Литературная, культурно-просветительская газета 3-чю саны, никкол ай (июнь), 2011

Литературная Балкария и Карачай

№ 3, никкол ай (июнь), 2011

13

Кесамат

А

та-бабаларыбызны ётюрюк сёзлери 

жокъду! Кертиси бла да, аурууун 

жашыргъан сау болмай кёреме… 

Биз бюгюн «Нюр» журналны юсюнден 

сёз башлайбыз. 

Бюгюн кётюрген сёзюбюз бош бир са-

бий журналны юсюнден баргъан болса, 

хо, ойнасынла деп къояр эдик. Сёз – мил-

лет ангыбызны, миллет культурабызны 

мурдоруну, тилибизни жан тамырыны, сю-

еклери къатмагъан балаланы жиликлерине 

не сезим, не сёз, не игилик сингдиргени-

бизни, ана тилибизге, оюм хазнабызгъа 

къалай юйретирибизни да юсюнденди. 

Тил, адет, тёре сартындан айтханда, 

сабийни адамлыкъ, билим, сезим къадары 

кимни къолундады. Бек башы, хоу, – ата-

ананы къолунда. Алай хар сабий да – къы-

ралны, халкъны адамы болуп тууады. Ол 

туугъунчу окъуна къырал аны къайгъы-

сын андан кёрюп башлайды – Ата журтун 

сюйген, керти, чынтты, билимли инсан бо-

луп ёсерине къайгъыра, бала бахчаланы, 

бала ахчаланы къайгъысын андан кёреди. 

Окъуу юйлени, башха мекямланы андан 

ишлетеди. Дуниягъа жаратылгъан жанны 

ангын, сезимин ёсдюрлюк илляудан баш-

лап, къаламгъа, къагъытха, китапха дери 

да – Ата журтун, ана тилин, адетин, тёре-

син сюйюп ёсерча кёп зат чыгъарады. Бек 

билимли адамланы сайлап, жангы тёлюню 

ариу ёсдюрюгюз, юйретигиз деп салады. 

Къырал ышаннган аллай магъаналы 

затладан бири – журналды. 

Ала бусагъатда кёп тюрлюдюле: энчи 

иелиледен башлап – къырал журналлагъа 

дери. Бизни республикада чыкъгъанла-

ры – къырал даражададыла: ол ахча бё-

леди. Алагъа башчылыкъ этер адамланы 

уа Къабарты-Малкъарны Жазыучулары-

ны союзу сайлайды, жазыучуланы фах-

муларын, сёзге усталыкъларын кимден 

да ол иги билгени себепли. Журналлада 

басмаланнган  затланы къыйматларына 

къарагъан, багъа бичген, ырысхы къоран-

чын «кютген» да аны «ревизия комиссия-

сыды». Союзну ыразылыгъы болмай, ол 

айырмай, ол жууаплы ишлеге адам салын-

майды. Жорукъ алайды. Малкъар тилде 

чыкъгъан «Минги Тау», «Нюр» журналла-

ны энчи белгилеп айтсагъ а – Жазыучула-

ны союзуну правленине бойсуннган Мал-

къар адабият советиди (кенгеши), малкъар 

тилде не басмаланнганына терен да, тюз да 

багъа бичаллыкъ. Аны санында 15 жазыу-

чу барды. Ала къарагъан иш, оноу керекли 

болса, Жазыучуланы союзуну правленине 

бериледи. Правлен 13 адамдан къуралып-

ды: 6 малкъарлы, 6 къабартылы, 1 оруслу 

жазыучу. Аланы съезд айырады. Ала этген 

оноу – правленни ахыр оноу болады. Бу 

тукъум затла жорукъ бла, устав бла бегити-

липдиле. Аллай тюзлюклю къурамгъа жа-

зыучула алай тынчлыкъ бла келмегендиле. 

Жазыучула ол эркинликлерин бир киши-

ге берир акъыллары жокъду. Болсада, арт 

кезиуледе уа нени кёребиз: Жазыучуланы 

союзуну правлени этген оноу чапыракъ-

дан ётмей башлагъанын. Къайда эсе да, 

кимни эсе да шагъырейлиги, тили жазыу-

чуланы оноуларындан кючлю болгъанын. 

Бу тукъум болум къайсы, къаллай адаби-

ятны да онгдурмазлыгъы хакъды. Адам, 

ишден ёнгелегенча, окъуудан, билимден, 

акъылдан-эсден, адамлыкъдан да ёнгелерге 

болады. Аллай адам а керегин къыйналмай 

табар жолланы излейди, жалгъан затлагъа 

алданады. Шагъырейлик бла, тил бла та-

баллыгъын устав бла, закон бла излемези 

кимге баямды. Ёз кючюне, къарыууна, би-

лимине, фахмусуна базыннган деген затла, 

неда жюрек тазалыкъ, тюзлюк, адеп-намыс 

аллай адамдан кенг кетедиле. Ма ол къара 

кюч онглай, хорлай баргъаннга ушайды. 

Ол адабиятха сингсе уа, культурабыз небиз 

да ичинден оюлуру хакъды. Бирден сагъ-

аймасакъ, эсни-акъылны къалауурлары 

болмасакъ, озгъан ёмюрде биринчи дара-

жагъа чыкъгъан билимибиз, таркъайып, 

бек артха атылып къалыргъа боллукъбуз. 

Алай этерге сюйген кючле артыгъы бла 

болгъан дунияда уа бютюн да: адамла би-

лимге, илмугъа, адамлыкъгъа угъай, мал 

байлыкъгъа, ырысхыгъа, жалгъан затлагъа 

жан атхан чакъда. Жазыучуну сёзю бек ке-

рек заманда тергелмей башлагъаны – халкъ 

сагъайыр ишди. Хар зат да аздан, гитчеден 

башланады. Ол «аз» затды уллу ишлени 

онгдурлукъ да, ойдурлукъ да. Бизни, мил-

лет жазыучуланы, борчлары жазыучулакъ-

дан бийик да бийикди, аууур да ауурду. Ол 

жууаплылыкъны сезмеген, башында мил-

лет сагъышы, жюрегинде миллет сезими 

болмагъан жазыучу – жазыучу да, зат да 

тюйюлдю. Десем да, миллет культурагъа 

уллу заран келтирлик кюч болуп чыгъады.

Алайды да, журналны сартындан айт-

ханда, аны айыбын жюрютюр, анга баш-

чылыкъ этер адамны хар беш жылдан 

(съездден – съездге), ол арада уа правлен 

адамлары къол кётюрюшюу бла айыра-

дыла. Арт жыллада ол тёре бузулуп эди. 

Аны хатасындан, малкъар тилде чыкъгъан 

сабий журналланы суратлау даражалары, 

санлары, сыйлары да тюшюп, окъуучула-

ны кёллерин кеслеринден къачыргъан-

дыла. Бютюн да – сабий журнал. Хал 

тёзюп болмаз чекге жетгенде, Малкъар 

жазыучуланы адабият кенгеши, жыйылып, 

журналгъа жангы редактор кереклисин 

айтханды. Къабарты-Малкъар Жазыучу-

ланы союзуну правлени, ол ишни сюзюп, 

адетде жюрюгенча, къол кётюрюу бла 

журналгъа жангы редактор айыргъанды. 

«Мусукаланы Сакийнатны ишинден эркин 

этерге, аны орнуна Ёлмезланы Мурадинни 

салыргъа» деп бегитгенди. 2009 жылны 

декабрь айында. Советде, правленде да М. 

Сакийнат кеси да ичлеринде болгъанды. 

Мурадинни алгъышлайдыла. Сакийнат да 

ишсиз къалмазы айтылады...

Болсада, жангы редактор бюгюн да 

ишине киришалмай, алгъаннгысы да ке-

терге унамай турады. Нек?! Соучредите-

ле – КъМР-ни Культура министерствосу 

бла  КъМР-ны  Жазыучуларыны  союзу 

– журналны тенгликде къурагъанлары 

себепли, этилген оноугъа бирча къол са-

лыргъа керекдиле. Уставда айтылгъаны: 

Жазыучула кёргюзтген адамны Министер-

ство (соучредитель) бир айны ичинде не 

къабыл этеди, къабыл этмесе, нек къа-

был этмегенин айтып, ызына ашырады. 

Правлен не биягъы адамын кёргюзтеди, 

не – жангы адамны. Министерство аны да 

къабыл кёрмесе, жазыучула съездлеринде, 

неда жыйылыуларында баш редакторгъа 

кимни тийишли кёрселе, аны айырадыла. 

Алай бла айырылгъан адам ол къуллукъ-

да ишлеп башлайды. Журналны юсюнде 

жорукъ алайды. 

Бизни болумда Министерство не къа-

был этгенин айтмайды, не къабыл этме-

генин айтмайды. Устав, закон да алайгъа 

тирелип тохтайды. Министерство кесини 

соучредители этген оноу жанлы болмай, 

ишинден эркин этилген редактор жанлы 

болуп тохтагъаны сейирди да?! Баям, аны 

биз билген-билмген да бир сылтауу барды… 

Министерствону алай «тынгылагъа-

нындан» кёлленип (огъесе кёллендирген 

башха затымы барды?), алгъа хо деп, оно-

угъа сыйынып тургъан редактор, Правлен 

къуллугъундан кетергенин, хо дегенин да 

«унутуп», олсагъат къанат битип: ман-

га артыкълыкъ этедиле, уо-хахай, деп, 

тёгерекге-башха къагъытла жазып баш-

лайды. Ичлеринде шо жангыз бир керти 

сёзю болмагъан, айыплы затла.

Советде, Правленде да кеси ичлерин-

де болгъан М. Сакийнат, къарагъыз, «ба-

шына» къалай жазады: «…решения, на 

которые они ссылаются в своих письмах 

(Правлен этген оноуун соучредителине 

– Культура министерствогъа – билдир-

ген къагъыты. – А.Б.), не принимались 

ни на Совете балкарской литературы, ни 

на заседаниях Правления»(!!!). Правлен 

адамларындан ийменмей, ётюрюк затны 

жазып, «башына» ашырып къойгъаны сей-

ир  тюйюл-

мюдю?! Кеси 

этгени  азды 

деп, 

устаз-

ланы  иш  да 

алландырып, 

къолла  жый-

ып,  «башына-

башына» ашыра-

ды. Жазыучуланы 

союзуну башчыла-

рын да, журналгъа 

айырылгъан адам-

ны да аман бетли этерден болады. 

Журналны уставында айтылады: 

«4.2. Учредители Журнала имеют право: 

- назначать на должность и освобож-

дать от должности Главного редактора в 

установленном настоящим Уставом по-

рядке (къалай «освобождать» этилгенин 

айтдым); 

- ежегодно проводить в установленном 

порядке аттестацию главного редактора 

(13 жылны ичинде жангыз бир кере да 

аттестация болмагъанды; 

-  осуществлять  контроль  за 

финансово-хозяйственной  деятельно-

стью Редакции (13 жылны ичинде аллай 

контроль болмагъанды. Мусукаланы Са-

кийнат 2010 жылда эки кере да КъМР-ни 

Жазыучуларыны союзундан баргъан реви-

зия комиссиягъа «редакциясыны» финанс, 

бухгалтер къагъытларын берирге унамай 

къойгъанды).

Сау бир халкъгъа деп берилген къы-

рал журналны ёз мюлкюнча жюрютеди: 

редколлегиясыне, несине да кимни сюй-

се – аны салады, кимни сюйсе аны кете-

реди. Айтыргъа, Олмезланы Мурадинни 

журналны редколлегиясыны санындан 

кетергенди (!!!). Журналны баш редак-

торуна аны угъай, Мурадинни айыргъан-

ларына дертленипми?! Башха юлгю. «Бу 

неди,  журналны  ондан  тогъузун  кеси 

юйюрюнгю затлары бла толтуруп? Алай 

жарамайды?!» – деп он жыл мындан алгъа 

айтмагъанмы эдим мен санга, Сакийнат?! 

Сен а мени атымы, алай айтханым ючюн, 

редколлегияны санындан къырып кетер-

генсе!» – филология илмуланы доктору 

Биттирланы Тамараны Малкъар адабият 

советни жыйылыуунда айтханы. Энди не 

Мурадинни, не Тамараны жазгъан затла-

рын журналда эслерик тюйюлсюз. Аланы 

орунларына редколлегияда – Союздан, 

жазыучулукъдан,  «докторлукъдан»  да 

узакъ адамланы кёресе. Биргесине редак-

цияда ишлегенледе жазыучугъа саналгъан 

жангыз бири жокъду. Адабиятдан узакъ 

адамла, назму жаза билмегенле уа эркин 

басмаланадыла. Культурада миллет болу-

мубуз не кюннге къалып тургъанына, бу 

сабий журналны тёгерегинде бола тур-

гъан ишле окъуна, ангылагъаннга, бек иги 

шагъатдыла. Бу сёзню башлагъаныбызны 

бир сылтауу да олду.

Ишинде дагъыда бир «жангылыгъы»: 

уставны, правленни да башлары бла ан-

дан ары атлап, аладан эркинликсиз, не 

Жазыучуланы союзунда болмагъан, не 

ары дери ана тилинде харф тартмагъан 

адамны журналны жауаплы секретары-

ны къуллугъуна алады. «Хо, жаш адамды, 

юйренир!» дерча болса да бир иш. Сабий 

журналда тилни кимден да терен билген, 

терен сезген адам ишлерге кереги кимге 

баям тюйюлдю? Ол хапарны эшитип, анга 

сейир этмеген бир адам къалмагъанды. 

«Сообщаю вам по факту: с 01.04 2010г. 

Жабелова Лидия Локмановна приступила 

к исполнению обязанностей ответственно-

го секретаря журнала «НЮР» по согласо-

ванию с основным учредителем, то есть, 

Министерством по информационным ком-

муникациям, по работе с общественными 

организациями и делам молодежи», - деп 

жазады Къабарты-Малкъарны Жазыучу-

ларыны правленине, андан измисиз ал-

лай ишле этер эркинлиги болмай тургъан 

«С. Мусукаева». «Основной учредитель» 

деп не 

уставда, не Басма законда жокъду. Ми-

нистерство да, Жазыучуланы союзу бла 

(журналны учредители бла) келишмей, 

бу ишде кеси аллына оноу этерге аз да 

эркин тюйюлдю. 

«Заместитель (ответсекретарь) глав-

ного редактора журнала назначается на 

должность главным редактором журнала 

по согласованию с учредителями», – деп 

журналны кесини уставында айтылады. 

Учредителлерини бири «Союз писателей 

КБР» деп, журналны тышында жазыпды. 

Журналны даражасы тюшеден тюше 

барады. Анга шагъатлыкъ этер затла бек 

кёпдюле. Былайда жаланда бир юлгю.

«Малкъар поэзияны сабий антология-

сыны» (1993) 238-чи бетинде Мокъаланы 

Магометни «Къызчыкъ айтхан жырчыкъ» 

деп быллай бир назму барды: 

Бюгюн эртте уяндым,

Кюнню кёрюп, къууандым.

Сау бол, ариу тийген кюн,

Къууанчымы сюйген кюн!

Шаудан суугъа къарадым,

Бет жуууп, чач тарадым.

Сау бол, хурметли суучукъ,

Сен – кюзгю бетли суучукъ!..

 «Нюр» журналда уа (2010, №7) Мал-

къарланы Фатимат деген къыз жазгъанды 

деп, быллай затны окъуйбуз:

Жамилячыкъ уянды

Кюнню кёрюп, къууанды.

Сау бол, ариу тийген кюн!

Жарыкълыкъны сюйген кюн!

Жамий анга къарады,

Бет жуууп, чач тарады.

«Сау бол!» – деди суучукъгъа…

Шаудандан акъгъанчыкъгъа.

«Эгечден туугъан» Малкъарланы Фа-

тимат (школчу къызчыкъ) быллай затны 

«жазып» окъуна жибергенде да, сабий 

журналны баш редактору, поэтлени баш-

ха китапларын окъумаса да, «Малкъар 

поэзияны сабий антологиясында» не затла 

басмаланнганларын билирге уа керек эди! 

Журнал хар не жанындан да тынгы-

лы тинтилир кереклиди. Бу жол, тереннге 

кирмей, башын аулап къоябыз… 

Бир шексиз, журналны бу чекге жетиу-

юнде Жазыучуланы союзунда жууаплы 

адамлада, «жууапсызлада» да терслик 

барды. Аланы бек жауаплы, бек бирин-

чи борчлары адабият иш эди – ол къалай 

ёседи, «журнала» къалай ишлейдиле, ала-

да не затла басмаланадыла... Къайтарып 

айтама: журналны тёгерегинде болгъан 

ишле культурабызда не бола тургъанына 

ачыкъ шагъатдыла. 

* * *

Ёлмезланы Мурадин сабийлени тилле-

рин кимден да иги билген, алагъа кимден 

да иги жазгъан поэт болгъанына бир адам 

да угъай деяллыкъ болмаз. Ол себепден 

сайлагъан эдиле аны 1998 жылда окъуна 

сабий журналда ишлерге. Болсада, хар 

кимни да сейир этдире, ол жол алайгъа М. 

Сакийнат тюшген эди (малкъар жазыучула 

редакторларын ёз жыйылыуларында кесле-

ри айырмагъанлары себепли). Ма энтта, 13 

жыл озгъандан сора да, малкъар жазыучула 

«Нюр» журналны баш редакторуна Ё. Му-

радинни жангыдан бош айырмагъандыла. 

М. Сакийнат айтханча, аны алайгъа Прав-

лен «тюртюп» кюрешмейди. Правленни 

борчу,  уставха  кёре,  къол  кётюрюлюп 

айырылгъан адамны айырылгъан жери-

«АУРУУУН ЖАШЫРГЪАН 

САУ БОЛМАЗ»

(Баргъаны - 16-чы бетде.)

14

Литературная Балкария и Карачай

№ 3, никкол ай (июнь), 2011

Кесамат

Б

елгилисича, кимни да «образованналыгъы» 

ёз атын тюз жазыудан башланады. Мен алай 

сунама. 1998 жылгъа дери, сёз ючюн, Сакийнат, 

Элдар деген атла да «Нюр» журналда тюз жа-

зыла эдиле, къарачай-малкъар тилни жоругъу 

излегенча. Андан бери заманда уа кёбюсюнде 

«Эльдар», «Сакинат» деп жазылгъанларын кё-

ресе… Дагъыда, айтыргъа, Исмайыл деген ат. 

Журнал «Исмаил» деп жазады: «Къайталаны Ис-

маил» деп. Бирде уа – «Кайталаны Исмаил» деп 

окъуна къояды, (къ) къаты белгисиз. Эки сёзде 

– юч халат! Халат ычхыннганды дер эдинг, бир-

эки кере тюбеп къалгъан болса.  Адам атланы 

тауча жазылыу жорукъларын билмеймиди «жур-

нал»?! Къарачай-малкъар тукъумланы бла адам 

атланы, жер-суу атланы жазылыулары окъуу 

китаплада энчи айтылады. Къайсы тюз, къайсы 

терс жазылгъанына заманында юйренмегенлеге  

энчи тизмеле берилипдиле, сёзлюкле  жарашды-

рылыпдыла… Анда бек ариу жазылыпды, юй-

ренеме дегеннге. Жазыучуланы атлары окъуна 

журналда эки-юч тюрлю тюбегенлери сейирди 

да! «Жазаучуланы атларын, тукъум атларын  

окъуна бир тюрсге жазалмагъан редактор – ол 

къаллай редакторду?!» деп сорургъа боллукъду 

да бир башха окъуучу? Боллукъду… 

«Высоко…» угъай, «…образованналыкъны» 

мурдоруна адамны атын тюз жазыу салынады. 

«Журнал» а тукъумун тюз жазса, атын тюз жа-

залмайды, атын тюз жазса, тукъум атын тюз 

жазалмайды, бирде уа экилерин да терсинден 

барма къояды. Билипми, билмейми?.. Билип 

этеди десек, жанына тиер… Эшта, билмей…

Халатланы барын да басмалар амал болмагъ-

аны себепли, «Нюр» журналгъа тёрели затланы 

– эки-юч тюрлю жазылгъан тукъумладан, адам 

атладан бирер-экишер юлгю келтирейик. 

не салыуду. Ишинден къол кётюрюлюп кетерилген «баш 

редактор» а, ётюрюкден, тилден, неден да артха турмай, 

кесин алайда сакъларданды. (Тюз ниетли ишлеген адам-

ланы биреу тил бла, ётюрюк, дунияда болмагъан, жалгъан 

затла бла аман бетли этерге кюреше эсе – ол миллетге 

къажау ишлегеннге саналамыды огъесе угъаймы? Бютюн 

да – иши бла да бегите эсе аманлыгъын?.. Акъ къагъытха 

ётюрюкню жаза тургъан адам не зат этерик тюйюлдю? 

Орамлада аны неле жаншарын билген а къыйынмыды?!). 

Ким да сорургъа боллукъду: «Правлен ишинден ке-

терген эсе, аллай бир нек аякъ тирейди бу?» – деп. Ол 

тюз соруу боллукъду. Былайда тереннге кире турмай, аз 

эсгертирибиз: 1998 жылда М. Сакийнат бу ишге тюш-

генлей окъуна, 9-10 жыллыкъ сабийлери олсагъат «жа-

зыучула болуп» къалгъандыла. Ары дери харф тартмагъ-

анла, менме деген жазыучула бла тенг, журналда хапар, 

назму басмалап башлайдыла. Атларын салып, атларын 

салмай да… Ары дери харф тартмагъан эри – Къайта-

ланы Исмайыл да, «жазыучу болуп», сабий журналны 

жомакъ хапарладан толтурады. Жазгъанын ёз атына сый-

ындыралмай, жалгъан ат бла «Магомедланы И.» деп, 

бир бири ызындан басмалай береди… Атламына кёзге 

урунуп турмазча, ёз «чыгъармаларын» кёп санда атсыз 

басмалайдыла. Ол да азлыкъ этгенча, кеси атларын кёр-

гюзтмей, «назму» бла, «къара сёз» бла жазылгъан затла 

башхаланы атлары бла чыгъадыла. Ала адабиятдан узакъ 

адамла болгъанларын ким да, журналны ачып къарагъан-

лай, билликди. Бу «жазыучуланы» къалай жазгъанларын, 

кимден не кёчюргенлерин, атсыз-затсыз да журналда 

нек, не басмалап тургъанларын киши тинтип да кюреш-

мегенди. Олдамы кёллендирди? Баям, къуру да алай ба-

рып турлукъ суннгандыла. Алай хар нени да чеги барды 

да!.. Десем да, кёрюп турабыз, башхалагъа болгъан чек, 

былагъа болмагъанын. Сегиз жылны ичинде чыкъгъан 

96 журналдан (номеринден) жазыучулагъа жетгени (ким 

ненча зат басмалагъанын тергегенде) жаланда 14-дю, 

къалгъан 82-си юйюрню, неда анга ишлегенлени, неда 

литература тёгерегинде айланнганланыды. 

«Нюр» журнал жер башында бир адабиятда жюрюме-

ген, жюрюмезлик жангы «жанр» къурагъанды – назмуну 

не болгъанын билмеген сабийлени атларындан назму 

жазыу тёрени. Бек сейири уа неди десегиз – ол башха-

башха элледен, жерледен сабийчиклени жазгъанлары 

бары бир бирге ушагъанлары! Аллай бирча фахмусуз-

ла!!! Ол ариу жаратылгъан жанланы, алай билимсиз, 

алай фахмусуз кёргюзтюрча, не тарсликлери болур эди, 

дейсе?! Билмейме, ол сабийчикле, акъылбалыкъ болсала, 

бу тукъум фахмусузлукъларындан ийменип: «Мени ючюн 

ким жазгъанды?» деп сормазламы? Сорургъа да болурла. 

Аланы ата-аналары ангылай а болурламы, сабийлери-

ни атларындан аллай ыспассыз затла жазылгъанларын? 

Баям, ала, ол сабийлерини суратчыкълары да басмала-

нып, аны юсюне да жашчыгъы-къызчыгъы назмусу бла 

чыкъгъанына къууанып, журнал алагъа бир уллу игилик 

этген сунуп турадыла. Аллай назмуланы даражаларын, 

къыйматларын бир-бир ата-анала ангыламазгъа да бо-

лурла, аны ючюн алагъа айып жокъду. Болсада… Ким не 

жазгъанын журналны окъугъан адамдан неда окъурукъ 

сабийден жашырыр кереклиси бармыды? (Да, болур да!). 

Ол басмаланнган затыны юсюнден ол жазгъан адамгъа 

айтыр сёзю бар эсе уа!.. Тырманы неда ыспасы? Огъесе 

журнал тырман, ыспас керекли да тюйюлмюдю? Баш-

халаны атындан кеси кесин махтап жазгъан назмулары 

жетедилеми дейди? Огъесе журнал окъуучулагъа деп 

турмаймыды?.. 

 «Аурууну» туурагъа чыгъармай багъаргъа кюрешдик 

– болмады. Сау бир миллетге «ёгюзлюк этер бузоуну» 

бир юйюр 13 жылны кесине сабан сюрдюрюп тургъаны 

сейир тюйюлмюдю? Беш жылгъа хаух берилген затны 

«иелеп» къояр умут этип? Ай, ол сабан халкъгъа сюрюл-

ген сабан болуп, анда ёсген тирлик тёлюлеге жарагъан 

тирлик болса, не бек да сюрге эди! Алай ол миллет саба-

ныбызны заранлы хансха сыйыртханды да, иш андады. 

Адабият бла, аны тили бла ойнамакълыкъ, бютюнда 

сабийле бла байламлы ишде, – ол миллетни намысы бла, 

келлик тёлюлени къадарлары бла ойнамакълыкъды. Сен 

устав бла, закон бла этген оноуунгу ким эсе да биреу, 

не уллу къуллукъчу эсе да (танышлыкъ бламы, биреуге 

жакъ басыпмы, къуллугъун хайырланыпмы, башха чурум 

бламы), бузаргъа эркин тюйюлдю, буздуртургъа да эркин 

тюйюлбюз. Аллай затха базыннган адамны хыянат ишин 

халкъгъа туура этерге да керекди. Бюгюнлюкде, алайсыз 

да къыйын болумгъа тюшюп тургъан жерибизде, быллай 

затла бламы кюреширге керек эдик биз, жазыучула?.. 

Бир къауумла: ой, алай-былай, тиширыу бла кюрешиб 

а деп, «акъыллы» таууш этерге ёчдюле. Кеслерин бир 

адеплиле, чомарт кёллюле, жандауурлула сундуруп… 

Культурада, адабият ишде тиширыу, эр киши деген жокъ-

ду. Тутхан ишлеринде бары да бирча жууаплыдыла. 

Иш былай тюбюне батып тургъан жерде не адабият,  

сагъыш боллукъду! Аны алайлыгъын иги билген, айны-

масынла, онгмасынла деген адам тутаргъа боллукъду 

бу ишни бу халда. Анга мени азда шеклигим жокъду…

жүктеу/скачать 11,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: