К. М. Абишева, С. К. Омарова
жүктеу/скачать 2,13 Mb. Pdf көрінісі
|
| Сингармонизм (грек. συν- — с, бірге және
ἁρμονία — үйлесім, үндесу) – бір немесе бірнеше фонетикалық белгілері бойынша, мәселен, қатар, жақ (ашық) немесе еріндік, бір сөз аясындағы дауыстылардың (кейде дауыссыздардың) алмасуынан тұратын морфологиялық-фонетикалық құбылыс. Бұл құбылыс ең алдымен агглютинативті тілдерге тән. Агглютинация терминін 19 ғасырдың бірінші жартыжылдығында неміс тілшісі Фр. Бопп енгізген. Орыс тіл білімінде агглютинацияланған сөз жайлы түсінікті ұзын "пойыз" сияқты қарастырады, ондағы "паровоз " - түбір, ал "вагондар" тізбегі қосымшалар және олардың арасындағы саңылаулар анық көрінеді 21 (А. А. Реформатскийдің метафорасы), мәс., қазақ. ат-ты-лар-ым-га «салт аттыларыма», где am-«ат» (сөздің түбірі, «паровоз»), ат-ты-«аты бар, жылқышы, салт атты» (туынды сөз), ат-ты-лар- «всадники» (- лар көптік жалғау), ат-ты-лар-ым «мои всадники» (-(ы)м тәуелдік жалғауының І жағы, жекеше түрі); барыс септігінің -га жалғауының қосылуы бірінші көрсетілген тұлғаны береді. Агглютинация кезінде түбірдің сөз басында тұруы міндетті емес. Агглютинацияның сипатына қарай агглютинативті, немесе агглютинацияланған тілдер болып бөлінеді: (түркі, орал, тұнғыс-маньчжур, моңғол, экскимос-алеут, генетикалық оқшауланған корей және жапон, баск, енисей және чукот- камчат тілдері, Америка мен Австралияның байырғы халқының барлық тілдері, макросемьядағы банту, готтентотский тілдері және Африканың басқа тілдері). жүктеу/скачать 2,13 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|