Жеңіл уровень Жіктік жалғауларының даму ерекшелігі
Қазақ тіліндегі екпін, буынның қалыптасу даму тарихы
жүктеу/скачать 54,99 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 11. Жазудың маңызы мен қызметі
| 10. Қазақ тіліндегі екпін, буынның қалыптасу даму тарихы
Қазақ тілінде екпін мен буынның қалыптасу және даму тарихы сонау көне замандардан басталады. Қазақ тілі түркі тілдерінің семьясына жатады және екпін мен буынды ұйымдастыруда өзіндік ерекшеліктері бар. Біріншіден, қазақ тілінің тарихи дамуында екпін мен силлабикалық құрылым тілдің қалыптасып, жетілу процесінде маңызды рөл атқарғанын айта кеткен жөн. Ертеде қазақ тілі ауызша болған, ұрпақтан-ұрпаққа ауызша жеткен. Буын құрылымы мен екпін сөздер мен сөз тіркестерінің мағынасын түсінуге және жеткізуге ықпал етті.19 ғасырдағы қазақ жазба тілінің даму процесінде алғашқы жазба мәтіндер пайда болып, онда буын мен екпін маңызды рөл атқара бастады. Жазудың енгізілуі тілдің, соның ішінде екпін мен буын құрылымының стандартталуына және реттелуіне ықпал етті.Айта кетерлігі, қазақ тілінде екпін әдетте сөздің соңғы буынына түседі. Дегенмен, екпін сөздің фонетикалық және морфологиялық ерекшеліктеріне байланысты соңғы буынға немесе басқа буынға түсетін ерекше жағдайлар бар.Қазақ тілінің буындық құрылымының да өзіндік ерекшеліктері бар. Қазақ тілінде буын әдетте бір немесе екі дауысты дыбыстан тұрады және буынның басында немесе соңында дауыссыз дыбыс болуы мүмкін. Қазақ тілінде буыны дауысты дыбысқа аяқталатын ашық буын, буыны дауыссыз дыбысқа аяқталатын тұйық буындар бар.Қазіргі қазақ тілі дамуын жалғастыруда, екпін мен буындық құрылым тілдің маңызды аспектілері болып қала береді. Олар сөздер мен сөз тіркестерінің мағынасын анықтауға көмектеседі, сонымен қатар тілді дұрыс айту мен түсінуді жеңілдетеді. Қорыта айтқанда, қазақ тіліндегі екпін мен буынның қалыптасу және даму тарихы оның эволюциясымен, нормалану процесімен тығыз байланысты. Қазақ тіліндегі сөздер мен сөз тіркестерінің дұрыс айтылуында, мағынасын түсінуде, жеткізуде екпін мен буын құрылымының маңызы зор. 11. Жазудың маңызы мен қызметі Жер бетін мекен еткен адамдар сан түрлі қабілеттерге ие болды. Ол қабілеттердің ішіндегі ең бастысы ретінде қарым-қатынасты айтсақ болады. Әуелі адамдар бір-бірімен тек ауызша қарым-қатынас орната білді. Кейіннен ауызша қарым-қатынастың уақыт пен кеңістікте шектеулі екендігі түсінікті болды. Яғни, адамдардың бір-біріне айтқан сөздері уақыт өте ұмытыла бастағандықтан, жаңа қарым-қатынас түрін ойлап тапқысы келді. Кейіннен адамдар бір-біріне түрлі заттармен белгілер арқылы өздерінің жүріп өткен жерлерін сипаттап отырды. Алайда, бұл әдіс те өз пайдасын қатты бермеді. Уақыт өте келе адамның санасы жетіліп, өз ойындағы ақпаратын таңбалап жазып жеткізетін болды. Осылайша, жер бетінде жазу үрдісі пайда болды. Жазу немесе жазбаша байланыс адамзаттың өмірін айтарлықтай жеңілдетті. Адамдар кез келген нәрсені жазу арқылы ойындағы ақпаратын бүкпесіз толық жеткізе алатын деңгейге жетті. Сонымен бірге, жазудың арқасында уақыт пен кеңістіктегі шексіз мүмкіндіктерге ие болды. Оған ерте замандағы көне түркі жазба ескерткіштерінің әлі күнге дейін сақталғандығы айқын дәлел болады. Жалпы, жазудың адамзатқа тигізген пайдасы өте көп. Біріншіден, кез келген ақпарат жадымызда жақсы сақталуы үшін оны жазып алып, жаттау қажет. Екіншіден, жазу арқылы адам өз ойын толық ашып жеткізе алады. Осы тұста Ахмет Байтұрсынұлы «Біздің заман — жазу заманы: жазумен тілдесу ауызбен сөйлесуге қарағанда бір саты жоғары дәрежеге жетті»-деп жазудың құндылығын ерекше бағалаған. Үшіншіден, жазу кез келген тілдің өзіндік сырын һәм грамматикалық ерекшеліктерін ашып көрсетеді. Мысалы, араб тілінің жазбасы түрлі ою-өрнектермен көмкерілген әсем көрініске ұқсайды. Бұл жазу тәсілінде дауысты дыбыстар арнайы харакаттармен белгіленеді. Араб жазбасының тағы бір ерекшелігі ретінде оңнан солға қарай жазылып, оқылуын айтуға болады. Сонымен қатар, шығыс тілдері ішінде қытай иероглифтері жоғарыдан төмен қарай жазылған. Ал қазақ тілінің жазбасы кириллдік графикаға негізделген. Кириллдік жазбаның түп негізі грек әліпбиінен бастау алады. Қазіргі таңда ТМД елдері арасында кеңінен таралған бұл жазу тәсілі қазақ тілінен де көрініс тапқан. Күні бүгінге дейін жазудың жалпы есеппен тоғыз түрлі қызметі бәрімізге мәлім. Жазудың әлеуметтік, тілді жүйелеу, ойлау қызметі және сол ойды жарыққа шығару, есте сақтау, тілдерді танумен қатар оларды бір дағдымен ұстануға арналған қызметтері бар. Оның тағы бір ерекше міндеттеріне мәдениетті сақтау мен қарым-қатынас орнату түрлері жатады. Жалпы, жазудың адамзатқа тигізген пайдасы орасан зор. Жазудың арқасында қазақ жерін мекендеген түркі халықтарының «Орхон-Енисей» сынды көне түркі жазба ескерткіштерімен таныс болдық. Кейіннен ата-бабаларымыздың бүгінгі заманға жазып қалдырған мыңдаған туындыларын оқып шығып, қалам құдіретінің шексіз екенін түсіндік. жүктеу/скачать 54,99 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|