Жеке жазылушылар үшін 65367 1 жылға 3083,04 3274,80 3427,68 Мекемелер мен ұйымдар үшін

АНА ТІЛІ

9

№2 (1312) 

14 – 20 қаңтар

2016 жыл

БАСПАСӨЗДІҢ БАҺАДҮРІ

ЕРЕУІЛ АТҚА ЕР САЛМАЙ

«Топалаң басталды. 

С з алды ма,  зі кетті ме, 

мінбеге Нұрмахан шықты. 

Орыс тіліне тым жетік, әрі шешен, 

бізден г рі қаттырақ сілтеді...». 

Мұхтар Мағауин

Бүкіл қазақ журналистері кәсіби 

тұрғыдан жаппай үлгі тұтатын тұғырлы 

тұлғалар бар. Олардың әрқайсысы әр 

қырынан елге танылған. Бірі к ркем жа-

зуымен елді ұйыта алады. Екіншісі қай 

басылымға басшы болса да бақ-береке 

әкеледі. Үшіншісі  згенің ойына келмейтін 

тосын тақырыптарды терең қаузайды. 

Т ртіншісі от пен судың ортасында жүріп, 

алашапқын ақпарат беруге бейімделген. 

Ал осы қасиеттеріне қоса, тәуекелге бел 

байлай білетін батылдығымен айрықша 

із қалдырған әріптестеріміз  те сирек. 

йткені, ағысқа қарсы жүзу үшін мінез ке-

рек. Ал ондай мінез екінің бірінің бойынан 

табыла бермейді. Журналистика саласында 

үлкен-кішінің түгел ықыласына б ленген, 

қажет кезінде ешкімнен қаймықпай, 

ақырып теңдік сұраған к семс з шеберлері 

к п емес. Тіпті саусақпен санарлықтай 

ғана шығар. Олар туралы әңгіме қозғалса, 

с з арасын былғайтын б тен с з айтыл-

майды. Себебі, елдің қадір-құрметі б лек. 

Сол мүлтіксіз мойындалған аз ғана жур-

налистика жампозының бірі – к рнекті 

к семс зші Нұрмахан Оразбек.

Алдымен, біз оны ақпараттың жолы-

нан айнымағаны үшін сыйлаймыз. Ол 

журналистен жазушы болуға ұмтылған 

қалың н пірдің қатарын толықтырған жоқ. 

мірдің  з бояуын  рнектейтін пәрменді 

публицистикалық дүниелер жазумен ғана 

шектелді. К ркем с зді қалауынша кес-

телеп, кеңінен к сілуге қабілеті мол жет-

се де, журналистикадан  зге 

арнаға бұрылмады. «Капи-

тал қамалындағы 18 күн», 

«Қағажу к рген  мірден», 

«Бар айласы – бас пайда-

сы», «Мұхиттың арғы жағы, 

бергі жағы», «К рген жерден 

к з кетпейді» атты кітаптары 

деректі дүниелерге ғана негізделді. Ол 

әлем тынысын тыңдай білетін кәсіби 

халықаралық шолушы болды. Жас күнінен 

таңдаған ісіне бүкіл саналы ғұмырын ар-

нады. Ақпараттың қатардағы сарбазынан 

саланың сардарына дейінгі жолдан  тті. 

Сонымен қатар, ақпарат майданын-

дағы салиқалы да салмақты тұлғаның 

бірі болғаны үшін қадірлейміз. Оның 

есімі бүгінде баспас здегі бедел деген 

ұғымның баламасы секілді аталады. Ол 

ешқашан  з тірлігінің т ңірегіндегі  н-

бей тін дауды қуалаған жоқ.  рқашан  зін 

пен деліктен жоғары ұстады. Нұрмахан 

Оразбектің болмыс-бітімі қай қырынан 

қарасаң да, еліктеуге тұрарлық жанның 

бейнесін аңғартып тұрады. Мамандықтың 

маркасы дейміз бе, баспас здің бренді 

дейміз бе, қазіргі күні тілімізден түспейтін 

тіркестердің мағынасын танытатын үздік 

үлгі іздесеңіз, алысқа бармай-ақ қойыңыз. 

Оның  мір жолына зер салсақ,  з ор-

тасына, қоғамдық  мірге деген к зқарасы 

бала кезінен қалыптасқанын аңғарамыз. 

Ана сынан тым ерте айрылып, ағайынның 

қолында  сті. Майданға кеткен әкесі 

жаудың тұтқынына түсіп, одан кейін 

кеңестік түрмеге қамалып, арғы-бергі 

абақтының азабын тартты. Соның бәрі 

болашақ қаламгердің  зіндік пікірін 

орнықтырды. Бүкіл жұрт құлдық ұрған 

тегеурінді жүйенің к леңкелі тұстарын 

к ңіл к зімен к ре білді. Сондықтан қай 

жерде де жаппай жалпылдауға жаны қас 

болды. Студент кезінде тың және тыңайған 

жерлерді игеруге қатысты к зқарасын 

білдіріп, комсомол жиналысында с з 

с йледі. Тіпті студент болғанға дейін Со-

колов-Сарыбай кен байыту комбинатына 

барып жұмыс істеп, сірескен солтүстіктің 

сырына әбден қанықты. Оқып жүргенде 

де алған бағытынан таймай,  ндірістік 

тәжірибеден  ту үшін теріскейдегі орысы 

к п  ңірлерді таңдады. «Правда» газетінің 

ж а р и я л а н ы м д а р ы   б о й ы н ш а   д и п л о м 

жұмысын жазу барысында ұлттық мүдде 

тұрғысынан талдаймын деп ұстаздарының 

сынына ұшырап, ұлтшыл атанды. 

О баста ақпарат саласын таңдауы бе-

кер емес-ті. К кейіне ерте қонақтаған 

қоғам дық пікірді жарыққа шығаратын 

мүм кіндік бұқаралық ақпарат құралы 

деп білген сияқты. Ақпаратшы кәсібіне 

бара жолды ақпар жеткізуден бастады. 

з с зімен айтқанда, «сегізінші сыныпты 

біті ріп жаздай «заготзерноның» күнделікті 

ақпар таситын шабарманы болды».  рине, 

ол ақпар мен бұл ақпардың арасы жер мен 

к ктей. Бірақ бәрібір қаршадайын мәлімет 

дегеннің не екенін біліп  сті. Оның қажет 

жеріне дер кезінде жетуі маңызды екенін 

сана сына ерте сіңірді.

Кейіпкеріміздің бойында «беркініп 

садақ асынып, біртіндеп жауды қашырған» 

Махамбеттің мінезі болды. Сол болмыс 

түйсігі ерте жетілген ұланның ұлттық 

имму нитетін оятты. Махамбет-мінез оның 

пуб лицистикадағы тұғырлы тұлғасын та-

нытты. Осы ерекше жаратылысы қаламын 

ткірлеп, намысын шыңдады. Қазақ 

жұртында журналистиканы берекелі бе-

леске шығарған ағаларымыз аз емес. Бірі 

осынау мәртебелі мамандықты игеру 

арқылы биліктің биік сатысына дейін 

рледі. Екіншісі публицистиканың к ркем 

дүниеге айырбастамайтын  релі  нер 

екенін дәлелдеп, қара с зден құйын ой-

натты. Үшіншісі журналистіктен артық 

кәсіп жоқ деген қағиданы ту етіп к терді. 

Т р тіншісі бұқаралық ақпарат сала-

сын к лденең к к аттылар мен жолдан 

килік кен жолбикелерден қызғыштай 

қорыды. Ал Нұрмахан Оразбеков ұлт 

журналистикасының қорғаны болды. Басқа 

жұрт бұғып қалғанда басын бәйгеге тігіп, 

күрескерлік мінез к рсетті. Жүректінің 

зі жылыстауға жол іздейтін сәт туғанда 

тәуекелге бел байлап, ереуіл атқа ер салды.

Нұрмахан аға, с йтіп, намысына қылау 

түсірмей  мірден  тті. Оның сонау қиын-

қыстау кезде жасаған ел білетін әрекеті 

«Журналист батыр бола ала ма осы?» 

деген сауалдың басын ашып берді. Бола 

алады екен! Ол үшін ақпарат құралының 

кіліне қолына қару ұстап, майданға ба-

рып, жауды жайпап, ерлік жасау міндетті 

емес екен.  р пенденің ғұмырында сын 

сағаты талай рет соғатын к рінеді. Сол 

кезде сыр бермейтіндер сирек. Нұрмахан 

ағамыз – сол сиректің бірі. Бәлкім, жалғыз 

зі шығар. Мұндай сын оның алдынан 

талай рет кезіккен. Соның ешқайсысынан 

сүрінбепті. Күні кешеге дейін белгісі жоқ 

батыр, атағы жоқ алып арамызда алшаңдап 

жүрді. Осыны біз жете сезіне қойғанымыз 

жоқ. Арқалы ақын Мұрат М ңкеұлының 

«Қарасай-Қази» жырында айтылғандай, 

«Қайрылмас алтын садақты, Жараған бура 

болып отырдық. Журналистика жүйрігінің 

есімі қай кезде де жұртқа кең танымал еді. 

Ал тоқсан бірінші жылғы тамыз бүлігінен 

кейін ол баспас здің нағыз баһадүріне 

айналды. 

Сол күні бүкіл жұрт демін ішіне тар-

тып, Мәскеуде болып жатқан дүрбелеңді 

бақылап отырды. Бұқаралық ақпарат 

басшылары ішінен ешқайсысының бұл 

оқиғаны ой елегінен  ткізіп,  з бетінше 

баға беретіндей шамасы болған жоқ. Та-

лай басылымды басқарған тәжірибелі 

ағаларымыз да үнсіз отырды. 

Бұл күн дүйсенбі еді. Таңертеңнен бері 

радиода тыным жоқ. Аяқ астынан пайда 

болған т тенше құрылымның ұзын-шұбақ 

құжаттары тоқтаусыз оқылып жатты. 

Жетінші қабаттағы «Ленин шіл жастың» 

редакциясында үрпиісіп жүрміз. Не болып, 

не қойып жатқанына біз секілді жас журна-

листердің миы жете бермейді.  йтеуір, 

жағдай онша жақсы емес. Абайлап басып, 

ақырын с йлеп, ағаларды жағалап к рсек, 

түнеріп үн қатпайды. Талайдың жүйкесіне 

бір-ақ күнде салмақ түсті. Жариялылық 

келгелі еңсесін к теріп, қаламын еркін 

сілтеген қазақ журналистері дәл сол 

кезге дейін не жазып, не қойғанын 

еске алды. Кім біледі, ертең нақ осы 

мақалалары үшін қудалануы да мүмкін 

ғой. Беделді басылымдар ТЖМК-ның 

салақұлаш құжаттарын ет қызуымен 

жариялап жіберді. Біздің жастар газетін 

ет сияқты» деп кемсіткен асыл нәсілді 

бір курстасын үзілісте сабап алды, жеке 

т белес жаппай т белеске ұласа жаздап, 

текті ағайындар аздығынан қорқып қана 

тоқтатты, ақыры факультет басшылары 

әдепкі кикілжіңге сүйеп, сылап-сипап 

әрең басты» деп жазды. Намысы биік 

Нұрмахан факультет комсомол ұйымының 

жиналысында «Бұл басқосу неге қазақша 

тпейді?», – дегені үшін сынға түскен 

бірінші курс студенті Мұхтар Мағауинді 

қорғап с йлейді. Орыс тіліне  те жүйрік 

жігіт к семдерден түйдек-түйдек мысалдар 

келтіріп, жұрттың аузын аштырмай қояды. 

Сол жиында  біш Кекілбаев та суырылып 

шығып, ұлттың с зін айтады. 

Саяси к зқарасы сергек екенін диплом 

қорғау барысында танытты. Тақырыбы 

«Правда» газеті және Қазақстан» деп атал-

ды. Жетекшісі – профессор Қайыржан Бек-

хожин. Алдымен белгіленген мерзім бойын-

ша 1917-1925 жылдардағы мақалаларды 

түгел оқып, қолмен к шіріп шықты. Сол 

к шірменің  зі 600 беттей еді. С йтсе, 

сірескен «Правданың»  зі ұлт мәселесін 

жазудай-ақ жазыпты.  сіресе, кейін 

халық жауы атанған Георгий Сафаровтың 

түркі халықтарының мүддесін қорғаған 

мақалалары мұның назарын аударды. 

Лениннің  зі Инесса Армандқа жазған 

хатында «Сафарчик» деп еркелететін 

Г.Сафаров «Қызыл Шығыс» пойызымен 

Түркістан республикасына келіп, елдің 

жағдайымен танысқан. Сексеуіл станциясы-

на дейін жетіп, қазақ ұлтының мүшкіл халін 

к ріп, дабыл қаққан. «Правданың» бетінен 

оның «Қазақ істері» деген мақаласын оқып, 

з ұлтының тыныс-тіршілігімен танысқан 

студент жігерлене түсіп, қаламын еркін 

сілтейді. Ақыры басы дауға қалып, ғылыми 

жаңалығы мол жұмыстың иесі «т рттікке» 

әзер табан іліктіреді. 

Қиындықтың бәрін ылғи да  зі тілеп ала-

ды. Журналистік жұмысты т менгі буыны-

нан бастады. Бесінші курста оқып жүргенде 

«Жетісу» газетінде корректор болды. Одан 

«Қазақ әдебиетіне» фототілшілікке ауыс-

ты. Бас редактордың орынбасары Ғафу 

Қайырбековтің  зі оған: «Байқаймын, 

мына жұмысыңды қоңылтақсып жүрген 

сияқтысың. Жақсы фотоаппарат, фото-

увеличитель алып бере алмадық», – депті. 

Соған қарамастан газеттің ажарын ашатын 

суреттерді тоқтаусыз ұсынып отырған. 

Жақсы фототілші болғанын асылдың 

сынығы Шаһ-Керім Кәрменов жүргізетін 

«Сыр-сұхбат» бағдарламасында дәлелдеп 

берді. Жетпіс бестегі Нұрмахан Оразбек 

залда отырған балаларды әр қырынан 

суретке түсіріп, әп-сәтте тамаша фоторе-

портаж дайындап ұсынды. Оқуын бітірген 

соң «Лениншіл жас» пен «Жетісу» газеттері 

қызметке шақырғанына қарамастан,  мір 

к ремін деп аудандық басылымдарға кетті. 

Жезді мен Түркістанның газеттеріне біраз 

еңбегі сіңген соң ғана Алматыға оралды. 

Атақ-даңқы дүрілдеп, қызметі  рлеп тұрған 

кезде тағы да облыс орталығына аттанды. 

Үнемі солай, тәуекелдің желқайығына 

мінеді де жүрді.

Оның батылдығын батылдар ғана 

бағалады. 1971 жылы «Социалистік Қазақ-

станда» қызмет істеп жүргенде  Бауыржан 

Момышұлынан сұхбат алады. 

ңгіме былай басталады: «Бауке, 

денсаулығыңыз қалай?». «Оның саған не 

қажеті бар?». Басқа біреу болса, асып-са-

сып, абдырап қалар еді. Нұрағаң батырдың 

жүзіне тура қарап: «Маған керек болғаннан 

кейін сұрап отырғаным жоқ. Сіз халқыңыз 

түгел білетін адамсыз. «Баукең қалай, 

денсаулығы жақсы ма?» деп редакцияға 

хат жазып тұрады жұртыңыз. Сондықтан 

сұрап отырмын», – депті. Журналистің  те 

сенімді с йлегеніне сүйсінген Баукең: «Е, 

онда ж н екен», – деп сұрақтарға толық 

жауап береді.

мірден  ткенше баспас зге баулыған 

ұстаздарының есімін ұлықтаумен бол-

ды.  сіресе, Кәкімжан Қазыбаев пен 

Ж ұ м а ғ а л и   Ы с м а ғ ұ л о в т ы   а й р ы қ ш а 

қадірледі.  з еңбектерінде ардақты 

ағалардың үлгісін к рсететін мысал-

дарды к птеп келтіреді. Жұмабай Ша-

яхметов қайтыс болғанда барлық га-

зеттер үшін қазанама дайын далыпты. 

Кейінірек жоғары жақтан «Социалистік 

Қазақстан» мен «Казахстанская правдаға» 

ғана жариялансын деген нұсқау түседі. 

Сол кезде «Жетісу» газеті редакторының 

орынбасары Кәкімжан Қазыбаев келіп, 

қазанаманы қайта салғызады. «Оның 

қызметкерлері «осындай нұсқау түсті» деп 

еді, «Жұмекең екі рет  лмейді» деп қысқа 

қайырды. «Жетісу» ротациялық машинада 

басылып біткенше қайтқан жоқ. Жоғары 

жақтың нұсқауын бұзды Кәкең. Осындай 

ағадан алмағанда кімнен алам тәлімді! 

Жалтақтардан ба?», – деп еске алады 

біздің кейіпкеріміз. 

Ол 19 тамыз күні жазған әйгілі мақала-

сының соңына «Ертең т тенше жағдай 

деген желеумен қаратүнек күндер туа қалса, 

коллективтің басқа бірде-бір мүшесін 

айыптамауды  тінемін» деп қосады. Сол 

күндері газетте бүлікке қарсы пікірін 

білдірген бірнеше мақала жарық к реді. 

Сол күндері обкомның екiншi хатшысы 

бiлғазы Құсайынов КОКП Орталық 

Комитетінен келген нұсқау хатты сейфке 

тығып тастапты...

Нұрмахан Оразбектің соңғы сәттеріне 

д е й і н   қ а с ы н д а   б о л ғ а н   і н і с і   С е р і к 

Ақсұңқарұлы осыдан үш-т рт жыл бұрын 

«Замананың боранында ысылдың, Тоғыз 

жолдың торабында қысылдың. Ақ қағазға 

орадың да жүректi, Аруға емес – Алты 

Алашқа ұсындың! ...Қазығұртта кеме 

қалған дейдi жұрт. Неге қалған? Соны жаңа 

түсiндiм...», – деп жырлап еді.

 Осыны біз енді ғана ұққан сияқтымыз. 

Бәлкім, әлі де ұға қоймаған шығармыз...

 

Бауыржан ОМАРҰЛЫ

нің 

еді. 

нен 

іне 

ар-

ңді 

рат 

бұл 

ше 

Та-

елі 

ері 

йда 

бақ 

ты. 

ың» 

ып, 

на-

уір, 

ып, 

ек, 

іне 

ық 

кін 

ахамбет-мiнез

(Эссе)

аймықпай, 

з шеберлері 

анарлықтай 

ме қозғалса, 

н с з айтыл-

ұрметі б лек. 

аз ғана жур-

 – к рнекті 

к.

ттың жолы-

лаймыз. Ол 

ға ұмтылған 

қтырған жоқ. 

тін пәрменді 

жазумен ғана 

ауынша кес-

еті мол жет-

зге 

сілтеген қазақ журналистері дәл с

кезге дейін не жазып, не қойғаны

еске алды. Кім біледі, ертең нақ о

мақалалары үшін қудалануы да мүмк

ғой. Беделді басылымдар ТЖМК-ны

салақұлаш құжаттарын ет қызуым

жариялап жіберді. Біздің жастар газет

сол 

ын 

осы 

кін 

ың 

мен 

тін 

қабақты, Алғыр бүркіт тамақты, Қас арыс-

тан сымбатты, Арыстан туған Орақтың, 

Біріміз еш қадірін білмедік, Ақырда күндей 

де күндей жоғалттық»...

ЕГЕУЛІ НАЙЗА ҚОЛҒА АЛМАЙ

«Қолындағы қаламын

қарудайын кезеніп, 

мірдің бұлтарыс сәттерінде 

ештеңеден қаймықпай 

қарсы тұра білген қайсар жан...»

мірзақ Айтбайұлы

Екінші курста оқып жүргенімізде ол 

бізге арнайы курстан дәріс беруге келді. 

Аудиторияға кірген бетте біз оның  те 

салмақты адам екенін бірден байқадық. 

детте бұқаралық ақпарат құралдарынан 

келетіндердің жүріс-тұрысынан еркіндіктің 

лебі есіп тұратын еді. Олардың таза 

шығармашылықтың  кілі екені салғаннан-

ақ аңғарылатын. Ал мына кісінің жүріс-

тұрысы тым байсалды к рінді.  зі кеңсенің 

стилімен қатып киінген. Түсі тым суық. 

Жаңа ғана емін-еркін самбырлап с йлесіп 

отырған сияқты едік, оны к рдік те жым 

болдық. Кейіннен білдік, Нұрмахан ағамыз 

ол тұста министрлік деңгейіндегі ресми 

ақпарат мекемесі – Қазақ телеграф агенттігі 

бас директорының орынбасары болып 

қызмет істейді екен.  йгілі Каз ТАГ-тың 

басшыларының бірі лекция оқитынына 

кәдімгідей қуанып қалдық. 

Ол кезде ақпарат құралдарының бәрі 

рес ми материалдарды осы Каз ТАГ-тан 

ала ды. Елдің ең сауатты, ең білікті, екі 

тіл ге жүйрік журналистері осы агенттікке 

жина латын. Олардың аудармаларынан 

еш  қан дай мін таппайсың. Ең қиын  деген 

с з дердің қазақ тіліндегі баламасын  тауып, 

мәтінді құлпыртып жібереді. Каз ТАГ-

тың лентасына терілген материалдар газет 

ре дакцияларының   секретариаттарына 

құбыр мен жіберілетін патрон арқылы сар-

тылдап түсіп жатады. Ең ресми дүниелер 

осылар. Сәлден кейін асығыстықпен кетіп 

қалған қателерге түзету келеді. Бұдан соң 

ол толыққанды ресми құжатқа айналады. 

Сондай мәртебелі мекеме басшысының 

аудармаға жауапты орынбасарының  зі 

бізге к п нәрсені үйрететін болды енді. 

Жаңа оқытушымыз алғашқы сабағында 

«лид» және «ақпараттық ілік» деген 

ұғымдарды тәптіштеп түсіндіруден баста-

ды. Лид дегеніміз – хабарламаның алғашқы 

с йлемі. Ақпарат қызықты болу үшін бұл 

с йлем әрі қысқа, әрі нұсқа, әрі тартымды 

болуы шарт. Лидті әсерлі заметканың ха-

баршысы сияқты етіп жазып шығу қажет. 

Бұдан кейін ақпараттық ілік жалғасады. 

Осының бәрін соншалықты жатық тілмен 

миыңа шегелеп тұрып ұқтырады екен. 

Ілік септігінен басқа ілікпен байланысып 

к рмеген басымыз әп-сәтте к п нәрсе біліп 

қалдық. Дүниеде хабар жазудан оңай нәрсе 

жоқ деп жүрсек, ол дегенің қиынның қиыны 

екен. Нұрмахан аға ол үшін асқан біліктілік 

қажеттігін, орыс тіліне жетік болу талап 

етілетінін қадап айтты. Мәселен, Каз ТАГ-

қа жаңадан жұмысқа келген тәжірибесіз 

жастар «Орловская битва» дегенді «Орел 

шайқасы» деудің орнына «Орлов шайқасы» 

деп аударатын к рінеді. Сонымен қатар, 

Батыс Қазақстан облысындағы Жаңақала 

ауданын орыс тіліндегі нұсқасынан тікелей 

к шіріп, Жанғалин ауданы деп аудара-

тындарды да сынға алды. Осыдан отыз үш 

жыл бұрынғы сабақтың әр сәтін әлі күнге 

дейін ұмытпағанымыз ұстаздың  з тәлімін 

санамызға сіңіре білгенінің арқасы шығар.

Оқу бітіріп кеткен соң Нұрмахан ағамен 

к п жолымыз түйісе қойған жоқ. Бірақ 

оның кейінгі қызмет жолдарынан хабардар 

құдай сақтап қалды. Сол күні шықпайтын 

күніміз бе, әлде жоғары жақ солай шешті 

ме, н мірге материалдар салына қоймады. 

йтеуір, біздің батылдығымыздан емес... 

Жағдай біршама реттелген кезде қо-

ғам дағы белгілі кісілердің қатты қуан ға-

нының куәсі болдық. 8 наурыз бен Мак-

сим Горький к шелерінің қиылы сын дағы 

ғимаратымыздың маңынан қоғам қай-

раткері Сәбетқазы Ақатайды ұшы рас-

тырғанбыз. Сәлемдесіп, жақсы хабар 

жеткізген бізге «айналайын, дұрыс болды 

ғой мынау» деп алғысын айтып, к ңілденіп 

сала берді.

Бірер күннен соң Қарағанды облыстық 

«Орталық Қазақстан» газетінің бас редак-

торы Нұрмахан Оразбектің т тенше жағдай 

басталған сәтте  зі басқаратын басылымға 

«Иә, бұл т ңкеріс!» деп мақала жариялағаны 

баршаға мәлім болды. Бұл енді таза жүрек 

жұтқандық еді! Дәл осы күні басқа бірде-бір 

басылым селт еткен жоқ. Тіпті бүкіл Кеңес 

Одағында қандай да бір газет  з пікірін 

білдіріпті дегенді естіген емеспіз. Оның 

к зсіз батырлығына сүйсінбеген адам жоқ. 

Бір-ақ күнде «Орталық Қазақстанның» 

бағасы аспандап кетті. Қуатты жүйеден 

қаймықпаған батыр бас редактордың 

арқасында күллі Қарағандыны даңқ кер-

неп тұрды. Тек сол күнгі әрекет үшін ғана 

кеншілер қаласына егеулі найза мен семсер 

с зге ескерткіш қойса да жарасар еді. 

ЕҢКУ-ЕҢКУ ЖЕР ШАЛМАЙ

«Нұрмахан ептілігінен

 беттілігі басым, 

кімді болсын мысы басатын

текті азамат еді». 

Сарбас Ақтаев 

Жол мұраты – жету. Ал журналистің 

мұраты – жолға шығу. Бұл жағынан да 

Нұрмахан ағамыздың бағы бар. Оның бүкіл 

ғұмыры жол жүру мен сапарға шегуге арнал-

ды. Яғни,  зіне мінезі дарыған Махамбетше 

айтсақ, еңбектегеннен еңкейгенше еңку-

еңку шер шалды. Ол мектеп бітірер жылы 

тың к терілді. Бұл тыңға баруға құмартты. 

Мұның не нәрсе екенін к зімен к ргісі 

келді. Алдымен Алматы маңайындағы «Іле» 

совхозының құрылысына жетті. К п ұзамай 

Алматы қалалық комсомол комитетінің 

жолдамасымен Рудныйдағы Соколов-Са-

рыбай кен-байыту комбинатына аттанды. 

Студент кезінде алыс облыстардың басы-

лымдарында  ндірістік тәжірибеден  тті. 

Шетелдерді ерте аралады. Ең алғаш 

б где жұртқа табаны тигеніне жарты ғасырға 

жуықтапты. Алғаш к рген мемлекеті – Ма-

жарстан. Бұдан соң комсомолдың Орталық 

Комитетінде қызмет істеп жүргенде Аме-

рика Құрама Штаттарына он сегіз күндік 

сапарға барды. Алып елдің бірнеше ірі 

қаласын аралады. К ргенін к ңіліне тоқи 

жүрді. Пролетариат к семі Лениннің жүз 

жылдығын АҚШ-та қарсы алды.  йгілі 

Марк Твеннің кейіпкерлері Том Сойер 

мен Гекльбери Финнің атамекені – Сент-

Луисте аялдады. Нұрмахан аға бұл елге 

сапарының алдында ғана америкалық 

жазушылар Флетчер Нибель мен Чарльз 

Бейлидің «Май айының жеті күні» де-

ген романын аударған еді. Авторлардың 

бірі Ф.Нибель Филадельфия маңындағы 

Принстон қаласында тұрады екен. Сол 

қаламгермен кездесіп, шығарманың жазы-

лу тарихы туралы сұхбат алды. Пентагонды 

к рді. Атақты Арлингтон зиратын аралап, 

Джон мен Роберт Кеннедилердің бейітіне 

барды. Осы зиратта Вьетнамдағы соғыста 

қаза тапқан америкалық солдатты жерлеу 

рәсіміне куә болды. Вашингтонда әйгілі 

әулеттен шыққан тағы бір текті тұлға – 

Эдвард Кеннедимен жүздесіп, әңгімелесті. 

Нью-Йоркте тұратын қазақ – Күнтуған 

Пазылбековтің үйінде болды. Оңтүстік 

ңірден соғысқа аттанып, тұтқынға түскен, 

кейін тағдыр тәлкегімен АҚШ-тан бір-ақ 

шыққан азамат к рші ауылда туып- скен 

Нұрмаханнан туған жерінің амандығын 

сұрап-біліп, қимай қоштасады. Нұрағаң 

осы сапарынан оралған соң, Жетісайға 

барып, Күнтуғанның анасына жалғыз 

ұлының сәлемін жеткізеді. Жиырма жыл-

дан соң сол елге жолы түскен белгілі журна-

лист Қайнар Олжай америкалық қазақтың 

кейінгі тағдыры ж нінде «Кебенек киген 

Күнтуған» деген мақала жазды. Бүгінгі 

публицистиканың хас шебері Қайнар 

Олжайдың студент кезінде Нұрекеңнің ж н 

сілтеуімен баспас зге араласқанын, сол 

кісінің жетекшілігімен диплом жұмысын 

қорғаған шәкірті екенін оқырманның есіне 

сала кетейік. 

Мюнхенде  ткен ХХ Жазғы олимпи-

ада ойындарына баспас з  кілі ретінде 

қ а т ы с т ы .   Е л д і ң   т у ы н   ұ с т а п   ш ы қ қ а н 

түйдей құрдасы, атақты балуан Александр 

Медведьтің үшінші рет олимпиада чем-

пионы болғанын к зімен к рді. Іргедегі 

Табақсайда туған баскетболдың бәйтерегі 

лжан Жармұхамедов адам айтқысыз даңқ 

тұғырына к теріліп, ұлтымыздан шыққан 

тұңғыш олимпиада жеңімпазы атанғанда 

сол топырақта тұрып қол соққан санаулы 

қазақтың бірі біздің кейіпкеріміз еді. Журна-

лист бұл сапарында неміс жерін мекендейтін 

қазақ Абдолла Түсіповпен кездеседі. Абдол-

ла «Асан Қайғин» деген бүркеншек есіммен 

лең жазған, Ленинград университетінің 

философия факультетінің түлегі Мәулікеш 

Қайболдин туралы әңгімелейді. Мәулікеш 

бұл кезде  мірден  тіп кеткен екен. Сондай-

ақ  бекең Венаға фестивальге барған кезде 

нуар  лімжанов пен Зейнолла Қабдоловқа 

жолыққанын айтады.

Нұрмахан Оразбектің тағы бір қызықты 

сапары – 1977 жылы Алматыдан қызы 

Гүлнәз екеуі «Москвич» к лігімен шығып, 

Венгрия ға барып қайтуы. Журналистің 

машинасы Қазақстанның территория-

сынан  ткенше қайта-қайта бұзылады. 

Жол-ж некей ж ндеп алып, ілгері тар-

та береді. Тоғыз күн жол жүріп, Кеңес 

Одағының шегарасынан  терде мың-сан 

қиындық алдан шығады. Соған қарамай 

алған бетінен қайтпайды. Ақыры мадияр-

лар елінде бір апта болып, «Москвичті» 

ерттеп елге қайтады. Бұл да – қазақ журна-

листикасы үшін тосын жайт. Ілгеріде әйгілі 

журналист-жиһангерлер Василий Песков 

пен Борис Стрельниковтің автомобильмен 

бүкіл Американы аралап шығып, «Земля 

за океаном» деген кітап жазғанын білетін 

едік. Сол үлгінің біздің елде де бар екеніне 

қуандық. 

Желіп жүріп жер таныған сапарлар бұдан 

кейін де жалғасты. Мемлекет басшысымен 

бірге Швейцарияға, Бельгияға, Австрияға 

аттанып, сыртқы саясаттың маңызды 

мәселелерін қаузады. Қазақстанның 

халықаралық қатынастардағы қадамдары 

ж нінде салмақты сараптама жасады. 

Мұсылмандықтың кіндігі – Меккеге 

қажылыққа барып, имандылық іліміне 

терең бойлап, араб әлемінің тылсым сырла-

рын к ңілге түйіп келді. Иранға жол шегіп, 

осы мемлекеттің негізін қалаған мәртебелі 

имам Рухулла әл-Мусави әл-Хомейнидің 

жылдық асына қатысты. Мысырға барып, 

ғасырлар бойы мызғымай тұрған ғажайып 

ғимараттардың құпиясына үңілді. 

Осылай дүние жүзін армансыз шарлаған 

журналист  з елін де назардан тыс қал-

дыр ған жоқ. Кейінгі жылдары «Лада-110» 

маркалы к лігімен Алматы, Шығыс Қа-

зақстан, Павлодар, Солтүстік Қазақстан, 

Қостанай, Қарағанды, Оңтүстік Қазақстан, 

Жамбыл облыстарын аралап шықты. Бұл 

сапарларының бәрі жолжазбаларына арқау 

болды. Жазу стилінде қапы жоқ. К рген-

білгенін дерек-дәйекпен  рнек тейді. 

Шегініс жасап, тарихтың тұңғи ы  ғына  түседі. 

Кейіпкерлерінің  мірін ұңғыл-шұңғылына 

дейін зерттейді. Белгілі жәйт тердің белгісіз 

қырларын іздеп табады. Соның бәрін ұлт 

мүддесіне әкеп тірейді. Ал автордың  з 

бейнесі  те қарапайым. Оны жай ғана Жур-

налист деп атап, іс-қимылын екінші жақтан 

баяндайды. Бұл да оның бір ерекшелігі дер 

едік.

Нұрмахан Оразбек мектеп бітірер 

жылы әкесі: «Балам тыңыңа барасың ба, 

мыңына барасың ба,  зің біл. Бірақ қайда 

барсаң да, табылса, ағарған ішіп жүр» депті. 

Ағарған ішсе, ішкен шығар... Бірақ жолға 

шыққанда оған ақ бата мен ақ ниет үнемі 

серік болғаны анық.

жүктеу/скачать 14,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: