Жұмаділ ақбота әмірбекқызы сөйлеу әрекетін дамыту арқылы бастауыш сынып оқушыларының функционалдық сауаттылығын қалыптастыру
Сөйлеу әрекеті арқылы бастауыш сынып оқушыларының функционалдық сауаттылығын қалыптастыруда қазақ тілінен берілетін білім мазмұны мен оны жүзеге асыру жолдары
жүктеу/скачать 2,3 Mb.
|
| 2.1 Сөйлеу әрекеті арқылы бастауыш сынып оқушыларының функционалдық сауаттылығын қалыптастыруда қазақ тілінен берілетін білім мазмұны мен оны жүзеге асыру жолдары
Қазақстан Республикасының Білім беру жүйесі өскелең ұрпақты оқыту мен тәрбиелеудің жоғары сапасын қамтамасыз етуге, тез өзгеретін экономикалық, әлеуметтік және техникалық жағдайларда адами ресурстарды дайындауға бағытталған. Қазіргі уақытта білім беру парадигмасы ауысуда: жаңа білім беру тұжырымдамасы, нормативтік-құқықтық актілер, оқытудың заманауи педагогикалық технологиялары әзірленіп енгізілуде [43]. Ұлт Көшбасшысы Н.Ә. Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауында елімізде үшінші жаңғыртуды жүзеге асыруды қамтамасыз ету міндеттерін белгілей отырып, сыни ойлауға және ақпаратты іздеуді өз бетінше жүргізуге қабілетті, функционалды сауатты өскелең ұрпақты қалыптастырудағы білім беру жүйесінің рөлін ерекше атап көрсетті. Елбасы Н.Ә. Назарбаев халыққа Жолдауында: «Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз жоғары білімді ұлт болуымыз керек. Қазіргі әлемде қарапайым жаппай сауаттылық жеткіліксіз. Біздің азаматтарымыз ең озық жабдықтарда және ең заманауи өндірісте жұмыс істеу дағдыларын үнемі меңгеруге дайын болуы тиіс. Сондай-ақ, біздің балаларымыздың, тұтастай алғанда, өсіп келе жатқан ұрпақтың функционалдық сауаттылығына үлкен көңіл бөлу қажет» [44]. Функционалдық сауаттылық – бұл әр оқушы үшін жоспарланған нәтиже. Нәтиже барысында біз оқушыларда келесі біліктерді дамытуымыз керек: біріншіден, білім алу және қолдану, жағдайды бағалау, қоғамдық ортада өз ойын еркін жеткізе алу және сыни көзқарасты қабылдай білу, өзгелермен толераттылық қарым-қатынаста болу. Екіншіден, пәндік білім басым нәтиже болып табылмайды: бұл тек баланың даму құралы, белгілі бір пәннің шекарасыннан шығып, жан-жақты дамуына жағдай жасау қажеттілік тудырады. Үшіншіден, функционалдық сауаттылықтың интегративті компоненттеріне, яғни оқырмандық, коммуникативтік, ақпараттық және тілдік сауаттылыққа назар аудару қажет. Оқушылардың сауаттылығы – бұл ең маңызды компонент. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыруға бағытталған білім мазмұнын игерген оқушылардың білімдері мен біліктерін өмірлік жағдаяттарда қолдану, әртүрлі ақпарат көздерімен жұмыс істеу және алынған ақпараттарды сыни тұрғыдан бағалай білуді, сонымен қатар өзінің болжамдарын ұсыну және зерттеулер жүргізуді, өзінің ойын негіздей білуді; іскерлігі мен дағдыларын адами іс-әрекеттердің әртүрлі салаларында, сондай-ақ тұлғааралық қарым-қатынас пен әлеуметтік қатынастарда өмірлік міндеттерді шешу үшін пайдалануды қамтамасыз етеді. Қазіргі әлемдегі, еліміздегі өріс алып отырған түрлі бағыттағы дамулардың әсерінен қоғамның адамға қоятын талаптарының өзгеруі нәтижесінде функционалдық сауаттылық ұғымы кең тарала бастады. Сауаттылық ұғымы оны білім берудің әрекеттік аспектісімен бірлікте алғанда ғана кеңейе түседі [45]. Сөйлеу әрекетінің барлық түрлерін оқытудың негізгі міндеті – бұл сөзді тыңдау, алынған ақпаратты есте сақтау, естіген немесе оқыған мәтінді дұрыс айту, байланыстыра білу, негізгі сөздерді қолдана отырып, жоспар бойынша әңгіме құру, берілген сұрақтарға толық жауап беру, баяндау және т.б. Бұл кезеңде коммуникативтік қабілеттердің дамуы, сондай-ақ сөйлеудің грамматикалық, лексикалық және фонетикалық жақтарының дамуын атап өткен жөн [46]. Оқу үрдісінде оқушыларға сөйлеу дағдыларын практикада сөйлеуге үйрету мүмкіндігін беру қажет. Оқушылардың ауызекі сөйлеуін жақсарту үшін мұғалімдер өз идеясын қалай дұрыс құру және таныстыру туралы түсінік беруі тиіс. Оқушы сөзінің презентациясы хронологиялық және тақырыптық түрде дәйекті болуы тиіс. Сөйлеуде проблеманы дұрыс қою, оның себептері мен шешу нәтижелері, сондай-ақ оны шешу процесінде ұқсастықтар мен айырмашылықтарды іздеу керек. Мұғалімдер оқушылардың сөздерін ресми емес келіссөздерге бейімдеуге көмек көрсете алады. Оқушыларға сөйлеу тақырыбын өз бетінше таңдауға мүмкіндік беру керек. Пікірталасқа қатысу оларға барлық проблемалық мәселелерді барлық жағынан талқылауға көмектеседі. Олар сұхбат алу және дау туғызатын жағдайларда қатысу мүмкіндігіне ие. Оқушылар жеке тәжірибесімен бөлісе алады. Бұл жағдайда жақсы әңгіме элементтеріне оқыту жүргізіледі. Дебаттар барысында оқушылар мәнерлеп сөйлеу дағдыларына, әлеуметтік қарым-қатынас дағдыларына, сондай-ақ конструктивті сынға парапар қарым-қатынасқа үйренеді [47]. Функционалды сауатты тұлғаның бұл қасиеттерін қазіргі мектеп түлегінің портреті ретінде қарастыруға болады және қарастырылуы керек. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамытуға келесі факторлар әсер етеді: 1) білім мазмұны (білім беру стандарттары, оқу бағдарламалары) ); 2) оқытудың нысандары мен әдістері; 3) білім алушылардың оқу жетістіктерін диагностикалау және бағалау жүйесі; 4) мектептен тыс, қосымша білім беру бағдарламалары; 5) мектепті басқару моделі (қоғамдық-мемлекеттік нысан, оқу жоспарын реттеудегі мектептердің автономиясының жоғары деңгейі); 6) барлық мүдделі тараптармен әріптестік қағидаттарына негізделген достық білім беру ортасының болуы; 7) балаларды оқыту және тәрбиелеу процесінде ата-аналардың белсенді рөлі. Педагогика оқу процесінде және педагогикалық технологияларды қолдану негізінде кіші оқушының сөйлеу әрекетін қалыптастыруды қарастырады. Бірақ білім берудің жаңартылған мазмұнын енгізу кезеңінде оқушының сөйлеу әрекетін дамыту мәселелерін шешудің негізгі негізі "Қазақ тілі мен әдебиеті" білім беру саласы болып табылады. "Қазақ тілі" бастауыш мектептің базалық пәні болып табылады, оның негізінде кіші оқушының функционалдық сауаттылығы мен коммуникативтік құзыреттілігі қалыптасады. Функционалдық сауаттылық педагогикалық процесте қол жеткізілген оқушылардың білім деңгейін көрсетеді. Т. Ж. Рамзаева, бастауыш мектепке арналған көптеген оқу-әдістемелік жиынтықтардың авторы "қазақ тілі" оқу курсының негізгі міндеттері сөйлеу әрекетінің барлық түрлерін жетілдіру (сөйлеу, тыңдау, оқу және жазу), тілдік ұғымдар жүйесін игеру (фонетика, лексика, морфемика, грамматика), Ана тілі арқылы оқушылардың танымдық іс-әрекетін қалыптастыру, қарым-қатынас құралы ретінде тілді меңгеру процесінде оқушылардың психикалық функцияларын жетілдіру (қабылдау, талдау, синтез, салыстыру, салыстыру және т.б.) деп санайды [48]. А.Ж. Мурзалинова тілдік тұлғаны ана және ана тілінің тасымалдаушысы ретінде қалыптастырудың маңыздылығын атап өтіп, білім алушының коммуникативтік қызметіне құзыреттілік тәсіл негізінде әлеуметтік тапсырысқа сәйкес Тілдерді оқыту мақсатын қою қажеттілігін қарастырады. Мұның бәрі, ғалымның пікірінше, мектеп пәндерін оқытудың тұжырымдамалық негіздерін қайта қарауға, әдістемелік және технологиялық қамтамасыз етуді жаңартуға, қажетті педагогикалық жағдайлар мен ресурстарды жетілдіруге байланысты. Оның пікірінше, тілдік тұлға мен тілдің құзіреттілігі арасындағы түбегейлі айырмашылық жеке тұлғаның құрылымында ерекше ұйымның болуына байланысты. Оның өмірінің үш аспектісінде көрінетін жеке қасиеттер қарым-қатынас тәжірибесінде тілдік, сөйлеу, коммуникативті және этномәдениеттілік құзіреттіліктің жүйелі және тұрақты көрінісін ынталандырады. Мұндай көріністің нәтижесі функционалды сауаттылық болып табылады, ол қабілеттерден айырмашылығы, қарым-қатынастың, өзара әрекеттесудің және қабылдаудың жиынтығы ретінде қарым-қатынастың күрделі сипатына сүйенеді, сөйлеу әрекетін жетілдіру арқылы жеке дамуды кешенді түрде ұсынады және жүзеге асырады [49]. Р.Н. Бунеевтің айтуынша, оқытудың түпкі нәтижесі - бастамашылдығы, шығармашылық ойлау және стандартты емес шешімдерді табу қабілеті, кәсіби жолды таңдау қабілеті және т.б. бар "функционалды сауатты тұлғаны тәрбиелеу". Бірақ функционалдық сауаттылық туралы айтқанда, «құзыреттілік» ұғымын енгізбеу мүмкін емес, өйткені олар білім берудің соңғы нәтижелері ретінде қарастырылады. Құзыреттілік дегеніміз – оқушының белгілі бір қызмет түрін орындау қабілеті, ал құзыреттілік-мемлекеттің, қоғамның, Тапсырыс берушінің оқушының белгілі бір қызмет түрін орындау қабілетіне деген талабы. Осылайша, "құзыреттілік" термині тиімді шешімдер қабылдауға дайын болуына байланысты адамның қабілеттері мен білімін бағалауға бағытталған. 2016 жылы Давостағы Дүниежүзілік экономикалық форумның Президенті Клаус Шваб төртінші технологиялық революция басталғанын жариялады. Бұл дегеніміз, көп ұзамай Роботтар біз үшін бәрін жасайды, ал 2020 жылға қарай әр қызметкер сұранысқа ие бола алады: кешенді міндеттерді шешу; сыни тұрғыдан ойлау; шығармашылық ойлау; управлять людьми; командада жұмыс істеу; басқа адамдардың эмоцияларын және өздерін тану, оларды басқару; пайымдау және шешім қабылдау; клиентке назар аудару; келіссөздер; бір тапсырмадан екіншісіне тез ауысыңыз. Бұл дағдыларды Hard Skills — "қатаң" кәсіби дағдыларға қарағанда Soft Skills (икемді дағдылар, кәсіптен тыс құзыреттер) деп атайды. Біздің елде білім беруден бастап мамандар Давостағы ондықты "4k жүйесі" деп аталатын төрт негізгі дағдылар жүйесіне дейін қысқартты»: Сыни ойлау (Critical Thinking); Креативті (Creativity); Байланыс (Communication); Үйлестіру (Coordinating With Others). жүктеу/скачать 2,3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|