Кіріспе І. Оқыту әдістері теориясы және түрлері
Проблемалық оқытудың тиімді жақтары
жүктеу/скачать 190 Kb.
|
| 2.5. Проблемалық оқытудың тиімді жақтары
Проблемалык окыту тапсырманы шешудiн жана әдiстерiмен құралдарын анықтағаннан кейін бала өзінің шешіміне кіріседі. Оку жұмысынын аткару бөлiгi басталады. Әркайсысы өз жұмысының бөлiгiн өз бетiнше жасайды. Проблемнық талсырмалардың дамытушы және танымдық қызметі тәрбиелік функциясымен тыныз өзара байланысты болады. Бiздiн болжамымыз бойынша, оларды окытудын барысында жүйелi және максатты турде колдану бастауыш сынып окушыларынын танымдык дербестiгiнiң каркынды дамуын камтамасыз етеді және оқу мотивациясынын арта түсуiне жағымды әсерiн тигiзеді. Проблемалык тапсырмалар әрбiр окушының тұлғасына және сыныптын бүкіл ұжымына жағымды әсерін тигізеді. Алғашында проблемалык тапсырманы орындауды бiрлескен оку жұмысының (ұжымдык. топтык) нысанында орындаған жөн. Мұндай жұмыстың барысында балалар бiр бiрiмен тiкелей іс-әрекеттеседі, яғни бiрлескен iзденiс, талкылау, өзара қолғабыс орын алады. Сабактарда окушылар баға берушiнiн позициясына бағаланучы позициясына үнемi түсе келе, ез жолдасынын көзқарасын ескеру басканы тыңдай білу, оның жауабын талдай білу икемдiгiне ие болады, төзімділік пен бір-біріне көңіл бөлуге, мукият болуға үйренеді. Окыту үдерісіндегі пікірталас жүргiзудiң барысында сыныпта мiнез-құлық нормалары мен сыпайы турде дауласу, пікір таластырудын ережелері: өз көзкарасын дәйекті турде бiлдiру секiлдi касиеттер және т.с.с. калыптасады. Осынын барлығы әрбір окушының ашылуына әкеледі. Балалардын талкылау алдындағы коркынышы одан бір нәрсені сұрайтындыгынан үрейлену сезiмi жойылады. Олар өз көзкарасын білдіруден, сұрақтар қоюдан қорықпайды. Проблемалык, жағдайлар мен тапсырмалардын жуйесi барысында сынып оқушылардың дербес iзденiс iс-ерекетiнiн калыптасу және даму үдерісінің, оқушылардың өздерінің жаңа іс-әрекеттік білімдер мен білімдік үлгілерді жасау үдерісін және ашылатын түсiнiктердi сапалы игеру үдерісін баскарудың тиiмдi құралы ретiнде кызмет аткарады. Бұл тұжырым С.Л.Рубинштейн мен А.М.Матюшкиннің пікірімен расталады. олардын тужырымдауынша, тек дербес іс-әрекеттің барысында ғана игерілген бiлiмдер адамнын жадында берік және оқыту үдерісі проблемаларды шешу үдерісіне негізделетін жерде ғана ойлаудын дамуы орын алады. Ал Л.С.Выготский түсiнiктердi механикалық түрде жаттауға мүлдем бұрыс және колдануга болмайтын жол ретiнде карсы шыкты: «Ғылыми бiлiмдердi бала курастырып, жаттап алмайды. есте сактау аркылы игермейді, олар онын жеке ойлауынын бүкiл белсендiлiгiнiң барынша кернеуiнiн кемегімен пайда болады калыптасады. Пробмалык тапсырмалар мен ситуациялар жуйесi дамудын кез келген денгейінде дербес iзденiс iс-әрекетін жүзеге асыру икемдiгiнiн калыптасуынын сапасын тексерудiн мумкiндiгiн береді, ал атап айтсак, проблемалык тапсырманын орындалу немесе орындалмауына байланысты бiз тиісті икемдiктердiн болуы не болмауы туралы тұжырым жасауға мумкiндiк бар. Проблемалык тапсырмалар жүйесiнiн оку мотивациясын, танымдык қызығушылықты, оқушылардын дербестігін, олардын ойлау қабілетін дамытушы құрал ретіндегі, дербес таным кұралы ретiндегi тиiмдiлiгi онын оқу үдерісіндегі алатын орнына тәуелдi болады. Проблемалық тапсырмалар жүйесiн колданумен жүретін тәжiрибелiк окытуды уйымдастыру окытудын бiрлiгi болып сабак емес, тапсырманы құрастырудан бастап алынған нәтижелердiн талдауына дейінгі тұтас цикл табылатындығын бiлдiредi. Цикл мұгалiмнiң бүкiл сыныпка тапсырманы ұсынуынан басталады. Тапсырма тақтаға жазылады және мұғалiмнiң өзi немесе окушылардын бiреуi (немесе бірнеше окушы кезекпе-кезек) оны дауыстап оқиды, бұл тапсырманың құрылымы барлық оқушыларға түсінікті болу үшін жасалады. Бул максатпен мұгалим тапсырма жазылып, дауыстап оқылғаннан кейiн, сыныпқа қарап, сурак кояды: «Тапсырмадагынын барлығы түсiнiктi ме? Сендерге танымайтын, түсініксіз сөздер кезлесті ме?» Егер окушылардын бiреуiнде сұрақтар мен киындыктар туындайтын болса, мугалiм оларды сыныпка багыттап, балалардын өз күштерiмен шешуге тырысады, мәселен былай: «Маратка сөзi түсiнiксiз, кім онын нені білдіретінін түсіндіре алады?». Сонымен бірге, мұғалім арбір баланың жеке тәжiрибесiн тiрек етедi. Осылайша, мұғалім максатты құрастырады, балалардың алдына міндет кояды. Жумыстын осы бiрiншi кезеңi - максат кою кезенiн мұғалім дастурге сәйкес жүзеге асырады. iс-әрекеттiң максатын мұғалiмнiң өзi койып, балалар іс-әрекет жасау керектiгiне байланысты максатты кабылдау мәселесі туындайды. Mұғалім койган максатты оқушылар калай кабылдайтындығы, олардың өз максаттарына айналатындығы туралы мәселе келесідей шешіле бастайды. Мұғалім балаларға жұп болып жұмыс істеуді және ол құрастырған мiндеттi өзара байланысты, бiрак бiр-бiрiнен бөлек шешілетін екi накты тапсырмаға белуді ұсынады. Бұл окушының дербес максат кою жолындагы бiрiншi кадам. Әдетте, мұғалiм максатты койганнан кейiн, оған кол жеткізу үшін мұғалім балаларга жаңа куралдар мен iс-әрекет ету тәсiлдерiн беруi тиiс. Кебiне, iс- әрекет ету тәсiлдерiн дайын түрінде бередi, ягни мақсат кою кезеңiндегiдей мұғалiм бәрін өз iстейдi. Бірак бул кезеңде мұғалімнің барлығын өзі iстеуiнiң қажеттілігі жоқ, балалардың жеке белсендiлiгiн тудыруга болады және кажет. Мұғалим окушыларды жаңа заңдарды, жаңа формулаларды, схемалар, ережелерді ашуга «итермелеуі>> мүмкін. Әрине, осындай ашулардын дербестiгi кел шамада иллюзорлык болып келеді, себебі ересек адам жаңаны iздеудi ұйымдастырады және оны әр нуктеде бағыттайды. Бiрак балаларда iзденiстiңдербестiгi, сезiмi каншалықты күшті болатын болса, табылган жаңадан пайда болатын куаныш та соншалыкты улкен болады, іс- әрекет етудің табылған жаңа тәсiлi де соншалыкты женіл игеріледі. Іс-әрекеттің кұралдары мен тәсілдерін таңдау кезеңiнен оқушылардың дербес iзденiс іс-әрекетіне тартылуын бастау неғурлым жеңілірек келедi, бұл танымдык не әрекеттiң берiк мотивациясынын калыптасуына ыкпал етедi. Бiрак бул жағдайда оқушы мұғалiммен катынаска емес, жұп бойынша жолдасымен катынаска негiзделуi тиiс. Балаға өз ойларын, өз идеяларын ересек адамға әсіресе мұғалімге білдіру оте қиын келеді, ол бір нәрсені бұрыс, теріс айтуға қорқады. Оған өз құрдасымен «теңбе-тен» қатынасу оңайырак келедi. Мұғалімнің мұндағы рөлi ешбiр төмендетілмейді, керiсiнше, оған ең қиын рөл дайындалған - койылған мiндетке бара-бар iс әрекет ету құралдары мен тәсiлдерiн iздеу үдерiсiн ұйымдастырушының ролі. Оңын ең басты есте сақтауға мiндеттi нәрсесі - ешқандай дайын улгiлердi бермеу. Тапсырманы шешудің жаңа әдістері мен құралдарын анықтағаннан кейiн бала өзінің шешіміне кіріседі. Оку жұмысынын атқару бөлiгi басталады. Әркайсысы өзінің жұмысының бөлігін өз бетінше жасайды. Окушы практикалык iс- әрекетте жаңа «құралдарды>> колданады, оларды игереді және колдануын жетiлдiре түседi. Осылайша, жумыстың барысы оларды мен нәтижелерiне баға беруді бақылау кезеңіне ауыстык. Әдетте оқушылар жаңа тұрпаттағы тапсырмаларды шешуді үйренгеннен кейiн мұғалiм жаға бiлiмнiң игерілу деңгейiн тексереді, тексеру және бакылау жұмысын өткiзедi және корытынды бағаны кояды. Мектеп өмiрiнiң ұйымдастырылуының нысаны мұғалім. онын орталык тулғасы аркашан окушылардын оку әрекеттерiнiң барлығын басты бакылаушы ретiнде алатындай кұрылады, тіпті балалар мұғалімнің көмегінсіз күштерімен іс-әрекет ете алганнын өзiнде, мұғалiм жиi оқушыларды өз-өзін бақылауға, оқу тапсырмаларын саналы орындауға шақыратындығының өзiнде. Оқушыларды өз iс-әрекетiн бақылауға және онын нәтижелерiн өз бетінше бағалауға үйретуді бастауыш мектептiң өзінде-ақ бастау кажет. Оптималды түрде бұл өзара тексеру үдерiсiнде жузеге асады. Окушылар жұп iшiнде өз шешiмдерiн алмастырады және жолдасынын жұмысын тексере бастайды. Тексерушi көршiсiнiң жұмысында өз бетінше ешнәрсенi тексермеуi тиiс, ол тек әрiптесi дұрыс істемесе ғана оған оны далелдеп, сендіре алады. Бүкiл тапсырманы шешудiн жұп iшiнде келiсiлген нұсқасы сыныптын талкылауына ұсынылады. Сабактын барысында мұғалім өз сөзін қадағалауы тиiс, ол сабактын барысында жақсы», «дұрыс», «жарайсын» және т.б. секiлдi ешкандай ескертулерді айтпауы тиіс. Осы ескертулердiн барлыгы бағалык рөлге ие болады, ал пікірталастын барысында өз пайымдауларын окушылардың өздері бағалауы тиiс. Бала (бул кезенде және өзінің оку үдерісінің бойында) одан мұғалімнің нені естігісі келетіндігін іздеп таппауы тиіс, ол өзі ойланып, ізденіспен, жаңа білімдерді ашумен айналысуы тиіс. Егер мұғалім балалардың бастамасын басатын болса бұл оқушылардың дербес ойының даму мүмкінділігін қиындата түседі. Цикл міндетті талдаумен аяқталады. Жумыска талдау жасай отырып, олар тапсырма бітті деп атап көрсетеді (немесе орындалмағанын атайды, онда бiрак нелiктен, нені істей алмагандығынын себептерiн аныктайды және бұл циклдын келесi тапсырмасына ауыса алады. Қазiргi күнде елiмiздегi басты мəселенiн бiрi - білім кеністігінде халықаралық дәрежеге жетудiн сапалык касиетін дамыту. Бұл тұрғыдан алғанда қазіргі таңда ұстаздар алдында ешкандай кедергісіз, өзінің барлық шығармашылык касиеттерін пайдалануга зор мүмкіндіктері бар. Ең алдымен окыту мазмұны жаңартылып, әдiс-тәсiлдiң озығы өмірге келуi, олар әрбір азаматтын жеке басынын касиеттерiн, кабiлеттерiн дамытып, шығармашылығын, талантын ұштайтындай болып ұйымдастырылуы кажет. Сонда ғана мектептерден өз өмiрiне өзгеріс енгiзе алатын, өз бетінше өмір сүру жолдарын тандай алатын азаматтар тәрбиеленіп шығады.Бала бастауыш сыныптардан бастап шығармашылык ойлауға, калыптан тыс шешiмдер кабылдай алуга, практикалык әрекеттерге дайын болуға акелудiн жолдарын көрсету керек. Бүгінгі танда бiлiм беру саласында әртүрлі сипаттағы және бағыттағы инновациялар енгiзiлуде. Дамыған мемлекеттерде елдiн сипаттағы және дамуына үлес коскан технологиянын негiзгiсi ол проблемалык окыту. Проблемалык окыту -ойлау операциялары логикасы (талдау, корытындылау және тағы басқа) мен окушылардың ізденіс әрекетінің заңдылықтарын (проблемалык ситуация, танымдық қызығушылығының, кажетсінуінің және тагы баска) ескере отырып жасалган оку мен окытудын бұрыннаң мәлым тілдерін қолдану ережелерінің жаңа жүйесі. Сондыктан да көбінес мекап окушыларынын ойлау кабілеттерін дамытады және сенiмдерiн қалыптастыруды камтамасыз етедi. Проблемалык окытудың тиімді жақтары: 1. Окушылардың өздігінен жан-жақты білім алуына жағдай жасалады. 2. Caбaк Kезiнде уaқытты ұтымды пайдалану мумкiншiлiri мoлаяды. 3. Окушылардың өзара пiкiр алмасуына мумкiндiк туады. 4. Мұғалiм мен окушылар арасында iзгiлiк қарым-қатынастар орнайды 5.Алған білімдерін өмірмен ұштастыра біледі. 6.Жана бiлiм көздерiн игередi. 7. Жан-жакты ойлау кабілеттер дамиды. 8. Қарапайымнан күрделігі карай және баска пандермен ұштастырып үйренеді. 9. Окушы алдына максат пен мiндет койып, шешу жолдарын өз бетімен аныктауга дагдыланады. 10. Берiк бiлiмге, окытудын жоғары нәтижесiне жетедi. Қорытынды Білім беру жүйесінің алдына койган максаты- емiр сүрiп отырган замандағы адамзаттын прогрестік ерекшелiгiне, когамдык тарихи, саяси - әлеуметтік, экономикалық жағдайына сай негiзделедi. Қоғам алға қарай дамыған сайын адамдардын емiрге деген көз карастары, бiлiмге, тiлдi үйренуге деген құлшыныстарды арта түсуде. Білім беруде әдістердің әр түрлiлiгiн қолдану немесе казiргi заман талабына сай акпараттану, пəндердi технологиялык гылыми-теориялык негізде оқыту мақсаты алга койылуда. Кез-келген мемлекеттiң дамуы- ақпараттық мәдениеттің окыту деңгейiне байланысты. Окыту-педагогикалык процестер барысында жаңа технологияларды колдану мамандардын айтуынша педагогикалық теорияларды iс-тәжiрибемен байланыстыру барысындагы жана бiр сапалы кезең болып табылады. Қоғамның білім беру жүйесіндегі, қажеттіліктерді іске асыру максатында педагогтардын компьютерлік технологиялардын мүмкіндіктерін қолдануы білім берудің жана нысандарының пайда болуына ықпал жасады. Бiлiм беру жүйесін акпараттандыру бағыты -жана акпараттык технологияларды пайдалану аркылы дамыта және дистанционалды окыту, дара тұлгага багыттап оқыту максаттарын жүзеге асыра отырып, оку-тәрбие үрдiсiнiн барлык деңгейлерiнiн тиiмдiлiгi мен сапасын көтеруді көздейді. Білім беру үрдісіне белгілі бір қатып қалған әдіс тәсілдермен жұмыс істеу мүмкін емес, білім беру жүйесi үздiксiз жаңаруларды кажет етеді. Тек сонгы жылдары ғвлым саласында бiлiмнiн жана багыты ретiнде оқыту әдіс -тәсілдерін қолданып сол аркылы бiлiм берудi жүзеге асыруда. Проблемдi окуда устаз басшылығында оку, дәрiске байланысты маселелерді шешу ушiн окушылардың өз бетiнше оку-iзденiс кызметтерi ұйымдастырылады. Бұл оқу түрінің тиiмдiлiгi көптарапты: жаңа білім, ептiлiк дағды калыптасады, балалардын кабiлетi, белсендiлiгi, танымдық қызығушылығы, шығармашыл ой-өрісі және баска да тұлгалык манызды сапа-касиеттерi дамиды. Модуль дегенiмiз - кандай да бір жүйенің. Ұйымның анықталатын, біршама дербес бөлігі. Модульдiк окыту технологиясынын негiзi алға баланын тұлғасын кояды, бұл жана бiлiм парадгимасына сай келін отыр. -адамнын әлеуметтiк манызды касиеттер жиынтығы; - кажеттілік жүйесi - шығармашылық мүмкіндігі мен қабілеттерінің жиынтығы - айналадағы қоршаған әлемді және онда өзiн-өзi жете түсiну Модульник окытудың дидактикалык жуйесi баскада дидактикалык жүйелер сиякты окытудын максатарына сай жалпы дидактикалық ұстанымдар мен негiздерiне сүйенiп, оку материалдарын кұрлымды мензейдi. Модулдік бағдарламаларды құрастыруда əр түрлi тэсілдер байкалады. Даралык модулдердiн мазмұны мазмұнын кұрлымдау турiнде берiлiп, дидактикалык материалдармен, дiлгiрлiк және колданбалы мiндеттермен камтамсыз етiлуi керек. Сонымен, модулдiк окытуды кибернетикалық басқару тұрғысынан талдасак модулдік оқыту педагогикалык баскарудын калыптаскан жүйесiн сапалық жағынан өзгертеді. Ендеше модулдік окыту жағдайында оку үрдісін басқару мәлімет беру үрдісіне бағытталған цікілділігімен білім алушының өздігімен жұмыс iстеуi және белсендiлiгiн арттыратын өзін-өзі баскару мен баскарудың тиiмдi арақатынасын орнатумен ерекшеленедi. Курстык жумыста оқытудың түрлері, олардын классификациялаудың проблемалары, окыту әдiстерiн калай тандау керектігі сонымен бірге мұғалімнің білімді қандай әдiс бойынша түсіндіретіндігі жазылды. Классификациялауда мына мәселелерді ескеруге тура келетіндігін білдік: ә) әрбір окыту түрiнiң процесiнде дидактикалык мәселелерді шешуiн, а) мугалiм мен окушылардын байланыс iс-әрекеті таным кабiлетiн дамытудын негiзгi куралы болу керек; б) оқытудын турiн тиiмдi ұйымдастыру. Курстык жумыста окулыктар, косымша материалдар пайдаланылды. Пайдаланған әдебиеттер тiзiмi 1. Қазақстан Республикасының <<Білім туралы заңы>> // Егемен Қазақстан 2007, 15 тамыз 2. Қазақстан Республикасы Мемлекеттiк жалпыға міндетті білім беру стандарты. Астана. ҚР БҒМ,2,06.106.02 3. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан -2030 бағдарламасы». Алматы, 2005 4. 2006-2007 оку жылында Казакстан Республикасынын жалпы бiлiм беру ұйымдарында ғылым негiздерiн окыту ерекшеліктері туралы әдістемелік нұскау хат.-Алматы,2006 5. Гуманитарлык бiлiм беру тұжырымдамасы.- Алматы: Қазақстан, 1994.-40 бет 6. Государственный обшеобязателньный стандартобразования Республики Қазақстан.<<Образование профессиональное>>.Основные положение ГОСО 3.001-2004 7. Государственный общеобязательный стандарт общего образования. Основные положения. Алматы,2002 8. Модернизациялык жетiлдiру: дүниежүзiлiк тәжірибе және казiргi Қазақстан // Республикалық ғылыми-практикалық конференция: баяндамалар және баяндамалардын тезистерi-Алматы: Тәуелсiз Тұран Университеті, 1995.-171 бет 9. Комекова С.О. Қазіргі кездің білім беру мазмұнын құрастыру мәселелері // Бiлiм-Образование, 2006, № 6,36-38 бет 10. Әбенбаев С.Ш. Педагогика.-Астана: Фолиант, 2003.-352 бет 11. Бабаев С.Б. Жалпы педагогика.Оқулық Алматы, 2005 12. Беспалько В.П Слагаемые педагогической технологий. М.Педагогика, 1989, 192 бет 13. Досанова Қ. Модульдік оқытуды колданудың мүмкіндіктері// Казакстан жоғары мектебі, №4,2004, 169-171 бет 14. Жадрина М.Ж. Қазақстан Республикасындагы жалпы орта білім беруді дамытудың тенденциялары мен мәселелерi. Алматы, 2002, 387 бет 15. Жанпейісова М.М. Модульдiк окыту технологиясы окушыны дамыту құралы ретiнде. Алматы, 2002 16. Кажыгалиева А. Модулмен окытуды ұйымдастыру // Қазақстан мектебi №2,2006 28-29 бет 17. Көнеева К. Окыту үрдiсiнде педагогикалык технологияларды ұтымды пайдалану// Бiлiм. 3, 2006, 22-26 бет 18. Коянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Алматы, 2000. 19. Кыдыгелдина Н. Жана акпараттык технологияларды пайдалану // Тәрбис куралы. №2,2006 20. Мажимова Б. Окытудын жана технологиясы // Қазақ тiлi мен әдебиет орыс мектептер № 2002, №1 21. Мұхамбетова С.К. Педагогика. Актобе-2006 22. Нұрғалиева Т. Салыстырмалы педагогика, Рауан, 1999-176 23. Сагындыкулы Е. Педагогика (дәрістер курсы).Алматы, 1999 24. Шаймерденова С. Модулдiк окыту// Казакстан мектебі, №3, 2004 35-37 бет 25. С.К. Мұхамбетова <<Педагогика», Актобе 2002ж 26. Н. Берікұлі <<Педагогика», Актобе 2004ж 27. Кашыктыктан оқытудың педагогикалық психологиялық мәселелерi //«Педагогикалык білім- Қазакстаннын интелектуалдык және инновациялык ресурсы» халык. ғыл.-практ. конф. матер.- Семей, 2009, Б. 374-375. жүктеу/скачать 190 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|