. Тажимуратова, Д.У. Умбетжа но ва 
и др. Таким образом, Харасахалом В.Х. была создана научная школа. 
В 1959 году на базе физико-математического факультета были 
организованы  два  факультета:  физический  и  механико-матема-
тический.  Деканом  механико-математического  факультета  стал 
Ибрашев Хасан Ибрашевич, а я – заместителем декана и прора-
ботал на этой должнасти до 1970 года.
Ибрашев  Хасан  Ибрашевич  был  прекрасным  деканом.  При 
нем факультет вырос и качественно, и количественно. Были от-
крыты  казахское  отделение,  новые  кафедры:  «вычислительная 
математика» и «уравнении математической физики». На кафедре 
«уравнении математической физики» я работал старшим препод-
вателем (1959-167), доцентом (1967-1992). В короткие сроки был 
построен учебный корпус механико-математического факультета, 
приобретены  и  установлены  новые  современные  вычислитель-
ные машины. Для дальнейшего развития математических наук и 
повышения  качества  подготовки  высококвалиципрованных  ма-
тематиков и механиков Ибрашев Х.И. установил тесные связи с 
крупнейшими учеными Москвы, Ленинграда, Новосибирск, Ки-
ева и других городов Советского союза, которые стали руково-
дителями наших аспирантов и докторантов. Они часто приезжали 
на наш факультет и читали спецкурсы студентам, аспирантам и 
преподавателям.

Аманат
156
На факультете часто бывали академики Марчук Г.И. (Новоси-
бирск), Александров А.Д. (Ленинград), Мальцев А.И. (Иваново), 
Тайманов А.Д. (Новосибирск), Ким Е.И. (Харьков) и другие.
Кроме того талантливых студентов , после окончания 3-курса, 
для продолжения учебы, направляли в центральные Вузы, особен-
но в Новосибирский государственный университет, молодых пре-
подавателей – для продолжения научно-исследователской работы 
и повышения квалификации. Среди таких педагогов в частности 
был  Султангазин  Умирзак  Махмутович.  Он  стал  академиком 
Академии наук КазССР (1983), доктором физико-математических 
наук (1972), профессором (1974), Почетным членом Российской 
академии  космонавтики,  Директором  Института  космических 
исследований  Министерства  образования  и  науки  Республики 
Казахстан.  Султангазин  У.М.  –  видный  специалист  в  области 
численных  методов  решения  задач  математической  физики. 
Он  совместно  с  Г.И.  Марчуком  обосновал  применение  метода 
расщепления  для  уравнений  переноса  излучения  и  доказал 
его сходимость в этом случае. С 1978 года директор Института 
математики и механики АН КазССР. В 1988-1994 г.г.. – президент 
Академии наук Казахстана. В 1987 году за цикл работ по теории 
переноса  Султангазин  У.М.  удостоен  Государственной  премии 
СССР.  Указом  Президента  СССР  от  18.12.1991  №  УП-3048  за 
большой вклад в использование достижений космической науки 
в интересах народного хозяйства и активное участие в подготовке 
и  осуществлении  полета  космического  корабля  «Союз  ТМ-13» 
Султангазин У.М. награжден орденом Ленина.
Среди  студентов,  которые  продолжали  учебу  в  НГУ,  особо 
хочу  выделить  Смагулова  Шалтая  Смагуловича,  который  стал 
крупным специалистом в области вычислительной математики и 
дифференциальных уравнений.
Ш.С. Смагулов выдающийся ученый, педагог, организатор на-
уки и образования. Им создана научная школа по вычислитель ной 
математике  и  математическому  моделированию.  Он  внес  боль-
шой вклад в создание экономичных численных методов реше ния 
уравнений Навье-Стокса. Им впервые доказана коррек тность на-
чально-краевой задачи для нелинейных вырождаю щих ся уравне-

Аманат
157
ний  магнитной  гидродинамики,  предложен  новый  численный 
метод решения уравнений вязкой несжимаемой жидкости в пе-
ременных  функциях  тока  –  вихрь,  получены  фундаментальные 
результаты в обосновании и применении метода фиктивных об-
ластей.  Ш.С.Смагуловым  совместно  профессором  Отелбаевым 
М.О. создан новый вариационный метод приближения решений 
нелинейных краевых задач для многомерных уравнений матема-
тической физики. Под руководством Смагулова Ш.С. созданы ин-
формационные  технологии  для  нефтегазовой  промышленности 
Республики Казахстан.
Смагулов Ш.С. был председателем диссертационного совета 
по защите докторских диссертации, он внес существенный вклад 
в создание в республике системы подготовки квалицированных 
научных и инженерно-технических кадров. 
Под  его  руководством  защищены  более  50  кандидатских  и 
10 докторских диссертаций по актуальным проблемам вычисли-
тельной и прикладной математики. 
Им  опубликовано  более  120  научных  работ.  В  1994  году  за 
цикл научных работ «Численное моделирование динамики жид-
кости и газа» , «Теория и вычислительный эксперимент» он удо-
стоен Государственной премии Республики Казахстан.
С 1984 года до конца своей жизни Смагулов Ш.С. работал на 
механико-математическом  факультете  КазНУ,  был  заведующим 
кафедрами  и  деканом  механико-математического  факультета.  В 
1992-1994 г.г. я был доцентом кафедры прикладного анализа фа-
культета механики и прикладной математики, который заведовал 
Смагулов Шалтай Смагулович.
К нашему сожалению он рано ушел из жизни. Его дела про-
должают многочисленные ученики, в частности такие как, док-
тора  наук:  министр  образовании  и  науки  РК  Жумагулов  Б.Т., 
заслуженный  деятель  Республики  Казахстан  Данаев  Н.Т.,  вице 
министр МОН РК Орунханов М.К., ректор ВКУ Темирбеков Н.М., 
проректор КазНУ Абдибеков У.С. и другие.
За годы работы в университете я читал и читаю различные 
общие  математические  курсы  студентам  механико-математиче-
ского  и  физического  факультетов.  Вел  специальные  курсы,  ру-

Аманат
158
ководил дипломными работами студентов специализирующимся 
по кафедре уравнении математической физики. С 1970г по 1993г 
работал деканом физико-математического вечернего факультета 
КазГУ, где проводились подготовка по четырем специальностям: 
«математика», «физика», «механика» и «прикладная математика». 
Кроме  того  за  эти  годы  я  неоднократно  замещал  обязанностей 
проректоров  университета  во  время  их  творческих  отпусков 
и  длительных  заграничных  командировок  и  шесть  раз  был 
ответственным  секретарем  приемной  комиссии  университета, 
первый раз в 1954 г. Активно участвовал в общественный жизнь 
университета: член и секретарь партийного бюро механико-ма-
тематического факультета; член партийного комитета уни вер си-
тета (неоднократно); член профсоюзного комитета университета; 
член ученого совета университета; член ученых советов математи-
ческого,  физического,  механико-математического  факультетов; 
председаль  многих  университетских  комиссии  по  проверке 
различных подразделений университета; член Совета стареишин. 
Я  в  1965  г.  защитил  кандидатскую  диссертацию  на  тему: 
«Различные  граничные  задачи  для  систем  дифференциальных 
урав нений  параболического  типа,  когда  характеристические 
урав нения  имеют  кратные  корни».  Мое  научное  направление 
свя зано  с  проблемами  уравнений  математической  физики,  в 
частности  решением  различных  граничных  задач  системы 
дифференциальных  уравнений  параболического  типа.  Мною 
опубликованы 30 научных и методических работ.
С 1994 г. по 2009г работал доцентом и профессором кафедры 
математического  анализа.  В  1998  году  мне  присвоено  звания 
профессор  КазНУ.  C  2009  года  по  настоящее  время  работаю 
про фессором  кафедры  дифференциальных  уравнений  и  теории 
управ ления.  Женат  и  имею  трех  сыновей  и  шестерых  внуков. 
Жена  –  Хисматуллина  Рашида  Хабибухьевна,  которая  более  50 
лет работала в университете на кафедре педагогики и психологии. 
Сын – Ни Олег Валентинович 1954 года рождения в 1976 году 
окончил механико-математический факультет, кандидат физико-
математических  наук.  В  настоящее  время  живет  в  США.  Сын 
–  Ни  Игорь  Валентинович  1957  года  рождения  в  1979  году 

Аманат
159
окончил механико-математический факультет. В настоящее время 
работает главным инженер-программистом Национальном Банке 
Республики  Казахстан.  Сын  –  Ни  Вадим  Валентинович  1963 
года рождения, в 1989 году окончил юридический факультет. В 
настоящее время живет в Германии. Внук Олег и внучка Людмила 
(дети  Олега)  окончили  университеты  в  США  и  работают. 
Внук  Андрей  (сын  Игоря)  окончил  механико-математический 
факультет, работает начальником отдела в Банке. Внучка Евгенья 
(дочь Игоря) – студентка 3 курса механико-математического фа-
культета. Внучки Эрика и Анита (дочери Вадима) учится в школе 
Германии. 
В основном все ректора нашего университета отличились де-
мократическим стилем руководства и продолжали лучшие тради-
ции заложенные у нас ведущими учеными.
Особо  хочу  выделить  работу  ректора  Джолдасбекова  Умир-
бека  Арслановича,  который  возглавил  университет  с  1970  г. 
по1986 г. Это был крупный ученый и талантливый организатор 
науки и высшего образования, который глубоко вникался во все 
сферы  деятельности  университета,  именно  он  впервые  поднял 
вопрос о научной организации труда в КазГУ, о необходимости 
логических  особенности  и  последовательности  изучения  раз-
личных дисциплини их содержания, о необходимости изученияи 
учета психологии студенческого возраста. Не случайно он при-
давал  большое  значение  научно-методическим  конференциям, 
опытам  работе  со  студентами,  которые  обеспечивали  реальный 
результат.Он  всегда  подчеркивал:  «Мы,  ректора,  проректора, 
деканы,  заведующими  кафедрами  и  все  преподаватели  созданы 
для студен тов. Не будет студентов и мы не нужны». Отсюда и его 
стремление строит всю работу в университете с учетом особено-
сти познавательной деятельности студентов, условий их жизни и 
вос питания; научно обосновать весь процесс подготовки специ-
алистов высшего образования в университете, включая дневное, 
вечернее и заочное обучение.
Мне  было  приятно  работать  в  составе  парткома  универси-
тета с Савицким Н.С., который затем долгие годы работал про-
ректором  по  воспитательной  работе  КазГУ.  Он  был  талантли-

Аманат
160
вым  организатором,  очень  ответственным,  внимательным  и 
доб рым  человеком.  В  его  кабинете  всегда  были  люди,  что-то 
об суждали, находили помощь, вместе решали неотложные воп-
росы,  особенно  относящимся  к  жизни  студентов.  В  частности, 
больщую  работу  он  провел  организовав,  опытных  кураторов  и 
преподаватели кафедры педагогики и психологии для составления 
«Памятки  куратора».  Был  создан  единый  политдень  в  учебных 
группах,  где  еженедельно  обсуждались  актуальные  проблемы 
как  внутригруппове,  так  и  внешние,  что  заметно  повысило 
воспитательную работу преподавателей со студентами. 
На мой взгляд первый в Казахстане физико-математический 
факультет  КазГУ  стал  колыбелью  просвещения  и  одним  из 
национальных  центров  образования  и  науки.  Эта  историческая 
миссия  актуальна  для  механико-математического  факультета 
и  ныне.  Факультет  с  честью  проходит  через  все  испытания  и 
остается одним из ведущих центров на   научных исследований 
и подготовки кадров по математике, механике и информатике в 
стране  и  постоянно  развивается.  В  последние  годы  наметилась 
устойчивая тенденция роста числа студентов. Увеличивается чис-
ло научно-исследовательских программ, создаются новые курсы 
по  самым  актуальным  направлениям  подготовки  специалистов, 
расширяется материальная база факультета. Студенты получают 
фундаментальное  образование  и  погружаются  в  научные 
исследования  по  избранным  ими  направлениям  современной 
математики,    механики  и  информатики.  Достижения  факуль-
тета  сегодня  стали  возможным  благодаря  энтузиазму  и  твор-
честву  нескольких  поколений  ученых,  работавших  и  рабо таю-
щих сегодня на факультете. Координацию научной деятель ности 
на 
факультете 
осуществляет 
Научно-исследовательский 
инс ти тут  механики  и  математики  (НИИ  ММ)  при  КазНУ.  
При факультете функционируют 2 специализированных диссер-
тационных совета по защите диссертаций на соискание ученой 
степени  доктора  наук.  Научная  работа  проводится  на  10  кафе-
драх  и  5  лабораториях  НИИ  ММ  по  различным  направлениям 
фундаментальных  и  прикладных  исследований.  Студенты 
активно  участвуют  в  научной  деятельности  и  общественной 

Аманат
жизни  факультета,  привлекаются  для  выполнения  научных 
проектов в НИИ ММ. 
Я  горжусь,  что  учился  и  всю  жизнь  работаю  в  Казахском 
Нацио нальном  университете  имени  аль  Фараби,  которая  является 
ведущим Вузом Казахстана, где всегда царит атмосфера творчества, 
взаимопонимания,  уважения  друг  к  другу  и  доброе  отношения  к 
людам.
У  коллектива  механико-математического  факультета  огром-
ные  планы  по  совершенствованию  процесса  обучения  и  даль-
нейшему  повышению  эффективности  научных  исследований 
в  соответствии  с  требованиями  времени.  Факультет  обладает 
достаточным  потенциалом,  чтобы  успешно  реализовать 
намеченные планы. Мы верим, что первый в Казахстане механико-
математический  факультет  будет  высоко  нести  свое  знамя  и 
навсегда останется Первым – в сердцах студентов, выпускников, 
сотрудников и преподавателей.

Аманат
162
ОСПАНОВ 
Серік Сәрсенғалиұлы 
 
Физика-математика 
ғылымдарының докторы,  
профессор
1939 ж. 26 сәуірде Батыс Қазақстан облысы Ақжайық ауданы 
Есенсай ауылында дүниеге келген. 
1956  ж.  С.М.  Киров  атындағы  ҚазМУ  физика-математика 
факультетінің математика бөліміне оқуға түсті. 1961 ж. универ-
ситетті  бітіргеннен  кейін  есептеу  техникасы  кафедрасының 
есептеу  машиналары  зертханасында  қалдырылып,  ары  қарайғы 
ғылыми-педагогикалық қызметі әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-мен 
байланысты болды.
1963-1965 жж. КСРО ғылым Академиясының Сібір бөлімінде 
машықтанудан өтті (Новосибирск қ.).
1972 ж. физика-математика ғылымдары бойынша экономика-
математикалық модельдерді қалыптастыру және анализ мәселесі 
бойынша кандидаттық диссертация қорғады; 1996 ж. – физика-
математика ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін алу үшін 
«Применение вычислительных средств математического модели-
рования и математических методов в экономических системах» 
тақырыбында диссертация қорғады.
1992-1996  жж.  ҚазМУ  доценті  бола  жүріп,  ҚР  экономи-
ка  Министрлігінің  экономика  және  нарықтық  қатынастар  ҒЗИ 
директорының ғылым жөніндегі орынбасары болып қызмет етті.
«Қазақ  КСР  халыққа  білім  беру  ісінің  үздігі»  белгісімен, 
Халықаралық  Кэмбридж  биографиялық  орталығының  күміс 
медалімен марапатталған.

Аманат
163
ТВОРЧЕСТВОЛЫҚ БІЛІКТІЛІК –  
АЗАТТЫҚ ҚОҒАМДА 
САПАЛЫ ӨМІР СҮРУДІҢ БАСТЫ КЕПІЛІ 
 
М
енің  әкем,  Оспанов  Сәрсенғали  Ұлы  Отан 
соғысына  қатысып,  1944  жылы  майдан-
да  бір  аяғын  жоғалтып,  мүгедек  болып 
елге  оралды.  Одан  кейін  25  жыл  бойы  Ақжайық 
өңірінде  партия-шаруашылық  жүйесінде  әртүрлі 
қызметтер атқарды. 1980 жылы 13 наурызда Батыс 
Қазақстанның  облыстық  «Приуралье»  газе тін де 
Өзбекстанның  соғыс  ардагері  Сарыбаевтың  өзінің 
майдандас досы Успанов Сәрсенғалиды 30 жыл бойы 
іздеп жүргені туралы материал жарық көрді. Әкем 
1944 жылы жараланып Чкалов қала сын дағы (қазіргі 
Оренбург) госпитальда емделген. Бар лық халықтың 
қабырғасын  қайыстырған  со ғыс  тан  кейінгі  қиын 
белестерді мен басымнан өткердім. 
Менің  мектептегі  өмірім  соғыстан  кейінгі  халықшаруа шы-
лығын  қалпына  келтіру,  ауылдық  жерлерде  жетіжылдық  және 
орта  мектептер  ашылу  жолдарына  тура  келді.  Ал  математикаға 
деген  қызығушылығыма  ұстаздарым  Б.  Ниетов  пен  Оралдың 
ауылшаруашылық академиясының доценті болып қызмет жасаған 
Х. Сағынаев сияқты ауыл мұғалімдері зор ықпал жасады. 
1956  жылы  мектепті  бітіріп,  арман  қуып  Алматыға  келдім, 
ҚазМУ-дың  физика-математика  факультетіне  түстім.  Сол 
кезеңдегі  есептеу  математика  кафедрасының  ашылуы,  оқу 
және  өндіріс  практикаларының  Мәскеу  және  Ташкент  орта-
лық та рында  ұйымдастырылуы,  алғашқы  компьютердік  бағдар-
ламалар  құрастыру  нәтижелері  ғылым  жолын  біржолата  таңда-
уыма  себепкер  болды.  Ғылым  әлеміне  аяқ  басып  1972  жылы 
К.А.  Багриновскийдің  жетекшілігімен  кандидаттық  диссерта-
ция қорғадым. Көп жылғы жүргізілген ғылыми-зерттеу жұ мыс-
тарының нәтижесі ретінде 1996 жылы экономикалық жүйелердегі 
дискреттік  оптимизациялау  есептерін  шығарудың  жаңа  әдісі 
құрастырылған докторлық диссертациямды аяқтадым.

Аманат
164
Қазақтың өткен замандағы зиялыларының кең даланың ұлы 
халқын  өнер-білімге  тарту  бағытында  айтқан  ұшқыр  ойлары, 
істеген абзал еңбектері ұшан теңіз екендігі бәрімізге тарихтан аян. 
Олардың басты мақсаты жас ұрпақты білім нәрімен сусындату, 
көңілі  сергек,  көкірегі  ояу  азаматтар  қалыптастыру  арқылы 
азаттық беретін қазақ қоғамын қалыптастыру болатын.
Қазақ зиялылары осы бағыттағы іс-шараларды іске асыратын 
басты күш – дұрыс білім жүйесін жолға қою деп есептеген.
Білім жүйесін олар мына екі принципке негіздеген.
Біріншісі,  мемлекеттен  алған  білімдік-танымдық  мағұлмат-
тарды өздігінен оқу арқылы жүйеге келтіріп, жетілдіру;
Екіншісі, сол білгенін ел өмірімен салыстырып, оның тілек-тала-
бына бағындыра білу, соған орайластыра іс-қимыл жасауға бейімделу.
Қазақ  халқының  саяси-қоғамдық,  әдеби  және  мәдени  өмі-
рінде,  тәуелсіздік  жолындағы  күресте  жетекші  рөл  атқарған 
қайраткерлердің бірі Ахмет Байтұрсынұлы ұлттық ояну дәуірінің 
ұраншысы  болғаны  белгілі.  Ол  кісі  қалың  ұйқыда  жатқан 
қазақ  қауымының  ой-санасын  ояту  мен  тәуелсіздік  жолындағы 
күрестің  ара-қатынасының  байланысы  жөнінде  мынандай  пікір 
тұжырымдаған  болатын:  «Халықтың  кемелденуі  үшін,  ең  ал-
дымен,  азатттық  пен  білім  керек.  Біз  елді  түзетуді  бала  оқыту 
ісін  түзетуден  бастауымыз  керек.  Мектептің  жаны  –  мұғалім. 
Мұғалім қандай болса, мектеп һәм сондай болмақшы». Оқусыз 
халық қанша бай болса да, біраз жылдардан кейін оның байлығы 
өнерлі  халықтардың  қолына  өтпекші.  Білім  –  таусылмайтын 
қазына,  сарқылмайтын  бай  болуға  кәсіп  керек.  Байлық  күшті 
болуға бірлік керек. Қазіргі кезде елімізде жүргізіліп жатқан білім 
мен  ғылым  негізінде  елді  индустриялық-инновациялық  дамыту 
стратегиясы А. Байтұрсынұлының жоғарыда келтірілген тарихи 
қағида-армандарымен сабақтас сипатта.
Ел Президенті Н.Назарбаев ҚазҰУ-дың 75 жылдық мерейтой-
ын мерекелеуде оқыған «Қазақстан дағдарыстан кейінгі дүниеде: 
Болашаққа  интеллектуалдық  секіріс»  тақырыбындағы  актілік 
дәрісінде айтылған «Интеллектуалдық ұлт – 2020» атты ұлттық 
жобасында  «интеллектуалдық  ұлт  дегеніміз  ғылымды  дамыту 
және елдің ғылыми потенциалын көтеру. Ғылым инновациялық 
экономиканың негізі болуы тиіс» – деген болатын. 
Ғаламдық нарықта ақпарат, білім және ғылым нарықтық та-

Аманат
165
уарлар мен қызметтерге айналды. Олар экономиканың сұраныс 
және  ұсыныс  заңдарына  сәйкес  сатылып,  өндірілетін  бол-
ды.  Мұндай  ерекше  игіліктерді  өндіру,  тарату  және  тұтыну 
процестерін  тауар  айналым  сұлбасы  арқылы  таза  пайда  табу 
интеллектуалдық инфрақұрылым және кәсіби мамандандырылған 
еңбек нарықтарын қалыптастыруды қажет етеді. 
Инновациялық тауарлардың нарықта айналуының өзіндік ерек-
шеліктері  және  өзгермелі  қиындықтары  туындайды.  Атақты  эко-
номист Адам Смиттің айтуынша «үлкен еңбек пен уақыт жоғалту 
арқылы білім алған адамды ең қымбат машинаның біреуіне теңеу-
ге болады». Мысалы, алғашқы ақпарат – инновациялық жаңа өкіл, 
оны өндіру қымбатқа түседі. Ал оның көшірмелерінің құны алғаш-
қысына қарағанда арзандай береді. Сол сияқты, білім мен ғылымның 
желілік  жүйе  арқылы  әлемге  кедергісіз  таралуына  байланысты, 
инновациялық  нарықтың  табыстары  орнықсыз  келеді.  Әлем дік 
кеңістікте желілік экономикалық процестердің күшеюінің әсерінен 
ғылым-білімнің желілік нарықтарының ауқымы кең етек жаюда. 
Индустриялық өнеркәсіптің жаңа салаларын дамыту, оларды 
экономикалық  саясаттың  басымдықтар  қатарына  енгізу  білімге 
бөлінетін  инвестициялардың  қоғамдық  және  жеке  пайдалық 
тиімділігін зерттеуді қажет етеді.
Білім  беруді  оқытып-үйретудегі  ғылымның  теориялық  және 
қолданбалы салаларын дамыту үшін бөлінетін инвестициялардың 
қайтарымын бағалау, экономиканың болашақтағы даму тиімділігі 
еңбек  өнімділігінің  көтерілуі  арқылы  бағалануы  тиісті.  Ол 
инвестициялардың  таратылу  ауқымы  мен  оның  экономикалық 
іскерлік белсенділігі туралы мәліметті қажет етеді.
Білім  өндіру  дегеніміз  адамның  осы  сәтке  дейінгі  өзіне 
белгісіз  болып  келген  нәрсені  біліп  үйрену  үрдісі.  Ол  нәрсе 
белгілі болғанмен үйренген адамға жаңалық болады. Сондықтан 
білімді өндіру деген түсінік жаңалық ашу, тарату, хабарлау сияқты 
ұғымдардың кеңейтілген мағынасын береді.
Сол  жағдайда  білім  беру  саласын  экономикалық  іс-әрекет 
түрінде қарауға болады және білім экономикасының тиімділігін 
инвестициялардың  қайтарылымдылығы  тұрғысынан  бағалауға 
және  талдауға  мүмкіндік  туады.  Білім  өндіру  тек  адамдардың 
игілігі емес, ол – қоғамдық пайда әкелетін ресурс. Жоғары ма-
манды  жұмыс  күштері,  яғни  мұғалімдердің  жетіспеуінен  неме-

Аманат
166
се  мемлекеттік  саясатқа  байланысты  білімнің  кейбір  түрлерін 
дамытуға шектемелер де қойылады.
Технологияның  қарқынды  дамуы  білім  өндірісі  бағытының 
жиі өзгеруі себептерінің бірі. Мұндай өзгерістер еңбек нарығында 
қара  күш  еңбегінен  гөрі,  ақыл-ой  еңбегіне  сұранысты  арттыра-
ды  да,  еңбек  өнімділігін  көтеру  арқылы  экономикалық  өсудің 
қарқынын жоғарлатады.
Кез  келген  экономикалық  игілік  сияқты,  білім  де  тара-
ту  мен  тұтыну  үшін  өндіріледі,  оның  құндылығы  басқаларға 
қажеттілігіне  байланысты.  Оқу  жүйесі  өндірілген  білімді  оның 
тұтынушыларына таратады. Білімді өндіру, тарату және тұтыну 
үрдісінде  үш  түрлі  экономикалық  агенттер  қатысады.  Олар: 
ғалымдар, оқытушылар және оқушылар (үйренушілер). Ғалымдар 
мен оқытушыларды да әр уақытта жаңа білімнің тұтынушылары 
ретінде оқушылар қатарына қосуға болады.
Ғылым секторы нашар дамыған жерде білім беру, оқыту сек-
торы да бәсекелестік деңгейіне көтеріле алмайды. Шала сауатты 
ұстаз білімді, білікті шәкірт даярлай алмайды. 
Ашық  экономика  жағдайында  білім  мен  халықтың  сапасы 
–  халықаралық  игіліктер.  Іргелі  пәндер  халықаралық  деңгейде 
көпшіліктік  игіліктер  болғандықтан  интернет  жүйесі  арқылы 
шекарадан  сырт  жаққа  таратылып  тұтыныста  пайдаланыла 
береді. Әрине, әрбір қоғам бірінші кезекте халықтың әлеуметтік, 
экономикалық қажеттіліктерін биосфералық (су, ауа және тағам) 
ресурстары арқылы қанағаттандыруға мәжбүр. 
Халықтың  әл-ауқатын  ұзақ  мерзім  аралығында  жоғарғы 
қарқынмен көтеру мақсаты коммуникациялық индустриялық тех-
нологияларға  негізделген.  Творчестволық  эконмиканың  артық-
шылығы  өндірісте  материалдық,  табиғи  ресурстардың  көле-
мін  пайдалануды  төмендетіп,  интеллектуалдық,  творчество лық 
ресурстардың  үлесін  көтеру  арқылы  қоғамның  экономикалық 
сұраныстарын, қажеттіліктерін қанағаттандыру.
Творчестволық  мамандар  инновациялық  өнімдерін  бір  уақыт 
аралығында бірнеше жобаларға енгізіп жұмыс жасауына мүм кіндігі 
бар.  Жаһандану  кеңістігінде  нновациялық  өкілдерді  ин тел лек-
туалдық меншіктік құқықтар арқылы қорғау күрделі мә селе лердің 
бірі, ол мемлекеттің құқық қорғау мекемелерінің үле сіндегі мәселе.
Инновациялық  даму  заманында  творчестваның  потенциалы 
(мүм кіндігі) негізгі инвестициялық капиталдардың біріне айналды.

Аманат
167
ХХ  ғасырдың  ортасынан  бастап  дамыған  қоғамда  индус трия-
лық  қызметтердің  ғылыми-зерттеу  секторы,  дизайн,  қаржы  және 
ақпараттық технологиялар сияқты салалары белсенді табыс көздеріне 
айнала бастады. Осыған орай, нарықтағы бәсеке лестіктер иннова-
циялар, диверсификациялар және материалдық емес құндылықтар 
сияқты экономикалық активтер арқылы бағалана бастады.
Адам  капиталының  творчесвалық  жетістіктері  өндіріс  фак-
тор ларының өнімділігін еселеп көрсететін бәсекелік көрсеткішке 
(индикаторына) айналды. Еңбек ресурстарына кететін инвестици-
ялар мен еңбек өнім ділігін сандық көрсеткіштер бойынша салы-
стыру адам ка пита лының экономикадағы және бизнестегі құнын 
иннова циялық  білкітілігі  арқылы  бағалауға  мүмкіндік  туғызды. 
Адам капиталы әркімнің «ішіндегі» интеллектуалдық ре сурстар 
жиынтығы, ал қаржылық және материалдық ресурстар «сыртқы» 
экономикалық ресурстар. 
Индустриялдық  жоғары  дамыған  қоғамда  кез  келген 
адам  интеллектуалдық  («ішкі»)  капиталын  нарықтық  және 
қоғамдық  сұранысқа  сәйкес  сыртқы  капиталға  айналдыруына 
мүмкіндік  туындайды.  Индустриалды-инновациялық  экономи-
када өндірілетін және тұтынатын ақпараттың жоғарғы техноло-
гиялардан бастап күнде лікті тұрмыста пайдаланылатын тауарлар 
мен қызметтердің барлығы да творчестволық игіліктер.
Қоғамның творчестволық ресурстарын стратегиялық дамыту 
халықтың  әл-ауқатының  болашақта  орнықты  көтерілуінің  алғы 
шарттарының бірі екендігі күмәнсіз.
Сөз  соңында  жастарға  айтарым,  қаншама  мыңжылдықтар 
белестерінен өткен, қазіргі кезде жаңа әлемдегі Қазақ мемлекеті 
атымен әлемдеп ең озық елдермен иық теңестірген халқымыздың 
ұрпақтарын  тәрбиелейтін  рухани  құндылықтарымызды  сақтай 
біліңіздер. Қазақтың тәлім-тәрбиелік негізі бай, терең мағыналы 
мұралары  әлемдік  педагогикалық  көзқарастар  жүйесін  де  бай-
ыта  түсетіні  ақиқат.  Бұл  орайда,  Қазақстан  Республикасының 
Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың ұлттық-отан шыл-
дық  бағдарлы  сөздері  ұлы  даналарымызды  ұлықтау  арқылы  өз 
бағытымыздан адаспайтынымызды дәлелдей түседі: «Бабаларын 
қалтқысыз  қастерлей  алған  халық  балаларының  болашағын 
да  қапысыз  қамдай  алмақ.  …  Салтанаты  жарасқан  қаласы  бар, 
байтағы ұшан – теңіз даласы бар, аруақ қолдаған бабасы бар ел 
екенімізді мақтан етейік!».

Аманат
168

жүктеу/скачать 3,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: