Жеңіл уровень Жіктік жалғауларының даму ерекшелігі
- сұрақ Қазақ тіліндегі дауыссыз дыбыстар сәйкестігі
жүктеу/скачать 54,99 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 7. Қазақ тіліндегі сингармонизм заңдылығының даму ерекшелігі.
| 6 - сұрақ
Қазақ тіліндегі дауыссыз дыбыстар сәйкестігі Дауыссыз дыбыстардың келісімі – қазақ тілі грамматикасының маңызды аспектілерінің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер семьясына жатады және дауыссыз дыбыстарды үйлестірудің белгілі бір ережелеріне ие. Қазақ тіліндегі дауыссыз дыбыстың негізгі ережелерінің бірі – соңғы дауыссыз дыбыс ережесі. Қазақ тіліндегі сөздер мен сөз тіркестерінде өзінен кейінгі дыбыстарға байланысты соңғы дауыссыз дыбыстар келеді. Дауыссыз дыбыстан кейін дауысты дыбыс немесе «т» дыбысы келсе, дауыссыз дыбыс жұмсақ болып шығады. Мысалы: - көтеру (ұлғайту) - «у» дауысты дыбысының алдындағы жұмсақ «т» дыбыстары; - көздер (көздер) – «д» дауыссыз дыбысының алдындағы жұмсақ «з» дыбыстары; - алдым (алдым) - дауыссыз «м» дыбысының алдында жұмсақ «д» дыбысы естіледі. Сонымен қатар, дауыссыз дыбыстардың дауыстылық пен кеңірдекте сәйкес келетін жағдайлары бар. Дауыссыз дыбыстан кейін күңгірт дауыссыз дыбыс келсе, алдыңғы дауыссыз дыбыс та күңгірт естіледі. Дауыссыз дыбыстан кейін дауысты дауыссыз дыбыс естілсе, алдыңғы дауыссыз дыбыс та дауысты болып шығады. Мысалы: - кітаптар - күңгірт «т» алдында күңгірт «п» дыбысы;
Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні бар демекші, қазақ тіліндегі сөздердің дұрыс айтылуы мен жазылуының маңызды аспектісі – дауыссыз дыбыстардың келісімі. Дауыссыз дыбыстардың дұрыс келісімі сөйлеушіге түсінуге және басқа ана тілінде сөйлейтіндерге оңайырақ түсінуге көмектеседі. 7. Қазақ тіліндегі сингармонизм заңдылығының даму ерекшелігі. Сингармонизм заңдылығын зеріттеуді алғаш миссионер ғалымдар бастаған . И.Ильминский зеріттеуінде жуан ,жіңішке деп бөліп қарастырған . Осы бір зеріттеуден бастау алып ары қарай Радлов зеріттейді. Одан кейінгі даму жолын А.Байтұрсынұлы жалғастырады. Бірақ сингармонизм деген терминді қолданбайды . Ол кісі қазақта екі түрлі сөз бар ,бірі жуан екіншісі жіңішке дейді. Және дауысты дыбыспен қатар дауыссыздар да үндестікте маңызы бар екенін айтқан. Сөз ішінде дыбыстар қалай байланысатынынын,қандай дыбыс болары туралы сөз қозғайды .Алғаш үндесімді қазақ фонологиясында закон (заң) ретінде қарастырады .Себебі қазақ тілінде бір сөзде жуан әрі жіңішке әріптер болмайды деген еді. Осылайша қазақ фонологиясының даму жолы А.Байтұрсынұлынан басталатынын байқаймыз . Бұдан кейінгі зерттеулерде сигармонизмнің Ахмет берген түсініктемесінен әрі аспаған .Х.Досмұхаметұлының айтуынша "-қазақтың төл сөздерінде ,еш кірмесіз сөздерде жуан мен жіңішке дыбыстар бірге болмайды" дейді. Бірақ үндестік заңы турасында ,сингармонизм анықтамасында ауытқу жасаған Ә.Жүнісбек болды .Яғни үндесім бұл сөздің тұтас біркелкі болуы деген тұжырым жасалды.Егер бұлай болса буын мен түбір қосымшалары алдыңғы бірлікке қарап үндеспейді деген анықтама шығады. Осы себепті сөз әуез тұрқына қарай жасалады ,буынның үндесуі сингармонизм деген боламыз.Бұл ұстаным бертін келе қалыптасты .Дауысты мен дауыссыз дыбыста үндесімге қатысады ,бірақ тембр ге бағынатын ереже. Сингармонизм бұл түркі тіліне тән құбылыс. жүктеу/скачать 54,99 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|