Жеке жазылушылар үшін 65367 1 жылға 3083,04 3274,80 3427,68 Мекемелер мен ұйымдар үшін

АНА ТІЛІ

7

№2 (1312) 

14 – 20 қаңтар

2016 жыл

АЛТЫ АЛАШТЫҢ АРДАҒЫ 

мады. 1937 жылы 27 қыркүйекте КСРО 

Жоғарғы соты әскери алқасы «кеңеске 

қарсы күресті, террористік орталықпен 

байланысты болды» деген негізсіз себеп-

термен үкім шығарып, қазақтың аяулы 

ұлы ату жа засына кесті. Араға елу екі жыл 

салып қана КСРО Жоғарғы сотының 

қаулысы бо йынша әрекетінде қылмыс 

құрамы жоқ болғандықтан ақталды. 

«К Ш БАСТАҒАН ЕРІМІЗ!»

лихан ұлт алдындағы парызын 

жеріне жеткізе орындай білді. Халқы үшін 

басын қауіп-қатерге тіге білген, аяғында 

осы жолда  мірін қиған ардақтымызға 

біз, туған елі қандай құрмет к рсете 

алдық? Түк істей алмадық дей алмаймыз. 

Ұлт к семінің атында елді мекен, к ше, 

ескерткіштер бар.  сіресе, Тәуелсіздікке 

қ о л ы м ы з   ж е т к е н н е н   к е й і н   А л а ш 

ардақтыларының, онда да  лихан есімі 

жиі ауызға алынатын болды. Дегенмен де, 

мұның бәрі аздық етеді. «Қазақққа қызмет 

қылмай қоймаймын» деген және осы с зін 

іс жүзінде дәлелдей білген тұғырлы тұлғаға 

құрметтің қанша түрін к рсетсек те артық 

болмайды. Олай болса бұл ж нінде к птің 

к ңілінен шығатын ұсыныстар айтып 

жүрген Алаш ғылыми-зерттеу институты-

нын директоры Сұлтанхан Аққұлұлының 

айтқандары құптарлық. Алаш автономия-

сы құрылғанда оның астанасы ретінде 

Семей қаласы таңдалғаны белгілі. Демек, 

Семей қаласына Алаш атауын беру  те 

орынды. Алматы қаласындағы Қазақ 

ұлттық аграрлық университетіне  лихан 

Б кейхан есімін беру де қолдарлық 

ұсыныс. Қазақтың елордасында  лихан 

атындағы к ше мен мұндалап, еңселі 

ескерткіші бой к терсе ұлтымыз үшін 

мерей емес пе? Кезінде ол тұрған елді ме-

кендерге ескерткіш тақта орнату, Мәскеу 

қаласындағы зиратынан топырақ алып, 

Ұлттық пантеонға әкеліп қою да қолдан 

келетін іс деп білеміз. Біздің бұларға 

қосарымыз  лекең туралы деректі ки-

жүретін оқытушылар мынау отырған. 

Бұрынғы келгендеріңізге дидарыңызды 

к рсетпей жауып қойған да уақыт болып 

еді. Жүзқаралардан қорқып біз де бүйтіп 

к рініп алдыңыздан шыға алмаушы едік. 

Құдай бізді бүйтіп қарсы алуға жеткізді. Біз 

оқытушылар пікіріңізді жайып, еліңізді 

тірілтуге даярмыз! Жаса, біздің биік бас-

шымыз! Сізді к румен  зімізді бақытты 

санаймыз!». 

 Жастар атынан Сұлтанмахмұт Т рай-

ғыров құттықтайды: 

К ш бастаған еріміз!

Қуанышта еліңіз. 

Т беміз к кке жеткендей, 

К кіректен бүгін кеткендей, 

 Сізді к ріп шеріміз. 

Еліңіздің бұл шағын. 

Алаш туын һәм бағып,

К бен к ріп т ленді 

 К птен бергі теріңіз. 

Алаш туын қолға алған 

Қараңғыда жол салған

Арыстаным келіңіз!

Сол жиында Жүсіпбек Аймауытов 

жүрекжарды лебізін білдірген: 

«Қараңғыдан қан жылап қаңғырған 

күнде басыңды Алаш жолына құрбан қыл-

ған ағамыз, асқар тауымыз. Сізді к рген дегі 

жүректің қуанышын тіл айтып жеткізерлік 

емес.  мірің, жүрген жолың біз – інілеріңе 

ж а ғ ы п   қ о й ғ а н   ш а м ш ы р а қ !   Ж а с а с ы н 

сүйреген Алашың! Жаса сабазым!». 

Қазақтың ардақты перзенті Ахаң да – 

Ахмет Байтұрсынұлы да кезінде  лиханға 

де ген ықыласын  лең жолдарымен білдір-

ген: 

Қырағы, қия жазбас, сұңқарым-ай!

Қажымас қашық жолға, тұлпарым-ай!

Үйілген  лексені  рге сүйреп, 

Шығармақ қыр басына, іңкәрім-ай!

Жарқырап жақсылықтың 

таңы атпай тұр, 

Түнерген тебемізден бұлт арылмай.

К к етті, к н терілі, к ніп қалған,

Сықса да шыдай беру – жұрт жарылмай.

Кім біліп, ер еңбегін сезіп жатыр?

Кім шыдап, жолдастыққа т зіп жатыр? 

Сасық ми, салқын жүрек санасыздар 

Алаңсыз ақ малтасын езіп жатыр.

Сынайтын, жақсы мекен 

жаманды  лшеп,

Құлдықтың қолдарында кезі жатыр.

Кешегі кеңшілікте керек қылған 

Бостандық болмаған соң безіп жатыр.

Айтқанмен таусылар ма оны-мұны?

Талайдың таңдамалы түпкі сыры: 

Жанасқан шын к ңілмен 

жақындық аз — 

К бінің іші салқын, сырты-ақ жылы.

Ақшаға абыройын, арын сатып, 

Азған жұрт, адамшылық қалмай сыны. 

Жаны ашып, жақын үшін қайғырар ма,

Жаны – мал, жақыны – мал, 

малдың құлы?!

Басқа күн туғанда, тыныш  мір сүруге 

мүмкіндік болмағанда  лиханның елден 

безіп, шетел асып кетуге де жағдайы бар 

еді ғой. Бірақ олай істемеді. Нені бол-

са да елімен бірге к ргенді жан санады. 

Алаш қайраткері Қошке Кемеңгерұлы 

1924 жылы Мәскеуден шыққан «Қазақ 

тарихы» очеркінде былай дейді: «басқа 

жұрттардың басшылары тым-тырақай бо-

лып шет патшалықтарға шығып кеткенінде 

лиханның қоныс аудармай қалуы да – елін 

сүйгендікке дәлел».  лиханның халқы үшін 

мірін де құрбан етуге әзір екендігіне тағы 

бір мысал. 1915 жылы Кәкітай Ысқақұлына 

арнайы жазғанында былай деген екен: 

«Януар басында 1906-ыншы жылы Кереку-

ден Семейге баруға шыққан мені ұстасын 

деген Семейге хабар келген. Марқұм Омар-

бек пен Кәкітай һәм  зге аты теріс достар 

мені қашыртпақ болып, маған қарсы үш 

атпен «Б»-ны жіберген. Бұл мен ұсталған 

Тұзқалаға бір к ш қана жетпей, ұсталғанды 

есітіп, кейін қайтты. Бірақ ол күні мен «Б-

ға» жолықсам да, қашпақ емеспін. Егер мен 

онда қашсам, қырға отряд шығып, қазақты 

қор қылмай ма?

Мені Тұзқалада күзетке алып, қарауыл-

жазбасында былай дейді: « лиханның 

қазақ еліне істеген тарихы қызметі: 

әдеби тіл тууына себеп болды. Бұдан 

былай татардан іргесін салған қазақ 

ұлты туды».  лихан қазақ тілін ерекше 

қадірледі. Оның бай, бейнелі, оралым-

ды тіл екенін атап  тті. «Түрік затты 

халықта біздің қазақтай бір жерде тізе 

қосып қалың отырған ел жоқ. Біздің 

тілді біздің қазақ жерін араламаған 

мұсылман бауырымыз қайдан білсін, 

біз кітап жазып, журнал, газет шығара 

бастағанымыз осы үш-т рт жылдың 

ғ а н а   а р а с ы н д а .   А н ы қ   т ү р і к   з а т т ы 

халық тілі біздің қазақта» деп жазды 

«Мұсылман съезі» мақаласында. 

 Алқалы басқосуларда ұлт тілінің 

зекті мәселелерін де тілге тиек етіп, 

згелердің назарын аудартып отыр-

ды. 1905 жылы қарашада Ресейдің 

жергілікті және қалалық қайраткерінің 

Мәскеудегі съезінде с йлеген с зінде 

«Ана тілін еркін қолдану қазақтардың 

таяу арадағы мұқтажы, с з бостандығы 

әсіресе алдағы сайлау науқанына 

қажет» дейді. 

лиханды экономист, тарихшы, эт-

нограф... деумен қатар әдебиеттанушы 

деп те нық сеніммен айта аламыз. Ол 

Абай, Шәкәрім, Міржақып, Жүсіпбек 

шығармаларын насихаттаушы болды. 

Абайтанудың негізін қалаушы десек те 

қателеспеспіз. Ақын шығармаларын 

зерттеп, жоғары баға берді: «Абай, оның 

з  леңдерінен к рініп отырғандай, 

теңдессіз поэтикалық күшке ие бола-

тын және қазақ халқы оны орынды 

мақтан тұтты. Қазақта халықтың рухани 

шығармашылығын Абайдай кең таныта 

білген ақыны болған емес. Оның жылдың 

т рт мезгіліне (к ктем, жаз, күз, қыс) 

арнаған тамаша  леңдерін Еуропаның 

атақты ақындары да мақтан ете алар еді» 

деп жазды. Абайға, оның еңбектеріне де-

ген құрметті мына жағдайдан да аңғарар 

едік. 1906 жылы 9 қаңтарда Кереуде 

тұтқындалғанда тәркіленген портфелінде 

Абай  леңдерінің қолжазбасы барын, 

соны сақтауды  тінеді. 

Негізгі  лихан Құнанбай әулетімен 

ж а қ ы н   а р а л а с қ а н .   К ә к і т а й   д ү н и е 

салғанда «Қазақ» газетінде ол туралы 

мақала да жазды. «Кәкітайдың әкесі 

Ысқақ ақын Абайдың інісі. Кәкітайды 

жасынан сүйіп, Абай қасына ертіп 

баулыған. Абай қасында жүріп, школ 

к рмей, Кәкітай орысша жаза да, оқи 

да білген. Абай білетін Европа жазу-

шыларымен Кәкітай да таныс оқыған 

еді. Ыждағаттылық арқасында с зге 

ұста болды. Топта орысша с йлеуге 

қысылмайтын. С з білетін еді» деп 

келеді де одан әрі «Мен Семейде абақты 

борышымды күтіп жүргенде Шәкәрім, 

Кәкітай, Тұрағұл әдейі қалаға келіп, 

тағы да біраз күн к ңіл к теріп, шат 

болған едік. Мен абақтыда жатқанымда 

осылар тағы келіп амандасқан. «Бұған 

зге қазақ жарамады-ау деймін» дейді. 

Мұның бәрі  лиханның Абайдың ба-

уырларымен, жақындарымен тығыз 

қарым-қатынаста болғанын к рсетеді. 

лихан ауыз әдебиетінің маржан-

дары – «Қозы К рпеш – Баян сұлуды», 

«Қара қыпшақ Қобыландыны», «Ер 

Тарғынды»  ңдеп, кітап етіп бастыр-

ды. Ежелгі дәуір әдебиетінен Эзоптың 

м ы с а л д а р ы н ,   Г и   д е   М о п а с а н н ы ң 

ә ң г і м е л е р і н ,   о р ы с   к л а с с и к т е р і 

Л.Толстой, А.Чехов, В.Короленко, 

Д.Мамин-Сибиряктың шығармаларын 

қазақ тіліне аударды. 

Реті келгенде алаштануда соңғы 

кездері жемісті еңбек етіп жүрген 

азаматтар есімін атап кеткенді ж н 

санадық. Марқұм Кеңес Нұрпейісов, 

арамызда жүрген ғалымдар Мәмбет 

Қойгелдиев, Талас Омарбеков, Бейбіт 

Қойшыбайұлы және басқалар алашта-

нуда жаңа к зқарастар қалыптастыра 

білді.  сіресе, бір азамат есімін б ле-

жара атар едік. Ол – алаштанушы 

ғалым, журналист Серікхан Аққұлұлы. 

Ол бүкіл  мірін алаштануға, оның 

ішінде  лихан Б кейхан  мірін зертте-

уге арнап келе жатыр деп айта аламыз. 

Басқасын қойғанда Алаш к семінің 

тоғыз томдық шығармалар жинағын 

бастырып шығаруы зор еңбек. Со-

н ы м е н   қ а т а р  

л и х а н ғ а   қ а т ы с т ы 

қ ұ н д ы   е ң б е к   с а н а л а т ы н   С м а х а н 

т ренің естелігін дайындап, қалың 

жұртшылыққа ұсынуы да атап  терлік 

үлкен іс. Кейбір жекелеген азаматтар 

да  здерінің жүрек қалауларымен Алаш 

арыстарын тереңірек танып-білуге 

құлшыныс танытуда. Мәселен, осы-

дан бес жыл бұрын қайраткер азамат, 

Қарағанды облыстық мәслихатының 

хатшысы Нұрлан Дулатбеков Мәскеу 

қаласындағы Дон қабірстанында жер-

ленген Алаштың қос арысы  лихан 

Б кейхан мен Нығмет Нұрмақұлының 

басына  з қолымен ескерткіш тақта 

орнатты. Міне, азаматтық іс!

... лихан Б кейхан бізге несімен 

қымбат? Жүрегі ұлтым, халқым, елім 

деп соғатындығы үшін. Дәл бүгінгі 

күні, ұлт ардақтысы аңсап, армандаған 

Т ә у е л с і з д і к к е   ж е т к е н   б і з д е р г е , 

әсіресе жас ұрпаққа осы сезім, осы 

сүйіспеншілік ауадай қажет. Елін 

сүйген азамат қана Қазақ елін Мәңгілік 

Ел жасай алады.  рбір қандасымыздың 

бойын «Мен – қазақпын!», «Менің От-

аным – Қазақстан» деген мақтаныш 

сезімі кернеп тұрса жетпейтін биігіміз, 

алмайтын асуымыз болмайды. Алға 

ұмтылып,  зге халықтардан кем бол-

мау үшін де, кеудеміздегі намыс отын 

алаулату үшін де бізге  лиханның 

тағылымды  мірі, елдік істері қажет. 

Нұрперзент ДОМБАЙ

шы бір қазақ-орыс қойып, мені ұстаған 

орыстар бір үйге тамақ ішуге кетті. Сонда 

маған жиылып келіп Тұзқала кісілері 

«қашырайық, қаш!» деді. Мені ұстамас 

бұрын, маған Керекуден «С» қуып келді, 

«қашайық» деп.

Керегі мен болсам, мен қашпаймын, 

абақтыда бір кісі жатқаны жұрт қор болға-

нынан ыңғайлы болар дедім «С»- ға».

Осының барлығы  лекеңдей кемең-

гердің ұлтын, жерін, елін бар жан-тәнімен 

сүйген дігіне  айғақ. 

 

ТУҒАН ТІЛДІҢ 

ЖАНАШЫРЫ

Біздер, журналистер қауымы  лихан-

д а й   а л ы п   т ұ л ғ а н ы   з і м і з г е   т а р т ы п 

«әріптес ағамыз» санауы мызға болады. 

Ол  мірбаяндық анкета толтырғанда 

«мамандығыңыз» деген тұс қа «журналист, 

аудармашы» деген с здерді жазған.  лихан 

бұл с здерді текке жазбаған. Ол Ресейде 

және елде шық қан газет-журналдардың 

жұмысына белсене араласты.  ртүрлі 

бүркеншік атпен мақалаларын шығарып 

тұрды. Қазақ тіліндегі тұңғыш «Қазақ» 

газетін ұйымдастырды. «Темірқазық», 

«Шолпан» журналдарын шығарды. «Жаңа 

мектеп», « йел теңдігі», «Сәуле» журнал-

дарын ашуға ұйытқы болды. Омбыдағы 

«Стпеной край», «Степной піонеръ», 

«Омичъ», «Иртышъ», «Голосъ степи», 

Семейдегі «Семипалатинскіе областные 

ведомости», «Семипалатинскій листокъ», 

Ташкенттегі «Туркестанскіе ведомос-

ти», Орынбордағы «Қазақ», «Айқап», 

С.Петербордағы «Речъ», Сынъ», «Восточ-

ные обозрение», Ресей мұсылмандарының 

«Въ мире мусульманство», «Мусульман-

ская газета» секілді басылымдарында 

мақалалары жарық к рді.  лихан екі 

тілде еркін жазды. 1906-1907 жылдары 

Омбыда жүргенде орыс тіліндегі «Ир-

тышъ», «Омичъ», Голос степи» газеттері 

лекеңнің редакторлығымен шықты. 

Қошмұхаммед Кемеңгерұлы бір 

сүйенеді. Нәтижесінде Алашорданың 

батыс б лімшелері 600 винтовка, бір пу-

леметке, Торғай б лімшесі 300 мылтық, 20 

мың патронға ие болды. Қостанай, Ырғыз 

уездерінде екі атты полк жасақталды. 

Алашорданың әскери б лімінің бастығы 

Хамит Тоқтамышев Уақытша Сібір 

үкіметінің соғыс министріне жолдаған ха-

тында т мендегідей деректерді келтіреді. 

Семейде 750 жауынгер және 38 офицерден 

тұратын Алаш полкі құрылған. Зайсанда 

халықтық милицияның 200 адамнан, Пав-

лодарда 150, Қарқаралыда 250,  скеменде 

250 адамнан тұратын әскери құрамалар  

жасақталған. 

Сол кезде Қызыл Армияға қарсы кү-

рес кен Алаш жауынгерлерінің саны үш 

мың  нан асқан. Алайда жасыратын несі 

бар, Алаш әскерінің соғыс тәжірибесі аз 

еді әрі қарумен де жеткілікті қамтамасыз 

етілмеген болатын. Сондықтан да соғыс 

барысында лайықты р л атқара алмады. 

 Енді Алашорда үкіметінің  мірі 

неге қысқа болғанына тоқтала кет-

сек. Зерттеушілердің айтуы бойынша, 

мұның түрлі себептері бар. Бүкілресейлік 

құрылтай жиналысының күшпен тара-

тылуы Алаш автономиясының тікейіп 

кетуіне кесірін тигізді. Алашорданың 

Ресей билігі тарапынан ресми мойындал-

мауы да істің ілгерілуіне кедергі келтірді. 

Бұл уақытта Қызыл Армия да күш алып, 

елді мекендердің бірінен соң бірін басып 

алып жатты. Ақырында Алашорданың 

зі әр аймаққа б лініп кетті. Оның соңы 

үкіметтің біржолата тарауына әкеліп 

соқты. 

Алғашқыда Кеңес  кіметі Алаш қоз-

ғалысына қатысқандарға кешірім жасауға 

уәде берген. Бұл жай болып шықты. 

Олар ақырында түгелдей сталиншіл 

әкімшіл-әміршіл жүйенің құрбаны болды. 

Солардың бірі –  лихан Б кейхан. 

лихан Нұрмұхамедұлы 1922 жылдан 

бас тап Мәскеуде ОГПУ-дің (біріккен мем -

лекеттік саяси басқарма) тұрақты бақы -

лауында болды. Елдегілер оның Қазақ-

станда тұрып, қызмет істеуіне байланысты 

тініш жол дағандарымен бұл орындал-

нодан басқа к ркем фильм түсірілсе де 

құба-құп болар еді. Қалай дегенмен де, 

бүгінгі уақытта киноның әсері ерекше. 

Оның үстіне ұлт к семінің қилы тағдыры 

нердің осы жанрына сұранып-ақ тұр. 

Тағы бір ескерте кетерлік жайт, 

.Б кей ханның 150 жылдық мерей-

тойы аталып  тілетін жылда  лекеңмен 

м ү д д е л е с ,   м ұ р а т  т а с   б о л ғ а н   А л а ш 

ардақтыларын да еске алып, құрмет 

к рсетуді ұмытпағанымыз абзал. 

лағамызға қандай құрмет те жара-

сымды!  лгінде атап  ткеніміздей, ол 

қазағым, ұлтым, елім деп  ткен азамат. 

1 9 1 6   ж ы л ғ ы   д ү р б е л е ң д е   а л ғ а ш қ ы д а 

қазақтан солдат алуға қарсылық білдірді. 

Бірақ патша жарлығына бағынбасқа шара 

жоқ еді. Қолында билігі бар үкіметтің 

к нбеген жағдайда күш қолданатыны 

анық болатын. Осыны түсінген  лихан, 

Ахмет, Міржақып Алаш жұртына ашық 

хат жариялады. 

Майдандағы қандастарының тағды-

рына алаңдаған  лихат бастаған топ 

соғыс жү ріп жатқан жерге аттанып, келі-

сімдер жүргізді. Батыс Майдан штабы 

жанындағы бұратана б лімін  лиханның 

зі басқарды. Майдандағы жігіттердің 

жағдайын ұдайы қадағалап, шешілуге 

тиіс мәселелерді тиісті орындарға жол-

дап отырды. Перзентіне қамқор болған  

әкедей олардан ақыл-кеңесін аямады.

Х а л ы қ   т а   –   ә у л и е .   К і м н і ң   к і м 

екенін жақсы біледі.  лиханның нағыз 

халық ұлы екенін, жұртына жаны ашып 

қызмет етіп жүргенін бесіктегі баладан 

еңкейген қарияға дейін түсінді. Оның 

к зі тірісінде-ақ сүйіспеншіліктері мен 

ыстық ықыластарын к ңілмен де, с збен 

де білдіріп жатты. 

Бұл с зімізге бір ғана мысал келтірейік. 

Сол уақытта жарық к рген «Сарыарқа» 

газетінің жазуы бойынша  лихан 1917 

жылдың 12 қазанында Семейге келеді. 

Сонда қарсы алу кезінде оқытушылар 

атынан Мәнен Тұрғанбаев былай дейді: 

«Сүйікті басшымыз! Еңбегің жанды. 

Ұлтымыздың жандана бастағанын к зіңіз 

к рді.  зінің оқытушы екенін жасырып 

ӨМІР – ӨЗЕН

КЕЗДЕСУ

Шара барысында кітапхана қыз-

мет керлерінің арнайы дайындаған 

жергілікті ақын-жазушылар шы ғар-

ма шы лығынан сыр шертетін «Жа-

лынды жүрек үні» атты кітап к рме 

ұйым дастырылды. Аталмыш к р-

мені кітап ханашы А.Иргалиева та-

ныстырып, жас ақындардың жарық 

к рген кітаптары жайлы баян дап 

берді. 

Жас қаламгерлермен жүздесуде 

оқырмандар к кейлерінде жүрген 

сауалдарын қойды. Кітапхана жа-

нынан құрылған «Желкен» әдеби 

к л у б ы н ы ң   м ү ш е л е р і   А қ б о т а 

Бүркітбаева, Сая Жақсылықова ар-

нау  леңдерін тарту етсе, №31 қазақ 

орта мектебінің Аружан Бақтыбаева 

Ол қазіргі әл-Фа раби 

атындағы Қазақ ұлттық 

уни верситетінің  журна-

листика факультетінде 

оқып жүрген кезінде-ақ 

зге тұрғыластарынан 

к ркемдік ойлау ауқымы 

және қаламының қа-

рымдылығымен ерек-

шеленетін еді.

Ол біздің қатары-

мызға екінші курсқа 

ткен жылы факультет-

тің сырттай оқыту б лі-

мінің үшінші курсынан 

ауысып келді. Бойы ор-

тадан т мендеу, жүзінен 

имандылық нұры т гіліп тұрған сы-

пайы, жеке басының мәдениеті аса 

жоғары қараторы жігіт бәрімізге де 

қатты ұнаған-ды. 

Алғашқы жылы жатақханадан орын 

тимей, пәтерден-пәтерге к шіп жүрген 

Мұрат кей-кейде б лмемізге қонаққа 

келгенде, курс тас қыз-жігіттер сол тұста 

хит-әндерге айналған жезқазғандық 

сазгер Жақсыгелді Сейіловтің мұңлы 

әндерін гитараның сүйемелдеуінде 

орындап беруін сұрайтын еді. Мұқаңның 

салалы саусақтары күй-аспаптың 

пернелерін басып, ішектерін саума-

лай ж нелгенде б лме ішін кернеген 

ғажап әуен бәрімізді баурап әкететін-

ді. Бірнеше ән қатарынан орындалып, 

мауқымыз басылған соң қыздар жағы 

мақтауды жаудыра бастайтын. Ондайда, 

кішіпейіл, мақтанғанды да, мақтауды 

да к ңіліне шеккі к ретін Мұрат жүзі 

қызарыңқырап, әңгіме желісін  зінен 

басқа жаққа аудару үшін туған ауы-

лы, ондағы  нерлі жерлестері жайлы 

сыр шерте бастайтын. Сірә, Алматыға 

білім іздеп Қазақстанның батысы мен 

шығысы, орталығы мен солтүстігінен 

к е л г е н   к у р с т а с т а р ы м ы з д ы ң   д е н і 

сол тұста Шу ауданындағы Жам-

был атындағы совхоздың орталық 

усадьбасы деп аталатын ауылда жа-

з у ш ы л а р   Қ а р а у ы л б е к   Қ а з и е в т і ң , 

лдихан Қалдыбаевтың, әйгілі «Ерке 

сылқымның» авторы, күйші-сазгер 

бдімомын Желдібаевтың, сазгер Серік 

деновтің да туып- скенін, заманында 

Шу  ңірінде «Ашаның алты серісі» 

атанған, Сауытбек Ұсаұлы бастаған 

есімдері исі қазаққа танымал сал-

серілердің  мір сүргенін ең алғаш Мұрат 

Сыздықтың аузынан естіген болар.

Асылы, кәрі құрылық – Еу ропадағы 

қайта дәуірлеу кезеңінде  мір сүрген 

испандық дәрігер-ғалым Хуан Уарте 

талант иелерінің шығу негіздерінің 

тікелей генофонға байланыстылығын 

а т а п   к р с е т к е н   е к е н .   О н ы ң   б ұ л 

тұжырымы сәл кейінірек психологияда 

шығармашылық дарындылықтың жаңа 

шекарасын белгілейтін ірі ауқымды 

зерттеулер жүргізген америкалық 

психологтар, профессорлар Джой 

Пол Гилфорд, Элис Пол Торренс, 

Жалынды жүрек үні

Қуатты қаламымен 

танылып келе жатқан...

а қ и ы қ   а қ ы н   М . М а қ а т а е в т ы ң 

«Фариза» деп аталатын  леңін 

мәнерлеп оқып берді. Халықаралық 

байқаулардың жеңімпазы Дәулет 

Архаров «Жақсы к ру» әнін орын-

дады.

Ш а р а н ы   қ о р ы т ы н д ы л а ғ а н 

кітапхана директоры Гүлжайнар 

Нәренқызы жи налған қауымға 

ризашылығын білдірді. Кездесу 

соңында жас ақындар оқыр мандарға 

з қолтаңбаларын қалдырып, естелік 

суретке түсті.

Арай  БИЕВА,

Н.Байғанин атындағы облыстық

балалар кітапханасының 

кітапханашысы

Фрэнк Баррон сияқты 

ғалымдардың тарапы-

нан да толық қолдау 

тапқандығы белгілі. Ша-

масы Мұрат Сыздықтың 

да мек теп қабырғасынан 

б а с т а п   к р к е м   ш ы -

ғ а р м а ш ы л ы қ қ а   б о й 

ұрып, әңгімелер жаза 

бастағаны сол тегіндегі 

атадан балаға мирас 

б о л ы п   к е л е   ж а т  қ а н 

а й р ы қ ш а   қ а с и е т  т і ң 

ж а с   т а л а н т т ы ң   б о й -

ында к рініс беруінің 

н ә т и ж е с і   б о л у ы   к е -

рек.  йтеуір, біздер – 

курстастары қаламынан туындаған 

туындыларын жасырып ұстайтын 

оның салмақты дүниелерінен бейха-

бар болсақ та, антикалық дәуірдегі 

философияның атасы, грек ғұламасы 

Фалестің «Фрагменттеріне» еліктеп, 

пәтер іздеп сабылған студенттердің 

т ұ р м ы с - т і р ш і л і г і н   к е с к і н д е у г е 

арналған,  зі «Фрагменттер» деп атаған 

шағын жазбаларынан-ақ, болашақ 

қарымды қаламгердің аяқалысын та-

нып, келешегінен к п үміт күтетінбіз. 

Ол – курстастарының сол сенімінен 

шыға да білді. Болмысына біткен 

талант-дарынының арқасында әрқилы 

деңгейде  зіне жүктелген мемлекеттік 

қызметтен қол үзбей жүріп-ақ, аз 

ғана ғұмырында соңында мол әдеби 

мұра қалдырды. Мұраттың «Жетісі 

берілмеген  лім» атты пьесасының 

сахнаға жолдама алуына себепші болған 

облыстық қазақ драма театрының 

1995-1998 жылдар аралығындағы бас 

режиссері, кино және театр актері 

Оразхан Кенебаевтың, бұқаралық 

ақпарат құралдары  кілдерінің  зіне 

қойған «Неліктен осы шығармаға 

таңдау жасадыңыз» деген сұрағына 

«Шығарма классикалық туындыларға 

қойылатын талаптарға толық сәйкес 

келеді.  йткені пьесада қазіргі кезеңдегі 

қоғамдық сана, әлеуметтің ұстанымы 

жан-жақты к рініс тапқан. Сондықтан, 

мен шығарманы сахналап, айтарын 

к рерменге жеткізуді ж н к рдім» 

деп жауап бергендігінің  зі-ақ, Мұрат 

Сыздықтың шығармашылық әлеуетінің 

қаншалықты қуатты болғандығын 

аңғартса керек.

Қашанда, талантты перзенттерін 

қадірлей білетін халқымыз жазушы 

Мұрат Сыздықты жадынан шығармақ 

емес. Қаламгердің туған жері,  скен ор-

тасы Шу ауданының орталығы Т ле би 

ауылында бір к шеге жазу шы ның есімі 

берілгендігі, жас та ланттарға арналып 

оның атында жүл де белгіленуі соның 

айғағы десек, оны мыз артық айтқандық 

болмайды. 

 

 Сапарғали  ЛІБАЙ,

жүктеу/скачать 14,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: