М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан
жүктеу/скачать 0,67 Mb.
|
Адам және жануарлар физиологиясы УМКД
Қан топтарыЖарақаттанып қаны азайған адамға қан құйып, ағып кеткен қанның орнын толтырады. Қан құйып емдеу дəрігердін, ежелгі арманы болатын. Алдымен жануар қанын адамға, кейін адам қаны адамға қүйылды, бірақ бүл тажірибелердің бəрі де сəтсіздікке ұшырады. Бір адамның қанын екінші адамға алдын ала тексермей құя салуға болмайтыны анықталды. Мұның себе-бін білуде гетерогемоагглютинация мен изогемоагглютинсщия құ-былыстарыньщ ерекше мəні бар. 1836 жылы Губер жануарлар-Дьщ бір түрінен қан алып, оны екінші түріне (қойдың қанын қоян-Ра)^құйған. Мүның нəтижесінде қоян қанындағы зритроциттер бір-біріне жабысып, желімденіп қалатьшы, яғни агглютинациялана-тьіны байқалды. Екі түрлі жануарлардың қанын араластырран кезде эритроциттердің бір-біріне жабысып қалуы гетерогемоаг- глютинация деп аталады. 1901 жылы Ландштейнер бір адамнын, канын екінші адамға құйған кезде эритроциттердің агглютина-ЦИяланатынын, желімделген эритроциттер жарылып, олардан гемо-лизин (қанды ерітетін улы зат) бөлініп шығатынын, бұл гемоли-тикалық шокқа апарып соғатынын анықтады. Бір түрге жататын екі жануардың қанын араластырғанда да эритроциттер агглюти-циясы пайда болады, мұны изогемоагглютинация дейді. Эритроциттердің желімдену себебін Прага уішверситетінің профессоры Ян Янский ашты. Ол организмнен тыс жерде тəжіри-бе жасап, көптеген адамдардың кандарын алма кезек араласты-рып, мұның нəтижесінде адам қанында, яғни оның эритроцитінің мембранасында 2 түрлі (А жəне В) агглютиноген, ал плазмада сол агглютиногендерге сəйкес келетін 2 турлі агглютинин же-лімдейтін альфа (а) не бета (р) болатынын анықтады. А — агглютиногені бар эритроциттерді плазмалық а — агглютинин жабыстырса, В — агглютиногені бар эритроциттерді 6 — агглю-тинин жабыстырады. Қан араластырған кезде аттас агглютино-ген мен агглютинин бір-бірімен кездесе қалса, эритроциттер бір-бірімен желімденіп, үйме-агрегат құрады. Желімденген эритро-цит жарылып, оның ішіндегі гемоглобин плазмаға шығады, сөй-тіп осындай эритроциттер гемолизге ұшырайды. Мұндай қан улы болады. Демек, бір адамның қанында əрі желімденетін, əрі же-лімдейтін аттас заттар (А — агглютиноген а — агглютининмен, В — агглютиноген р — агглютининмен) болмайды. Белгілі 4 заттан (А, В жəне сс, |3) кездеспейтін етіп тек 4 комплекс құру-ға болады. Осы ойға келген Ян Янский адам қанын 4 топқа бөл-ді. Егер қан плазмасында а мен (3 аітлютининдері болса, оның эритроциттерінде А жəне В агглютиногендер болмауы керек. Сондықтан А, В агглютиногендері болмаса, олардың жоғын «О» мен белгілейді. АВ агглютиногендері жоқ «О» плазмада а, (3 агглютининдері бар қан 1 топқа жатады, ал «А» агглютиногені бар қанда (3 агглютинині болады, мұндай қан II топ болып белгі-ленеді. III топтағы қанда В — агглютиноген, а агглютинин бо-лады. Егер қанда А жəне В агглютиногендердің екеуі де болса, ондай қанда агглютининдер болмайды. (о). Ол қан IV топқа жа-тады. Халықаралық келісім бойынша қан тобын белгілерде оның агглютиногені жазылады да, содан соң агглютинин, ақырында рим санымен қан тобы ,'жақшада керсетіледі. 0«р (I); Ар (III); Ва (III); АВо (IV). Адам қанын 4 тогақа бөлу оның қай тобын кай топқа құюға болатынын анықтап берді. Қан құйған кезде аттас агглютиноген агглютининмен кездесе қалса (А мен а В мен р), алдымен құй-ылған қанның (қан беретін адам — донордың) эритроциттері жабысады. Донордың аздаған эритроциттері реципиент (қан қа- былдайтын адам) плазмасындағы көптеген агглютининдермен кездеседі. Сондықтан қанның құю тобын анықтау үшін донор эритро-цитінде агглютиноген, реципиент плазмасында агглютинин бар •— жоқтығьщ ескеріп, агглютинация болатынын плюс ( + ) неме-се болмайтынын минус (— ) белгісімен белгілеп тіркеуге болады (7-кесте). Кестедегі « + » белгісі қан құюға болмайтынын «—» белгісі кан құюға болатынын көрсетеді. I топтағы донордың қанын барлык топтардағы адамдарға құюға, ал IV топтағы реципиентке қай топтың болса да қанын құюға болады. Донор қаны көп мөлшерде (3—4—5 л) кұйылатын болса реципиент эритроциттері донор плазмасындағы агглютининмен кездесіп желімденуі мүмкін. Бүл жағдайда жо-ғарыда келтірілген кестені пайдалануға болмайды: тек топтас кан құйылады (I топ қанын I топқа, II топ қанын II топқа т. т.). Сонымен қазіргі кезде бір-біріне тек аттас топтардың ғана құйылады. Осы төрт топтағы қан АВО жүйесіндегі топтар деп аталады. (Мұны АВ ноль деп оқу керек). Бұлардың ішінде əсіресе қаны I топқа жататын адамдар көп (46%), II топтағылар бұдан сəл аз (42%), ең азы үшінші топтағылар (9%), IV топтарылар (3%). Қосымша агглютиногендер мен агглютининдер I топқа жататын қаннын, агглютиногені «О» мен белгілене-ДІ. Бүл эритроциттерде А мен В агглютиногендері жоқ деген сөз. Бұлар болмағанымен I топты қанда басқа агглютиноген болуы мүмкін. Өйткені агглютиногендердің (А, В, О) қайсысы болса да тұқым қуалайтын биологиялық белгілер. Сондықтан онда А не В агглютиногені болмағанымен басқа белоктық зат болу керек деген болжам айтылады. А агглютиногеннің Аь Аг, А3... деп белгіленетін бірнеше түрі болады. Бұлардың А агглютиногенге қарағанда альфа агглюти-нинімен байланысы əлсіздеу келеді. Сондықтан қан тобын анық- тарда күші əртүрлі қан сарысуын қолданған жөн. Қан сарысуы əлсіз болса, А агглютиноген түрілерінің бар екенін байқамай топтары қанды I топ деп оған I топтары қан құйып, шатастыруга болады. Қанда басқа да М, М, 5Р, Лютеран, Қелл, Льюнс, Даффи, Қидд, Диего агглютининдері табылран. Осыран қарай қан топта-РЫ да езгереді. Бұл бір адамра бірнеше рет қан құйран кезде ескеріледі. Ландштейнер əр адамнын, өз тобы болуы керек деп есептейді. АВО жүйесінің агглютиногендерінен басқа адамдарда ре-3Ус факторы агглютиногені жиі кездеседі (85—86%). Қаннын резус факторын анықтаудьщ дəрігерлік жұмыста өте үлкен мəні "Р, өйткені оны анықтамастан қан кұюға болмайды. Адам қанында Кһ — агглютиноген алғашқы рет тасасиз атты маймылдын, қанынан табылран жүктеу/скачать 0,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|