Клинические дисциплины chapter clinical disciplines акушерство и гинекология obstetrics and gynecology
жүктеу/скачать 19,82 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Түйінді сөздер
- IS POLYPRAGMASYA RATIONAL NECESSITY OR MALPRACTICES Resume
- Keywords
- Негізгі бөлім.
537
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 1
Белоусов Ю.Б., Моисеев В.С., Лепахин В.К. Клиническая фармакология и фармакотерапия. Руководство для врачей. . - M.: 2011. - 532 с. 2
В.Г. Кукес Клиническая фармакология. - 4-е изд. - М.: 2008. - 245 с. 3
Михайлов И.Б. Основы фармакотерапии детей и взрослых, руководство для врачей. М.: АСТ, 2005. – 456 с. 4
Гудман Г., Гилман Г. Клиническая фармакология по Гудману и Гилману. Перевод 10-го издания.- М.: «Практика», 2006. -1648 с. 5
Клиническая фармакология /Под ред. В.Г.Кукеса, А.К. Стародубцева/- М.: «ГЭОТАР-МЕД». 2006. - 640 с.
Г.С. БОРАНБАЕВА С.Ж.Асфендияров атындағы Қазақ Ұлттық Медицина Университеті Клиникалық фармакология және фармакотерапия кафедрасы ПОЛИПРАГМАЗИЯ – ТИІМДІ ЗАР НЕМЕСЕ ДӘРІГЕРЛІК ҚАТЕЛЕР? Түйін: қазіргі шарттарда талғамның және дәрілік заттардың әрекеттестігінің мәселесі бір ең көкей кестіден болып табылады. Шарт дәрілік ақы-пұлдың, фармацевтикалық компанияның агрессивті саясатының, болды көп дәрігерлер тиімсіз дәрілік заттардың үлкен санын бас бір науқасқа пайдаланады. Полипрагмазия (греч. Poly – көп, рragma – пән,зат немесе әрекет) медицинада – дәрілік ақы-пұлдың және емдік рәсімнің көпшілігінің мақсаты. Түйінді сөздер: полипрагмазия, фармакотерапия, дәріліктің заттардың әрекеттесуі. G.S. BORANBAEVA Asfendiyarov Kazakh National Medical University Department of clinical pharmacology and farmacotherapy IS POLYPRAGMASYA RATIONAL NECESSITY OR MALPRACTICES? Resume: In modern terms a problem of choice and co-operation of medicinal preparations is one of most actual. On condition of variety of medicinal facilities, aggressive politics of pharmaceutical companies, all more doctors use inefficiently plenty of medicinal preparations for one patient. Polypragmasya (grec. Poly – much, рragma is an object, thing or action) in medicine is the simultaneous setting ofgreat number of medicinal facilities and manipulation treatments. Keywords: polypragmasy, farmacotherapya, co-operation of medicinal. УДК 615.1 + 615.281.9 + 547.822.3 Д.А. АБДАМБАЕВ, М.Т. ОМЫРЗАКОВ, А.С. ҚОЖАМЖАРОВА, У.М. ДАТХАЕВ, Т.Б. БАЙЗОЛДАНОВ С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ Ұлттық Медицина Университеті «Фармацевт-технолог» модулі АЦЕТИЛЕН ТУЫНДЫЛАРЫНЫҢ СИНТЕЗ ӘДІСТЕМЕЛЕРІ МЕН БИОЛОГИЯЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІ
қосылыстарды алуда синтез бастамасы ретінде ерекше орынға ие. Олардың химиялық түрленуінің ерекшелігі энергиясы жоғары үштік байланысқа және қозғалмалы этинилдік сутегіге байланысты. Бұл жай ацетилендік қосылыстардың көптеген реакцияларға оңай түсу қабілетіне түсіндірме болып табылады және олардың әр түрлі биологиялық белсенділік көрсетуіне себеп болады. Сондықтан осы мақалада ацетилен туындыларының синтез ерекшеліктері мен маңызды биологиялық белсендігіне шолу жасалған. Түйінді сөздер: Ацетилен, үштік байланыс, пропинил, биологиялық белсенділік Тақырыптың өзектілігі.Ацетилендік қосылыстардың жоғары әрі көпқырлы реакциялық мүмкіншілігі оларды әр түрлі тәжірибелік қолданысқа арналған молекулалық құрылымдар мен ансамбльдерді жобалау үшін оңтайлы блоктар етеді. Олардың биологиялық белсендігі негізінен үштік байланыстың реакциялық қабілеті мен зерттеліп жатқан молекуланың құрылысына тәуелді. Сондықтан осы таңда синтетикалық биологиялық белсенді қосылыстар арасында ацетилен туындыларының алатын үлесі зор. Соған орай
құрамында үштік
байланысы бар
қосылыстардың синтез ерекшеліктері мен көрсеткен биологиялық белсендіктеріне анализ жасау маңызды. Негізгі бөлім. Ацетилен туындыларынан жаңа
молекулярлық құрылым алу үрдісі үштік байланыстың ашылуы немесе сақталуы арқылы жүзеге асады.Үштік байланыстың каталитикалық түрленуі негізінде стратегиялық маңызды, көптонналы органикалық синтез өнімдері - винилацетилен, ацетальдегид, акрилонитрил, хлорвинил, хлоропрен, пропаргил спирті және т.б. өнеркәсібі жолға қойылған. Күрделі ацетилендік құрылымдардың тәжірибелік тұрғыдан пайдалы қасиеттерге ие болуы молекуладағы функционалдық топтар
мен үштік
байланыстың табиғатына байланысты екені жалпы мәлім, сондықтан қазіргі таңда құрамына қос немесе үштік байланыстар кіретін
үлкен биологиялық белсенді қосылыстар класы пайда болуы заңды. Олардың көпшілігі әртүрлі маңызды
биологиялық қасиет
көрсетіп, антибиотиктар, фунгицидтар және инсектицидтар ретінде қолданыс табуда [1]. Медицинадан бөлекацетилен туындыларының кейбіреулері молекулярлық электрониканың элементтері ретінде, анықтау молекулалары, Ленгмюр-Блоджетт пленкалары ретінде де қолданылады [2]. [3] шолуында жаңа дәрілік заттарды әзірлеудегі әртүрлі стратегияларды бағалау үшін келесі мәліметтер келтірілген: «өткен онжылдықтарда жыл сайын шамамен 50-60 жуық
538 жаңа препараттар тіркеліп, клиникалық практикаға енгізілген болса, соңғы
жылдары енгізілген жаңа препараттар саны күрт азайып, 2000 жылы - 27, 2001 - 24 және 2002 - 18 қосылыспен өзінің минимумына жеткен».Бұл Қазақстан үшін ерекше маңызды, себебі елімізде өндірілген медицинада қолданылатын дәрілік препараттардың мөлшері 5¿ аз, ал отандық ауыл шаруашылығында қолдануға рұқсат етілген өсімдік қорғау химиялық қосылыстар саны екеу-ақ. Осы жұмыста Глязер мен Ходкевич-Кадио бойынша ацетилен туындыларының қышқылдық конденсациясы қарастырылмаған, себебі ол
жайлы ақпараттар монографияда толық келтірілген [4].
Фаворский реакциясының стереохимиясы мен ацетиленнің стереобағытталуын зерттеу, соған
қоса ароматты окси(амино)-пропаргилдердің, моно-
және бициклді кетондармен байланысы жұмыста автормен толығырақ келтірілген [5]. Қазақстанда пропаргилді қосылыстар химиясы саласында алғашқы жұмыстар ҚазССР ҒА, х.ғ.д. профессор И.Н. Азербаев басшылығымен басталған болатын. Оның
ғылыми зерттеулерінің ретроспективті анализі мен осы бағытта алған зерттеу нәтижелері [6] шолуда көрсетілген. Кейіннен осы
зерттеулер А.Б.
Бектұров атындағы химия институтының физиологиялық белсенді қосылыстар химиясы лабораториясында х.ғ.д., профессор Қ.Б. Ержанов басшылығымен жалғастырылды [7]. Сол
жұмыстар нәтижесінде Қазақстанда ацетилен және қаныққан гетероциклді кетондар химиясының іргетасы қаланып, айтарлықтай нәтижелерге қол
жетіп, ауыл
шаруашылығында қолданыс тапқан, өсімдік
өсуін реттегіштер мен биологиялық белсенді қосылыстар алынды [8]. Жоғарыда айтылған себептерге сүйенсек, аталмыш бөлімде соңғы жылдардағы ароматты пропаргилді эфирлердің синтезі жайлы әдеби мағлұматтар жинақталған. Рубина К. мен Флейшер М. бастаған ғалымдар фенол, тиофенол, N-метиланилин,
2-пиридинтиол, 2- пиримидинтиол мен 1,3-бензоксазол-2-тиол 5 – 7пропаргил туындыларының синтезін жүзеге асырған. Фаза аралық катализ
жағдайында (2-пропинил)-фенилсульфид 6 алленилфенилсульфид пен (1-пропинил)фенилсульфидке изомерленеді. Қайта топтасу реакциясының механизмі квантты-химиялық «АМ1» әдісі арқылы зерттелген [9].
пропаргил аминдер, амидтер және
бромидтерді пентосилоундекан және амантадинмен әрекеттестірген. Синтездеген заттардың нейропротекторлық қасиеттерін анықтау
барысында 88-фенил-этинил-8- гидроксипентациклоундекан,фенилпропаргил орынбасары бар қосылыс ең жоғары белсенділік көрсетті. Ол МАО-В (моноамин оксидаза-В) энзимын
300 мкг/мл
концентрацияда 73,32 ¿ ингибирледі, яғни бұл қосылыс паркенсон ауруын емдеуге потенциалды қосылыс болып табылады [10].
Бұл жұмыста [11] жақсы шығыммен моноалкилді эфир 4- трет-бутилкаликс[6]ареннің региоселективті синтезі жүзеге асырылған. Бұл реакцияның әдеттегі жағдайларда шығымы 53¿ болатын. 20 °С температурада ультрадыбыспен әсер ету жағдайында, негіз ретінде 2,2 эквивалентті натрий карбонатын пайдалана отырып, ацетонитрилге бромды пропаргилді қосқанда, 10эфирі түзілген.
539
Арилйодидтер немесе бромидтердің біріншілік немесе екіншілік алифатты, бензилді, аллилді және пропаргилді спирттермен кросс-үйлесу реакциясы арқылы сәйкес пропаргил эфирлерін 12алуға болады. Үйлесудің өнімді жүруі үшін авторлар мыс катализаторының лигандасы ретінде фенантролинді пайдалануды ұсынған [12].
Арзан InCl 3 катализаторын пайдаланып, пропаргилді арил карбинолдарды 14 α,β-қанықпаған карбонилдік қосылыстарға Мейер-Шустер изомерленуі арқылы айналдырудың қарапайым, таңдамалы және тиімді әдісі әзірленген. Алынған қосылыстар органикалық синтезде өте бағалы шикізаттарға жатады [13].
Авторлар өз [14] жұмысында бүйір тізбегінде -CF 2 R бар
пропаргилдік кетондар 15-16 алынғанын баян еткен. Кейіннен бұл молекулаларды әр түрлі бес және алтымүшелі гетероциклдарды синтездеу үшін пайдаланған.
Бұл жұмыста [15] палладиймен(О) белсендірілген (Z)-фенол- орынбасқан алкендерді пропаргилдік оксирандарды фенолдармен әрекеттестіріп алған. Фенолдардың алкиндерге регио- және стереотаңдамалы қосылуы π- пропаргил-және π-аллилпалладий комплекстары түзілуі арқылы жүреді. Сонымен қатар реакция жағдайларына байланысты фенокси орынбасқан енондар да алынған.
Үшіншілік пропаргилдік аминдердің көптеген туындылары 19 оңай қолжетімді бастапқы материалдардан синтезделген
[16]. Бұл үшкомпонентті реакция екіншілік аминдердің орнына
калий фталамидін немесе ди-трет-
бутилиминодикарбонатты қолданғанда да тиімді жүрген.
540
Бұл әдіс қолайлы интермедиаттардың N-орынбасқан пропаргилді аминдерге жылдам енуін қамтамасыз етіп, біріншілік және екіншілік пропаргил аминдер түзілуіне әкеледі [17].
Пропаргилдік амид,
карбомат және
сульфонамид туындылары ұқсас әдістер
арқылы синтезделген [18]. Бұл каталитикалық үшкомпонентті реакция [19] авторлар жұмысында оңтайлы жүріп, биологиялық қызығушылыққа ие функционалданған 2- (аминометил) бензо[в] фуранның немесе
индолдың түзілуіне әкелген. Палладий катализаторлары қатысында 2-орынбасқан циклогексан-1,3-дион мен
2-оксоциклогексанкарбоксил эфирлерінің пропаргилдік эфирлармен реакциялары [20] жұмыс авторларымен сипатталған.
Төртіншілік көміртегі стереоцентрі бар тетрагидробензофуранның орынбасқан туындылары жоғары диастереоселективті шығыммен алынған [21-22]. Реакция аяқталғанда орташадан тамаша шығымға дейін біртұтас региоизомерлер алынған. Синтездеудің бұл бағыты маңызды ароматты гетероциклдарды алудың жеңілдетілген әрі тиімді жолын нұсқайды. Қарастырылған патенттерде N-пропаргилді 1- және 2- аминоиндандардың синтезі
сипатталған. [23].
Бұл қосылыстардың фенилдік радикалында әр түрлі
орынбасарлар бар,
солардың ішінде
пропаргил орынбасқандары да кездеседі (21, 22):
Цис-2,6-дифенилтетрагидротиопиран-4-онды Фаворский реакциясы жағдайында эфир ортасында Иоцич-магний- бром-ацетиленмен этинирлегенде, 30-40¿ шығыммен ацетилендік спирттер алынған. Ал аталмыш реакцияны сұйық аммиак ортасында жүргізгенде, шығым 80¿ дейін көтерілген. Кейін алынған өнімдерді Ni катализаторы қатысында гидрлеп үштік байланысты тотықсыздандырған [24].
Көптеген молекулаішілік және молекулааралық реакциялар сол
молекуланың өзінің
электрондық қасиеттеріне байланысты жүреді. Мысалы N-пропаргилді β-енаминондар ауыспалы металдармен активациялағанда, молекулаішілік конденсацияның бастамасы бола алады [25]. Күміс, алтын, платина сияқты әр түрлі металдардың үштік байланысқа тартымды оң ион түзетіні әдебиеттерден белгілі. Ион мейлінше электрофилді үштік байланыс түзе алады, сөйтіп оған енаминдердің α-көміртегі сияқты нуклеофилді көміртектер шабуыл жасайды, соның нәтижесінде гетероцикл пайда болады [26].
8-Метокси-3-фенил-5-метилпропаргиламинометил-2Н-1- бензопиран-2-он [27]
қосылысы улылығы
төмен антибактериялық қасиет көрсететін фармацевтикалық препарат ретінде ұсынылған. Алкиндер көптеген синтетикалық өнімдер мен жаңа материалдардағы құрылыс блоктары ретінде маңызды рөл ойнайды
[28]. Бірнеше
1,3-дииндар синтетикалық органикалық химияда басқа функционалды топтарды алмастырғыш ретінде қолданылған. Сонымен қатар, 1,3- дииндар, көптеген табиғи қосылыстардан табылған көп тараған құрылымдық блоктар болып табылады және маңызды биологиялық қасиеттер көрсетеді, әсіресе, саңырауқұлақтарға қарсы. Соңғы онжылдықтарда дииндар органикалық молекулалық материалдардағы маңызды функционалды блоктар ретінде мойындалып, нанометрлік масштабтарда молекулалық сымдар мен молекулалық архитектура бөлігі ретінде орнықты [29]. Қосарласқан дииндар мен полииндар көптеген табиғи қосылыстардың құрамына кіріп,
антибактериялық, саңырауқұлақтарға қарсы және басқа да биологиялық
541
белсенділікке ие болғандығымен маңызды [30]. Сонымен қатар, көптеген алкиндер биологиялық қызығушылыққа ие, мысалы
Каприллин 25 табиғаттан алынған саңырауқұлақтарға қарсы препарат, Дактилин 26 теңізден алынған табиғи өнім, ал Этинил эстрадиол 27 синтетикалық эстроген болып табылады [31].
туындыларының түрленуі негізінен екі бағытта, үштік байланыстың бұзылуы немесе қозғалмалы сутектің қатысы арқылы жүретінін атап кеткен жөн.
Қарасытырылған мысалдар негізінде ацетилен қосылыстарын түрлендіру саласында жан-жақты ізденістер жасалып жатқанын көрдік. Сондай жұмыстар нәтижесінде ацетилен туындыларын синтездеудің оңтайлы әдістемелері жасалған жәнежаңа биологиялық белсенді қосылыстар синтезделген. Алынған қосылыстар негізінен паразиттерге, микробтарға қарсы әсер көрсетіп, адамның жүйке жүйесіне қатысты ауруларды емдеуде қолданыс тапқан.
Сонымен, осы
шолудан ацетилен туындыларыныңсинтетик ғалымдардың ерекше назарына ие екенін қорытындылауға болады.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 1
Садыков Т.С.,
Курманкулов Н.Б.,
Ержанов К.Б.
Изучение регионаправленности взаимодействия N-метил-N- фенилпропаргиланилина с 1,2,5-триметил-4-кетопиперидином в суперосновной среде // Изв. НАН РК. Сер. хим. – 1995. – № 5. – С. 14-18. 2
фотополимеризации пленок Ленгмюра-Блоджетт ацетиленовой кислоты // Журнал структурной химии. - 2010. - Т. 51. - № 2. - С. 259-265. 3
триметилпиперидин-4-оном в сверхосновной среде // Труды ИХН МОН РК «Химия природных и синтетических биологически активных веществ (строение, превращения и свойства). – Алматы: 2001. – Т. 76. – С. 176-184. 4
5
Бидусенко И.А. Реакции третичных пропаргиловых спиртов в суперосновных средах: циклодимеризация, ацетализация, винилирование: автореф. канд. хим. наук. – Иркутск: 2013. - 22 с. 6
Бутин Б.М., Логунов А.П., Курманкулов Н.Б. Ирдан Нигметович Азербаев // Труды Межд. конф. «Состояние и перспективы развития органической химии в Республике Казахстан», посвященной 90-летию член-корр. АН КазССР И.Н.Азербаева. – Алматы-Шымкент: 2002. – С. 5-18. 7
Ержанов К.Б., Визер С.А., Курманкулов Н.Б. Научный вклад лаборатории химии физиологически активных соединений в развитие химии ацетиленовых и гетероциклических соединений // Хим. журн. Казахстана. Â 2005. - № 4. - С.208-239. 8
9
Рубина К., Флейшер М., Абеле Э., Попелис Ю., Лукевиц Э. Прототропная перегруппировка N-, O- и S-пропаргилпроизводных гетаренов в условиях межфазного катализа: механизм и ограничения // Ж. Орг. Хим. – 2003. – Т. 39, № 7. – С. 1024-1028. 10
Zindo F.T., Quinton R.B., Joubert J., Bergh J.J., Petzer J.P., Malan S.F. Polycyclic propargylamine and acetylene derivatives as multifunctional neuroprotective agents // European Journal of Medicinal Chemistry. – 2014. – vol. 80. - P. 122-134. 11
lower rim // Tetrahedron. – 2002. – Vol. 58, № 26. – P. 5288-5290. 12
Altman R.A., Shafir A., Choi A., Lichtor Ph. A., Buchwald S.L. An Improved Cu-Based Catalyst System for the Reactions of Alcohols with Aryl Halides // J. Org. Chem. – 2008. – Vol. 73, N 1. – P. 284-285. 13
//Tetrahedron Lett. – 1973. – Vol. 29. – P. 2707-2710. 14
Ariamala G., Balasubramanian K.H. A simple route for the synthesis of 4-chlorochromenes and chroman-4-ones // Tetrahedron Lett. – 1988. – Vol. 29, № 28. – Р. 3487-3488. 15
acid, and their methyl ethers //J. Chem. Soc. Perkin Trans.1. – 1981. – № 6. – P. 1697-1702. 16
Садыков Т., Ержанов К.Б., Басымбеков М.Б., Пралиев С.Д. Гидратация о-, м-, п-ди(пропинилокси)бензолов и их гликолей // Изв. АН КазССР. Сер. хим. – 1988. – № 1. – С. 63-67. 17
и влияние заместителей на строение продуктов, полученных в условиях реакции гидратации // Изв. АН РК. Сер. хим. – 1992. – № 4. – С. 50-56. 18
ростстимулирующая активность: автореф. докт. хим. наук. – Алма-Ата: 1991. – 51 с.
542 19
Otter B.A., Saluja S.S., Fox J.J. Pyrimidines. XII. A propargyl claisen rearrangement in the pyrimidine series. Synthesis of Furo- and Pyrano[3,2-d]pyrimidines // J. Org. Chem. – 1972. – Vol. 37, N 18. – P. 2858-2860. 20
Kenny R.S., Mashelkar U.C., Rane D.M., Bezawada D.K. Intramolecular electrophilic hydroarylation via Claisen rearrangement: synthesis of cromenes, heterothiochromenes and heterodihydrothiochromenes // Tetrahedron. – 2006. – Vol. 62. – № 39. – P. 9280-9288. 21
– 2003. – Vol. 1, № 14. – С. 2423–2426. 22
Abad A., Agullo C., Cunat A.C., Llosa M.C. Stereoselective construction of the tetracyclic scalarane skeleton from carvone // Chem. Commun. – 1999. – № 5. – P. 427–428. 23
optically active 1-aminoindan derivatives. // Опубл. 04.03.03. 24
Кияшев Д.К., Кулумбетова К.Ж., Ержанов А.И., Абиюров Б.Д. Каталитическое гидрирование ацетиленовых и диацетиленовых производных 2,6- дифенилтетрагидротиопиран-4-она // Изв. АН КазССР. Сер.хим. –Алма-Ата: 1979. - № 6. – С. 73-76. 25
роста растений // Пищевая технология и сервис – 2008. – № 4. – С. 51-56. 26
Anisimov A.V., Viktorova E.A. Thio-claisen rearrangement in the synthesis of sulfur-containing heterocyclic compounds // Chem. Heterocyclic Comp. – 1980. – Vol. 16, № 4. – Р. 321-333. 27
containing it. // Опубл. 19.08.80. 28
Визер С.А., Ержанов К.Б. Производные 4-ариламино-2-бутиновых кислот как вещества с потенциальной фармакологической активностью. Тезисы докл. научно-практ. конф. "Технология возделывания, переработка лекарственного сырья и производство фитопрепаратов для медицины и сельского хозяйства". – Алматы: НИЦ "Бастау". – 1997. – С. 115. 29
Dzhalmakhanbetova R.I., Ivasenko S.A., Kulyyasov A.T., Khasenov B.B., Adekenov S.M., Kurmankulov N.B. Phosphorus derivatives of natural lactones. Synthesis of new grosshemin dialkylphosphonates // Chemistry of Natural Compounds. – 2004. – Vol. 40, N 4. – P. 381- 386. 30
Ивасенко С.А., Джалмаханбетова Р.И., Кулыясов А.Т., Курманкулов Н.Б., Адекенов С.М. Строение промежуточного продукта в реакции присоединения диалкилфосфористых кислот к гроссгемину // ХПС. – 2004. – № 4. – С. 316-318. 31
жүктеу/скачать 19,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|