Жауапты редакторлар: ҚР ҰҒА академигі, филология ғылымдарының докторы, профессор Р. Сыздық
жүктеу/скачать 3,26 Mb. Pdf көрінісі
|
| ЕМЛЕ ӨЗГЕРІСІНЕ
Емлені түзу жолға қою үшін алдымен дыбыс таңбаларын ғылым жолымен жүйелеп алуымыз керек. Тілдің (сөздің) дыбысталуына (естілуіне) қатысатын мүшелер: өкпе, кеңірдек, көмекей, мұрын, ауыз, тіл, таңдай, тіс, ерін. Осылардың бірнешеуінің қатысына қарай естілетін дыбыс түрліше болады. Сол мүшелердің қатынасына (артикуляция) қарап дыбы- старды жүйелеуіміз, дыбыстардың таңбаларын жүйелеу – əрине, ғылым жолы. Сол ғылым жолын қолданып, белгілі заңдарға сүйенсек, тілімізді де бұзбаймыз, емлеміз де баянды болады. Дыбыс- тың мүшелердің қатысуынан құрылыс (физиологические) естілу (акустические) белгілері туады. Артикуляция – дыбыстардың жүгені болса, мына соңғы екі белгі ноқтасы деуге сияды. Осы негіздерге сүйеніп, дыбыстарды жүйелесек, дауыс- ты, дауыссыз деген екі-ақ жүйесі барын көреміз. Дауысты дыбыстарды мүшелердің қатысуына, құрылыс, естілу белгілеріне қарап салыстырсақ, мына ретте болады: артқы орта алдыңғы реті жоғары демесін ы и і еріннің қатысы жоқ орта демесін е нелабиа- лизованные төменгі демесін а ə жоғарғы демесін у ү ұ еріннің қатысы бар орта демесін о ө лабиализо- ванные төменгі демесін Бұл негізге қарағанда, біздің дыбыс таңбаларымызда жарты дауысты деген жоқ болады. 200 201 Əріптерді жеке-жеке атағанда, дауыс шығарып тұрған таңбалар, жазуға келгенде дауысынан айырылып қалып, ұу, үу -мен астарлануы орынсыз-ақ, бір басқа екі бөрік кигізген сықылды болады. Сондықтан менің ойымша, «сұу», «бұу», «тұу» – «су», «бу», «ту» болып жазылсын. Ережеде: 1) дау- ыссыз дыбыстардың алды, артынан киісе, созылып айтыла- ды. Мысалы: умақ, шумақ. жүктеу/скачать 3,26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|