Жоспар: І. ҚАзақ Әдебиеттану ғылымындағы сынның Қалыптасу, даму тарихы және зерттеу методологиясы

Ғасырлар белестерінде талай қиын-қыстау арпалысты күрес жолынан өткен халық өмірі- кейінгі толқынға сезімге сырлы, санаға салмақты, көңілге кестелі сөздің көркем шежіресі боп жеткені аян. Ондай шежірелі сөздің асыл құнын әспеттеу қазақ әдеби сын ғылымымының айбынды да абыройлы міндеттерін белгілейді. Әдеби сын- ұлттық сөз өнерінің арғы- бергі тарихын танып-таразылайтын, ондағы әдеби-тарихи, мәдени-рухани һәм көркемдік-эстетикалық принциптерді байыпты бағалайтын, көркем шығарманың мазмұн-құрылымын, кейіпкерлер жүйесі мен оқиғалар желісін, ой-сөз үйлесімі мен тіл-стиль сипаттарын кең көлемде қарастырып, артық- кем тұстарын тамыршыдай тап басып көрсететін әдебиеттің бірден-бір жетекші саласы болып табылады. Дипломдық жұмыстың «Қазақ әдебиеттану ғылымындағы сынның қалыптасу, даму тарихы және зерттеу методологиясы» атты бірінші тарауда, сын жанрының туу, қалыптасу эволюциясы, даму тенденциялары, ұлттық әдеби процессте сынының зерттелуі және әдебиеттанудағы көркемдік ізденістерге объективтік сын мәселелері сараланып, ұлттық сын жанрын қалыптастырудағы әдебиет тарихы туралы көзқарастар мен сынның жанрлық формасы туралы жүйеленіп, бірізділікке түсірілді. Ал, «Қазіргі қазақ сын жанрының танымдық, тағылымдық мәндері мен өркендеу перспективалары» атты екінші тарауда қазіргі ағымдық, мерзімдік басылымдардағы әдеби үрдіске ғылыми сын өзектіліктері қарастырылып, қазақ әдеби сынының теориялық негіздері мен эстетикалық құндылықтары нақтыланды. Сонымен қатар, тәуелсіздік тұсындағы ұлтық рухтағы әдеби сын форматтарының диапазондары мен ракурстары айқындалды.

Әдеби сын- әдебиеттану ғылымының арналы салаларының бірі ретінде көркем туынды табиғатын анықтайтын шығармашылық еңбектердің қатарына жатады. Қазақ әдебиеттану ғылымында әдеби сын, оның көркемдік-эстетикалық деңгейі, зерттеу нысаны мен бағыт-бағдары жан-жақты айқындалған. Көне кезеңнен қазіргі дәуірге дейінгі аралықтағы әдеби үдерістің тууы мен қалыптасу, даму жолдары да сын мұратынан, зерттеу жүйесі мен көзқарас эволюциясынан жан-жақты көрініс тапты.

«Әдеби сын- көркем шығармаларды талдап, баға беріп, олардың идеялық-көркемдік мәнін, әдеби процестегі алатын орнын анықтайтын әдебиеттану ғылымының негізгі бір саласы. Сын- әдебиеттің тарихымен және теориясымен тығыз байланысты. Айталық, әдебиет тарихы мен әдебиет сыны бір- бірімен жалғас, бірін-бірі толықтырып тұрады. Әдеби теориясы әдеби процестің заңдылықтарын, шығармаларды идеялық, стильдік ерекшеліктері тұрғысынан талдау принциптерін анықтау болса, әдеби сынның негізгі міндеті шығарманы нақты тексеріп, жетістік-кемшіліктерін саралап, эстетикалық баға беру. Әдебиет сыны сөз өнерінің бүгінгі таңдағы даму жолдарын анықтауға ат салысады. Әдеби шығармаларға пайымдаулар жасап, түйінді пікірлер айтады. Әдеби сынның тарихы ертеден басталады. Көркем шығармалар дүнниеге келіп, халықтың кәдесіне асуының өзі-ақ оларды сын көзбен қарап, бағалаудың қажеттігін туғызатыны анық. Бірақ, сол бағалаудың өзі, әдеби туындының құны мен мәнін анықтап пікір қорыту әр кезде, әр жағдайда әр түрлі болды. Ауыз әдебиеті жағдайында өлең-жырды, дастанды, ертегі- аңыз, хикаяны тыңдаушылардың бағалауы, ауызша пікір білдіруі болашақ әдеби сынның тек алғашқы адымдары деуге болады. Жазба әдебиет қалыптасып, баспасөз, газет-журналдар пайда болған кезде нағыз толық мағынадағы әдеби сын өрбіп, өркендей бастайды» [82,70] деп жазылған. Бұдан басқа: «Сын сөзінің төркіні грек тілінде «талдау, талқылау» деген мағына беретін «kritike» деген сөзінен шығады... Көркем әдеби сын- әдебиеттану ғылымының бір саласы, көркем шығарманы бүгінгі әдеби процесс аясында талдап, бағыт сілтеп отыратын әдеби-публицистикалық, ғылыми- эстетикалық шығармашылық түрі. Әдеби сын әдебиет теориясы, әдебиеттің тарихы жеткен жетістіктерге негізделеді. Әдеби сын жазба әдебиеттің, ғылымның дамуымен тікелей байланысты» [83,73] деп көрсетілген.