Курстық жұмыс «Әлеуметтік педагогика» пәні бойынша Тақырыбы: «Жеткіншектердің әлеуметтік дезадаптациясы»
жүктеу/скачать 106,69 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Зерттеу әдісі
- І ЖЕТКІНШЕКТЕРДІҢ ӘЛЕУМЕТТІК ДЕЗАДАПТАЦИЯ НЕГІЗДЕРІ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 1.1 Жеткіншектердің әлеуметтік дезадаптацияның ғылыми негізгі ерекшеліктері
| Зерттеу мақсаты: Жеткіншектердің әлеуметтік дезадаптация негіздері мен ерекшеліктерін анықтау.
Зерттеу міндеттері: -ақыл ойды түзетудің бірқатар әдістерімен таныстыру; -лоррекциялаудың бала дамуындағы маңызын жеткізу; -мектеп жасына дейінгі баланың ойлауын түзетудің маңызды құрамдас бөлігі Зерттеу әдісі: Тақырыпты зерттеуде теориялық талдау жасау, бақылау, эксперимент, зерттеу нәтижелерін өңдеу қолданылды. Зерттеу құрылымы: кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пай-даланылған әдебиеттерден тұрады. І ЖЕТКІНШЕКТЕРДІҢ ӘЛЕУМЕТТІК ДЕЗАДАПТАЦИЯ НЕГІЗДЕРІ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 1.1 Жеткіншектердің әлеуметтік дезадаптацияның ғылыми негізгі ерекшеліктері Әлеуметтік дезадаптация құбылысы білімнің әлеуметтанулық, психологиялық, педагогикалық салаларында өте танымал, олар іс жүзінде оның әртүрлі мағыналарын белгілейді, бірақ терең ғылыми жалпылама және онтологиялық сенімділіксіз болып келеді. Біріншіден, зерттеудің "сұранысының" төменде-уі бастапқыда дезадаптация тұжырымдамасының өзі теріс коннотацияны, теріс мағынаны, қиындықты, соқтығысуды, қарама-қайшылықты білдіретін-дігімен байланысты. "Дезадаптация" дегеніміз-ол жеңеді, шешеді, шығу жолын іздейді. Көптеген адамдарда "дезадаптация" ұғымы қазірдің өзінде ауыр жағдаймен немесе процеспен байланысты, сондықтан априори, көптеген адамдар дезадаптация процесінің теріс мағынасын экспрессивті түрде атап өту үшін ғана дезадаптация туралы айтады. Ғалымдардың санасындағы мұндай архетип өзіндік феноменология-лық ерекшеліктері бар ғылыми зерттеудің тәуелсіз объектісі ретінде әлеуметтік дезадаптацияны зерттеу шеңберіндегі ойдың қозғалысын шектейді. Көбінесе бұл дезадаптацияге қарама-қайшы келеді, дәлірек айтқанда, постфактум деп аталады, құбылыс ретінде өте қысқа және бөлшектелген-жеке тұлғаның белгілі бір белсенділігінің нәтижесі, ол қалаған нәрсеге әкелмейді және сәтті дезадаптация критерийлеріне сәйкес келмейді. Әлеуметтік дезадаптацияның нақты тұжырымдамасынан алшақтататын тағы бір маңызды фактор ғалымдардың дезадаптация процесін зерттеу барысында диагноз қойылған "теріс нәтижені "түзетуге бағдарлануымен байланысты. Осыған байланысты әлеуметтік дезадаптация оны өзгерту немесе түзету үшін нақты әрекеттерді қажет ететін мемлекет ретінде ғана қызықты. Басқаша айтқанда, ол жоюды талап ететін симптом ретінде әрекет етеді, яғни негізінен детерминантты факторларға қатысты зерттеулер жүргізуге түрткі және ынталандыру болып табылады, ал оның мәні ғалымдардың назарынан тыс қалады. Үшіншіден, көптеген ғылыми еңбектерде, әсіресе психологиялық-педагогикалық жоспарда," әлеуметтік дезадаптация "дезадаптация парадигмасының нақты тұжырымдамасы ретінде қолданылады, оның мәні қызметтің әртүрлі бұзылуларында көрінеді-оның тиімділігінің төмендеуі – жеке ресурстардың "жетіспеушілігі", қателіктер және т. б. сонымен бірге психологиялық деңгейде адамның өзара әрекеттесуінің бұзылуымен туындайтын жағдай қоршаған орта көбінесе стресс, күйзеліс, жанжал ұғымдарының көмегімен анықталады. Көптеген зерттеулерде психологиялық дезадаптация процесінің өзі адамның жетекші іс-әрекетінің дәйекті немесе ретсіз өзгеру механизмін қолдана отырып сипатталады, бұл оның тиімділігінің төмендеуіне немесе кейінгі мәселелерді шешуде шығындар құнының өсуіне әкеледі.1 Сонымен, әлеуметтік дезадаптация құбылысының әлсіз ғылыми дамуының төртінші факторы, әсіресе әлеуметтік философияда, басқалармен тікелей байланысты, тіпті жалпылайды және анықтайды – төмен дезадаптация фактісі көбінесе әлеуметтік деңгейде бейсаналық болып қалады. Бүгінгі таңда әлеуметтік дезадаптация дегеніміз-гомеостаз шекарасынан тыс патологияның кез-келген түрі. Бұл үрдіс әртүрлі қақтығыстардың көптеген құбылыстарымен әлеуметтік қатынастардың қазіргі заманғы өте күрделі және алуан түрлі әлемін диалектиканың әдеттегі санаттарында да, функционалды әлеуметтану модельдерінде де, түсіндірме талдау теорияларының көмегімен де бағалау, түсіну және түсіну мүмкін емес екендігімен түсіндіріледі. Жергілікті және жеке жағдайларды түсіндіру одан да қиын болып көрінеді, сондықтан әлеуметтік дезадаптация адам мінез-құлқының кез-келген сәйкес келмейтін заңдылықтарын түсіндіру үшін өте ыңғайлы әмбебап құрал болып табылады.24 Жеке зерттеулерді талдау және жүйелеу әрі қарай зерттеу үшін әдіснамалық тірек бола алатын әлеуметтік дезадаптацияның кейбір жалпы ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік берді. Бірінші ерекшелік осы процесті зерттеу бағыттарының ауқымын анықтайды. Әлеуметтік дезадаптация сияқты, әлеуметтік дезадаптацияны адам мен қоғам өмірін ұйымдастырудың екі деңгейінде түсінуге болады: макро және микро деңгей. Жаһандық масштабтағы әлеуметтік дезадаптацияны талдау қазіргі заманғы әлеуметтік-мәдени шындыққа ғана емес, күрделілік пен белгісіздіктің жоғары деңгейімен сипатталады, ол барлық уақытта өзекті. Бұл үздіксіз объективті өзгергіштікке байланысты, ол әлеуметтік даму циклінің уақытына ғана емес, сонымен бірге оның салыстырмалы түрде "тыныш" жеке кезеңдеріне, оқиғаларына да сәйкес келеді. Кез-келген тарихи жағдайда қалыптасқан әлеуметтену модельдерінің инерттілігіне байланысты кенеттен немесе тұрақты өзгерістер адамдардың, әлеуметтік топтардың жаппай дезадаптациясына себеп болады деп саналады. Бұл тұрғыда отандық адаптологтардың сүйікті мысалы-ХХ ғасырдың 90-шы жылдарындағы теориялық және практикалық зерттеулердің нәтижелерін көрсету, коммунис-тік идеологияның әдеттегі стереотиптері күрт бұзылған кезде және Ресей азаматтарының көпшілігі өмірдің жаңа жағдайларына идеологиялық немесе белсенді түрде дайын болмады. Дәл осындай екпін жаңа ақпараттық дәуірдің ерекшеліктерін зерттеуге арналған зерттеулерде естіледі. Кеңес дәуірінің классикалық модельдері мен мінез-құлық формаларын жеңумен байланысты қиындықтар әлі де жойылып үлгермеді, ал ресейліктер "еркіндік" сезімінен қысқа үзіліс ала алмай, әртүрлі жоғары сапалы өте мобильді әлеуметтік-ақпараттық факторлардың жаңа жиынтығына бейімделуге мәжбүр. Алайда, біз тағы бір рет қайталаймыз, бұл жалпы қоғам үшін салыстырмалы түрде қолайлы өзгерістерде (мысалы, экономикалық өрлеу) көптеген адамдар дезадаптация ресурстарының айтарлықтай жетіспеушілігін сезінеді, бұл тұлғааралық қатынастардың шиеленісінде, топтық және жеке деңгейлерде дезориентация мен дисорганизацияда көрінеді. Тәртіпсіздік, депрессия, эксклюзия, кедейлік, қылмыс және зиянды әлеуметтік процестердің басқа түрлері барлық уақытта болған және бар. Бұл жағдай екі жақты, көп қырлы және көпфункционалды көріністерді және әлеуметтік дезадаптацияның сипатын көрсетеді.2 Әлеуметтік дезадаптацияның микроанализі осы тұжырымдаманы анықтауда бірнеше ерекшеліктерді ажыратуға мүмкіндік береді. Әлеуметтік дезадаптация сияқты, әлеуметтік дезадаптация оның көптеген анықтамаларын тудыратын көріністерінің әмбебаптығымен сипатталады. Дегенмен, негізгі түсіндірмелерді синтездеуге және бірнеше жалпы аспектілерді ажыратуға болады. Біріншіден, әлеуметтік дезадаптация көптеген зерттеулердің объектісі ретінде түсіндірудің кем дегенде екі түрін алады: дезадаптация циклінің нәтижесі ретінде және салыстырмалы түрде тәуелсіз процесс ретінде. Дезадаптация процесінің нәтижесінде әлеуметтік дезадаптация мақсатына, дезадаптация процесінің шарттарына, оның сипаттамаларына байланысты көптеген көріністер мен бағалау критерийлеріне ие. Көптеген жағдайларда дезадаптация процесінің сәттілігі немесе сәтсіздігі белгілі бір әлеуметтік ортаның талаптарымен анықталады, ал адамның өзі өзінің дезадаптация қызметіне субъективті түрде қанағаттанған кезде жағдай туындауы мүмкін, ал әлеуметтік орта жағынан ол тиімсіз, сәтсіз, бейімделмеген және керісінше бағаланады. Сондықтан әлеуметтік дезадапта-цияның де, әлеуметтік дезадаптацияның де объективті критерийлерін табу мәселесі нақты дезадаптация жағдайында түсінуді қажет ететін қолданбалы сияқты теориялық және академиялық міндет емес.23 Бұл аспектіде жалпы дезадаптация циклінің нәтижесінде әлеуметтік дезадаптация дезадаптацияның бұзылуы, жеке тұлғаның мінез-құлық, эмоционалды және танымдық саласындағы әртүрлі деңгейлік бұзылулармен сипатталатын бұзылу немесе белгілі бір ішкі деформация ретінде диагноз қойылуы мүмкін. Мұнда негізгі факторлардың бірі – субъектілердің тұрақты өмір сүруінің әртүрлі өзгерістері, және көбінесе әлеуметтік дезадаптация-бұл жеке тұлға "ішкі" қабылдамайтын, қаламайтын немесе қабылдай алмайтын белгілі бір субъективті немесе объективті өзгеретін жағдайлардың теріс нәтижесі, дегенмен бұл өзгерістерге дейін ол салыстырмалы түрде дезадаптацияі мүмкін. Нәтижесінде ішкі дисорганизация, психоэмоционалды шиеленіс, "Эго" деформациясы, құндылықтардың атрофиясы және басқа да жеке патологиялар байқалады. Көбінесе дезадаптация циклінің басында адам өзінің дайындығын және мүмкін қиындықтарды жеңу қабілетін сезінеді. Сәтсіздіктер ағымдағы жағдайды бағалаудың жеткіліксіз, шындыққа сәйкес келмейтіндігінен, дұрыс емес стратегия мен дезадаптация тактикасын таңдаудан, туындаған проблемалық жағдайды жеңу үшін қажетті дезадаптация ресурстарының жоқтығынан немесе олардың жеткіліксіз дамуынан (психологиялық әдебиеттерде жеке қаттылық, "қалпына келтіру" мүмкін еместігі, интеллектуалды "косность")мүмкін.. Мысал ретінде әлеуметтік жағдайлардың түбегейлі өзгеруі проблемалары қосылатын өздерінің сұраныстарын сезінбейтін қарт адамдар; мигранттар және бір әлеуметтік-мәдени ортадан екіншісіне өз еркімен немесе мәжбүр болған адамдар; стресстік немесе кез-келген басқа травматикалық жағдайға тап болған адамдар; мектеп оқушылары мен студенттер және басқа да көптеген адамдар, көбінесе азаматтардың әлеуметтік қорғалмаған санаттары. Әлеуметтік дезадаптация тәуелсіз процесс ретінде, әдетте, ауру ретінде жүреді, сондықтан осы аспектіні талдаудың құзыреті білімнің психологиялық және психиатриялық салаларына жатады. Сонымен қатар, әлеуметтік дезадаптация субъектінің зақымдануының "тереңдігінің" әр түрлі деңгейіне ие болуы мүмкін: белгілердің жасырын деңгейінен сәйкес келмейтін мінез-құлықтың тұрақты түрлеріне дейін (мысалы, оның девиантты және заңсыз формалары).3 Осы жағдайлардың кез-келгенінде, әлеуметтік дезадаптацияның негізгі симптомы, біздің ойымызша, адамның қоғамнан ішкі және сыртқы алыстауы, "сәйкес келмеуі", осы әлеуметтік ортаның толық және толыққанды мүшесі бола алмауы, шиеленісуі, иеліктен шығарылуы немесе әлеуметтік байланыстар мен қатынастардың бұзылуы болады. Әлеуметтік дезадаптацияны зерттеудің екінші аспектісі оны субъектілердің шығармашылық және инновациялық өзгерістерін жүзеге асыру сәті ретінде түсінумен байланысты. Мұнда әлеуметтік дезадаптация екі формада болуы мүмкін. Біріншіден, шығармашылық қабілеттердің, өзіндік ерекшеліктердің, адамның басқаларға ұқсамауының сипаттамасы ретінде. Көбінесе бұл "кішкентай" адамдардың трагедиясы, жабық меланхолик, тыныш адамдар, өздерінің ішкі әлеміне еніп, оларды сыртқы әлемнен қорғайды, сондықтан олар өздеріне ұқсамайды. Олардың тағдыры-көріну немесе қоршау, интуитивті реттеу немесе оқшаулау. Қалай болғанда да, олардың әлеуметтік ортасында олар "біртүрлі", "жынды", "бөлек"деп аталады. Сонымен қатар, жеке тұлға әлемі мен әлеуметтік орта әлемі бір-бірінен бөлек емес, олар дұшпандық. Мұндай адамдар өмір бойы өздерінің" жағдайында " өмір сүре алады, ешқашан әлеуметтік ортамен келісім мен үйлесімділікке қол жеткізе алмайды және із-түзсіз жоғалып, өз жолын гермиттермен аяқтайды. Алайда, Даңқ оларға қайтыс болғаннан кейін, қоғам есін жиып, сіңірген еңбегін бағалап, олардың қызметінің нәтижелерін ғылым мен ашылулардағы "жетістіктер" деп танып, оларды данышпан немесе батыр атағына көтерген кезде келуі мүмкін. Жеке тұлғаның шығармашылығының көрінісі ретінде дұрыс емес дезадаптацияны түсінумен байланысты тағы бір аспект өзгеріс теориясы мен дамып келе жатқан материяның өзін-өзі ұйымдастыру заңдылықтарын қолдана отырып, дәстүрлі әдіснаманың шекарасын біршама кеңейтеді. Мұнда әлеуметтік жүйе қоршаған ортаның үнемі өзгеріп отыратын объективті жағдайларына ғана емес, сонымен бірге өзінің ішкі өсіп келе жатқан мүмкіндіктері мен адам қызметінің салдарына да бейімделетініне баса назар аударылады. Мұндай акценте, базирующемся арналған синергетической үлгілерге тұрақты неравновесия саласына көңіл зерттеуші түседі неғұрлым көптеген қазіргі уақытта антропогендік дағдарыстары. Бұл өмірдің жаңа қабаттарын дамытуға бағытталған саналы мақсатты белсенді трансфор-мациялық іс-әрекеттің арқасында адам бұрыннан бар, әлеуметтік анықталған дезадаптация бағдарламаларын өзгерте алады. Субъектінің әлеуметтік дезадаптацияі осы белсенділіктің жоғары деңгейін болжауы мүмкін, бұл дезадаптация ресурстарын өзектендіруді қажет ететін жағдайларда іс-әрекеттің алдын-ала анықталған және қалыптасқан "бағдарламалар" жиынтығын қайта қарауға және қайта құруға әкелуі мүмкін. Адамдар, жануарлардан айырмашылығы, өз негіздерін бағдарламалау және қайта бағдарламалау қабілетіне ие және бұл мүмкіндіктер шексіз. Сонымен қатар, адам белсенді және проблемалық жағдайлардың жаңа түпнұсқа шешімдерін тапса да, жай орындаушы ғана емес (қоғам белгілеген дезадаптация шегінде), сонымен бірге жасаушы, революционер, жаңашыл, түбегейлі жаңа Жаратушы.22 Адамзат қоғамының бүкіл тарихы, материалдық және рухани мәдениеттің дамуы-бұл жаңа қызмет бағдарламаларын ашу мен құруда көрінетін адамның сыртқы әлемге белсенді және шығармашылық қатынасын дамыту және жүзеге асыру процесі. Дамушы жүйелердің өзін – өзі ұйымдастыру теориясына сәйкес, бұл әлеуметтік жүйенің дәстүрлі негіздерін әлсірететін және қоғамдық резонанс тудыратын бифуркацияның дәл нүктелері. Қоғамдық өмірде мұның ең жарқын мысалы-саяси, экономикалық, идеологиялық салалардағы адамдардың дәстүрлі өмір салтын қайта құрумен байланысты әлеуметтік төңкерістер. Өнерде бұл жаңа түрлерді, стильдерді, бағыттарды құру. Ғылымда-бұл жаңа ғылыми парадигмалардың, әлемнің жаңа картиналарының және олармен байланысты ғылыми білімнің жаңа критерийлері мен нормаларының дамуы. Белсенді Мақсат қою әрекеті арқылы қалыптасқан стереотиптерді, дәстүрлерді және әлеуметтік ортаның кез-келген қысымын бұзуға тырысатын мұндай адам (немесе адамдар тобы) осындай ортада бейімделе ме? Осы ортаның бағалауы бойынша, ол, әрине, әлеуметтік тұрғыдан бұзылған. Алайда, қоғамның оның ашылуларын түсінуі барлық уақытта әмбебап бағалау циклынан өтеді, ең алғашқы айналымнан бастап – "бұл ешқашан болмайды, өйткені ол принцип бойынша бола алмайды", "Мүмкін, бұл жерде бір нәрсе бар" және "тек солай болуы мүмкін". Осы соңғы кезеңде қоғамдық үкім" әлеуметтік тұрғыдан бұзылған", түбегейлі керісінше өзгереді, ал бастапқыда қарама-қарсы субъектілердің ұстанымдары өзгереді. Оппозицияда болған адам "жоғарғы жағында" болады, ал белгіленген ережелерді қабылдамайтындардың бәрі дәуірдің жаңа тенденцияларына бейімделе алмайтын артта қалған консерваторлар мен ретроградтар ретінде танылады. Жаңа өзін-өзі ұйымдастыратын қоғам жаңа шындықты қабылдай алмағандарды немесе қабылдамағандарды жоққа шығарады. Бұл әлеуметтік дамудың диалектикасы, әлеуметтік дезадаптацияның диалектикасы және сипатталған процестер бүкіл қоғамға ғана емес, сонымен бірге жеке әлеуметтік жүйелер мен адамдар топтарына – отбасыларға, кәсіби ұжымдарға да тән, мұнда "революциялар" мен "сарай төңкерістері" орын алады.4 Жүйелік көзқарас тұрғысынан мұндай процестерді келесідей түсіндіруге болады. Қоғамның (әлеуметтік жүйе ретінде) жоғары дезадаптация қабілетін сақтауы, оның тұтастығын қамтамасыз ету екі деңгейде жүзеге асырылуы мүмкін: жеке және қоғамдық. Бір жағынан, әлеуметтік белсенді жүйеге кіретін әрбір адам, ол негізгі немесе негізгі емес қызметпен айналысатынына қарамастан, қоғамның қолданыстағы құрылымының орындылығы және ондағы рөлдерді бөлу туралы түсінікке ие болуы керек. Бұған негізінен зияткерлік қызмет арқылы қол жеткізіледі. Қоғам, өз кезегінде, өзін-өзі тануды идеологиялардың көмегімен дамытады, оны адамдардың өзара әрекеттесуінің біртұтас жүйесі, біртұтас қоғам деп түсіндіреді, осы қоғамның мақсаттарын анықтайды және т. б.21 Адамзаттың тарихи болмысында, бірлескен іс-әрекет процесінде адам мен қоғам бір-біріне өзара әсер етеді. Нәтижесінде, бұл қоғам оған енгізілген элементтердің ешқайсысында жоқ қасиеттері бар жүйеге, тұтастыққа айналады. Әлеуметтік өмір өзара байланысты және өзара тәуелді әлеуметтік қатынастардың жиынтығы ретінде пайда болады, ал элементтер жиынтығының бірлігі ретінде әрекет ететін әлеуметтік құрылым өзінің заңдары мен заңдылықтарымен басқарылады. Құрылымның болуы, жұмыс істеуі және өзгеруі тек "оның сыртында" тұрған заңмен ғана емес, белгілі бір жағдайларда құрылым ішіндегі элементтердің тепе-теңдігін сақтайтын өзін-өзі реттеу арқылы да анықталады. Уақыт өте келе қоршаған ортада жаңа қасиеттер пайда болады, сондықтан қоғамның өзі де өзгереді (олардың ішкі құрылымы), қоғамның ұйымдастырылуы мен өзін-өзі ұйымдастыру құбылысының жаңа әсерлері ашылады. Қоғамды табиғи және басқа әлеуметтік шындыққа бейімдеу процесінде сыртқы сипаттағы қайшылықтар туындайды. Сонымен қатар, әлеуметтік жүйелердің ашықтық деңгейі өте маңызды – басқа жүйелердің (ашық қоғам) тәжірибесін белсенді қабылдауға деген ұмтылыс немесе, керісінше, сыртқы әсерлерден (жабық қоғам) оқшауланған өзін-өзі ұстауға деген ұмтылыс. Ішкі қайшылықтардың қайнар көзі, ең алдымен, сипатталған әлеуметтік қатынастардың бүкіл жүйесінде сапалы өзгерістерге әкелуі мүмкін адам факторы болып табылады. Жүйелердің өзін-өзі ұйымдастыру теориясына сәйкес, қоғамда қабылданған ережелер мен нормалардан кез-келген ауытқу жүйені оның ішіндегі тепе-теңдік пен тұрақтылықты сақтаудың жаңа құралдарын табуға итермелейді. Бұл тікелей және кері байланыс қағидаты негізінде жүзеге асырылады. Адам, қоршаған ортамен өзара әрекеттесу тұрғысынан, сонымен қатар дезадаптация әрекеті құрылымдық болып табылатын ашық жүйе болып табылады. Физикалық өмір сүру үшін адамға сыртқы ортаға дезадаптация, оның қолайсыз әсерінен қорғауды қамтамасыз ету қажет. Екінші жағынан, ол әлеуметтік ортаны өзінің қажеттіліктері мен мақсаттарына бейімдеуге тырысып, қоғамның салыстырмалы түрде тұрақты жұмысының бұзылуын тудырады. Кері байланыс принципіне сүйене отырып, қоғам оны оңтайландырудың әртүрлі механизмдерін жасай отырып, адамның "бұзатын, нашарлататын қызметіне" жауап береді. Яғни, жеке тұлға мен әлеуметтік орта арасында олардың арасындағы қайшылықты шешетін және бүкіл әлеуметтік жүйеде тұрақтылықты қалпына келтіруге бағытталған нақты қатынас қалыптасады. Берілген ғылыми жұмыста бұл қатынасты автор дезадаптация деп атады.5 Әлеуметтік дезадаптацияны түсінудегі үшінші аспект бұрынғымен тығыз байланысты, өйткені ол әлеуметтік дезадаптацияны жеке тұлғаның дамуымен байланыстырады. Бұл аспект 1992-1996 жылдары В. А. Петровский белсенді түрде дамыды және оның дамып келе жатқан тұлға теориясына енгізілді. Автор әлеуметтік дезадаптация туралы емес, ғалым белсенділік күйі ретінде анықтайтын жеке тұлғаның бейімділігі туралы айтады; мақсаттар мен адам қызметінің қол жеткізілген нәтижелері арасындағы сәйкестік немесе сәйкессіздік тенденциясының сипаттамасы. Дезадаптация үйлестіруде, ал бейімделмеушілік мақсаттар мен қызмет нәтижелерін келісуде көрінеді. Бейімделмеушілік, ғалымның пікірінше, адамның ниеті мен оның әрекеттері, ниеті мен іске асуы, іс-әрекетке деген ұмтылыс пен оның нәтижелері арасындағы қайшылықты қатынастарды көрсетуі мүмкін. Бұл қарама-қайшылық сөзсіз және қалпына келтірілмейді ("өмір сүру-өлу", "таным-бұл сіздің білместігіңіз туралы білуге ұмтылу", "біз бағынған адамдар үшін жауаптымыз", "айтылған ой-өтірік" және т.б.). Нәтижесінде адам өмірінің қозғалыс көзі, адамның әлеммен өмірлік қарым-қатынасы, объективті іс-әрекет, қарым-қатынас, өзін-өзі көрсету сөзсіз және түзетілмейді.20 Шын мәнінде, автор адам дамуының диалектикасы туралы және проблемалық жағдайдың көрінісі мен өзін-өзі көрсету белгілі бір мәселені шешу бағытында адамның қосымша белсенділігін қалай ынталандыратыны туралы айтады. Автор мұндай әрекетті экстрадициялық белсенділік деп атайды, бұл іс-әрекеттің тақырыбы үшін ерекше тартымдылыққа байланысты. Ғалым бұл туралы тікелей айтпайды, бірақ, әрине, мұнда психологиялық аспект басым болады, өйткені іс-әрекеттің қарама-қарсы нәтижелері арасындағы шекара тақырыпты тартудың тақырыбына айналады, өзара ерекше нәтижелердің мүмкіндігі. Бұл шекараға тарту мінез-құлықты ынталандырудың күрделі формаларының бөлігі болып табылады: білім саласында (әйгілі және белгісіз арасындағы шекара тартымды), шығармашылық (мүмкін және мүмкін емес арасындағы шекара), тәуекел (әл-ауқат пен өмір сүру қаупі арасындағы шекара), ойындар (қиял мен нақты арасындағы шекара), адамдар арасындағы сенімді байланыстар (мүмкін емес пен мүмкін емес арасындағы шекара). басқа адамдарға ашық және олардан қорғалған) және т. б. В.А. Петровский теориялық тұрғыдан тізбектің сәйкес келмеуі мен қызмет нәтижесінің екі жағдайын анықтауға болатындығын айтады. Бірінші жағдайда, адам қалағаннан аз нәрсеге жетеді (яғни, мақсатқа жету мүмкін емес), содан кейін әрекет берілген бағытта жалғасады. Екінші жағдайда, адам ұмтылғаннан гөрі көп нәрсеге қол жеткізеді (нәтиже мақсаттан асып түседі), содан кейін қарама-қайшылық тапсырмаға қатысты артық белсенділікті ынталандырады. Әрекет тұтастай алғанда проблемалық жағдайды талдауға қолданылады (сұрақ туындайды: "бұл міндеттер класы нені білдіреді?"), жанданады саморефлексия ("ал?", "Мен не істей аламын?"), табылған шешімді басқа адамдардың меншігіне айналдыру ниеті пайда болады ("қараңыз! Мұнда не бар!»). Алайда, автор адамның мақсатқа жететін жағдайын қарастырмайды, яғни оның бастапқы ниеті мәселені шешуге бағытталған іс-әрекеттің нәтижесінде алынған нәтижелермен сәйкес келген кезде. Қарама-қайшылық жоқ (дегенмен, адам қажетті нәтижеге қол жеткізу жолдарын қанағаттандырмауы мүмкін опцияны жоққа шығаруға болмайды), бірақ бұл осы немесе басқа бағытта қызметті жалғастыруға қатысты әртүрлі іздеу әрекеттеріне мотивация болмайды дегенді білдірмейді ("Мен мұны істей аламын, демек, қол жеткізе аламын"). тағы бір нәрсе"). Бірақ мәселені шешу процесінде субъект қиындықтарға тап болса да, олар анықтаған жағдайдың әрдайым шешілмеген нәтижесі өз қызметін белгілі бір бағытта жалғастыру үшін зияткерлік, мотивациялық, белсенді резервтерді іздеуге түрткі бола бермейді, басқаша айтқанда, теріс нәтиже әрқашан субъект үшін ситуациялық тартымды бола бермейді. Бұл жағдайда ол жағдайдан шығудың пассивті зиянды стратегияларын таңдайды (конформизм, шешім қабылдау және жауапкершілікті басқаларға беру, психологиялық қорғаныс түрі ретінде "бас тарту" және т.б.).6 Айта кету керек, түбегейлі қайтымдылығына қарамастан, әлеуметтік дезадаптация көбінесе субъектінің бүкіл өмір салтына әсер ететін ұзаққа созылған форманы қабылдауы мүмкін, сонымен қатар жаппай масштабта қылмыстық мінез-құлықтан ауытқып, деструктивтілікке әкелуі мүмкін. Талдау негізінде біз әлеуметтік дезадаптацияның анықтамасын жасадық. Әлеуметтік дезадаптация - бұл белгілі бір әлеуметтік ортада қабылданған әлеуметтік қолайлы және заңды әдістерге сәйкес келмейтін, олардың арасындағы қайшылықтарды шешуге негізделген адам мен әлеуметтік ортаның қатынасы, бұл жеке тұлға үшін осы ортаның толық мүшесі болуға уақытша немесе тұрақты мүмкін еместігіне әкеледі. Сонымен қатар, әлеуметтік дезадаптация және дезадаптация процестері диалектикалық бірлік емес, адамның өмірлік траекториясының түбегейлі әр түрлі, полярлық екі нұсқасы. Бірінші жол өмірдің объективті қолайлы бағытына және қажеттіліктердің, қабілеттердің, сипаттың, мотивациялық көзқарастардың, өзін-өзі реттеу тетіктерінің және т.б. қолайлы қатынасына байланысты жеке тұлғаның қызметін объективті тиімді уақытша ұйымдастыруға сәйкес келеді. сыртқы жағдайларға ішкі пропорционалды және пропорционалды өмір сүру режимі пайда болады. Ішкі қозғаушы күштердің және әлеуметтік ортаның объективті талаптарының мұндай тепе-теңдігі туындаған қиындықтар мен қарама-қайшылықтарды жеңуге деген ұмтылыс негізінде циклдік, прогрессивті дамуды қамтитын өмірлік қозғалыстың салыстырмалы біркелкілігін қамтамасыз етеді.25 Осылайша, әлеуметтік дезадаптация процесі адамның дамуындағы үйлесімділік пен пропорционалдылық принциптерінің болмауымен сипатта-лады, өйткені адамның ішкі қозғаушы белсенділігі адамның қабілеттеріне, ішкі ресурстарына немесе әлеуметтік орта талаптарына сәйкес келмейді. Осындай өмірлік нұсқасы бар адам қиын өмірлік жағдайға қарсы тұрудың пассивті стратегияларын таңдайды немесе өзін-өзі жүзеге асырудың төмен мотивациясына, талаптардың жоғары деңгейіне, сәтсіздіктерден қорқуына және т.б. байланысты проблемалардан "кетуді" қалайды, бұл диспропор-ционалдылықты тудырады, бұл адамның мінез-құлқы мен өмірлік көрініс-терін өздігінен береді. Әлеуметтік дезадаптация кезінде адамның әлеуметтік ортамен сөзсіз қарама-қайшы қатынасы болады, бірақ жоғарыда аталған қарама-қайшылықтардан айырмашылығы, мұндай қайшылықтар деструктив-ті болып табылады және жоғары жеке қабілеттері болса да, қайтымсыз регрессияға әкеледі.7 жүктеу/скачать 106,69 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|