Классного руководителя

В

___ ____________________ ҮЗД ІКТЕРДІҢ ҮЗД ІП

1

СЫНИ ОЙЛАУ ОҚУ ПРОЦЕСІНІҢ НӘТИЖЕСІ 

РЕТІНДЕ

P. Н.  Күрбанова,

№  J24 ММЖМмұгаяімі, Алматы қ.

Б ү к і л   әлем  педагогтері өз  оқушыларына  сыни  ойлау  ңабілетін  да­

ры  ту ғ  а тырысады.  Сыни ойлау

-  

бул XXI гасыр талаптарына лайықты 

жауап  бере  алуга  мүмкіндік беретін,  біздің  нені зерттеп

, 

не  істейтіні

- 

мізді тереңірек түсінуге  көмектесе алатын  белгілі бір  білік. Дегенмен 

de  сыни  ойлау  дегеніміз  не  өзі?  Терминге  анықтама  беру  оңай  емес: 

оның  ішінде  біліктер,  әрекет  түрлері,  қундылықтар  сияқты  әртүрлі 

параметрлер өте көп.  Мүмкіндігіниіе талдау жасап көрейік.

Віріншіден,  сыни  ойлау дербес болады:  оның принциптерінде құрылған  са- 

бақ өзгелердің пікіріне тәуелсіз, өзіндік идеялар, бағалаулар, нанымдар қалып- 

тасуына  мүмкіндік жасайды.  Ешкім  біреу  үшін  сыни  ой  ойламайды,  әркім  тек 

өзі  үшін  ойлайды.  Демек,  ойлау тек дербес  сипатта  болганда  ғана  сыни  бола 

апады.  Оқушылар өз бетімен еркін ойлай алатын,  қандай  күрделі мәселелерді 

болсын  өз  бетімен  шеше  алатын  болуы  тиіс.  Екінші  жағынан,  сыни  ойлаудың 

ерекше  болуы  міндетті  емес,  адам  өзге  біреудің пікірін  өзінікі  етіп  қабылдауга 

ерікті.

Екіншіден,  ақпарат -  сыни  ойлаудың  ақырғы  емес,  бастапқы  нүктесі  болып 

табылады.  Білім  уәждеме  тудырады.  Басың  бос  болса,  ойлау  қиын  деген  сөз 

бар:  күрделі  ой  тудыру  үшін  қаншама  «шикізатты»  -   фактілер,  идеялар,  тео- 

риялар,  түжырымдамаларды...  қайта  қорыту  керек.  Мен  сыни  ойлауды  дерек- 

терді  дәстүрлі  зерттеумен  теңестіруден  аулақпын:  оның тек  қана  деректі  білім 

емесі  ақиқат. Алайда оқытушылық жүмыс та тек сыни ойлауға келіп тірелмейді. 

Біз  өз  шәкірттерімізді  барлық  күрделі  ұғымдарды  қабылдауға  жэне  сан  түрлі

ь

ҮЗД ІКТЕРД ІҢ  Ү З Д ІП

мәліметтерді  жадында  сақтауға  үйретпейміз.  Сыни  ойлауға үйрету -   оқытушы 

жүмысының сан  қырының тек бір бөлігі.

Кейбіреулер  бүл  процеске тек жоғары  сынып  оқушыларын  ғана  тартуға  бо­

лады деп есептейді.  Олай емес.  Кез  келген  жаста-ақ сыни  ойлауға  болады. 

Төменгі  сынып  оқушылары  да  терең  ойлануға,  өз  лікірін  білдіруге,  проблема 

қойып,  оны  шешуге  қабілетті,  оларға  бүған  қажетті  өмірлік  тәжірибе  мен  білім 

жеткілікті.  Әрине,  балалардың  ойлау  қабілеттері  оқу  барысында  жетіле  түседі, 

дегенмен,  тағы  қайталап  айтамыз,  тіпті  балдырғандар  да  өз  бетімен  сыни 

ойлауға  қабілетті  болады.

Үшіншіден,  сыни  ойлау  шешімі  табылуы  тиіс  сурақты  қойып,  проблеманы 

анықтаудан  басталады.  Біз  жаңа  бірдеңені  көре  қалсақ,  оның  не  екенін  біл- 

гіміз  келеді.  Біз  бір  көруге  тұрарлық ғимаратты  көзіміз  шалса,  оның  ішіне  кіріп 

көргіміз келеді

Төртіншідөн,  сыни  ойлау сенімді дәлелдеме  қажет етеді.

Сыни ойлай  алатын  адам  проблеманың өзінше шешімін  табады да,  бул  ше- 

шімді  лайықты,  негізді  дәлелдерімен  бекітеді.  Ол  проблеманың  басқа  да  ше- 

шімдері  болуы  мүмкін  екенін  біледі,  сондықтан  да  өзі  таңцаған  ш ешімнің бас- 

қаларға  қарағанда  қисынды  әрі тиімді  екенін дәлелдеуге тырысады.

Сыни  ойлай  алатын  адам  ешқашан  біреудің қолжаулығы  болмайды.

Және:  ақырында.  бесінш іден,  сыни  ойлау әлеуметтік ойлау болып табыла- 

ды.  Кез келген ой оны басқалармен  беліскен  кезде анықталып,  ұштала түседі. 

Философ Ханна Арендт жазғандай:  «...те к басқа біреу қатысқан  кезде ғана  ол 

жетіле  түседі».  Біз  дауласқан  кезде,  оқығанда,  талқыға  салғанда,  қарсылық 

білдіргенде,  өзіміздің  көзқарасымызды  тереңдете  түсеміз.  Сондықтан  да 

сыни  ойлау  арнасында  жұмыс  жасайтын  педагогтер  өз  сабақтарында  мүмкін 

болған жұптық және топтық жұмыстарды, оның ішінде  пікірсайыстар  мен  пікір- 

таластар,  оқушылардың  жазбаша  жумыстарын  жариялау,  т.  б.  пайдалануға 

тырысады.

Бул  муғалімдер  пікірталас  өнімді  болуы  үшін  қажетті:  төзімділік,  өзгелерді 

тындай білу, өз қөзқарасына жауап бере алу сияқты сапалардың қалыптасуына 

баса  көңіл бөледі.  Осылайша  педагогтерге  оқу  процесін  мектеп  қабырғасынан 

тыс өтіп жататын  шынайы өмірге жақындату мүмкіндігі туады.  Кез  келген  педа- 

гогикалық әрекет ақырында  идеалды  қоғам  қуруға  бағытталады,  бул  түрғыдан 

алғанда,  сыни  ойлау  негіздерінде  тәрбиеленген  тіпті  бір  сынып  болсын,  үлкен 

мақсатқа жету жолындагы  қадам  болып  саналады.

Сыни  ойлау  мазмүнының  барлық  бес  тармағы  оқу  әрекетінің  бірнеше 

түрлерінде  жүзеге  асырылуы  мүмкін.  Менің  ойымша,  мұғалімдер  мен  оку­

шылар үшін оның ең жақсысы жазбаша жүмыс болып табылады.  Жазған  кезде 

ойлау  процесі  «көзге  көрінеді»,  демек,  мұғалімдерге  қолжетімді  болады.  Ж а­

зып отырған  адам  қашанда  белсенді,  ол  ылғи  дербес ойлайды  жэне  бул  кезде 

алған білімдерінің барлығын  пайдаланады.

Оқушыларға муғалімнің өз жумыстарына  қызығушылық танытып,  қурметпен 

қарауы  қашанда  бағалы,  ал  олардың  өздері  ез  ойын  сыныптастарына,  басқа 

муғалімдерге;  ата-аналары  мен  өздері  танымайтын  басқа  адамдарға жеткізуге 

мүмкіндік  алады.  Барлық  жагынан  алғанда  да  жазу -   сыни  ойлауға  үйретудің 

неғүрлым тиімді  қуралы.

ҮЗ Д ІКТ Е РДІҢ Ү З Д 1ГІ

Мұғалім  ретінде  мен  бұл  жерде  бір  проблема  керемін:  сыни  ойлау ту­

ралы  теориялық  үғымды  қалай  күнделікті  тәжірибеге  енгізуге  болады?

Дәстүрлі  педагогикадан  «бағдарлама»  бойынша  оқытуға  көшуге  үмтыла  оты­

рып,  мен  қазіргі  қоғам  талаптарын  қанағаттандыра  алатын  озық  педагогика 

әдістерін  пайдалануға тырысамын.

Бүл  әрекет  ақпараттанған,  өз  идеялары  мен  энергиясын  қайырымды  мақ- 

саттарға  бағыттауға  қабілетті,  әлемнің жақсара түсуі  үшін  еңбек ететін  азамат- 

тарды  тәрбиелеуге  көмектеседі деп  сенгім  келеді.

Сыни  ойлауға  үйрету -  оңай  міндет  емес,  оны  оқытудың  бір  деңгейінде  ор- 

ындап,  одан  кейін  ұмыта  салуға  болмайды.  Bip  кезеңнен  өткенде  сыни  ойлау- 

ды  үйренуге  болады дейтін  белгілі  бір тізім  жоқ. Дегенмен  оқушылардың сыни 

ойлауын дамытатын  оқу шарттары  мен тәсілдері  болады.

Сыни ойлауды  ынталандыру үшін  маңызы бар оқу шарттарын атайык. 

Олардың арасында  мыналар бар:

-   сыни  ойлауды  тәжірибеге  енгізу  үшін  уақыт  пен  мүмкіндіктерді  қамтама- 

сыз ету:

>  оқушыларға ойлануға рүқсат беру,

>  әртүрлі  идеялар  мен  пікірлерді  қабылдау,

>  оқушылардың оқу процесіне белсенді  қатысуына  қолдау жасау,

>  оқушылардың  келеке болмайтындай емін-еркін  ахуалына  кепілдік жасау;

-   әрбір  оқушының  сыни  шешім  қабылдау  қабілетіне  сенімділігіне  қолдау 

білдіру,  сыни ойлауын  бағалау;

-   тиімді  сыни  ойлау  процесіне  қатысу  үшін  оқушылар  өздеріне  деген  сенім- 

ділігін дамытуы,  ез  пікірі  мен  идеяларының қүндылығын  түсінуі,  оқыту  про­

цессе белсене қатысуы, басқалардың пікіріне қүрметпен қарауы, ез пікірін тү- 

сіндіре алүы және басқалардың пікіріне қолдау білдіруге дайын  болуы тиіс.

Сыныпта  жалпы  талқылау  кезінде  жаттыгу  ретінде  түжырымдық  кестен 

пайдалануға  болады.  Түжырымдық кестені  пайдалану  арқылы  оқушылар  ала­

тын ақпарат  сөзсіз,  кластерлік жаттығуларға  қарағанда шектеулі.  Дегенмен де 

мұғалім тұжырымдық кестені  пайдалана отырып, тақырыпты сипаттау процесін 

оқушылар оны қалай жасау керектігін нақты түсінетіндей етіп көрсетуге болады

Мысалға,  тұжырымдық  кестенің  көмегімен  түрлі  мамандықтарды  салыс 

тыруға  болады  (дәрігер,  суретші, жүмысшы).

М ам ан

Қаж етті

а а я р п ы қ

Ж у м ы с

туракгыпығы

Ж а л а қы

д е ң т Ш

Ж ум ы сқа  

руі зә ш ы л ы қ

1

2

3

4

5

дәрігер

экстенсивті:  медицина 

колледжі  + университет + 

интернатура

жогары

жоғары

айтарпыктай

жогары

сурөтші

айтарлықтай 

экстенсивті 

даярлық + 

шеберлікке  қол жеткізу 

үшін  ұзақ тәжірибе

төмен 

ұзақ уақыт 

ақшасыз жүруі 

мүмкін

анық емес

ен жогары

3 8  

СЫНЫП  ЖЕТЕКШІСІНІҢ АНЫҚТАМАЛЫҒЫ

ҮЗДІКТЕРДІҢ ҮЗДІГІ

1

2

з

4

5

Зауыт

жұмысшысы

азырақ экстенсивті

бірқалыпты 

жүмысты 

ауыстыруы 

немесе 

айырылуы мүмкін

бірқалыпты

темен

болуы

мүмкін

Текшелер

Қатырмақағаз  кесегін  қиып,  текшелер  жасалады.  Текшенің  әрбір  жағында 

мынадай  командалар  жазылады:  сипатта  (түсі,  формасы,  мөлшері);  са- 

лыстыр  (неге  үқсайды,  қандай  айырмашылыгы  бар?);  орайластыр  (бұл  не- 

ден  жасалған?);  талдау  жаса  (бұл  қалай  жасалды  немесе  неден  тұрады?); 

қолдану  (мүнымен  не  жасауға  болады?  Қалай  қолданылады?);  қалауыңды 

айт.  Оқушылар  тақырыпты  таңцап  алып,  ондағы  сұраққа  еркін  түрде  жауап 

жазады.  Жоғары  сынып  оқушылары  мұны  дербес  жасауына  болады,  төменгі 

сынып оқушылары  -   кішігірім  топқа  бірігіп,  оның  әрбір  мүшесі  бір  сұраққа  жа­

уап  береді.

Граф икалы қорганайзер ақпарат іздеу барысында пайдаланылатын ойлау 

процесін  кернекілендірудін  жақсы  тәсілі.  Графикалық  органайзердің  неғүрлым 

тиімді түрі  кластер,  немесе 

топтарга бөлу.

Кластер

Кластер  -   оқушыларға  тақырыпты  баяндауға  кіріспес  бүрын  ол  туралы 

не  айтуға  болатынын  білуге  кемектесетін  графикалық  органайзер.  Кластер 

үғымдар тобымен үсынылуы тиіс.  Мұғалім негізгі ұғымды тақта ортасына жазып 

қояды.  Содан  кейін  ол  оқушыларга  берілген тақырып бойынша  ез ойларын  ай- 

туды үсынады.  Барлықайтылған идеяларды  мұғалім тақтаға,  негізгі ұғымды ай- 

нала қоршай орналастырады да, сызық арқылы  негізгі үғыммен жалғастырады. 

Оқушылар айтқан  әрбір  байланысты  ой  тақырыбы  бойынша  мүғалім  қосымша 

ойлар айтуларын  сұрайды.

Мәтінді  белгілеп  оқу

(15 минут)

Оқу  барысында  оқушылар  бет  жиегіне  темендегідей  белгілер  қойып  оты­

рады:

V (қанатбелгі) олар білетін  ақпаратты білдіреді;

-  (минуспен) ез ойларына  қарсы  нәрсені белгілейді;

+ (плюспен) олар бүған дейін  білмеген  қызықты  ақпараты  бар  абзацты  бел- 

гілейді:

?  (сүрақпен)  ездеріне  түсініксіз,  ол  туралы  көбірек  білгісі  келген  абзацты 

белгілейді.

ҮЗДІКТЕРДІҢ  ҮЗДІГІ

1

Мәт інді түсіну мониторингі кест есін толтыру

Төмендегі  кестені  мәтінді  оқу  барысында  қойылған  белгілерге  сәйкес,  мә- 

тіндегі  ақпаратты  алып толтыру керек.

V

+

-

? 

1

-

-

—

—

—

-

-

-

-

-

-

-

C inquain

Cinquain (французша  «бес»  сөзінен) -  бес жолдан түратын елең.  Бүл жүмыс 

түрін  пайдаланар  алдында  бес  жолды  өлеңнің  қалай  жазылатынын  түсіндіру 

керек,  содан кейін бірнеше мысалдар көрсеткен жөн  (төменде беріледі).  Содан 

кейін  топқа  бес  жолдан  түратын  өлең жазуға  тапсырма  беріледі.  Мүны  бірінші 

рет жасаған  балаларда  бұл  қиындық тудыруы  мүмкін.

Бұл  жұмыс  түрін  орындау  үшін,  балалар  жүпқа  бөлінеді.  Бес  жолдан  ту- 

ратын  өлең  тақырыбы  берілгеннен  кейін,  әрбір  балаға  тапсырманы  орындау--' 

ға  5 -7   минут  уақыт  беріледі,  бүл  уақытта  олар  өленді  жеке  жазып  шығады. 

Содан  кейін  олар  екі  бес  жол  өлеңнен  біреу  жасап  шығады.  Бұл  үшін  диалог 

жүргізу,  ойластыру,  тақырыпты  одан  әрі  ой  елегінен  өткізу,  басқаларға  да  ку­

лак түріп,  екеуіне де  үнайтын  идеяларды  қабыл  алу  сияқтылар  жүзеге  асады. 

Жүппен  жазылған  бесжолдық  өлең  барлық  топ  мушелеріне  көрсетіледі-Егер 

сыныпта  қажетті  жабдықтар  болып  жатса,  бесжолдық  өлеңді  проекциядан 

барлық топтарға  көрсету керек.  Бүл тағы  да  пікірталас тудыруы  мүмкін.

Түсіндірмелер:

Бірінш і жол -  тақырыпты  айқындайтын  бір сөз (зат өсім);

Екінш і жол -  тақырыпты  айқындайтын  екі  сез  (екі  сын есім);

Үсиінші жол -   тақырып  бойынша  әрекетті  білдіретін  үш  сез  (етістік  немесе 

ырықсыз есімше);

Төртінші жол  -   тақырыпқа  кезқарасты  білдіретін  терт  сезден  түратын  сей- 

лем;

Бесінші,  соңғы  жол -   бір  сез  -   тақырыптың  мәнін  тағы  бір  анықтай  түсетін 

синоним сөз.

Мысалдар:

Жанартау

Үйрету

Оку

қызыл,  ыстык

күрделі,  қиын

таныстырушы,  белсенді

жер қойнауынан атылады

талап ететін,  жан  бітіретін, 

сыйақы  ретінде

қатысушы.  белінуші, 

зерттеуші

табиғи  от көрігі

таныспен  байланыстыратын 

жаңа

қараңғыдағы  жарық сәулесі

тозақ

біпім  беру

түсіндіруші

■

Н

Н

В

Ш

Ш

 АИЫҚТЛМАЛЫГЫ  - 

I

Мүны қалай істейді:

Атауы ( әдетте  зат есім) _______________________________________________

Сипаттау (әдетте сын  е с ім )___________________________________________

Әрекет (әдетте етістіктер)  ____________________________________________

Сезім  (сө й л е м )______________________________________________________

Мәнін  анықтау_______________________________________________________

Бесжолдық қүрастыру -  төмендегілерді  білдіретін жақсы  тәсіл:

-   күрделі ақпаратты  жинақтау қүралы  (әдісі);

-   түсінігін бағалау  құралы;

-   шығармашылығын  көрсете білу  қуралы.

Бесжолдық  -   үғымдар  мен  ақпараттарды  ойластыру,  жинақтау  және  бі- 

ріктірудің өте жылдам әрі  қуатты  құралы.

Текш елер

Текшелер  (Кован  жэне  Кован)  -   тақырыпты  түрлі  көзқарас  тұрғысынан 

карастыруға  көмектөсетін  оқыту  стратегиясы.  Ол  текш енің  әрбір  жақтарын 

ойлану  мен  жазу  үшін  ынталандыру  мақсатында  пайдалануды  білдіреді. 

Текшені  шамамен  20x20  см  келемдегі  кішігірім  қорапшаны  қағазбен  қаптау 

арқылы жасауға болады. Т екш еніңәр бетіне: «Сипатта», «Салыстыр», «Орай- 

ластыр»,  «Талдау  жаса»,  «¥сыныс  жаса»,  «Дәлелде»  (келісесің  бе,  жоқ  па) 

деген  сездерді  жазу  керек.  Мүғалім  оқушыларға  2 -4   минут  барысында  бел- 

гілі  бір  тақырыпқа  еркін  жазу  мүмкіндігін  береді.  Ж үмыс  мына  түрде  етуі 

тиіс.

Бірінші кезеңце тақырып беріледі.  Оқушылар оны ойластырып,  берілген зат- 

ты  сипаттайды  (түсін,  түрін,  белгілерін,  т.  б.).  Жұмыс  текшедегі  тапсырмалар 

бойынша  мына тәртіппен жалғасады.

Текшеніңалты  қырында жазылған тапсырмалар  мынадай  болуы  мүмкін:

-   сипаттау.  Объектіге  қараңдар да  (тек ойша  қарауға да болады),  көрген- 

дерінді сипаттандар  (түсін,  түрін,  келемін);

-   салыстыру.  Сипатталатын  нәрсе  неге  үқсайды?  Оның  ерекшеліктері 

қандай?

-   орайластыру.  Сеніңше,  бүл затты  неге  салыстыруға болады?  Мүны  кер- 

генде ойыңа не келеді? (Бұл үқсас немесе әртүрлі заттар, орындар, адам­

дар,  т.  б.  болуы  мүмкін).  Алдымен  ойланып,  содан  кейін  ғана  осы  кезде 

ойыңа келген орайластыруды  анықтау керек;

-   талдау. Бұл заттыңқалай жасалғанын айт (оны білу міндетті емес, текұсы - 

ныс жасаңцар).

-   үсыныс.  Мүны  қалай  пайдалануға  болады?

-   дәлелдеме (қоштау және қарсылық).  Өзің қалаған дәлел түрін  пайдалан -  

логикалық, аралас, т.  б.

Келесі  кезеңде  оқушылар  текше  қырларында  жазылған  тапсырмаға  ез 

жауаптарын  ортаға  салады.  Алдымен  бір  серіктеспен  алмасады.  Әр  оқушы 

текшенің  үш  қырында  жазылған  тапсырманы  тандап  алып,  өз  жауабын  серік- 

тесіне оқып береді.

L.....  

........ ...................   ...... ҮЗ Д ІКТЕ ҒД ІҢ  Ү З Д ІП ........... ........   _

ҮЗД ІКТЕ Р Д ІҢ  ҮЗ Д ІП

Он  минуттық эссе

Оқығаннан  кейін  немесе  сыныпта  талқылағаннан  кейін  оқушыларға  өз  ой­

ларын  эссе  арқылы  жеткізу  пайдалы  болмақ,  ол  10  минут  ішінде,  еркін  жазу 

техникасын  пайдалана  отырып  жазылады.  Оқушыларға  мынадай  тапсырма 

беріледі:  оқылған  немесе талқыланган материал жайлы ойын тоқтаусыз жазып 

шығу  қажет.  Кейбір  мүғалімдердің  ойынша,  үзіліссіз  жазу  түріндегі  еркін  жазу 

шығармашылыққа  кеңж ол ашады.  Идея  мынада:  ой еш бақылаусыз,  қайта сын 

көзбен  қаралмай  қағазға түсіріледі.

Бес  минуттық эссе

Эссенің  бүл  түрі  сабақ  аяқталысымен,  оқушыларға  етілген  материал  жай* 

лы  ойларын  жүйелеуге  жэне  кері  байланыс  орнатуға  көмектесу  мақсатында 

жүргізіледі.  Эссе  жазған  кезде  оқушылар  екі  міндетті  орындайды:  тақырып 

бойынша  не  оқығандарын  жазып  алады  жэне  ойларында  пайда  болған  бір 

сүрақты жазып  қояды.

Мұғалім  бұл  жұмыстарды  келесі  сабақты  ж оспарлау  кезінде  пайдалана 

алады.

Орай ласты ру

О райласты ру -  оқуш ыларға  тақырып  бойынша  өз ойларын  еркін  әрі  ашық 

жеткізуге  мүмкіндік  беретін  оқы ту  стратегиясы.  О райласты ру  өз  кезегінде 

идеяларды  біріктіретін,  ойлауды  ынталандыратын  бірнеш е  құрылымнан  тү- 

рады.

Орайластыру  ми  шабуылының түзу емес  әдісі  ретінде  сөйлем  жасалу,  еске 

түсіру  және  ой  қорыту  сатыларында  пайдаланылады.  Сонымен  қатар  орай­

ластыру  өтілгеннің  қорытындысын  шығару  және  жаңа  орайластыру  немесе 

жаңадан  графикалық  бейнелеу  құрудың  бірнеше  әдістері  болып  табылады. 

Негізінен  бұл  әркімнің  өзіндік  сеніміне  қол  жеткізу  стратегиясы.  Орайластыру; 

жазу әрекеті ретінде жазып отырған адамның саналы түрде ойына да  келмеген 

білімдер  мен  байланыстардан  ақпарат беру  қызметін атқарады.

INSERT  кестесі

Бұл  кестені  былайша  жасауға  болады.  Мысалы,  саяхатшы  Марко  Поло  ту­

ралы  мәтінді  оқып  шыққаннан  кейін.  оқушылар  INSERT  жүйесін  пайдаланып,| 

белгілер  салады.  Содан  кейін  олар  кесте  жасауға  кіріседі.  Бағанда  олар  әрбір 

ақпарат санаттарының үш  не төрт тармағын  керсетеді:  (v) қанатбелгісімен  бел- 

гіленген  мәліметтер,  ейткені  олар  оның  шындығына  сенімді;  минус  (- )   белгісі- 

мен  белгіленген  мәліметтер,  ейткені  олар  қайшылықты,  плюс  (+)  белгісімен 

белгіленген  мәліметтер,  ейткені  олар  маңызды  әрі  күтпеген  нәрселер,  сұрақ 

(?) белгісімен  белгіленген  мәліметтер,  ейткені олар түсініксіз, олар туралы тағы 

іздену керек.

ҮЗДІКТЕРДІН ҮЗДІГІ

иыларға  өз  ой- 

нде,  еркін  жазу 

адай  тапсырма 

эқтаусыз жазып 

щегі  еркін  жазу 

/сыз, цайта  сын

материал  ж ай- 

су  мақсатында 

зйды:  тақырып 

щ а  болған  бір

іде  пайдалана

еркін әрі аш ы қ 

у  өз  кезегінде 

'рылымнан  тү-

м  жасалу.  еске 

і н  

қатар  орай- 

істыру  немесе 

ып  табылады.

Орайластыру 

на да  келмеген

Іарко  Поло  ту- 

1

  пайдаланып, 

ща  олар  әрбір 

>елгісімен  бел- 

нус  (- )  белгісі- 

(+)  белгісімен 

'рселер,  сүрақ 

ір туралы тағы

жүктеу/скачать 3,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: