Мектеп ресурстары эыдұ шолуы Анна Понс, Джереми Аморосо, Ян Херчински

111 
жағдай,  білім  алудағы  жетістіктерге  жетуде  кедергі  болып  табылмайды.  Бұл  әділеттіліктің  екі 
мысалы жиі сәйкес келеді.  
Қазақстанда бұдан  да  көп  критерилерді  қабылдау  қажет.  Әр  елдің  немесе өңірдің  шарттары 
жеке,  және  сан  алуан  критерилер  қолданылады.  Кейбір  құрамалар,  қосымша  қолдауды  қажет 
етуші  мектептерді  анықтауда  қолданылатын  (ЭЫДҰ  ,  2012):  i)  нәтижелерін  қосады  (білім  беру 
жылдарындағы,  білім  алу  деңгейінің  артуына  бағытталған);  ii)    адами  және  физикалық  капитал 
(қаржыландыру, нысандар, кадрлар, басшылық); iii) білім алушылар контингентінің мінездемелері 
(әлеуметтік-экономикалық,  көші-қон,  топты  анықтау,  тілдік  кедергілер,  асқан  қажеттіліктер);  iv) 
мектеп  контексті  (мысалға  күш  көрсету);  және  v)  география  мен  жер  бедері.  Бағытталған 
шараларды қолдану – бұл көп мәліметтерді өңдеуді қажет етуші әрекеттер жүйесі. 
Әділеттілік призма арқылы ағымдағы ресурстарды анықтауды көру 
Білім  берумен  қамтамасыз  етудегі  жоғарғы  көрсеткіштерге  жету  үздіксіз  жұмсалған  күш 
нәтижесінде  пайда  болады.  Қазақстанға  келер  болсақ,  ресурстарды  таратуда  жетіспеушіліктерге 
тәуелсіз  талдау  жасау  әділеттілікке  айтарлықтай  әсер  етуші  реформаларға  жол  ашуы  мүмкін. 
Бұндай  талдау  жүргізілгеннен  кейін  қоғаммен  оларға  талдау  жасап  нәтижесін  жариялау  қажет. 
Білім  беру  органдары  әділеттілікті  әр  деңгейде  қарастыруы  тиіс,  және  өз  саясатын  қажетінше 
ұштастыруы тиіс. Бұл, НЗМ білім беру және инновациялық қоғамдастығы жеке жариялануы тиіс. 
Үлгерімі  төмен  және  жағдайы  нашар  білім  алушарар  мен  мектептерді  қолдау  механизімін 
әзірлеу 
Білім алу құнының айырмашылығы ресурстарды бөлуде ескерілуі тиіс. Ресурстар мектептер 
мен  білім  алушыларға  әр  түрлі  әдістермен  бағытталуы  мүмкін  және  көптеген  елдерде  келесідей 
механизмдер қолданылады: 

 
Мектептерге  ресурстар  құлдырау  қаржыландырылу  формуласы  негізінде  бөлінеді 
(төменіректе қараңыз). Қосымша ресурстар мектептерге білім алушыларды жақсырақ 
қолдауға  мүмкіндік  береді,  мысалға,  қосымша  оқыту  уақытын  қосу  арқылы, 
мамандандырылған  материалдар  және  кей  жағдайларда  сыныптардың  кішкене 
көлемін  ұлғайтуға.  Мысалға,  Нидерландыда  әр  бір  білім  алушының  «үлесі»  ата-
аналарының  білім  деңгейімен  анықталады,  және  Ладд  и  Фиске  (2009)  жүргізілген 
эмпримистік зерттеулер мектептердегі «өлшенген» білім алушылардың шын мәнінде 
58%-ға  бір  оқушыға  мұғалімнің  артықтығын  көрсетті.  Ұлыбританияда  2011  жылғы 
сәуірден  бастап,  мектептер  қосымша  жылына  бір  білім  алушыға  430  фунт  стерлинг 
алатын болған, ол өз кезегінде тегін тамақтануға құқылы.  

 
Қолдаудың  арнаулы  бағдарламалары  әр  түрлі  мектептерге  немесе  қолайсыз 
географиялық аумаққа бағытталуы мүмкін. Кейбір елдерде арнайы бағдарламалар бар, 
мысалға,  негізгі  оқуда  немесе  білім  беруді  дамытуда  әрекет  ету  (4.2  Қосымшасын 
қараңыз).  Францияда,  мысалға,  ежелден  келе  жатқан  арнайы  білім  беру  үрдісі  бар. 
Дегенмен,  қосымша  бағдарламаларды  шамадан  тыс  қолдану  қайталануға, 
қаржыландырудағы  қиындықтарға,  шамадан  тыс  сөзбұйдалыққа,  тиімсіздікке  және 
мектептердің ұзақ мерзімді тұрақтылығының болмауына алып келуі мүмкін (ЭЫДҰ , 
2012). 

 
Оқушыларға  тікелей  қолдау  көрсету,  мысалға,  білім  алуды  жалғастыруға 
ынталандыру. Ынталандыру білім алушылардың қажеттілігі үшін асқан тиімді болуы 
мүмкін.  Кейбір  елдер  мысалға,  Мексика  және  Англия,  білім  алушылар  үшін 
қаржыландыру бағдарламаларын іске асыруда жетістіктерге жетуде (Славин, 2010). 

112 
Мектептерді  қаржыландырудың  жаңа  моделін  ауқымды  енгізу  және  қайта  қарау  мерзімін 
ауыстыру 
Мектептерді  қаржыландырудың  жаңа  моделін  жетілдіру  үшін  бүкіл  ел  бойынша  енгізбес 
үшін зерттеу жүргізу тиімді болар еді. Шынымен, алдын ала енгізу дұрыс әзірленбеумен, түзету 
өте  қиын  формуламен  байланысты  қауіп  тударады.  Бұл  бүкіл  ел  бойынша  енгізу  кейінге 
қалдырылуы керек екендігін көрсетеді.  2015 жылдың басында 2018 жылы толық енгізу шешілді. 
Формула құрылымы жоғарыда көрсетілген мәселелерді қамтуы керек. Формула мұғалімдерге 
және олардың еңбек ақысының қажеттіліктеріне емес, оқушыларға және олардың қажеттіліктеріне 
бағытталуы тиіс (3А.1 қосымшаны қараңыз). Кей кездері формула анықталған білім алушылардың 
нақты қажеттіліктерін қамтуы  тиіс.  3.А2  қосымша  Польша  және  Латвиядағы  формуланың  басты 
бөлшектерінің  мысалын  құрайды.  Әрине,  бұл  қазақстандық  сарапшылардың  жауапкершілігінде, 
қандай  оқушылар формулада  көрсетілуі  керек және  олардың  үлесі қанаша  деген  сұараққа жауап 
беретін. Кейбір негізгі сұрақтар қазірдің өзінде қалыптастырылуы мүмкін:
 
•  Формуланы  қарапайым  етіп  және  икемді  ету  қажет.  3.А1  Қосымшасында  көрсетілгендей 
мұғалімдердің еңбек ақысын қалыптастыруда бөлшектер өте көп және Қазақстан сияқты, елдерде 
қаржыландыруды түзету үшін икемділік жеткіліксіз. 
•  Формула  білім  алушылардың  әлсіз  санаттары  үшін  ерекше  жағдайлар  келтіру  қажет, 
мысалға этникалық азшылықтар санынан оқушылар, кедей, білім алушы мигранттар және ерекше 
қажеттілікті  талап  етушілер  тізімін  қарастыру.  Егер  басында  сәйкес  коэффициенттердің  мәні  аз 
болса  да,  уақыт  өткен  сайын  бұл  Министрліктің  әр  түрлі  әлеуметтік  топтардың  білім  саласында 
проблемаларды шешу бойынша саясатына маңызды құрал болуы мүмкін.  
•  Формула  әр  мектеп  бойынша  еңбек  ақыны  спецификалық қажеттіліктерін  көрсетпеуі  тиіс, 
себебі  ол  орындалмайтын  тапсырма  және  өте  қиын  да,  күрделі  формулаға  алып  келеді.  Оның 
орнына қаржыландыру моделі кейбір жергілікті ерекшеліктерді ескеруі тиіс. Әрекет етудің бірден 
бір  тәсілі  болып  Литва  моделімен  жүру  болып  табылады,  ол  формуламен  мектептерде  бөлінген 
қаржыны шектелген қайта бөлуді енгізуге жол береді (3.А2 Қосымшаны қараңыз).  
Қаржыландыру жүйесін бүкіл ел бойынша енгізуді кейінге қалдыру енгізу денгейі Қазақстан 
бойынша  кез  келген  қалада  және  ауданда  білім  саласында  қауіпсіз  болуы  және  жағдайды 
қиындатпау  үшін  қажет.  Осы  дайындық  үшін  кейбір  қажетті  дайындықтар  келесідей  анықталуы 
мүмкін:
 
• 2014 жылы  өткізілген пилот, қаржыландырудың жаңа үлгілері мен  бюджеттендірудің  жаңа 
процедураларының  (соның  ішінде  қамқоршылық  кеңестері  рөлдері)  мақсаттылығы  мен  
пайдалылығы жөнінде жеткілікті ақпарат берген жоқ.  Мониторингтің тәуелсіз жүйесі  бар пилот 
үшін барынша мұқият күш салу өте пайдалы болар еді. Мониторинг қорытындылары  қоғам үшін  
қол жетімді болуы тиіс, ал  одан алған  сабақтар ұсынылған тәсілдеменің  шешуші  өзгертулеріне   
енгізіледі.  
•  ШЖМ  формулаға  енгізілуі  Қазақстанның  жалпы  орта  білім  жүйесінің,  әрқайсысында   
қаржыландырудың жекелеген  үлгілері болатын, екі жеке бөліктерге  бөлінуіне   кедергі жасайды. 
Дегенмен,  әрине,  қаржыландырудың    жаңа  үлгісін  тек  кәдімгі  мектептерде  енгізу  жеңіл болады,  
алынған  бөлінумен  реформа процессінің  ең кешеуілдеген  кезеңдерінде істес болу өте  қиын. 
•  Ешбір  формула  ұлттық  үлгілеусіз  енгізу  үшін  қауіпсіз  болып  саналмайды.  Үлгілеуді 
орындау үшін қажетті жұмыстар, деректер жинау тұрғысынан қарағанда бөлуді есептеуге, оларды 
ыңғайлы формаға  орналастыру мен  барлық қажетті есептеулерді орындауға қажетті жұмыстарға   
өте  ұқсас  болады.  Маңызды    белгілей  кететін  жай,  бұл  екеуі  де  мектептер  немесе    аудандар 
бойынша  жеке  бөлудіұлттық  бюджеттегі  білім  берудің  жалпы  конвертімен      байланыстыруға  
мүмкіндік  береді.  Сонымен  бірге,  үлгілеу  шешім  қабылдаушылар  үшін    көмектесіп  қосылған 
құнды  иеленеді,  нақты  коэффициенттерді  ұсынып    әртүрлі  ұсынылатын    бөлу  сценарийлерін 
талдауға,  өзгертулерді қайта қарауға және  әлеуетті жаңа факторлардың формуладағы әсерін көру 
мүмкіндігін иеленеді. 

113 
• Бөлу коэффициенттері эмпирикалық талдау негізінде, бөлу әдісі қазіргіден, тарихи құралған  
ресурстарды  бөлуден  өте  түбегейлі  өзгешеленбейтіндей  таңдалуы  тиіс.  Осы  уақытта, 
реформаторлар ағымдағы  бөлу әдісіне ойламай  еруге  талпынуы қажет  емес, өйткені  мұны істеу 
әділетсіздік  пен  тиімсіздіктің  қазіргі  элементтерін  сақтау    болып  табылады.  Бөлудің  жалпы 
құрылымындағы  қажетті өзгертулер  мұқият талдау негізінде тұжырымдалуы және жұрт алдында 
талқылануы  тиіс. 
•  Тек  оқу  процессіндегі  қаражат  бөліну  формуласына  ғана  емес,  сондай  ақ  аудандардың 
барлық оқушыларды  қажетті білім беру қызметтерімен  қамтамасыз ету  талаптарына да ерекше 
назар  аудару  қажет  (3.A1  Қосымшасын  қараңыз).  Мектептерді  қаржыландыруда  аудандар  рөлі 
төмендегенмен  де,  олар  бұрынғыша  мектептер  таза  болуына,  жылытылуына,  жақсы  қамтамасыз 
етілуі мен жабдықталуына жауапты болады. Сондықтан білім беру жүйесін қайта қарау дайындау 
процессінің  қажетті бөлігі болып табылады.   
•  Ақырында,  білім  беруді  қаржыландырудың  көптеген  реформалары  өз  құрамына  өтпелі 
кезеңді  енгізеді,  оның  ішінде  қаржыландыру  көлемін  жылдан  жылға  түбегейлі  өзгертуді 
болдырмаудың нақты, буферлік механизмдері енгізіледі. Бұл, жергілікті мекемелер өз шығындары 
құрылымын жаңа бөлу жүйесіне түзетулері үшін қажетті. Бұдан басқа, мұндай түзетулер, тек егер 
мектептер  мен  аудандар  бюджеттендіру  процессі  автономиясының  кейбір  шамасына  келтірілген 
болса, жасалуы мүмкін.   
Қаржыландырудың жаңа жүйесін масштабталған  енгізудің тиісті даярлығы оның табысының 
міндетті    жағдайы  болып  табылады.  Бұл,  жылдың  қаңтарына  жоспарланған,    бүкіл  ел  бойынша 
іске  асырылуды  кейінге  қалдыру  қажет  екенін,  және  пилоттық  іске  асырудың,  оны  жетілдіру 
қажеттігін  анықтай  түсу  үшін  терең  талдау  жүргізу  қажеттігін  білдіреді.  Жаңа  қаржыландыру 
үлгісінің  мектептерге  әсерін  өте  жақсы  түсіну  қажет.  Осыған    ұқсас  түрде  жергілікті  атқарушы 
органдарға  әсерін  талдау  қажет,  өйткені  білім  берудегі  қаржы  ресурстарының  үлкен  бөлігі, 
жергілікті  бюджеттерге  тоқтамай,  тікелей  мектептерге  аударылатын  болады.  Сондай-ақ  басқа 
салаларда  да  түзетулер  қажет  болуы  мүмкін,  мысалы,  барлық  аудандар  өздері  тікелей    жауапты 
болатын, білім беру қызметтерінің бөлігін қамтамасыз етуге бірдей қабілетті болуына көз жеткізу 
үшін (2 Тарауды қарау), қазыналық теңестірудің барынша мақсатты механизмдері есебінен әділдік 
мәселелеріне көбірек көңіл бөлу қажет (білім беру ортасы, 3.A1Қосымшасын қараңыз). 
Мектептер желісін ұйымдастыруды жақсарту    
Өнімді және тең құқылы мектеп желісін жоспарлауды жақсарту   
 Жоспарлау  саласында  әлеуеттілікті  арттырудың  мектептердің  неғұрлым  тиімді  және  әділ  
жүйесін  жасау  үшін  шешуші  маңызы  бар.  Мектептер  желісін  ұйымдастырудың  кеңейтілген 
щолуын жүргізу қажет, оған келесі үш негізгі компонентті қосады: сұраныс (яғни, әлеуетті қамту, 
оқушылардың  қалауы),  ұсыныс  (яғни,  қуатты,  сапаны  шектеу)  және  ағымдағы  және  болашақ 
экономика  мен  қоғам  динамикасы  және  қажеттілігі.  Қолданыстағы  мектеп  инфрақұрылымы  мен 
ұзмерзімді перспективадағы болашақ  сұраныс арасындағы балансты қалпына келтіру  қажеттігін 
растайтын  факторлар  қазірдің  өзінде  бар.  Ішінара,  өсіп  отырған  оқушылар  контингенті  бар 
жерлерде  қолданыстағы  мектеп  нысандарын  көбейту  бойынша    күш  салуды  жалғастыру  қажет, 
бұл  уақытта  азайып  отырған  оқушылар  контингенті  бар  жерлерде  мектеп  жүйесінің  жақсы 
ұйымдастырылып  оңтайландырылуын  жүргізу  қажет.  Демографиялық  қажеттіліктерге  сәйкес 
мектеп инфрақұрылымын  қайта ұйымдастырудың бірнеше басымдықтары бар. Біріншіден, білім 
беруді  ұсынумен  байланысты  үлестік  шығындар,  халық  аз  орналасқан  аумақта  мектептерді 
біріктіру  жағдайында  елеулі  қысқаруы  мүмкін,  өйткені  оқушылар  үлкен  көлемді  сыныптарға 
топтастырылады, бірнеше нысандарға қызмет көрсету шығындары азаяды.  Екіншіден, оқушылар 
орындарының  жеткіліксіздігі  байқалатын  жерлерде,  жеткілікті  қосымша  нысандар  санын 
жасаужағдайында  екі  және  үш  ауысымдық  оқытуды  пайдалануды  қысқартуға,  және,  осылайша, 
біраз оқушылардың оқу нәтижелерін әлеуетті жақсартуға болады.  

114 
Ауылдық жерлерде білім беруді ұсынудың көрінуін әзірлеу    
Ауылдық жерлерде білім беруді ұсынуды жақсарту жөніндегі ұлттық деңгейдің  стратегиялық 
көрінуі  қажет.  Қазақстанның  көлемді  ауылдық    аумағында  жайылып  кеткен,  шағын  жиынтықты 
мектептерді  қазіргі  пайдалану  тұрақсыз  және    әділдік,  сапа  және  тиімділік  мәселелері  жөнінде 
ерекше  алаңдаушылық  туғызады.  Стратегия  төрт  негізгі  компоненттерді  енгізуі  тиіс:    i)  мектеп 
жүйелерін  қайта  ұйымдастыру;  ii)  ресурстарды  неғұрлым  тиімді  басқаруға  икемділік;  iii) 
ресурстарды  ұсыну  сапасы  мен  әділдігін  қамтамасыз  ету;  iv)  ауыл  мектептеріндегі  білім  беру 
сапасының  тиісті  мониторингі.  Мектеп  жүйелерін  қайта  ұйымдастыру  кезінде  Қазақстанға  әр 
түрлі нұсқалар санын келесі түрде ескеру қажет:  

 
Шағын жиынтықты мектептерді жабу және біріктіру. Білім берудің 
қамтуына  
залал  келтірмей,  қандай  ауыл  мектептерін    жабуға  немесе  қайта  ұйымдастыруға 
болатынын  бағалау  үшін,  технико-экономикалық  негіздеуді  даярлауға  болады
14
. 
Шамамен 15-жастағылардың (66%) үштен екісі, директорлары PISA-2012 зерттеуінде осы 
географиялық өңірде ең болмағанда оқушылар баруға болатын тағы бір мектеп бар екенін 
белгілеген,  мектептерде  оқиды  (ЭЫДҰ,  2013a).  Олардың  ішінен  көбісі,  дұрысын 
айтқанда,  қалаларда  болғандықтан  және  оқушылар  онының  жеткіліксіздігін  байқатып 
отырғандықтан,  мұндай  үлкен  үлес  мектеп  жүйелерін  біріктірудің  біршама 
мүмкіндіктерінің  болуын  көрсетеді.  Бағалауды    жүргізу  кезінде  сондай-ақ  шығындарды 
(қаржылық, кадрлық және стратегиялық), оқушыларды көлікпен қамтамасыз ету, оларды 
мектеп-интернаттарға орналастыру және АКТ арқылы білім беруді ұсыну тәрізді  әр түрлі 
альтернативалардың  жүзеге асырылуы мен қол жетімділігін ескеру қажет. 
 

 
Мектептер  кластерлерін  құру  немесе  көршілес  мектептер  арасындағы 
ынтымақтастықты дамыту.
 Шағын жиынтықты мектептерді қолдау үшін ресурстық 
орталықтарды пайдалану бойынша тәуелсіз таладау мен ағымдағы бастаманы бағалауды 
жүргізу  қажет.  Алынған  нәтижелер  негізінде  ресурстық  орталықта  жүйесін  бүкіл  ел 
бойынша құруға және олар өздеріне бекітілген шағын жиынтықты мектептерге маңызды 
тұрақты қолдау көрсете алулары  үшін, олардың  рөлін қайта қарауға болады. Ресурстық 
орталықтарды  қаржыландыруды  екі  жеке  қаржыландыру  ағынына    бөлу  қажет  болады: 
біреуі  алынған  оқушылардың  негізгі  оқулары  үшін  және  екіншісі  көмекші  функциялар 
үшін.  Қазақстан  ресурстық  орталықпен  қатар,  мектеп  кластерлерін  құру  мүмкіндігін 
немесе ынтымақтастықтың неғұрлым амбициозды схемасын қарастыра алады. Іс жүзінде 
мектеп  кластерлерін  жасау    біраз  елдерде  жүзеге  асырылды,  онда  бір-біріне  жақын 
орналасқан  мектептер  тобы  өздерінен  кейін  өздерінің  сәйкестігі  мен  заңды  мәртебесін  
сақтап  қалды  (яғни,  олардың  әрқайсысының  өз  директорлары  мен  есеп  бойынша  өз 
талаптары бар), бірақ оқушыларға көрсетілетін  қызметтерді жақсарту мен шығындарды 
төмендету үшін, белгілі ресурстарды бірігіп пайдалану жөнінде келіскен. 
 
Мұндай бірігіп пайдаланылатын ресурстар құрамына енгізілуі мүмкін: мұғалімдер (сабақтар 
мен  басқа  шараларды  бір  мектептен    басқаларда  да    жүргізетін),  спорттық  нысандар  (кластерде 
қатысатын    барлық  мектептердің  оқушылары  пайдалана алатын),  компьютерлік  зертханалар  мен 
басқалары. 
 

 
Бірнеше  көршілес  ШЖМ  бірыңғай  басқару  командасы  бар  бір  білім  беру  мекемесінің 
«серіктері» болып қайта құрылуы. Бұл мектеп-серіктердің  заңды мәртебесі  өзгеретінін, 
және  тек  мектеп-хабаның  бір  директоры  ғана  серіктес  ұйымдардың  қызметін 
басқаратынын  білдіреді.  Осылайша,  орталық  мектеп  пен  мектеп  серіктерді  ұстауға  бір 
бюджет болады. Институционалдық құрылым тек мектеп оқушыларын орталық мектепке 
көлікпен  жетуін  ғана  емес,  сонымен  бірге  орталық  мектептер  мұғалімдерінің    серіктес 
                                                      
14
  2010  жылы  Молдовада  орындалған  сәйкес  алдын  ала  зерттеу  көрсеткендей,  қамтудың  төмендеуіне 
байланысты  елдің  ауылдық  мектептерін  29%-ға  дейін  жабуға  болады,  оған  қоса  мектеп  біліміне 
қолжетімділікке зиян келтірілмейді. 
 
 

115 
ұйымдарға  сабақ  беруге  бару  жолдарын,  мысалы  белгіленген  оқу  күндері  баруын  
қатмамасыз етуге көмектеседі.Оның үстіне, мұғалімнің жұмыс уақыты немесе жабдықтар 
тәрізді жаңа білім беру ресурстарын бөлу жөнінде шешім қабылдануы тиіс: олар орталық 
мектеп  немесе  мектеп-серіктердің  қайсысында  неғұрлым  тиімді  пайдаланылатыны 
жөнінде.  Бұдан  басқа,  әрбір  серік  мектеп    үшін,    онда  қандай  сыныптар  оқытылатыны, 
мысалы тек бастауыш білім беру немесе  толық орта білі берудің  қайсысы  болатынын 
шешу  қажет.  Соныменбұл  мектеп  директорының  дербес  шешімі  болатындықтан, 
ресурстарды  пайдаланудағы  елеулі  икемділікке    осы  ұйымның  аясында  қол  жеткізуге 
болады.
 

 
Кейбір    шалғай  жерлердегі    оқыту  сапасын  жоғарылату  және  қол  жетімділікті  кеңейту 
үшін  АКТ  пайдалануды  кеңейтумүмкіндігін  қарастыруға  болады.  Ауыл  оқушыларына, 
Канада  және  Австралия  тәрізді  бөлінген  халқы  бар    басқа  үлкен  елдерде  жасалғандай, 
қашықтықтан оқытуды пайдалана отырып, сапалы білім беруді  ұсынуға болады  (Барбур 
2011, Дэвис 2010). Шағын жиынтықты метеп оқушылары веб-сабақтарға қатыса алады, ал 
мұғалімнің  рөлі,  негізінен,  процессті  ұйымдастыру  мен  оқушыларға  қолдау  көрсетуден 
тұрады. Бұл тәсілдеме Бразилияда сыналған, мұнда мектептер «Educopedia» арқылы білім 
беру  онлайн-ресурстарына,  -  сабақ  кестесі  бар  сандық  платформалар  мен  мектеп 
бағдарламасына  сәйкес  іс-шараларға рұқсат ала алады. Бұл платформа алғаш рет Рио-де-
Жанейро  муниципалитетімен    әзірленгшен  және  одан  бері  680  000  мектеп    оқушылары 
үшін қызмет көрсетуді кеңейтті, және мұғалімдердің 50% бұл платформаны аптасына бір 
реттер  артық  пайдаланатындарын  көрсетеді.  Тұтастай  алғанда,  қашықтықтан 
технологиялық  қолдайтын  оқытуды  тиісінше  және  тиімді  енгізу,  жүйедегі  сәйкес 
контентті ұсынуды, ауыл мектептерінің мұғалімдерін қайта даярлауды, үйедегі жеткілікті 
байланыс сапасын  енгізе отырып,  жете дайындықты талап етеді.  
Ауыл  мектептеріне,  өз  ресурстарын  неғұрлым  тиімді  басқарулары  үшін  көп  көңіл  аудару 
және    үлкен  еркіндік  беру  қажет.  2-тарауда  талқыланғандай,  орталық  бекітілген  нормалардың 
қолданыстағы жүйесі аса қатаң және сол жерде шешім қабылдайтын адамдарға, олар  сапалы білім  
беруді  қамтамасыз  етулері  үшін,  олардың  мектептеріне  неғұрлым  қолайлы    болып  саналатын  
ресурстардың мұндай құрылымын анықтауға мүмкіндік бермейді. Мысалы, мектептің күзетшісін 
немесе  директордың  орынбасарын  жалдау  немесе  бұл  ресурстарды  информатиканың  тағы  бір 
мұғалімін тарту үшін жұмсау, - бұл  ең дұрысы мектеп директорының қабылдауы тиіс шешім (ата-
аналар комитеті немесе қамқоршылық кеңесінің келісімі бойынша болуы мүмкін). 
Ауыл  мектептеріне  ресурстарды  ұсынудың  әділдігі  мен  туралығы  мәселелерін  Айқын  түрде 
ескеру  міндетті.  Мектеп  инфрақұрылымын  жақсартуға,  мұғалімдерді  тағайындауға  және 
ақпараттық-коммуникациялық  жабдықтармен  жарақтандыруға  қаражат  бөліну  кезінде,  тиісті 
түрде    жеткілікті  қамтамасыз  етілмеген  мектептердің  қажеттілігін  ескеру  қажет  (негізінен 
ауылдық  жерлерде).  Мұны  орталық  ауыл  мектептерін  қолдау  үшін  «аффирмативті  іс-қимыл» 
арнайы  бағадрламасының  көмегімен,  мектептер  арасындағы  ресурстарды  бірігіп  пайдалануға 
ынталандырумен  немесе  мұқтаж  отбасылар  оқушылары  ең  көп  шоғырланған  мектептерге 
ресурстар мен оқу материалдарын жіберу арқылы жасауға болады. Сондай-ақ ресурстарды бөлуді 
жақсарту  саясатын  қарастыру  қажет.  Мысалы,  ауылдық  жерлерден  қалаға  ішкі  көші-қонға 
байланысты, мектеп қамтуындағы өзгерістерді ескеру үшін, оқулықтардың берілу және ауыстыру 
нормаларын  қайта  қарау,  және  қазақ,  орыс  тілдеріндегі  және  басқа  аз  тілдердегі  оқулықтардың 
педагогикалық сапасын қамтамасыз ету.  
Сапа және қолдау мониторингінің неғұрлым мұқият механизмдерін жасау қажет. Тек шағын 
ауыл мектептеріндегі білім беру сапасын нақты өлшегенде ғана, саясат жасаушылар бұл ұйымдар 
баға мен сапаның жақсы арақатынасын қамтамасыз ете алуын  түсіне алады. Оқушыларды оқыту 
нәтижесінің  тереңдетілген  бағасы  (заманауи  әлемдік  бағалау  тәжірибесін  пайдаланып), 
мектептерді 
қаржыландыру 
мен 
ресурстарды 
пайдаланудың 
толық 
мониторингімен  
толықтырылып,    білім  беру  секторында  шешім  қабылдайтын  тұлғаларға,  жүйелі  өзгертулердегі  
қажеттіліктерді тиісті түрде талдауға көмектеседі. Ақырында, әрбір ауылда сапасыз білім беретін  
мектептерді орналастыру шектеулі ресурстарды пайдаланудың  тиімді тәсілі болып табылмайды.  

116 
Мектептер инфрақұрылымын  жақсарту бойынша  күш салуды жалғастыру    
Соңғы 
жылдары 
қабылданған 
елеулі 
күш 
салуларға 
қарамастан, 
мектептер 
инфрақұрылымындағы  қажетті  жақсартулар  масштабы  үлкен  болып  қалуда.  Инфрақұрылымның 
бұ  мәселелерін  шешу  үшін  Қазақстанға  республикалықпен  қатар,  жергілікті  қаржыландыруды 
пайдалану,және білім беруге бөлінетін ресурстардың жалпы көлемін стратегиялық ұлғайту қажет 
болады.  2022  жылдан  бастап,  үлкен  бөлігі  аз  өңірлер  қатарында  шоғырланған,  тұрақты  өсіп 
отырған    туу  деңгейін  ескере  отырып,  ұлттық  деңгейде  қолдау  көрсетуге    өте  мұқтаж  өңірлерді  
тиісінше  қаржыландыруды  қамтамасыз  ету  бойынша  бұдан  әрі  іс-шаралар  қолдану  қажет. 
Оңтүстік-Қазақстан  облысы  тәрізді  өңірлер  және  елдің  басқа  оңтүстік  өңірлерінің  ауылдық 
жерлеріндегі  мектептер  олардың  инфрақұрылымдағы  қажеттіліктерін  қамтамасыз  ету  үшін 
республикалық  бюджеттің  трансфертіне  мұқтаж  және    бұдан  кейін  де  мұқтаж  болады.  Орталық 
және  жергілікті  атқарушы  органдар  арасындағы  шығындарды  бөлуді  нақты  теңдестіру  қажет, 
бірақ Астанадағы Үкіметке, бәрінен бұрын, елдің бүкіл өңірі бойынша білім берудегі  қаржылық 
ресурстарды теңестіруде ең күшті рөлді ойнау  қажет болады.  
Мектеп ғимаратын ұстау  бюджеті     
Сондай-ақ  мектеп  нысандары  мен  жабдықтарын  ұстауды  толық  қаржыландыруды  
қамтамасыз  ету  бойынша  неғұрлым  жүйелі  қызметтер  қажет  болады.  Мектеп  құрылысын  
республикалық  бюджеттен  қаржыландыру  бойынша  арнайы  бағадарламалар,  қазіргі  шығындар 
үшін  кейінгі  жылдарда  жергілікті  атқару  органдарының  жауап  беруіне  әкелуі  мүмкін.  Сәйкес 
органдарда жаңа мектептер мен сатып алынған жабдықтарды ұстауға, және де  ескі мектептердің 
физикалық  жағдайын  қолдауға  арналған  қаражаттың  болуын  қамтамасыз  ету  шаралары 
бюджеттендірудің жылдық процессінің  ажырамас бөлігі болуы тиіс.   

117 

жүктеу/скачать 3,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: