Жыл санап жайнап, көркейіп келе жатқан Астана еліміз бен Елбасының қуанышына



Pdf көрінісі
бет6/32
Дата11.01.2017
өлшемі14,7 Mb.
#1622
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   32

24
«үлкен  шайтандар»  алдында  тұрады,  біз  олардың  артжағында 
тұратынбыз.  Көбінше  «үлкен  шайтандар»  күреске  алынады. 
Анда­санда бізге де сұрақтар тастап қоятын. Сонда белсенділер 
бұлар  да  бекер  қарап  тұрмасын  дейтін  көрінеді.  «Кішкене 
шайтандардың» істейтін негізгі жұмысы  жер сыпыру, бөлмелер 
мен  дәретханаларды  тазалау  секілді  жұмыстар  болатын.  Оған 
қоса өзіміздің күнделікті қызметтімізді қалдырмай істейміз. 

  Сіз  «кішкене  шайтан»  болып  жүрген  кезіңізде  қазақ 
бөлімінің басшылық қызметін кім атқарды? 
– 
Мен  басшылық  қызметті  де  істеп  жүріп,  аударманы  да 
қатар  алып  жүрдім.  Өйткені  мен  аударманы  өте  жақсы  көрдім. 
«Ұлттар  баспасында»    кітап  тарату  мекемесі  деген  бөлім  жұмыс 
жасады.  Мен  қол  қойсам  біздің  басқан  кітабымыз  таратылады 
екен де, егер қол қоймасам таратылмай қалады. Кітапты басуға қол 
қоятын да ­ менмін, әрі ­ «шайтанмын». Сонымен не керек, «Ұлттар 
баспасында» осындай қилы­қилы тархи кезеңдерді бастан өткіздік. 
– Қай жылы бас құрадыңыз? 
– 
1962 жылы үйлендім
– 
Жеңгемізбен    Бейжіңде  табыстыңыз  ба,  әлде 
Шыңжаңнан алып бардыңыз ба? 
– 
Жеңгеңнің  аты  ­  Пәтеш  еді.  Ол  ­  Іленің  Қорғас  ауданы  
Сарбұлақ    ауылының    түлегі.  Бей­жің  ұлттар  педагогикалық 
институтында оқыды. Сол кезде ол кісімен танысып, махаббаттастық. 
Ол оқуын бітіргенен кейін «Ұлттар баспасында» жұмысқа қалды. 
Аудармашы болып жұмыс жасады, редактор болды. 
Кейін оның құлағының астынан бір дерт пайда болды. Дәрігерге 
тексеріліп,  анализ  тапсырып  еді  «тамыры  түйілген,  қауіпті  ауру» 
деген  қортынды  шығарды.  Оны  ота  жасатып  алдырып  тастамаса 
болмайтын болды да, дәрігерлер  алып тастағанымен, бірақ  жарты 
денесі салданып, жатып қалды. Бейжіңде туылған үш қызым бар еді. 
Үшеуі де мектепте оқитын. Сөйтіп кенеттен қиындыққа кездестік. 
Содан елге қайтайық деген бекімге келдік.  Дегенмен, бірден қайта 
алмай, 1983 жылы наурызда, араға 26 жылды салып Құлжаға қайта 
оралдық. 
Пәтеш сол жабысқан аурудан оңала алмай қайтыс болды. Кейін 
үйдегі мына жеңгеңмен бас құрап, екеуіміз бірге өмір сүріп келеміз.
– 
Құлжаға  келгеніңізде  баяғы  өзіңіз  істеп  кеткен  жол 
қатынас  басқармасына  орналастыңыз  ба,  әлде  баспасөз 
саласына бардыңыз ба?
 
–  Әрине,  баспасөз  саласына  бардым.  Құлжада  шығатын 
Іле  қазақ  облысының  «Іле  газеті»  редакциясының    орынбасар 
редакторы  болып  орналастым.  Бұрын  баспагер  болсам,  енді 
ақпарат  саласынан  бір­ақ  шықтым.  Газет  шығару    күндіз­
түні  тынбайтын  өте  қарбалас  тірлік  екен.  Сонымен  газетте  екі 
жылдай  жұмыс  жасаған  соң,  облыстық  үкіметке  қарайтын 
тарих­шежіре  кеңсесіне  басшы  болып  ауыстым.  Ол  жерде  үш 
жыл  жұмыс  жасаған  соң,  1998  жылы  зейнеткерлікке  шықтым. 
Содан бері қарай демалыстамын. Бірақ мен демалыста жүрсем де  
демалмайтын адаммын. Олай дейтінім, 2000 жылы «Тарландар» 
журналын  белгілі  аудармашы  Әбдібек  Байболатов  деген  кісі 
шығарған болатын. Өкінішке қарай, сол жылдың күзінде ол кісі 
қайтыс болып кеткен соң, бұл жұмысқа басшылық маған жүктеді. 
Содан бері осы журналдың бас редакторы болып істеп кетемін. 
– 
«Тарландар» ай сайын шығып тұра ма? 
– 
«Тарландар»  ­  үш  айда  бір  шығатын  маусымдық 
журнал.  Бір  жылда  4  санын  шығарамыз.  Бұл  –  негізінен,  аты 
айтып  тұрғандай,  қарттарға  арналған  журнал.  Сол  себепті, 
Ә.Байболатов журналдың атын «Тарландар» деп қойған еді.   
– 
Өзіңіздің сүйікті кәсібіңіз -  аудармамен де ара-тұра 
айналысатын кездеріңіз бола ма?
– 
Оны да істеймін. 1980 жылдары Іле қазақ автономиялы 
облыстық телевидение мекемесі құрылды. Сөйтіп халыққа қазақ 
тіліндегі жаңалықтар мен бағдарламалар көрсетіле бастады. Сол 
кезде телеарна басшылары Әбдібек Байболатов пен маған ханзу 
тіліндегі телефильмдерді қазақшаға аударып беріп тұру туралы 
ұсыныс айтты. Содан мен 1985 жылдан тартып 1999 жылға дейін 
көптеген телефильм мен телехикаялар аудардым. 
Қазір  есептеп  көрсем,  мен  аударған  телефильмдердің  ұзын 
саны 300 бөлімнен асыпты. 
Менің  бір  кемшілігім,  өзім  аударған  кітап  болсын,  әдеби 
шығармалар болсын, мақалалар болсын, солардың түп нұсқасын 
сақтамайды екенмін. Сол заманда берген міндетті орындағаныма 
мәз болып жүре беріптім. Кейін «Еңбектеріңді жинастырып кітап 
етіп  шығарсаң  болмас  па  еді»  деген  кісілердің  кеңесінен  кейін 
барып,  бұрынғыларды  іздей  бастадым.  Бірақ  толық  нұсқасы 
қолыма түспеді. 
  ­  Осы  ұшан  теңіз  еңбектеріңіз  туралы  ғылыми 
конференция ұйымдастырып көрмедіңіз бе? 
­  2012  жылғы  қыркүйек  айында  Құлжа  қаласында 
менің  еңбектеріме  арналған  ғылыми  конференция  ашылды. 
Конференцияға  жан­жақтан  әр  саланың  мамандары  келіп 
қатысты.  Менің  еңбектерім  туралы  баяндамалар  жасалды. 
Бұл  Ғылыми  конференция  –  мен  үшін  алғанда  азды­көпті 
еңбектерімнен шығарған бір қортынды болды. 
2013  жылы  «Ұлттар  баспасы»  өзінің  60  жылдығына 
орайластырып  мен  туралы  бір  кітап  шығарды.  Бұл  кітапқа 
Құлжадағы ғылыми конференцияда жасалған баяндамалар толық 
кірген. Мына құдаң  Құралбектің де мен туралы жазған мақаласы 
соның ішінде бар. Мен өз өмірімде 40­50­ге тарта ғылыми мақала 
жазған екенмін, оның бәрі газет­журналға кезінде жарияланған. 
Оның біреуі де қазір менің қолымда жоқ. Бірақ кітап құрастырған 
жігіттер  жинаққа  он  мақаламды  қайдан  тапқанын  білмеймін, 
кіргізіпті. Оларға ризамын, рақметімді айтамын! 
Құдай  қаласа,  жақында    сексеннің  қырқасына  шыққалы 
отырмын.  Бірақ  сексенге  келдім,  осы  тірлікті  қойсам  қайтеді 
деп отырған мен жоқ. Үйренген дағды бойынша күнде бірдемені 
түртіп отырамын. 
– 
Өмірде  әттеген-ай,  ананы  дұрыс  істемептім, 
мынаны  істей  алмай  қалғаным-ай  деп  өкінген  сәттеріңіз 
болды ма? 
­  Мен  туған  халқыма  50  жылдан  аса  уақыт  қолымнан 
келгенімше  қызмет  істеп  келдім.  Әрқашан  да  өте  жақсы 
істедім  деп  те  айта  алмаймын.  Десе  де,  кез­келген  адамның 
50 жылдан астам ғұмырын өз халқына арнауы ең алдымен сол 
адам үшін үлкен бақыт. Мен туралы көптеген адамдар Ғылыми 
конференцияда мақтау сөздер айтты. Оның кейбіреуі мен көтере 
алатын мақтау, ал кейбіреуі мен көтере алмайтын мақтау болды. 
Әсілі,  менің  аудармашылықпен  айналысуыма  қазақ  тілін 
жақсы білуім себепші болды. Өйткені, өз тіліңді жақсы білмесең, 
қисық­қыңыр  аудара  бересің.  Әйтеуір  жалпы  мағанасы  шықса 
болды  деп  істей  беруге  болмайды.  Аударма  дегеніміз  –  түсіну 
мен бейнелеудің бірлесуі. Ол – түп нұсқаны жақсы түсіне білу 
мен өз тіліңде жатық жеткізе білу деген сөз. 
Бейжіңде  істеп  жүрген  кезімде  ханзу  тілін  оқып  жатқан 
балаларға,  одан  кейін  Орталық  радиода  қызмет  істейтіндерге 
100  сағаттай  қазақ  тілінде  сабақ  өттім.  Ал  Бейжің  ұлттар 
институтындағы  қазақ  студенттерге  40  сағаттай  сабақ  бердім. 
Қазақ  тілін  қалай  сөйлеу,  қалай  жазу,  қалай  істету  жағына  көп 
көңіл  бөлдім.  Қазақ  тілі  өте  бай,  бейнелеу  қуаты  өте  керемет, 
құнарлы тіл ғой. 
Қазақстанда бір аудармашы маман бар екен, бірақ қазір аты­
жөні  толық  есімде  жоқ.  Сол  маманды  «қазақ  тіліне  жаңадан 
500  атау  жасап    қосты»  деп  жазыпты.  Ал  мен  болсам  қазақ 
тіліне  1000­ға  тарта  жаңа  атау  жасап,  қостым.  Бірақ  соның 
бәрін  жинамаппын.  Қазір  ол  халықтың  тіліне  айналып  кетті. 
Кейде жұмыс істеп отырғанымда сол өзім тауып, қосқан  сөздер 
кездесіп қалады. Сонда барып осы сөзді бір кезде мен қосып едім 
ғой деп ойлап қоямын. Бірақ ешкімге де мына сөзді мен қосқан 
едім деп айтқан емеспін. Халықтың еншісіне бердім. 
–    Әңгімеңізге  рақмет,    аға!  Деніңіз  сау  болып,  әрқашан 
қаламыңыз қолыңыздан түспесін! Құдай қаласа, 80 жылдық 
мерей  тойыңызды  өз  халқыңызбен  бірге  тойлауыңызға 
тілектеспіз! 
                                                      
Әлімжан ӘШІМҰЛЫ,
Алматы – Құлжа – Алматы 

25
Белгілі  ақын,  жазушы  Әбілда  Аймақ  бала  күнінен  қиын 
қыспағына ала беретін тұрмыс тауқыметіне еш мойымаған екен. 
«Қайта, әр қиыншылықты қайратым мен жігерімді жанып алудың 
орайы деп білемін. Тұрмыстағы жетіспеушілік ­ жаратушының 
шығармашылық  адамына  берген  сынағы.  Оны  сүрінсін  деп 
бермейді. Жігері шыңдалсын деп береді...», –дейтұғын еді ол кісі. 
«Жақсы жазушы болу үшін – бақытсыз балалық шақ керек...», 
– деген екен бір дaнышпан. Рас­ау! Әбекеңнің өмір кешірмелері 
де дәл осы даналық ойды дәлелдеп тұрғандай. Талант иелерінің 
тағдыры тартысқа толы, тайғақ кешулі болып келетіні баршаға 
мәлім. Ақындық қасиеті бойына туа біткен Әбілда ағамыз да осы 
жазмыштың дәмін бір кісідей­ақ татқан көрінеді. 
Әбілда Аймақ  – 1953 жылы қазан айының 25 жұлдызында 
Оңтүстік  Қазақстан  облысының  Ордабасы  ауданы  Темірлан 
ауылы  Ынталы  елді  мекенінде  дүниеге  келген.  Бала  күнінен 
жетімдік  тартып,  жоқшылық  пен  жетіспеушіліктің  сан  түрлі 
сынағына  ұшырап,    тұрмыстың  таршылығын  жиі  көрген  екен. 
Көп адам қадіріне жете бермейтін орта мектеп партасына отыру 
бақыты да ол кісіге бұйыра қоймапты. Сол кездегі «Коммунизм» 
сегіз  жылдық  мектебін  үздік  бітіргенімен,  әрмен  қарайғы 
оқушылық  өмірге  қош  айтуға  тура  келеді.  Әбекең  бұдан  әрі 
қолына кетпен­күрек алып Қажымұқан атындағы кеңшарда қара 
жұмысқа жегіледі. Еңбек жолын сушылықтан бастаған боз бала 
егіншілікпен айналысып қара жердің қыртысын аударады. Қысы­
жазы қой да бағады. Трактор да жүргізеді. 
Өнерді, өлеңді жан­тәнімен сүйген ақын тағдыры тұрмысын 
қаншама тарылтса да, қара жұмысты ақ тер, қара тер болып істей 
жүріп  шығармашылық  қиялын  ұштай  береді.  Сонымен  қатар, 
оқысам  деген  талабын  тойтармайды,  үмітін  де  үзбейді.  Сегіз 
жылдық мектеп партасынан кейін күндізгі оқу бөлімі бұйырмаса 
да,  білімге  деген  ынтасы  зор,  зерек  ақын  Темірландағы  орта 
мектепті сырттай оқып бітіреді.  
Көзін алмай көк аспан гүлді өңірден,
Біздің жақта түспейтін түн де бірден.
Түндей тылсым жүрегім бұлқынатын,
Ұқсаймын деп ақыры күнге күлген...» , – деп жырлаған ақын 
күндей  күлген  нұрлы  болашағымды  біліммен  жарқыратсам, 
кәсіптік  деңгейде  тәлім  беретін  оқу  ордаларынан  сабақ  алсам 
деп  талпынады.  Бұл  талабына  1970  жылы  қол  жеткізеді.  Ол 
–  Шымкенттегі  музыкалық  училище  екен.  Сонда  жеке  ән  салу 
мамандығы  бойынша  студент  болып  қабылданыпты.  Таудай 
Жүрегіне жыр
 
жүктеген жан еді
талабы  болғанымен,  тұрмысындағы  қол  қысқалық  тақымдай 
берген  өнер  иесі  ақыры  екі  жылдан  соң  аңсап  жеткен  бұл 
арманынан да қол үзіпті. Күнкөрістің қамы үшін Бөген аудандық 
мәдениет бөліміне жұмысқа орналасады. Сонда әнші, автоклуб 
меңгерушісі болып сегіз жыл бойы қызмет атқарады.
Әбекең  қара  жұмыс  майданында  жүрсін,  әншілікті  кәсіби 
деңгейде оқытатын білім ордасында болсын, ақындық шабытын 
бір сәтке тежемеген екен. Қайта, өмірдің түрлі­түрлі соқпақтары 
қилы­қилы ойларға салғанын әңгіме ететін. Әдебиеттің әр қилы 
жанрына қалам тербеуінің сыры да содан болар. 
Қазақстанның  Халық  жазушысы  Тұманбай  Молдағалиев 
Әбекең туралы сөз болғанда: 
–  Әбілда  Аймақтың  алдымен  маған  есімі  ұнады.  Әбілда 
Тәжібаевтай  ұлы  ақынды  берген  қазақ  халқына,  қазақ  өлеңіне 
тағы да бір Әбілда келіпті­ау деген сезім болды алғаш. Өлеңдері 
маған  ұнады.  Терең,  қарапайым,  тілге  бай.  Ойын  айшықтап 
жақсы айтады екен. Қазір жұрт өлең оқудан гөрі басқа кәсіпке 
ауысыңқырап  тұр  ғой.  Бірақ  қандай  заман  болып  жатса  да,  біз 
рухани байлығымыз – әдебиетімізден кете алмаймыз. Өлең тек 
қана анасындай, баласындай болғанда ғана ақыннан бір нәтиже 
шығады. Өлең жазып жүргендердің көбі мұның үдесінен шыға 
бермейді.  Ал,  өлеңді  туған  анасындай,  баласындай  көрген 
ақынның бірі – Әбілда Аймақ» , ­ деп жақсы ықыласын білдірген 
екен. 
Әбекең  шынымен  де,  өлеңді  анасындай,  баласындай 
сүйгендігін, өлеңсіз өмір сүре алмайтындығын:
Пенделердің үміті,
Ойлап тұрсам түк емес.
Орындалмай арманым,
Жаным менің түлемес.
Өлең­жырсыз қайткенмен,
Менің күнім күн емес, – деген жыр жолдары арқылы айтып 
өтеді. 
Әбілда  Аймақ  «Ләйла»,  «Жүрегімде  махаббат»,  «Алтын 
бесік  –  І»,  «Алтын  бесік  –  ІІ»,  «Қарлығаш»,  «Назқоңыр», 
«Жаңбыр  исі»  атты  өлеңдер  жинағын,  бірнеше  таңдамалы 
жыр  топтамасын,  «Домалақ  ана»,  «Жақсығұл  мерген»,  «Ақ 
жол», «Түркістан», «Билік биігінде», «Парасат биігі», «Бабалар 
жолы» шығармаларын оқырман қауымға ұсынды. Бұлардан тыс 
мерзімдік басылым беттерінде жарық көрген эссе, мақалалары, 
саз  болып  қалықтаған  ән  мәтіндері  де  ұшан­теңіз.  Әдебиеттің 
Бүкіл ғұмырын елінің игілігіне арнайтын азаматтар саусақпен санарлық. Жазмыштың бір әкенің ұлы болу бақытын 
баршаның  маңдайына  жазып,  ал  жалпы  халықтың  сүйіктісі  болуды  екінің  біріне  бұйыра  бермейтіні  де  содан 
болар. Бала күнінен тұрмысына таңылған тауқыметті болашақта бағындырар биігінің белгісіне балайтындар 
кемде-кем. Қиыншылықты қуана қарсы алмаса да, қайратына қару етіп пайдалатын жандар да жоқ емес.

26
қиын  да,  күрделі  жанры  драматургия  саласына  да  тер  төгіп, 
«Шәмші сағынышы» атты пьесасы жазды. Бұл туындысы 2011 
жылы Оңтүстік Қазақстан облыстық  Ж. Шанин атындағы қазақ  
театрында сәтті сахналанды.
Әбілда  Аймақ  халықаралық  Физули  атындағы  сыйлықтың 
лауреаты,  Қазақстан  Республикасының  Мәдениет  қайраткері, 
Ордабасы  ауданының  құрметті  азаматы,  Қазақстан  Жазушылар 
одағы басқармасының мүшесі. Ақын ағамыз бұл биікке жайдан 
жай жете салған жоқ. Бұл жеміс ­ жастық жігері мен қажымас 
қайратының нәтижесінде келген. Туа сала тастақ жол сыйлаған 
жазмыштың табан еті мен маңдай теріне берген төлемі.
Әбекең ел қатарлы көптің бірі болуды қаламайтын жан еді. 
Оны жыры да, сыры да жасыра алмайды. Шалқар шабыт иесі бір 
сөзінде:  «Өлеңді бүкіл сөз өнерінің патшасына айналдыру оңай 
емес. Ол үшін  өзің де патша болуың қажет. Дүниеде ақын да бар, 
жазушы да бар. Сонымен қатар, суреткер де бар. Егер қаламынан 
суреткерлік туындамаса, ол ақын да, жазушы да емес. Ол кәдімгі 
баяндаушы...», – дейді. 
Расында да ол кісі көңілі түсіп, көп жабырқамауға тырысатын. 
Өзіне өлеңі арқылы дем беруге машықтанған ақын:
Өмірде отты да – мен, текті де – мен,
Аруақты, арқалы, епті де – мен.
Сырт көзге шынында да бақыттымын,
Ендеше, неге ғана көп түнерем», – деп жырлайды. Осы бір 
шумақ өлеңі­ақ ол кісінің өмірдегі шын келбетін ашып тұрғандай.
Ақиқатты ашып айтуға көп ақын бара бермейді. Әбекең осы 
қадамға еркін бой ұратын еді. Аруақты ақын бола тұра сезімнің 
ықпалына бой беріп, ақиқатты айтамын деп, ащы кететін де кісі 
емес. Ақылына жеңдіріп, айтпақ ойын ащы болса да епті жеткізе 
білетін қаламгер болатын. 
Бүгінгі таңда қалталы адамдардың дәурені жүріп тұр ғой. Көп 
жерлерде артқан түйеңе емес, сүйенген иеңе сенуге тура келеді. 
Талантты  болғанымен,  танысы  жоқ  қаншама  адам  талабына 
тамыр  бітіре  алмай  жүр  десеңізші.  Қаржысы  мол  адамдардан 
ақшалай  қолдау  тапқан  жағдайда  жазушының  еңбегі  том­том 
болып  жарық  көріп  жататыны  да  жалған  емес.  Бұл  –  бүгінгі 
заман ақиқаты, қоғам келбеті.
Әбекеңнің  жырларын  оқып  шыққан  Қазақстанның  Халық 
ақыны  Фариза  Оңғарсынова  қоғамның  осындай  келбетін 
айшықтайтын бір өлеңіне айрықша тоқталып:
– «Әбілда Аймақтың жырлары – классикалық өлеңдер. Мен 
оны оқып шықтым. Бір өлеңінде: 
«Түк таппай пенделердің сенімінен
Анда­санда байларға еріп үрем...», – дейді. Бұлай деп қазақта 
Әбілдадан басқа әлі ешкім айтқан жоқ», – деп баға береді.
Қазақтың  қара  өлеңінің  қамын  жеп,  ұлтымыздың  өнері 
өгейсімесін  дейтін  ағамыз  1986­1990  жылдары  Шымкенттегі 
педагогикалық  иниституттың    филология  факультетіне  сырттай 
оқуға  түсіп,  қазақ  тілі  мен  әдебиетінің  мұғалімдігі  мамандығын 
алады.  Оқуын  бітірген  бойда  Қазақстан  Жазушылар  одағының 
облысаралық  бөлімшесіне  жауапты  хатшы  болып  жұмысқа 
орналасады.  1993­1996  жылдары  осы  бөлімшенің  төрағасы,  1996 
жылдан бастап филиал болып қайта құрылған Қазақстан Жазушылар 
одағы облыстық бөлімінің директоры болып тағайындалады. 
Әбекең көп пенде, жай адамдар түсініп біле бермейтін азамат еді. 
Аз сөзді, салмақты жан болатын. Ол кісінің: «Ойсызға, сірә, сараңнан 
әрмен, құпия болар тереңім», – деуі тегін емес. Ағамен танысқаныма 
да үш­төрт жылдың шамасы болып қалған еді. Алғаш рет Шымкентте 
жолықтық. Концерт қоя барған болатынбыз. Біздің мәдени шараның 
өтуіне сол кісі жауапты болып, ұйымдастырып жүр екен. Бір көргеннен­
ақ қарапайым, кішіпейілдігімен ұнаған еді. Бойына туа біткен ақынға 
тән тәкаппарлығын ақылы жеңіп тұратын. Кей кездері болмашы іске 
балаша қуанатын. Қолына баян алып ән де салатын.
Көп адамдар ол кісіні көзі тірісінде көзге шыққан сүйелдей 
көрген  де  шығар.  Әрине,  шығармашылық  әлемі  бәсеке  мен 
қызғанышқа  толы  емес  пе.  Әйтсе  де,  қазыналы  қаламгер,  не 
бір  талант  иелерінің  қасымызда  жүргенде  қадірі  болмайтыны 
өкінішті. 
– Әбілда Аймақ көкемізді бұрын сырттай білетінмін. Кейінгі 
он жылда етене араласып, аға­іні болып кеткен едік.  Әбекең сан 
мәрте  сүрінсе  де,  көп  пенделер  жығылған  жерінде  тұралатып 
тастауға  қаншама  тырысса  да,  бәрібір,  ол  кісі  жеңді.  Қазақ 
әдебиетіне өзінің сүрлеуін, сара жолын салып кетті. Арқалы ақын 
енді арамызда жоқ. Бірақ жүрегін жарып аққан тұп­тұнық жыры, 
тұла  бойынан  тулап  шыққан  туындылары  мәңгілік  жадымызда 
қалды.  Енді  оған  еш  пенде  көре  алмаушылық  жасай  алмас 
деп  ойлаймын...»,  –  дейді  ақынның  ұзақ  уақыт  қасында  жүріп 
жырына, сырына қанық болған бауыры, әрі қолдаушысы  Әбдеев 
Әлжан Есенқұлұлы.   
Әбілда Аймақ  сол  бір  мамыр айының  ортасында Шымкент 
қаласында  өзінің  60  жастық  мерейтойын  жасап,    халқына 
шығармашылық  кешін  өткізіп  береді.  Жүрегіне  жырдың  жүгін 
артқан талант иесі бой жасады ма, кім білсін?! Ол кісінің көзін 
көрген жұртшылық талант иесінің тойдан соң көпке дейін жүзі 
жайнап, кеудесі қуанышқа толы жүргенін айтады. 
Тәуелсіздік  алғаннан  кейін  Қазақстанға  алыс­жақындағы 
қазақ диаспорасының өкілдері  көптеп орала бастағаны белгілі. 
Олардың біраз бөлігі Оңтүстік Қазақстан облысына   орналасты. 
Бұл  ағайындардың  ішінде  белгілі  қаламгерлер  де,  әдебиетке 
бейім жастар да баршылық еді. Қазақстан Жазушылар одағының 
осы өңірдегі өкілі ретінде Әбілда Аймақ әдебиеттің айналасында 
жүрген бұл ағайындарға да нақты қолдау, қамқорлық жасай білді. 
Соның  нәтижесінде,  қазіргі    қазақ  қаламгерлерінің  қатарына 
сырт жерлерден жаңа, дарынды толқын келіп қосылды.
Сондай­ақ, Қытайдан атажұртқа оралған жастар құрған «Қара 
жорға»  ансамблінің  оңтүстік  өңіріне  гастрольдық  сапармен 
барып, өнер көрсетуіне де Әбілда ағамыз үлкен көмегін тигізген 
еді.
Міне  осындай  жарқын  жүзді  ақын  жуырда  ғана  тұтқиыл 
жүрек талмасынан көз жұмды. «Жаңбыр исі» деген атпен жыр 
топтамасын шығарған ақынды туған жұрты жаздың жаңбырына 
малшындырып  қара  жер  қойнына  табыстап  берді.  Үнемі  ми 
қайнап тұратын Оңтүстікте дәл сол кісіні шығарып салатын сәтте 
жаңбыр  сіркіреп  құйып­құйып  жібереді.  Табиғаттың  мұндай 
тосын  мінезіне  жиналған  жұрт  таң­тамаша  болыпты.  Әбекеңді 
жақсы  білетіндер:  «Жан  баласына    зәбірі  жоқ  адам  еді;  әрине, 
арты осылай болуы керек еді» десті. 
Жаны  жайсаң  жанды  жаратушы  иеміз  өзінің  жаңбырымен 
жуындырып алайын, пәни дүниенің иіс­қоңсы қара жер бетінде 
қалсын  дегені  шығар.  Қалай  болғанда  да,  ол  кісі  оралмас 
сапарға  кетті.  Қазақтың  маңдайына  біткен  маңғаз  ұлын  енді 
Шымкент көшелері түгілі, жер бетінен жолықтыру мүмкін емес. 
Ал  жыр­туындылары  мәңгі  біздің  жадымызда  жатталып  қала 
береді. 
Тұрсынбек КЕШУБАЙ

27
Туғанына  200  жыл  толуы  Түркия  жерінде,  оның  астанасы 
Анкарада  аталып  өтілген  Сүйінбай  бабамыздың  әруағы  тағы 
бір аунап жатқан шығар. Түркі әлемінің өнері мен мәдениетінің 
үйлестіруші  орталығы  ТҮРКСОЙ  ұйымын  әуелі  ойластырып, 
сонан  соң  ашылуына  Қазақстан  тарапынан  ұсыныс  жасалғаны 
сәтімен  жалғасын  тауып,  жұмысын  өміршеңдікпен  бастап  та 
кеткені  белгілі.  Үш  дүркін  өткен  сайлауында  қаны  қандас, 
жері  жерлес  бауырымыз  Дүйсен  Қасейіновтің  төрге  озуы  да 
көңіл  марқайтатын  жай.  Міне,  осы  ұйымның  шаңырағының 
астында  қилы­қилы  оң­түстерді  кезіктірсек  те,  түркі  тектес 
қас­қабақтың  жылылығын  аңдап,  сыртқа  көп  жайылмауға  тиіс 
бауырмалдық  сезім  ахуалының  шарапатын  малданатыныңды 
несіне  жасырасың.  Шығыс  пен  Батыс  ендігі  мен  бойлығының 
бел ортасына дейін дендей мекендеген түркілік тіл мен діл тура 
осы  арада  тұтаса  бірігіп  тұрғандай,  осы  бірлікке  сұм  көздің 
сұғы  қадалмаса  екен  деп  іштен  тілейсің  де.  Бас  хатшының 
орынбасары  түрік  Фырат  Пурташқа,  қырғыз  ақыны  Қожагелді 
Құлиевке, татар қызы Лилия Саттароваға, әзірбайжандық Элчин 
Ғафарлыға,  хақасиялық  Тимур  Далетовке  бұрыннан  таныс­
білістей  емен­жарқын  қарайсың.  Х  ғасырда  Енесайдан  дүрк 
қозғалып хақас Саяннан бір­ақ шықса, қырғыздар Тянь­Шаньнан 
мекен  тапқанын  сыр  етіп  шерткен  Тимур  әңгімесі  он  ғасыр 
өткеннен кейін тарихи қазығын айналып, көркемдік шындыққа 
кенелгені Шыңғыс Айтматовтың қолтаңбасынан сезетініміз хақ.
Көп дауысты ұлттық аспаптардың әлденеше түрінен құралған 
«Сүйінбай  сазы»  ансамблі  –  қоңсылас  жұрттың  әпенде  шалыс 
біреуінің таңырқағаны кебіне салсақ – кішкентайлығы болмаса 
құдды  оркестр.  Орындаушылардың  қарасы  да  жеткілікті, 
аспаптарының сазы да жүрек қозғайтындай.
Жүздесулердің  бәрі  ресмиліктен  гөрі  танысып­білісудің 
ағайындық шарасы шынайы да шырайлы.
Сүйінбай  атына  берілген  саябақтың  аумағы  шағын.  Бұл 
қаланың  біртұтам  жері  алтынға  баланатынын  елші  алдында 
айтып өткен еді. Бақсақ, бір қапталды тұтас алып жатқан кішкене 
жазық  алаңына  Сүйінбай  атындағы  саябақ  деген  түрікше 
жазылған көрнекі тақтай ілінді. Оны ашуға ТҮРКСОЙ, елшілік, 
Алматы облысының басшылары қатысты. «Сүйінбай сазының» 
концертінің  беташары  осы  жерден  басталды.  Жергілікті 
тұрғындардың қазақ сазын ықылас қоя тыңдағанын байқадық.
Алғашқы күні түрік ағайындар саябақты аралатты. Панфилов 
паркін таңертең шарлап, ақтиінге жем беретін Алматыда туып­
өскен  орыс  адамы:  «Каштан  ағашы  көшетін  алғаш  әкеліп 
отырғызғанда,  қаланың  қай  түкпірінде  тұрсақ  та  соның 
гүлдегенін  көруге  келетінбіз»  деп  еді.  Бұл  түрігің  де  ағаштың 
тілін  білетін  жұрт­ау,  шамасы.  Әр  бұтақтың  сабағына  дейін 
бүршік жаруға жұтынып тұрғандай. Бейне әрбір ошақтың жалғыз 
баласындай  әздек,  үлпілдеген  көркімен  көз  тартады.  Қазақтың 
бағбан қариялары да осындай күтім жасайтыны есімізде. Демек, 
бақтың өзінен мейірге толы түркілік сипатты аңдаудың ғанибеті 
өзгеше екен.
ТҮРКСОЙ  ғимаратында  Сүйінбай  бабамызға  арналған 
ғылыми  конференцияға  осы  ұйымның  Бас  хатшысы  Дүйсен 
Қасейінов  ашып,  жалпы  түркілік  сипат  алған  мерейтой  иесі 
туралы  әңгіме  қозғады.  Алматы  облысының  әкімі  Амандық 
Баталов бастаған делегация құрамында Аманкелді Дәуренбеков, 
Жандарбек Далабаев, Әлібек Жаңбырбаев секілді аудан әкімдері 
болды. Қазақстанның осы елдегі Төтенше және өкілетті елшісі 
Жансейіт  Түймебаев  мырза  рухани  саланың  білгірі,  сөйлеген 
кезде  азаматтың  саясын  сезінбей  тұрмайсыз.  Бұл  жолдарды 
жағынып,  жарамсақтанудың  лебіне  ұйғара  көрмеңіз,  құрметті 
оқушы.  Мәмлегер  болмысында  өзіне  деген  сенім  мен  өтімді 
қалпы  арқылы  қадірін  сездіретін  ерекшелік  байқалады.  Оның 
үстіне тура осы кезде Түркияның бұрынғы Президенті Сүлеймен 
Демирелдің  қазасы  алаңдатып,  мәдени  шара  тоқтап  қала  ма 
деп  толқығанымыз  да  рас.  Алматы  облысының  әкімі  Амандық 
Ғаббасұлы жұрт алдындағы кішік қалпы арқылы 
жиналғандарды жатырқатпай жақын тұтқызатын 
ерекшелік  иесі  екен.  Конференцияда  сөйлеген 
қазақстандықтардың 
ойларының 
тігісін 
жатқызып  жеткізуге  ТҮРКСОЙ  өкілі  Мәлік 
Отарбаев та әбден шеберленіп алыпты.
Конференцияда қазақстандықтардан Бақтияр 
Сманов, Нұрдәулет Ақыш, Жұмабай Шаштайұлы 
сөйлесе,  Анкара  және  Памуккале  қалалары 
университеттерінің  ғалымдары  Нергис  Бирай 
мен  Жәмилә  Кенажы  Сүйінбай  өлеңдерін  өз 
ақындарының  шығармашылығымен  салыстыра 
айтқандары  көкейге  қонатындай.  Қырғыздың 
ТҮРКСОЙ­дағы  өкілі,  әрі  шайыр  Қожагелді 
Құлиев  Қатаған  деген  ақынды  естімегенін, 
оның  Сүйінбаймен  айтысын  білмейтінін,  тек 
соңғы  кезде  атына  қанық  бола  бастағанын 
мойындады.  Қырғыз  ғалымы  Батыма  Кебекова 
көп  жылдардан  бері  зерттеп  Қатаған  тұлғасы 
өмірде  болғанын  дәлелдеген.  Өкініштісі,  ол 
кісі  жақында  қайтыс  болып  кетті.  Қазақтар 
бейне Қатағанды ойдан шығарып, Сүйінбаймен 
айтыстырып  қойғандай  көрінетін  сөздің  түбінде  не  жатқанын 
кім  білсін.  Әйтеуір  мұнда  ұлттық  намыстың  белгісі  барын 
байқайсыз.  Сүйінбаймен  айтысуға  алдын­ала  дайындап,  сөзге 
тұтқиылдан киліктірсе де, ақырында жеңіліп тынған Қатағанды 
бұл ағайындар қатарға қоспай, санаттан шығарып тастағандарын 
қазақ зерттеушілері дәлелдеген сыңайлы. Сол уақытқа тағдыры 
жақын адамдардың ауыздарынан естіген жағдайды ашып айтуға 
осы күнге дейін дәтіміз бармағанның себебіне тоқталып жатпай­
ақ қоялық. Қырғыздар Қатағанды Сүйінбаймен айтыстыруды аса 
құпия  күйі  сақтаған.  Қазақ  меймандар  мамыржай  шақтағыдай 
жайма­шуақ  отырып,  шаңырақ  иелерінің  тілектеріне  орай 
жағалай  отырғандарға  Сүйінбай  жырын  арнаған.  Алаңсыз 
орнаған  ахуалдың  үстінде  «Тоқтат  Сүйінбай  сөзіңді»  деп 
Қатаған  ақырып  шыға  келіп,  уытты  өлеңін  іркілместен  үсті­
үстіне  төпей  жөнеледі.  Жалғыз  Сүйінбай  емес,  қазақтың  бүкіл 
игі жақсылары құлаққа ұрған танадай орнаған тыныштықта аса 
ыңғайсыз  жағдайда  томырылған  күйлері  тым­тырыс  қалады. 
САЗДЫ САПАР


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   32




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет