Литературоведение

Қазақ мемлекеттік қыздар  
педагогикалық университеті                                                                                Хабаршы №3 (51), 2014 ж.  
 
27 
 
ӘОЖ 82(091) 
 
ТҰЛҒА БЕЙНЕСІ 
 
А.Найманбаев, 
оқытушы  
(Алматы қ., Алматы үздіксіз  
білім беру университеті) 
 
Аңдатпа:  Мақалада  Алашорда  көсемі,  қазақтың  рухани  мәдениетін  алғашқы 
зерттеушілердің  бірі  –  Әлихан  Бөкейханов  пен  Сұлтанмахмұт  Торайғыров  арасындағы 
тілектестік, үндестік тақырыбы нақты мысалдар негізінде сараланады. 
Түйін сөздер: Тұлға, алаш идеясы, ұлттық сана, ақын, алаш ұраны, рухани мәдениет. 
Екі ғасыр арасында қазақтың ұлттық санасының оянуына үлкен әсер еткен тұлғаның 
бірі – Әлихан Бөкейханов. Ол қазақ хандарының тікелей ұрпағы, ұлт-азаттық қозғалыстың 
жетекшісі,  қазақтың  алғашқы  саяси  партиясының  басшысы,  қазақтың  бірінші  ұлттық 
үкіметі  –  Алашорданың  көсемі  болды.  Әлихан  Бөкейханов  сан  қырлы  қоғамдық 
қызметтерімен  бірге  қазақтың  рухани  мәдениетін  алғашқы  зерттеушілердің  қатарында 
танымал.  
Қазақ  халқының  маңдайына  біткен  Әлихандай  алып  тұлғаның  жанында  оның 
идеясын  қолдаушылар  көп  болды.  Ахмет,  Міржақып,  Мағжандардан  кейін  артынан  еріп 
келген  Сұлтанмахмұт  Торайғыров  бірден-бір  Әлихан  Бөкейхановтың  бастаған  ісіне 
тілектестік танытушы тұлға. Оның  «Алаш ұраны» атты өлеңінен осы айтылған ой көрініс 
табады. 
Алаш туы астында 
Күн сөнгенше сөнбейміз. 
Енді ешкімнің алашты 
Қорлығына бермейміз [1,122б.]. 
«Жасасын,  алаш,  жасасын!»  деп  Сұлтанмахмұттың  жігерлене  жырлауы  сол  заман 
ақиқатын көз алдымызға елестетеді. Өлең әрі қарай Алаш ісіне адалдықты, оны қолдауды 
уағыздайды, бірлікке шақырады. Патша отаршылдығы мен қоғамдық әділетсіздікке қарсы 
күрескен  Сұлтанмахмұт  «мұндай  заманда  қазақ  оқығандарының  қазақ  ішінде  болмауы 
иттік»  деп,  1917  жылдың  10  наурызында  Семей  қаласына  арнайы  келеді.  1917  жылдың 
қазан  айында  Семейге  келген  Әлихан  Бөкейхановты  қарсы  алушылар  ішінде  болады. 
Жастар атынан шығып сөз сөйлейді, Әлиханның келуін былайша құттықтайды:  
Көш басында еріміз! 
Қуанышта келіңіз. 
Төбеміз көкке жеткендей, 
Көкіректен бүгін кеткендей, 
Сізді көріп шеріміз. 
Еліңіздің бұл шағын, 
Алаш туын һәм бағын, 
Көзбен көріп төленді, 
Көптен бергі теріңіз, 
Алаш туын қолға алған 
Қараңғыда жол салған 
Арыстаным келіңіз! 
Жастар  атынан  шығып  сөйлеген  сөздерін  көп  уақыт  өтпей  «Әлиханның  Семейге 
келуі»  («Сарыарқа»,  1917  ж.  30  қазан,  13  қараша)  атты  мақала  етіп  бастырады. 
Сұлтанмахмұт  мақалада  елдің  «еңбегі  сіңген ерін» күтіп алғанын суреттей келіп:  «Ол ері, 

 
 Казахский государственный женский 
 педагогический университет                                                                                  Вестник №3(51), 2014 г. 
 
28 
елі үшін құрбандыққа жанын берген, бит, бүрге, қандалаға қанын берген, көрдей сасық ауа, 
темірлі  үйде  алаш  үшін  зарығып  бейнет  көрген,  басқан  аяқ  кер  кеткен  заманда  жасымай, 
алашына  қызмет  еткен  болса  да  қалың  тұман,  қараңғы  түн  туатын  бақ  жұлдызына  көзі 
жеткен, жарқылдаған түймеге алданбаған, басқадай бір басы үшін жалданбаған, қайткенде 
алаш  көркейер  деген  ойдан  басқа  ойды  өмірінде  малданбаған  Әлихан  Нұрмұхамедұлы 
Бөкейханов  еді»,  –  деп  жазады  [2].  Шындығында  Әлиханның  Семейге  келуін  халық  зор 
мереке ретінде өткізген.  
Сұлтанмахмұт  шығармашылығы  ақынның  заман  туралы  үлкен  толғанысынан  туады. 
Ақын  Әлихан  Бөкейхановты  дәріптеуді  бір  уақыт  та  тоқтатпайды.  1918  жылдың  басында 
алаш азаматтарын бүкіл елге таныстыру мақсатында «Таныстыру» поэмасын жазады. Ақын 
екі қазақты сөйлету арқылы өз мақсатына жетіп отырады. Қара қазақтың ел тұтқасын ұстар 
қазақ елінде қандай азаматтары бар деген сауалына оқыған қазақ былай деп жауап береді. 
Бұл поэмада да ең бірінші ауызға Әлихан Бөкейханов ілінеді. 
Ешкімнің Әлиханға бар ма сөзі, 
Демейді қандай қазақ оны оң көзі. 
Семей тұрсын, жеті облыс бар қазақтан, 
Талассыз жеке дара тұр ғой өзі. 
Осы айтылған ойды іле шала қара қазақ та қостайды. Ол былай деп көсіледі: 
Басында ол қарағым тұр ғой дайын, 
Тез ұзақ өмір берсін бір құдайым. 
Дулатов, Байтұрсынов, Бөкейханов, 
Білемін бұл үш ердің айтпай жайын. 
Кешегі қара күнде болмап па еді, 
Бірі – күн, бірі – шолпан, бірі – айым. 
Солардан басқа кеше кім бар еді, 
Қазақ  үшін  шам  қылған  жүрек  майын  [3,  146  б.],  -  деп  Бөкейхановпен 
бірге оның сенімді серіктерін де жырға қосады. 
Дегенмен  алаш  идеясын  жырлау,  Бөкейхановты  жырлау  көп  уақытқа  созылмайды. 
Ақынның  бала  күнінде  жармасқан  жазылмас  дерті  одан  сайын  асқынып,  ақын  арманы 
толық  орындалмай  қалады.  Одан  бөлек  алаш  идеясын  жақтаушылардың  артына  кеңес 
өкіметі шам жағып түсіп, алаш ойын қуаттаушыларды қуғынға ұшыратады. 
Қорыта  айтқанда,  Сұлтанмахмұттың  Алашордаға  тілектестігін,  олардың  жолын 
қуаттап еңбектер жазуын кездейсоқ дүние деп қарауға болмайды. Оны ақынның сол кездің 
маңызды саяси-қоғамдық мәселелеріне, ел өміріндегі жаңалықтарға сергектікпен үн қосуы 
ретінде қарау орынды. Оның алаш идеясын жырлаған еңбектері, Әлиханды суреттеп жазған 
өлеңдері бүгінгі күн үшін үлкен мұра болып қала бермек. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1.
 
Торайғыров C. Екі томдық шығармалар жинағы. – Алматы: Ғылым, 1993.– 215 б. 
2.
 
Сарыарқа журналы, 1917. 30 қазан, 13қараша. 
3.
 
Cұлтанмахмұт шығармалары. Үшінші том. – Алматы: Алаш, 2005.– 268 б. 
 
РЕЗЮМЕ 
Найманбаев А., 
преподаватель 
(г.Алматы, Алматинский университет непрерывного образования ) 
 
ОБРАЗ ЛИЧНОСТИ 

Қазақ мемлекеттік қыздар  
педагогикалық университеті                                                                                Хабаршы №3 (51), 2014 ж.  
 
29 
 
В  данной  статье  примером  истинных  дружеских  отношений  показывается 
взаимодействие и взаимопонимание первых исследователей казахской духовной культуры 
Алихана Букейханова и Султанмахмут Торайгырова, основателей Алашорды. 
Ключевые слова: личность, идея алаш, национальное сознание, поэт, призыв алаш, 
духовная культура. 
 
SUMMARY 
Naimanbayev А., 
teacher 
(city Almaty, Almaty university of continuous education) 
 
IMAGE OF
 
PERSONALITY 
In  this  paper,  an  example  of  true  friendship  is  shown  as  mutual  interaction  between 
Alikhan Bukeykhanov and Sultanmakhmut  Toraigyrov, the  first  researchers  of kazakh spiritual 
culture, founders of Alashorda.  
Keywords:  personality,  idea  of  Alash,  national
 
consciousness
,  poetry,  motto  of  Alash, 
spiritual culture. 
 
 
 
ӘОЖ 821(574) 
ҚАЙРЫЛҚАН АҚЫН ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ 
С.Ж.Сүйіндікова, 
филология магистрі 
(Алматы қ., Қазақ мемлекеттік 
қыздар педагогикалық университеті) 
Аңдатпа:  Бүгінгі  біздің  мақаламызға  өзек  болар  ақын  –  қалың  бұқараның  сөзін 
сөйлеп,  жоғын  жоқтаймын  деп  өз  халқына  «жау»  атанып,  сұрқия  саясаттың  құрбаны 
болған  Қайрылқан  Еркебайұлы.  Талантты  ақын  қызыл  империяның  «қанды  құрығына» 
жиырма  жеті  жасында  ілігіп,  «бай  баласы»  деген  желеумен    1937  жылы  «халық  жауы» 
болып  ұсталады.  Сол  жаладан  біржолата  құтылып  кете  алмай,  1943  жылы  бұ  дүниемен 
қош  айтысады.  Мақалада  қызыл  империя  құрбаны  болған  талантты  ақын  Қайрылқан 
Еркебайұлының шығармашылығы туралы айтылады. 
Түйін сөздер: уақыт, ақын, кеңес империясы, заман, жинақ. 
Тарихқа  табан  тіреп,  өткенмен  есептесіп  отыру  –  болашақты  ойлайтын  адамға 
борыш, бүгінгі үшін де салиқалы сабақ. 
Ерте  есейген  еңселі  елдер  мен  тамырын  тарихтың  терең  қойнауларынан  тартқан 
тағылымды жұрттардың қай-қайсысы да өткен күнге ойлы көзбен қарап келген. Кешегісін 
айтқанда  келешегін  ойға  алып  отырады.  Өткенді  ойлау  –  өткенмен  ойнаудан 
сақтандырады.  Анықтап  айтқанда,  кешегіні  ойлау  –  кемел  келешекті  ойлау  деп  білеміз. 
Өткендегі  нәрселер  өткенмен  бірге  із-түзсіз  кетпейді.  Бүгінгі  –  кешегінің  жалғасы, 
өткеннің салдары, болашақтағының себепшісі. Адам өткенге қарап өседі, бүгінгіге қарап 
бой түзейді, болашақты болжап күн кешеді. Өткенге қарап өсу – кеткендерді келемеж ету 
үшін  емес,  өткен-кеткендердің    кереметін  алып,  керегі  жоқ  кемшіліктерін  қайталамау 
үшін қажет. 
Уақыт  атты  ұлы  өлшем  алға  жылжып,  тарих  тамыры  тереңдеген  сайын  қоғамның 
барлық саласы жаңару, даму процесін бастан кешіп отырады. Бұл әдебиет саласына да тән 
құбылыс.  Ұлттық    әдебиетіміздің  өткен  тарихына  бүгінгі  қол  жеткен  биіктерден  көз 

 
 Казахский государственный женский 
 педагогический университет                                                                                  Вестник №3(51), 2014 г. 
 
30 
салсақ,  уақыт  межесі  алшақтаған  сайын  әр  дәуірдегі  әдебиетті  жасаушы  тұлғалар  мен 
олардың туындылары да бұрын байқалмаған жаңа бір қырынан таныла бермек. 
Ғалым Р.Нұрғалиевтің:  «Уақыттың құдіретті қасиеттерінің бірі  – жылдар өткен соң 
көп  нәрсені  өзі  екшеп,  ақ  пен  қараны,  жақсы  мен  жаманды  айырады.  Қара  қылды  қақ 
жарған  үкім  –  уақыт  үкімі.  Қоғамдық  құбылыстар,  өнер  мұралары,  әдеби  шығармалар, 
дара тұлғалар жайлы түптің түбіндегі әділ қазы – уақыт», – деп айтқан сөзі бұл пікірімізге 
дәлел бола алады. 
Әр  заманның  өзіне  лайық  өзгеден  ойы  озық,  өресі  биік  дара  тұлғалардың  болғаны 
тарихтан  мәлім.  Олардың  қатарына  ғұлама  ғалымдар,  белгілі  ел  басшылары,  қоғам 
қайраткерлерімен  қатар  табиғат  берген  талант  иелері  –  қаламгерлер  кіреді.  Себебі,  қай 
қоғамда болмасын жаңалықтың жаршысы, өз заманының жақсысы мен жаманын зерделей 
танып, дәл бейнелей алатын нақты суреткер, сол дәуірдегі ақын-жазушылар екені белгілі. 
Ақын деген сөздің екінші мағынасы – парасатты ойдың иесі, абзал азамат, халықтың 
мұң-мүддесін  ойлап,  сөзін  сөйлеп,  жоғын  жоқтап,  қамын  көздеген  ер  десе  артық  емес. 
Ақын  қашан  да  өз  көкейіндегіні  халықтың  ой-сезімімен  қабыстыра  жырлағанда,  сол 
бұқараның атынан сөйлегенде  ғана азамат атанып, есімі тарихта қалмақ. 
Кеңес  империясының  жетпіс  жылдан  астам  уақытқа  созылған  отаршылдық 
үстемдігінің  нәтижесінде,  қазақ  халқы  биліктің  қыспағынан  тайсалмай,  халықтың  ауыр 
тағдырын, елдің мұңын тура айтқан қазақ әдебиетінің өкілдері үнемі қуғындалып, түрмеге 
жабылды, тіпті ату жазасына кесілді. 
Бүгінгі  біздің  мақаламызға  өзек  болар  ақын  –  сол  қалың  бұқараның  сөзін  сөйлеп, 
жоғын  жоқтаймын  деп  өз  халқына  «жау»  атанып,  сұрқия  саясаттың  құрбаны  болған 
Қайрылқан  Еркебайұлы.  Талантты  ақын  қызыл  империяның  «қанды  құрығына»  жиырма 
жеті  жасында  ілігіп,  «бай  баласы»  деген  желеумен  1937  жылы  «халық  жауы»  болып 
ұсталады.  Сол  жаладан  біржолата  құтылып  кете  алмай,  1943  жылы  бұ  дүниемен  қош 
айтысады. 
1910  жылы  дүниеге  келген  Қайрылқан  небәрі    отыз  үш  жыл  өмір  сүрсе  де  артына 
өшпес  мұра  қалдырып  кетті.  Аз  ғана  ғұмырында  өзін  ұстаздық,  ақындық,  жазушылық 
қырынан  көрсете  білді.  Ұқыптылық,  жинақылық  қабілетін  таныта  білді.  Оған  дәлел  – 
аякөздік  тума  талант,  қайымдасып  айтысудан  алдына  жан  салмаған  ақын  –  Адық 
Оралбайұлының мұрасын алғаш жинақтап, баспа бетіне жариялауы. 
1934  жылдан  бастап  Қайрылқан  Еркебайұлы    Семейдегі  жетіжылдық  мектеп 
мұғалімдерін даярлайтын курсты басқарады. Басшылық қызметін атқара жүріп, ақындық-
жазушылық қызметінен қол үзбейді. 
Әрбір  адамды  ақын  етіп  қалыптастыратын  заманы,  өзі  өмір  сүрген  ортасы. 
Сондықтан  да  ақын  өз  қоғамының  айнасы  іспетті.  Артына  сөз  қалдырған  ақын  да, 
қаламын қырық үйірген жазушы да, ең алдымен, өзі өмір сүрген ортасының тірлігін, бет-
бейнесін  өзіндік  бояу-өрнектермен,  тек  өзіне  ғана  тән  оқшау,  жалқы  талғам-түсінігімен 
сомдап, мейлінше шынайы бейнелеп беруге күш салады. 
Қайрылқан  өлеңдерінің  сүбелі  саласы  да  осы  бір  замана  бедерін  берер,  ондағы 
адамдар мінезін айқындар әлеуметтік тақырыпқа арналған. 
        Бұл  жылдардағы  баспа  беттерін  парақтай  отырып  байқағанымыз,  Қайрылқан 
қаламының әжептәуір көсілгендігі, айтар ойының дәлдігі. Басқа жылдарға қарағанда осы 
1934  –  1936  жылдардағы  газет-журналдардың  жақсы  сақталғандығын  және  осы  мерзімді 
басылымдарда  («Социалды  Шығыс»,  «Қазақ  әдебиеті»,  «Екпінді»  т.б.)  Қайрылқан 
шығармаларының көптеп жарияланғанын айта кетуіміз керек. 
Халық мұрасына қамқор ақын жүрегі қай уақытта да жай жата алмайды. Ұлы ұстазы 
Абай  мұрасына  арналған  «Абайдың  30  жылдығы»,  Сәкеннің  әдеби  қызметінің  жиырма 

Қазақ мемлекеттік қыздар  
педагогикалық университеті                                                                                Хабаршы №3 (51), 2014 ж.  
 
31 
 
жылдығына арналған «Сәкеннің ақындық өмірі» атты мақалалары Қайрылқанды тағы бір 
қырынан таныта түскендей. 
Газет  бетінде  жарияланған  «Ән-күй  туралы»,  «Екі  өмір,  екі  документ»,  «Музей  – 
тарихи  мұра,  ғылыми  орда  болсын»,  «Аудан,  колхоз  сахнасын  күшейтелік»,  «Бригада 
қосын мәдениетті жолға салайық» тағы басқа мақалалары арқылы мәдениетті қолдаушы, 
қорғаушы жанды көреміз. Бұл мақалалардың барлығы да 1934 – 1935 жылдарда жазылған. 
Осы  жылдары  Шығыс  Қазақстан  облыстық  жазушылар  ұйымының  басшылығымен 
«Еңбек»  және  «Екпінді  еңбек»    жинағы  шығып  тұрған.  Осы  жинақта  Қайрылқанның  
«Сабыржан»  атты  үлкен  поэмасы,  «Жер  –  еңбек»  атты  ұзақ  өлеңі  жарияланған.  Сол 
сияқты  «Мәр-мәр  күйі»,  «Батыр    Жәкет»,  «Барсакелмес»  поэмалары  да  осы  жылдардың 
жемісі. 
Осы жерде «Барсакелмес» поэмасы жайында айтылған архив дерегін келтіре кетуді 
жөн санадық. 
1935  жылғы  «Қазақ  әдебиеті»  газетінде  Шығыс  Қазақстан  облыстық  Жазушылар 
ұйымының  төрағасы  Уалиахметұлы  Рақымның  «Жас  ақынға  көңіл  бөлінсін»  атты 
мақаласы  жарияланды.  Мақалада:  «Жақында  съезге  арнап  жазылған  Қайрылқанның 
«Барсакелмес»  деген  поэмасын  басқа  материалдарымен  бірге  өлкелік  ұйымдастыру 
комитетіне жібердім», – делінеді. 
«Барсакелмес»  Америкадағы  атақты  төңкерісшіл  Козериалдың  өмірінен  алынған 
поэма.  Түр  жағынан  болсын,  мазмұн  жағынан  болсын  Асқардың    «Берлин  көшесінен» 
артық  болмаса  кем  жазылмаған  поэма.  Бөлек  кітап  ретінде  басып  шығаруға  әбден 
жарайтын    шығарма.  Егер  «Барсакелмес»  Ілияс,  Сәкен,  Тайыр,  Асқарлардың  қаламынан 
шықса осы күні съездегі жұрт оқып  отырар еді. Өйткені, олардың өздері осында, аттары 
бар  ақындар.  Ал  төменгі  жерде  жатқан  Қайрылқанның  қаламынан  шығып  еді,  қайда 
екенін  білмей  отырмыз»,  –  дейді.  Сөзінің  соңын:  «Бұлар  сықылды  өсіп  келе  жатқан 
ақындар жалғыз Шығыста емес, басқа жерлерде де көп. Сондықтан бұдан былайғы күнде 
бұл  сықылды  саладар  салақтықты  тастап,  жас  жазушыларды  тәрбиелеу  жұмысына 
жұмыла кірісетін болуымыз керек», – деп қорытындылайды. 
Бұдан біздің түйгеніміз: жаңа ғана көріне бастаған Қайрылқан, Тұрлықан, Ахметжан, 
Самат  сияқты  жас  ақындардың  қаламынан  туған  дүниелердің  орталыққа  жетпей, 
«тістегеннің аузында, ұстағанның қолында» кеткендігі немесе жете тұра жеке жинақ етіп 
басылып шықпағандығы, баспа бетін көрмегендігі өкінерлік жай.  
Қанша  сарыла  іздегенімізбен,  біз  зерттеген  ақындардың  ішінде  Самат 
Нұржанұлының  шығарылған  екі  жинағынан  басқа  басылып  шығарылған  ақындардың 
жеке жинағы көзімізге түспеді. Артына осыншама мұра қалдырған ақындар еңбектерінің 
пышақтың  қырындай  болса  да  жеке  кітап  болып  басылмағандығы  неліктен  екен  деген 
күдігімізді  архив  деректері  сейілткендей  болды.  Дайын  жинақтардың  жарық  көрмей 
қолды болғандықтарын айғақтап та берді. 
Шығармашылығын  біз  қарастырып  отырған  ақындардың  әзірге  қолда  бар  мұрасы 
онша  көп  емес.  Оның  үстіне  қызыл  империяның  бауырында  кеткен  ақындар 
шығармаларының  ел  ішінде  сақталып  қалғаны  да  көп  емес.  Ақындардың  біз  кездестіре 
алмаған талай кесек туындыларының бір қалтарыста сәтті күнін сарғая күтіп, шаң басып 
жатқанында еш күмән жоқ. Асыл пышақ қап түбінде ұзақ жатпайтынын ескерсек, олардың 
да  ертең-ақ  жарқ  етіп  алдымыздан  шығатынына  кәміл  сенейік.  Солақай  саясаттың 
құрбаны  болған  ақындар  мұраларын  жинау  енді  ғана  қолға  алынып  жатқан  тұста  қолда 
барға қанағат еткен абзал. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1.
 
Базарбаев М. Өлең сөздің патшасы. – Алматы: Жазушы, 1973. – 256 б. 

 
 Казахский государственный женский 
 педагогический университет                                                                                  Вестник №3(51), 2014 г. 
 
32 
2.
 
Уалиахметұлы Р. Жас ақынға көңіл бөлінсін // Қазақ әдебиеті, 1935.  
 
 
РЕЗЮМЕ 
 
Суюндикова С.Ж., 
магистр 
(г.Алматы, Казахский государственный женский педагогический университет) 
 
Творчество поэта Кайрлыкана 
В  данной  статье  рассматривается  творческий  путь  Кайрлыкана  Еркебайулы. 
Талантливый поэт стал жертвой 27 лет  красный империй под предлогом  «сына кулака». 
1337 году его арестовали как «врага народа». 1943 году он так и умер не реабилитируйся. 
Ключевые слова: время, поэт, советская империя, эра, сборник.  
 
 
SUMMARY 
Suindikova S.Zh., master 
(city Almaty, Kazakh state women’s teacher training university) 
 
WORKS OF KAYRLYKAN POET 
The article deals with the creative way of  Kayrlykan Erkebayuly. A gifted poet was a victim in 
27 years red Empires under the pretext of the «sons of the fist». In 1937, he was arrested as an 
«enemy of the people». 1943, he died not rehabilitate.
 
Keywords:  period, poet, the Soviet empiere, era, collection.
 
 
 
 
UDC 821.161.1 
 
CLOSED-OPEN OPPOSITION IN THE NOVEL OF A. PLATONOV 
«HAPPY MOSCOW» 
 
G. Sapar, master of 2
nd
 course 
G.A. Orynkhanova, 
candidate
 
of phil. sciences, supervisor scientific 
(Almaty, KazakhState Тeacher  
Training University) 
 
Abstract:
   
The  main  image  of  closed  /  internal  space  in  the  novel  «Happy  Moscow»  is  a 
house,  apartment.  The
  problem  solution  of  human  life’s  isolation    was  always  connected  at 
Platonov with motion in space, coming out of the closed world of the house into boundless open 
spaces  of  Russia.  The  road  leading  to  a  boundless  distance  is  the  central  image  of  the  opened, 
disconnected  space  in  Platonov’s  creative  work.  This  image  is  closely  connected  with  utopian 
subject in Platonov’s creative work: the heroes set out in search of «communism» by this road, 
and having been disappointed in search, come back to their «children's homeland» by this road. 
In fact, the road is time space of searching  the  meaning of life, finding by the person himself 
and the world. Mythic and poetic as well as religious ideas of life are reflected as the way which 
are  realized  at  Platonov  in  spatial  interpretation  of  human  life  in  terms  of  spatial  movement, 
being in the road, on the way. 

Қазақ мемлекеттік қыздар  
педагогикалық университеті                                                                                Хабаршы №3 (51), 2014 ж.  
 
33 
 
Keywords: mythopoetics, a myth, house, apartment, language, world. 
Essential  modeling  role  in  the  novel  «Happy  Moscow»  plays  the  opposition  of  closed, 
internal  and  open,  external  space  realized  in  spatial  images  of  a  house,  city,  road,  distance, 
horizon, as well as in designating borders between these spaces the images of windows, doors, 
walls, gates and a threshold. 
It is known that  images of the closed space–house, city, the motherland – are traditionally 
endowed  with  signs  of  positive  property:  «native»,  «warm»,  «safe»,  –  and  are  opposed  to  the 
opened  external  space  with  its  signs  of  «strange»,  «hostile»  and  «cold»;  «if  the  inner  world 
reproduces  space,  so  on  the  other  part  of  its  border  there  is  chaos,  antiworld,  out  of  structural 
iconic space inhabited by monsters, infernal forces or people who are connected with them». In 
folklore and literary texts two various types of a hero correspond to internal and external spaces: 
on  the  one  hand,  they  are  heroes  of  «open  space»,  heroes  of  «way»  and  heroes  of    «steppe», 
whose  function  is  transition  of  the  border  existing  between  two  spaces,  from  the  other  hand  – 
heroes of motionless,  «closed» space attached in the subject relation to a place and deprived of 
the right of movement. In modeling of opposition of internal and external space Platonov sticks 
to these mythic and poetic representations, however, as we try to show, interprets them from the 
position of utopian consciousness of the XX century. 
The  main  image  of  closed/internal  space  in  the  novel  «Happy  Moscow»  is  a  house, 
apartment.  In  early  works  the  image  of  a  house  had  always  ceded  to  an  image  of  a  way  or 
aimless wandering in the steppe: Platonov wanderers, truth- searchers had always left the house 
in  search  of  meaning  of  life  which  was  supposed  to  be  found  somewhere  in  boundless  open 
spaces of Russia, behind the horizon. That’s why Platonov houses are deprived of intimacy and 
comfort, they are open for passers-by and as a result of such relation they aren't attached even to 
one place. The house finds the justification only in the form of utopian collective dwelling of the 
future  which  is  perceived  as  a  shelter  from  entropy  forces  of  the  outside  world  simulated  as 
chaos: people live in it as one large family, having embodied paradise on the earth. Rejection of 
domestic  closed  intimate  world  follows  from  utopian  aspirations  of  Platonov  heroes: 
achievement  of  the  tasks  set  for  mankind  on  reorganization  of  existence  for  them  is  connected 
with  overcoming  of  spatial  and  existential  isolation,  merge  of  the  whole  world  and  all  people 
into one whole collective without any borders. In the novel «Happy Moscow» it finds reflection 
in  principled  openness  and  lack  of  intimacy  of  apartments  where  young  builders  of  the  new 
world, Moscow Chestnova and men-utopianists live there;  like Bozhko, they don't care of home 
comfort,  inviolability  of  personal  space;    the  episode  of  lodging  a  casual  passer-by  at  Moscow 
Chestnova’s is remarkable in this regard: «Moscow Chestnova often forgot to close the door of 
the apartment.  Once she found  a  stranger sleeping on  the  floor on  his outer  clothing.   Moscow 
waited until her tired guest woke up. He woke up and told that he would live there in the corner  
as he had no place to live [1;15].  
About  deprivation  of  the  house  status  of  a  closed  and  intimal  space  says  the  fact  that 
Moscow  Chestnova  herself  constantly  aspires  away  from  her  dwelling  that  finds  expression  in 
motive of leaving and invasion into other people’s closed home space: such invasion is carried 
out, in particular, by peering into other people's  windows which meant spatial border of external 
world  and  inner  life:  «Chestnova  went  to  the  center,  looking  into  all  passing  brightly  shined 
windows  of  dwellings  and  stopping  at  some  of  them.  <...>Moscow  was  so  interested  in  the 
events  that  stood  on  toe  shoes  on  prominences  of  foundation  and  was  lost  in  contemplation  of 
apartments  until  she  was  mocked  by  passers-by»[1;  36].  Windows  and  the  door  designating 
spatial  border  between  internal,  house,  and  external  worlds,  are  essentially  open  in  the  utopian 
world  of new Moscow.  For Moscow Chestnova  as  a  representative of utopian outlook   exactly 
closed,  internal,  limited  space  of  the  house,  but  not  open  space  lying  outdoors  is  a  source  of 
danger. She perceives the house as a locus of a false allowance and egoism, attracting a person to 

 
 Казахский государственный женский 
 педагогический университет                                                                                  Вестник №3(51), 2014 г. 
 
34 
household trifles, daily problems tearing away from supreme values and solution of global tasks: 
«Moscow Chestnova was interested to know it; she couldn't understand why people clung to a 
rented  flat,  office,  references,  local  needs  of  small  happiness,  self-exhaustion  in  trifles  while 
there were world theaters in the city, and eternal mystery in life hadn’t been solved yet and even 
the violinist at an outside door who wasn’t listened by anybody
 played fine music» [1; 17]. «She 
spent  some  hours  in  such  observation  and  almost  everywhere  noticed  joy  or  pleasure,  but  it 
became more and more sad to her. All people were busy with their mutual egoism with friends, 
favorite ideas,  heat  of  new apartments,  convenient  feeling of their  satisfaction. Moscow  didn't 
know what to become attached to, whom enter to in order to live happily and habitually. There 
was no pleasure in houses, in heat of furnaces and in the light of desktop lamp shades she didn't 
see any  rest»  [1;  36-37]. The house lost habitual  connotations  of protection against the outside 
world, cosiness and intimacy  for men's characters of the novel as well. Their life passes in state 
premises of offices, factories, design offices and institutes, they only sleep at home, and even in 
these  night  hours  they  manage  to  feel  lonely,  necessary  to  nobody,  they  are  overcome  by 
melancholy and despair. Communal flats of the novel are essentially deprived of home comfort 
and  intimacy:  reflecting  a  real  life  of  Soviet  cities  of  the  30s,  at  the  same  time  they  model  the 
lowered, anti-utopian option of the «common proletarian» collective dwelling, which was dreamt 
by  Platonov  utopianists.
  Like  young  heroes  of  the  novel,  residents  of  communal  flats  and  old 
houses also try to overcome spatial isolation of their dwellings:  their life passes not behind the 
closed door of their  rooms,  but  in  common space of a corridor («Many  people came here, to  a 
wooden corridor of a house management,  since five o’clock in the evening, just after work, and 
stood  idle  standing,  thinking  aloud  and  talking,  up  to  midnight»  [1;    17]  or  even  on  roofs  of 
houses which are perceived as  peculiar boundary  marginal spaces  between the closed  world  of 
the  house  and  open  world  of  «out  of  house»,  where  more  free  behavior  than  strictly  regulated 
space  of  the  house  is  allowed:  «Later  Moscow  saw  from  above  as  neighboring  roofs  of  old 
houses started being settled: families went out through attics to iron roofs  laid blankets and went 
to  bed  in  the  open  air,  placing  children  between  mother  and  father:  in  gorges  of  roofs, 
somewhere between a fire manhole and a pipe grooms with brides  kept private and didn't close 
their eyes till morning, being below stars and over many people» [1; 14-15]. 
Due  to  the  image  of  a  communal  flat  in  the  novel,  there  is  a  subject  of  «a  false  house», 
which  is  met  at  M.  Bulgakov,  contemporary  of  Platonov,  however  at  Platonov’s  novel  the 
communal  flat  means  not  anti-house  with  infernal  and  anti-spiritual  signs,  as  at  Bulgakov’s 
novel,  but  a  «false»  locus  of  an  old,  closed,  limited  life  resisting  to  utopian  aspirations  of 
Platonov  heroes.  In  the  system  of  utopian  values  of  Platonov  prose  any  house  can  be  a  space 
with negative semantics of limited, false life, however, as we have already noted, in connection 
with the image of «common-proletarian house» an opposite assessment of the house as a shelter, 
protection against hostile outside world can be met as well: so, the dwelling of Komyagin who 
feels quiet and happy only in his room is represented in this way. 
The similar ambivalent  perception of the closed space extends on ideas of a human body 
which is often modelled at Platonov’s novel  in spatial terms; compare «suddenly in a distance, 
in the depth of a body sad cry was heard»; «where is that sluice in the dark, in corporal gorges of 
a person» (25); on the one hand, the body is perceived by Platonov's heroes as «the trunk closed 
from  all  directions»  which  squeezes  the  person  in  its  bounds  and  prevents  him  to  gain 
completeness of existence, merge with the world around, but on the other hand the human body 
and the related feeling of narrowness are perceived by Platonov people as protection against the 
world  around,  as  the  means  of  achieving    happy  condition  of  collective  existence  of  «friendly 
bodies». The feeling of rigidly closed existence in their bounds arises at Platonov heroes owing 
to  the  birth  of  a  human  self-consciousness,  human  «I».  From  this  intolerable  state  Platonov’s 

Қазақ мемлекеттік қыздар  
педагогикалық университеті                                                                                Хабаршы №3 (51), 2014 ж.  
 
35 
 
person looks for an exit out  of  his limits,  striving for  filling  the internal  emptiness   and at  the 
same time for its outside disspelling: the ways of this filling-dispelling are: motion in the space 
and corporal merge to other people.
 
Such  comprehension  of  a  human  body  is  reflected  in  heroes’  acts  of  «Happy  Moscow».  
On the one hand, possibility of overcoming  his  own isolation seems  to  him in  other person, in 
corporal merge to him: so here is their constant physical thirst for each other.  On the other hand, 
heroes  of  the  novel  admit  possibility  of  even  more  radical  option  of  a  way  out  of  their  own 
limited existence:  Moscow Chestnova dreams  «to leave herself somehow, her body in a dress, 
and become another person – Gunkin's wife, Sambikin, a retired military, Sartorius, a collective 
farmer in the Ukraine...» [1; 23], and at the end of the novel Sartorius even carries out this desire 
«by  means  of  transformation  of  himself  to  other  people»  [1;  50].    Sartorius's  new  life  as  Ivan 
Grunyakhin,  however,  finds  futility  of  this  aspiration:    his  body  remained  the  same,  but  high-
quality updating life didn't occur. 
The
  problem  solution  of  human  life’s  isolation    was  always  connected  at  Platonov  with 
motion  in  space,  coming  out  of  the  closed  world  of  the  house  into  boundless  open  spaces  of 
Russia. The road leading to a boundless distance is the central image of the opened, disconnected 
space  in  Platonov’s  creative  work.  This  image  is  closely  connected  with  utopian  subject  in 
Platonov’s creative work: the heroes set out in search of «communism» by this road, and having 
been disappointed in search, come back to their «children's homeland» by this road. In fact, the 
road is time space of searching  the  meaning of life, finding by the person himself and the world. 
Mythic and poetic as well as religious ideas of life are reflected as the way which are realized at 
Platonov in spatial interpretation of human life in terms of spatial movement, being in the road, 
on the way. 
Wandering is a natural state of Platonov heroes even in the story «Kotlovan» (Foundation 
pit).   In the novel  «Happy Moscow»  the  heroes  are  refused wandering  for the first  time:  as a 
rule, they remain  within the closed space of Moscow city.   However,  it  doesn't  mean that they 
don't feel any necessity for overcoming a spatial isolation of existence, thirst for a distance.  
The main character Moscow Chestnova finds the greatest proximity to the type of Platonov 
wanderers  as  she kept  an impulse of Platonov  truth-  searchers  to  wandering:   in  childhood  she 
«went some years and ate in her motherland as in the emptiness», and in adult life she constantly 
has  desire  to  go  «to  irretrievable  space».  Her  life  –  a  number  of  leavings  that  she  sees  it  as 
possibility of finding happiness and meaning of life: behind a threshold of the house «long life, 
that has been tormenting her heart by presentiment of unknown pleasure» is expecting her.  
Element of Moscow Chestnova is movement upward and a far.  Existence in the limited, 
closed  space  of  the  house  is  intolerable  for  Moscow  Chestnova,  as  well  as  no  roundabout 
movement is possible for her.  The principle of her life –  «life in a straight line, without a plot 
and  a  circle».    Achievement  of  future  happiness  is  obvious,  if  only  you  escape  from  a  circle, 
following in space «on a straight line» in a distance. 
In conclusion of our analysis of spatial oppositions of closed-internal/open- external in the 
novel  «Happy Moscow» we want to notice that in spatial model of the world of the novel one 
can see gradual transition from the open space to the closed space at the end of the novel. 

жүктеу/скачать 2,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: