тамырымен  аккультурацияның  механикасын  зерттеуге

Турнвальд та, осыған үқсас,  аккультурация агенттерін жэне 

олардьщ дәлел-дәйегін ғана  е м е с ,  оларда қарым-қатынас 

нөтижесінде болатын өзгерістерді де түсінудің қажеттілігін 

атап отыр. Америкалық ғалымдар  откізген саны жоқ зерт- 

теулердің ішінде жекелеген  адамдардьщ   басқа  модениет- 

термен  қарым-қатынасқа түск ен дегі роліне  айтарлықтай 

назар  аударылып  отыр.  Ә сір есе,  бүл  қайта  қалпына  кел- 

тірілген жоне аборигендік культтерге арналған жүмыстар- 

да корінеді.

Түлғаның қүрылымын ж ә н е   оның аккультурация жағ- 

дайларындағы өзгерістерін зерттеу басқа типке жатады.  Бүл 

бағыттағы  ең  ынталы  жоне  ж ү й ел і  автор,  шамасы,  оның 

жүмыстарында — жалпы психологиялық процестердің кең 

талдауынан бастап жүйелілік деңгейі өте жоғары проекгивті 

одістемелер қолданылған зерттеулерге дейін борі корінген 

А.Халлоуэл болды. Мөдениет п е н  оньщ жеке алып жүрушілер 

типтері арасында байланыс б а р  екен деген бастапқы нүсқа- 

удан  шыға  отырып,  зерттеулердің  кобі  түлғаның  модени 

қарым-қатынас жағдайындағы ауқьімы мен озгеру жылдам- 

дығы  сондай-ақ  мәдени  озгерісті  қабылдау  не  бас тартуға 

арналған  болды.  Осы  м оселеге  арналған  көп,  бірақ  түрлі 

әдебиет  “мэдениет жоне тү л ға ”  багыттағы  әдебиетпен ты- 

гыз байланысты. Бүған қоса, психологиялық мәселелер жоне 

ерекшеліктерді шығару үшін ж еке қүжатгарды зертгеу, аңыз- 

дар мен өлендерді қолданатын зерттеулер біршама қызығу- 

шылық тудырады.

Әлеуметтанушылар да бүл   моселеге белгілі бір деңгейде, 

өсіресе, қүрылымдық-қызметтік талдауга байланысты назар 

аударды.  Кейбір әлеуметтануіпылар (мысалы,  Мертон) мен 

антропологгар долел-дәйектің тоуелсіз мортебесін коп жағ- 

дайда ауыспалы психологиялық немесе түлгалыққа жатк- 

ызды;  бүл  көзқарас Д ю буаны ң жүмысында қатты сыналг- 

ан.  Басқалар болса, әлеуметтікмодени жоне психологиялык 

ауыспалылардьщ озара байланысьш 

констатация 362  молім- 

деумен  шектелді.  Бүл  м ә с е л е г е   байланысты  жуырдагЫ 

еңбектердің  ішінде  Спидлер  мен  Голдшмидттің  “Модени 

өзгерістің тожірибелік зерттеу жобасы ”  атты мақаласы оте 

маңызды,  онда  авторлар  олеуметтік  жоне  психологиялыК 

ауыспалыларды болек шыгарып жэне олардьщ озара байла- 

ныстарын зерттеудің одісін  суреттеген.

162

д) Лингвистикалық аккультурация

Тіл  мен  мәдениеттегі өзгерістердің үқсастықтарының 

мойындалғанына көп болғанымен, бүл мәселеге байланыс­

ты  нақты  зерттеулер  өте  аз  жүргізілген.  Джордж  Херцог, 

Э д в ар а 

Спайсер, Джин Бассет Джонсон жоне Дороти Дилер 

1941  жоне  1943 жж.  солтүстікамерикалық үндістердің тай- 

паларындағы  тілдік  аккультурацияның  нақты  мысалдары 

қарастырылған  мақалаларын  шыгарды.  Жуырда  Джордж 

Баркер осы моселені АҚШ-та түратын мексикандықтардың 

мысалында зерттеді.

Қазір шыкқан барлық мақалаларда алғашқылық сипат 

бар  да  теориялық  байламдары  тым  аз.  Жалпы  алганда, 

негізінен озгерудің өлеуметтік мэдени жоне тілдік фактор- 

лары  арасындагы байланыс атап көрсетілді.  Лингвистика- 

лык  зерттеулер  бізге  аккультурацияның  сандық  көрсет- 

кіштерін бере алады деген болжамдарга қарамастан,  бүл зер- 

тгелу саласы байыпты дамыган жоқ жоне осы түста барын­

ша болашақты болып көрінетіндіктен де аталып отыр.

е)  Негізгі  мәдени  процестерді  анықтау

Процестердің анықталуы аккультурациялық зертгеулердің 

теориялық түпмақсаты болганына қарамастан, қандай да бір 

соган  тендес  жинақтаулар  жасауга  мүмкіндік  беретін  аз 

көлемді  гана  эмпирикалық  зерттеулер  бар.  Бүл  жүмысты 

негізінен  американдық антропологгар жасаган,  бірақ,  бүл 

қатарга жатпайтын салмақтылары да бар,  мүның бір мыса­

лы Элкиннің жүмысы.  Осыган қарамастан британдық ант- 

ропологтардың  көпшілігі  Хантер  айтқан:  “Мені  модени 

қарым-қатынастардың зерттелуі,  ең алдымен, тожірибелік 

жагынан қызықтырады...  Бірінші кезекте мені банту қогам- 

Дастыгында болып жатқан озгерістердің сипаты мен ауқымы 

жэне содан кейін гана барып — озгерістер тетігі (механизмі) 

Қьізықтырады” пікірді үстанады.

Жалпы  алганда  мэдени  қарым-қатынастарды  зерт- 

ТеУшілердің арасында оның  кейбір  нотижелеріне  қатысты 

Келісім  бар.  Жүмыстардың барлыгында да модени қарым- 

Қанынастың мүмкін нотижелері ретінде қабылдау,  синкре­

тизм жэне реакция аталады;  коптеген жагдайда осы үш нә- 

иже де  болуы  мүмкіндігі  шамаланады,  бүлардың  қайсы- 

ЬІҢ  да  басым  түсуі  қарым-қатынас  болатын  жоне  уақыт

163

өткен соң өзгере алатын шарттармен анықталады. Жаңа эле­

мент басқа да байламдар әсерімен жетілдірілмейтін қабі 

дау ақыр аяғында жаңа мәдениеттің толық ассимиляцияла- 

нуына бастайды.  Кей жағдайда ассимиляция, процеске бйс- 

қа  да  реакциялар  араласқанда  да  нәтиже  болуы  мүм* 

Қарым-қатынас  нәтижесі жиі латынамерикалық  үндісігер 

мәдениетімен және Жаңа Қүрлық негрлері мәдениетін зерт- 

теулерде егжей-тегжейлі баяндалган синкретизм болып бо­

лып шығады.  Қарым-қатынасқа түсетін екі мәдениеттім де 

элементтерінің өзгеруіне немесе мүдцем жаңа қүрылымдар 

тудыратын  шүгыл  өзгерістер  зерттеулерге  арналған  r  'рлі 

әдістемеліктерде сирегірек,  ол кейде Жаңа  Қүрылықт: ғы, 

сондай-ақ Африкадағы қазіргі зерттеулерде кездеседі.  Г  ай­

да болып келе жатқан модениетті түтастай алғандай сі нк- 

реттік деп  қарастыруға  болғанда олеуметтік қүрылым іар- 

дың елеулі боліктері принципиалды жаңа сипатқа ие бс луы 

мүмкін. Қүбылыстардың мейлінше терең зерттелген салаі :ы -  

бүл,  шамасы,  реакция  саласы.  Бүл  категорияға,  соз  ;коқ, 

өртүрлі  қайта  өрлеген  жоне  аборигендік  қозғалыстарды 

енгізуге  болады.  Мүндай  қозластарды  зерттеуді  үйымдас- 

тыруды пайдалы типологиясын тек гана Линтон гана бер­

ген  жоқ;  Пейот  культі,  Рух  биі  жоне  Солтүстік Амепика- 

дагы  осы  сияқтылар  сараплатын  коптеген  жүмыстар  бар; 

бүган  Уильямстың  жаңа-гвинеялық  зерттеулері  және  т.б. 

жатады.  Олар  аккультурациялық  деп  үнемі  айтылмайды, 

бірақ соган карамастан талдауга багалы материал бсреді.

Осы бір тым жалпыламала пікірлерден кейін, процестерді 

талдау үшін лайықты түжырымдамалық сызбалар (койцеп- 

туалды схемалар) жасалмагандай корінуі де мүмкін. 

турация процесінің қазіргі зерттеулері психологиялып 

лармен  ауырландырылган  жоне  негізінен  озгеру  үстіндеп 

жеке адамның ролі немесе өзгерістің жеке адамға өсарінен 

болатын осерлері туралы болып келеді. Әлеуметганушылык 

және модениет-танушылық түсіндірілмелер аз берілді. Бүл 

багытта жасалган  үмтылыстар көп жагдайда маманд знды- 

рылган сипатымен ерекшеленеді; осіресе, бүл тожірибелік- 

багыттагы  зерттеулерге  қатысты.  Мысалы,  мисс  Хантер: 

“Әкімгер де, миссионер де, саудагер де тайпалық омір шар- 

ттарьшдагы мінез-қүлық қандай санкциялармен 

р е т г е ш е т і ш Н

білуге жоне европалықтармен қарым-қатьшас бүл са 

ларга қандай әсерін тигізетіндігін білуге мүдцелі. Әле 

санкциялар ягни, қогамды кіріктіріп отырган байла:

ікция-

іетгік

,істар-

164

яьі тек кана қоғамдық институтгардьщ қызметін және өзара 

байланыстарын зертгеу арқылы ғана түсінуге болады; және 

біз европалықтармен қарым-қатынас бүл институттардың 

жүмысы мен өзара байланысына қандай өзгеріс енгізетінін 

білу кажет” деп түжырады.

Мисс Хантердің мақсаттары мен үсыныстарына қарсы 

бірдеңе деу қиын. Олар оның ашық жарияланған прагмати- 

калық  бағытымен  толық  келісімде.  Алайда,  ол  бізге 

зерттеудің теориялық ауқымын кеңейте алатын ешқандай 

парапар түжырымдамалық сызба және өзгеріс процестерің 

сараптайтын ешбір нақты әдіс үсьінбай отырғандығын атап 

өту керек.  Бүл ретте Редфилд зерттеулерінің теорияның да- 

муына берері айтарлықтай көп,  өйткені онда “секуляриза­

ция”, “индивидуализация”, т.б. сияқты үғымдардың түжы- 

рымы берілген; бірақ, олар қарым-катынас жағдайының ха- 

лықтық мәдениетгің [folk culture]  қалалық мәдениетке апа- 

ратын өзгерістерімен шекгеліп отыр. Фортес мәдени қарым- 

қатынас-тарды  үзілмейтін әрекеттестік ретінде  қарастыру 

керектігін айтады. Мәдени қарым-қатынастың салыстырма­

лы әлеуметтануының маңыздылығының мойындалғанына 

қарамастан,  оның нақты үсынып  отырғаны  аз.  Сонымен, 

егер ең жалпы теориялық сызбалардан көңілімізді басқаға 

аударатын болсақ, онда процестерді сараптау концепцияла- 

рын жасау саласындағы жоне оларды, осіресе, жалпытеори- 

ялық  контексте  эмпирикалық  нақтылаудағы  прогресс 

мейлінше аз болды.  Шамасы, соңгы кездері Элкиннің авст- 

ралиялық  аборигендердің  мысалында  реакция  зерттеген 

жүмысы мейлінше салмақты үлкен үлес қосқан шыгар; осы 

талдау басқа аймақтар мен басқа жағдайлар арқылы сыни 

зерттеу жоне тексеруді қажет етеді.

Бронислав Малиновский

м ә д е н и

 

ө з г е р і с т і ң

 

ғ ы л ы м и

 

ү с т а н ы м д а р ы

МЕН ӘДІСТЕМЕЛЕРІ

Біздің бүл жерде үсынып отырган  қүралымыз — өзіміз 

Рьггқан принциптердің кестесін беру.  Біз екі модени күры- 

дГ^ның,  ягни  африкалық және  еуропалық  қүрылымдар- 

Щ өздерінің бастапқы күйінде бір-бірінен толыгымен дер-

бес, осы уақытқа дейін өз мэдени детерменизмін сақтай оты­

рып,  тоғысып,  бір-біріне ықпал етіп,  үшінші мәдени бол- 

мысты тудыратынын анықтадық.  Кесте жасап, өзіміздің өр 

дөйегімізді  үш  бағананың  біріне  орналастыру  арқылы  біз 

осы принципті сақтап қаламыз.  Әрі қарай А деп аталатын 

бірінші бағанада Ақ нәсідділердің ыкпалын, мүдцелерін және 

ниеттерін көрсетпекпіз. Оның ішіне Ақ нәсілділер жүргізіп 

отырған саяси үстанымдарды орналастырамыз, миссионер- 

лердің идеалдарын,  экономикалық кәсіпорындардың мақ- 

саттарын,  көшіп  келгендердің  белгілі  бір  нақты  мөселеге 

қатысты (мысалы, жер, еңбек, сиқыршылық, азық-түлік не­

месе өнеркәсіп жөніндегі мәселелерге қатысты) жалаң сөздері 

мен  шынайы  ниеттерін  көрсетеміз.  “Мэдени  байланыс 

үдерістері мен өзгерістер” деп аталатын 

Б

 бағанасында Ақ 

нәсілділер мен Қара нәсілділердің бір-бірімен қарым-қаты- 

насқа түсетін,  бір-бірімен өріптестікке  баратын және бір- 

біріне тікелей ықпал ететін үдерістер мен қызмет түрлерін 

орналастырамыз. 

В

 бағанасында осы күнге дейін сақталып 

келе жатқан достүрлі институттардың түрлерін, сондай-ақ 

өткен күннің аңыздары мен өфсаналарын орналастырамыз, 

себебі олар бүгінгі күнде де белсенді өрекет ететін күпггер 

болып  табылады.  Бүл  бағананың  айырмашылығы  оның 

бойына Ақ носілділер әкімшілігі ресми түрде мойындама- 

ған Африка тіршілігін, сондай-ақ кәрі Африка өмірі жүзеге 

асатын үдерістерді жинағандығымен корсететіндігінде. Әдетте 

олар  қатаң  сыртқы  можбүрлеулер  мен  ішкі  қарсылық 

нотижесінде козге коріне бермейді.  Мысалы,  бүның ішіне 

біз христиандық қауымдастықтан да байқауға болатын ата- 

бабалар табынған қүбылыстар мен затгардың этикалық ыкпа­

лын,  нанымдар  мен  достүрлерді  енгізуіміз  керек.  Жер 

меншігі мен шаруашылық қызмет моселелерін талқылай оты­

рып,  біз  бүл  бағанаға  еуропалық зандар  мен  өкімшіліктік 

машина коз жүмып, мүлде ескермейтін, кейде тіпті 

A

  баға- 

насында корсетілген ықпалдармен қақтығысқа түсетін ескі 

қарапайым қүқықтың қалдықтарын да енгізуге тиіспіз.

Ойымыздың бағытын түсіндіру үшін 

Г

 бағанасын қосым- 

ша енгізу пайдалы болатын төрізді, оның ішіне еуропалыкка 

дейінгі жағдайды ғылыми жолмен алуға болатын 

деңгейдегі 

қалпына келтіру кіреді.  Бүндай қалпына келтіру ағггропо- 

логтың маңызды міндеттерінің бірі болып табылатын 

боЛ- 

ғандыктан, 

Г

 бағанасы — біздің синоптикалық кестеміздіН

166

занды қүрамдас бөлігі.  Бүл қалпына келтірудің тікелей ба- 

кьілаудың  нәтижесі  бола  алмайтынын  жэне  ол  жерде 

көрсетілген  мәліметтердің  дәлдігі  алғашқы  үш  бағанада 

көрсетілген мәліметтердің дәлдігінен өзгеше екенін түсіну 

керек. 

А,  Б

  жэне 

В

  бағаналары  үшін  зерттеуші  шынайы 

өмірден алынған мәліметтерді берді. Ал, 

Г

 бағанасында ол 

бүрынғы замандағы жағдайдың қалай болғаны жөніндегі Оз 

болжамын ғана үсына алады.

А

Б

В

Г

д

Ак  несшді-

Мәдени

Ескінің  >'

Өткенді

Африкалық

лердщ

байланыс

қалдығы

қалпына

реинтегра-

ыкпалы,

үдеріс-

болып та-

келтіру

цияның

мүдделері

терді  мен

былатын

жаңа күш-

мен  үмты-

өзгерістер

түрлер  мен

тері  мен

лыстары

дәстүрлер

реакциялары

Жөне  кейбір жағдайларда  бүған тағы  бір Д  бағанасын 

қосқан жөн болар еді.  Оның ішіне африкалық реинтегра­

ция  мен  реакциялардьщ  жаңа  күштерін  енгіземіз.  Бүның 

ішіне, мысалы, африкалық нәсілшілдік, аймақтық үлтшыл- 

дық және тайпалық патриотизмнің жаңа түсіндірмелері енер 

еді. Бүл мәліметтер жоғарыда айтып өткеніміздей, антропо- 

логты қьізықтыратын жағдайлар қатарына енуге тиіс. Бүлар- 

ды Б бағанасында көрсетілген біріккен өзгерістер мен мэде­

ни байланыс феномеңцерінен жэне В баганасында көрсетілген 

архаизм элементтерінен бөліп алган жөн болар еді.

Себебі, біз кейбір принциптер жинағына негізделген және 

кесте түрінде үсынылған талдау,  бақылау және  практика- 

лық сараптама әдісін жасап отырмыз, сондықтан бізге төменде 

керсетілгендей әрекет еткен жөн.  Қосымша ретінде үсыны- 

лган кестеде біз алда болатын пікірталас барысында жасал- 

ған  принциптерді  түжырымдаймыз.  II  кестеде  осы  прин- 

ЦИптердің әрқайсысына қарама-қарсы сәйкес пракгикалык 

ережелерді көрсетеміз, олар бір уақытта төжірибелік зерттеудің 

еРежесі болып табылады,  олардың әрқайсысы біздің ойы- 

МЬІЗДЫҢ  өрбуін  бағыттайтын  жэне  осы  мәліметтерді  тә- 

Жфибеде  қалай  қолдану  керектігін  анықтайтын  жетекші 

Принцип больш табылады. Әдістің басқа ережелері тәрізді II 

стеде көрсетілген ережелерді біздің типтік кестеге тікелей 

РНаластыруға болады.

167

I

  кесте 

Принциптер

1.  Әрбір  үш  саладағы дербес детерминизм  принциптері:

A.  Еуропалық  мақсатгар  мен  мүдделер

Б.  Байланыс жөне  өзгеріс

B.  Африкалық  трайбализмнің  қалдықтары

2.  Осы  үш  саланың  езара  байланысы  мен  өзара  тәуелділігі

3.  Ықпал  ету және  өзгерістер  саласындағы  еуропалық  және 

африкалық  мәдениетгердің  динамикалық  асимметриясы

4.  Еуропалық саяси түзулер, идеялар, мақсаттар мен әдістер- 

дің  көптігі  мен  түрлі  бағыттылығы

5.  Үйымдасқан  тогггар  жүзеге  асыратын  нақты  шектелген 

қызметгер институтгары, яғни жүйелері арасындагы өзара ықпал- 

дылық  пен  өзара  әрекет  ішіне  белгілі  бір  материалдық  күнар- 

ландыру  енеді  және  биологиялық,  әлеуметтік  немесе  рухани 

қажеттіліктерді  (зандар  немесе  салт-дәстүрлер  тыйымдарының 

үнемі  өрекет  ететін  жүйесіне  бірігетін  бір-бірімен  өзара  байла­

нысты  кызмет  түрлері)  қанағаттандыруға  бағытталған.

6.  Ішіне  еуропалықтың  мақсаты  мен  жергілікті  түрғынның 

мүдделері  енетін  ортақ  фактор  (немесе  оның  жоқтығы)  түсінігі 

езгерістід басты және негіз қалаушы факторы ретінде.  Ортақ фак- 

тордың  бар  болуына  немесе  жоқ  болуына  —  қақтығыс  бола  ма 

өлде әріптестік (мәміле) орнай ма, дезинтеграция орын ала ма елде 

келісім  жене  бірігіп даму бола  ма  — осы жағдайлар  байланысты.

7.  Африкалық трайбализмнің оміршеңдік принципі жэне сол 

өміршендікті туғызған жағдайлар: 

in situ

 өскен мәдениетгің ішкі 

қуаты;  еуропалық  сыйлықтар  мен  қүрбандықтардың  талғам- 

паздығы; африкалыққа батыс өркениетінде лауазымды орындар- 

ды  иеленуге  мүмкіндік  бермей,  оны  кері  тайпалық  тамырына 

итеретін  нәсілдік  кедергінің  салдарлары.

8.  Жаңа  үлтшылдық:  тайпалық,  аймақтық,  африкалық.

II  кесте 

Әдіс ережелері

1.  Әрбір  мәселені  шешуге  үш  жақтан  келу  керек. 

К е с те ге  

еуропалықтардың  ниеттері,  өзгеріс  феномені  мен 

а ф р и к а л Ы К  

трайбализмнің деректері енуі мүмкін — қүбылыстың әрбір 

тобы  

жеке  тік  бағанаға  енеді. 

"j

2.  Осылайша  зерттелетін  жөне  үш  айдармен  /рубрика/ 

берілетін  мәліметтер  бір-бірімен  байланысты  болуға  тиіс, 

бүл  үшін  белгілі  бір  бағанаға  жазылатын  жазба  озге  бағаналар'

168

■

дағы сэйкес мәліметгерге қарама-қарсы орналасуға тиіс. Кестені 

үйымдастырудагы  бүл  әдіс  еуропалықтар,  африкалықтар  жөне 

езгерістер  туралы  — әрбір  жеке  мәселе  бойынша.  мәліметтерді 

корреляциялауды  білдіреді.

3.  Бағаналар әрқашан  қатаң тәртіпте  орналасуға тиіс:  еуро- 

п ал ы қ тар  

туралы  мәліметтер  бірінші  баганада,  африкалықтар 

туралы — соңғысында,  ал өзгерістер туралы  — ортаңғыда,  себебі 

мәліметтердің  соңғы  тобы  бізге  екі  шеткі  бағаналар  арасында 

өзара байланыстьщ нәтижесін береді. Тежірибелік жүмыста және 

сараптамалық  түжырымдамаларда  көрсетілген  үш  аспектілер 

арасындагы динамикалық озара байланысты көрсетеді.  Практи- 

када  болса,  бақылау  мен  теория  осы  үш  мэдени  аспекгілердің 

кез  келгенін  бастапқы  ретінде  ала  алады.

4.  A бағанасында әрбір  еуропалық күштен немесе  үйымнан 

(әкімшіліктік,  миссионерлік,  кәсіпкерлік  немесе  қоныс  ауда- 

ру)  шығатын түрлі  әдістемелер  корсетілген.  Олармен  біз  афри- 

калық  трайбализмнің  сәйкес  факторларын  салыстырамыз; 

езгерістер  бағанасында  олардың  эзара  әрекетін  зерттейміз.

5.  Кестеге  ережелерді,  тыйым  салатын  институтты,  оның 

саясатының принциптерін немесе діни немесе  магиялық қозға- 

лыстардың  негізгі  нанымдарын  енгіземіз.  Содан  кейін  инсти- 

туттың әлеуметтік аспектілерін,  оның  экономикалық және тех- 

никалық жүзеге  асырылуын  корсетеміз.  Ережелерді,  тыйым  са­

латын институтгарды, сондай-ақ еуропалық немесе туземдік ин- 

ституттардың  саясатының  немесе  қозғалысының  көрініс  табу- 

ын бағанаға енгізу кезінде ресми көрсетілген қағида мен дэстүрлі 

фразеолгияны ғана емес,  олардың іс жүзіндегі мәдени қызметін 

назарға  алу керек.

6.  Жалпы  факторды  анықтау — А жэне  В бағаналарындағы 

меліметтердің  сәйкес  келуінен  автоматты  түрде  көрініс  таба- 

Ды.  Орталық  бағанадағы өзгерістер туралы барлық мэліметгерді 

орналастыру жалпы Фактор түсінігінің бірінші кезектегі маңыз- 

Дылығына  сэйкес  болып  табылады.  Жалпы  фактордың  саясат- 

тың немесе  қозғалыстың негізгі қызметгеріне  қатысты  бағаналар 

Қақтығыстың жойьшып, әріптестіктіи болу мүмкіндігін кэрсетеді.

7-  Бүл жерге В айдарымен (рубрикасымен) берілуі тиіс анық- 

тамалар  енеді:  еуропалықтар  назар  салмайтын  немесе  басып- 

*аншып  отыратын туземдік институттар,  жасырын жүргізілетін 

институпар,  нанымдар мен тәжірибелер;  тайпаға енбейтін жер- 

гілікті түрғындар  үстанатын  африкалық  тәртіптер,  экономика- 

лық  тәртіптер  мен  қүқықтық  принциптер;  N.B.  В  бағанасына

енді қайта қалпына келтіру арқылы алынған  бірде-бір  мэлі- 

еггі  енгізбеуге  тиіс. 

д 

Үлтшылдық реакциялары туралы деректер де кестені пай-

анУ ыңғайлы  болуы  үшін,  В  бағанасына  енгізіледі.

Бүл  принциптердің  мағынасы  әлі  толық  белгілі  емес 

сияқты,  бірақ егер біз бүл жаңа  сөз қолданысындагы бір- 

екі түсінікке қысқаша анықтама беретін болсақ, ол анықта- 

ма алда көрсетілетін деректердің қорытывдылап, айқындай 

түсуге мүмкіндік бермек.

Сонымен,  біз  алгашқы  принцип  ретінде  үш  жақты 

әдістемені қажет деп таптық және африкалық мәдени бол- 

мыстың негізгі үш саласының әрқайсысына өзіндік, дербес 

мэдени детерминизм тон екенін айтып өттік. Соңғы айтыл- 

ған  ойға  қатысты  нені  айтқымыз  келгені түсінікті  болуға 

тиіс. Интегралды түтастық ретіндегі мәдени өзгеріс түсінігін 

сынға алып және жоққа шығара отырып, сондай-ақ еуропа- 

лық ықпалдың африкалықтардың осы ықпалды қабылдауы 

тәрізді маңызды екені туралы козқарасымызды дамыта оты­

рып, біз өзіндік бір мәдени детерминизмнің бар екендігімен 

қақтығыстық. Бүл адамды жеке де, үжымдық түрде де әрбір 

сойкес модениетке төн айрықша жолмен орекет етуге мәж- 

бүрлейтін  факторлар  мен  күштердің  бар  екенін  білдіреді, 

бүл жағдайда ол таза биологиялық импульстар мен ортаның 

тікелей ықпалы шегінен шығып, оларды түрлендіреді (мо- 

дификациялайды).  Әрбір  мэдениет озінің тарихи даму ба- 

рысында  белгілі  бір  білім  мен  қүндылықтар  (экономика- 

лык, олеуметтік жоне эстетикалық) жүйесін қалыптастыра- 

ды жоне  бүл жерде табиғаттан тыс күштердің аян  беруіне 

негізделген  нанымдар  мен  сенімдер  ең  соңғы  орынды 

иеленбейді.  Кез  келген  модени  қүндылық пен  кез  келген 

мэдени императив белгілі бір тагам мен сусынга қүмарлық, 

сексуалды тартымдылыққа реакция, отбасылық омір кешу, 

адалдық, шындык пен өтірік, бос уақытты өткізу тосілі мен 

оның мөлшері, сондай-ак мәдени күндылык ретінде багала- 

натын нысандарга козқарас секілді қарапайым моселелердегі 

іс-әрекетті  белгілейді.  Физикалық  жігер  мен  әлеуметтік 

бәсекелестік  мақсаттары  баскесерлер  мен  адамжегіштер 

қауымдастыгы, тоталитарлық мемлекет, еуропалық үлттЫК 

держава,  демократия  мен  африкалық  монархияның  бір- 

бірінен айырмашылық деңгейлері онша коп емес. Тіпті біз, 

еуропалықтар, тарихымыздың бержагының озінде-ақ қүлдЫК 

пен  крепостнойлық  шаруашылықты  табиги  институтгар 

ретінде  қабылдайтынбыз  жэне  оларды  Қүдай  белгілегеН

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: