Мектеп ресурстары эыдұ шолуы Анна Понс, Джереми Аморосо, Ян Херчински

132 
 
Әдебиет тізімі 
Антонович Л. (2013), Мектепке бармайтын және оқудан шыққан оқушыларды анықтау және 
мониторингтеу: Қазақстан, Астана, ЮНИСЕФ Қазақстан Республикасында, Астана. 
Арес Абалде М. (2014), [Мектептердің мөлшеріне қатысты саясат: әдебиетті шолу], Білім беру 
бойынша ЭЫДҰ жұмыс құжаттары, № 106, ЭЫДҰPublishing, Париж. 
Барбер М. и Муршед М. (2007),  Білім беру жүйесінде әлемдегі ең тиімділері көшбасшыға қалай 
айналды, McKinsey&Company, 
http://mckinseyonsociety.com/downloads/reports/Education/Worl
ds_School_Systems_Final.pdf.
 
Барбур М. К. (2011), [Уәде және ақиқат: ауылды жердегі виртуалды оқытуды 
талдау ],EducationinRuralAustralia, 21(1), 1
–20, Уэйн Университеті, Детройт. 
Борман, Дж.,Р. Слевин, А. Чоунг, А. Чемберлейн, Н. Мадден и Б. Чамберз (2007) "Барлығына 
арналған ұлттық рандомизирленген далалық зерттеудің түпкілікті нәтижелері ," 
Американдық Оқу ғылыми-техникалық журналы, қыркүйек  2007 ж., т. 44, №. 3, бет 701-
731. 
Банди Д., Бурбано С., Грош М., Гелли А., Джукс М. и Дрейк Л. (2009),  Мектептерді 
қаржыландыруды қайта пайымдау: әлеуметтік қорғау шаралары, балаларды дамыту және 
білім беру секторы, Вашингтон, Колумбия Округі. 
Бернс Р. Б. и Мейсон Д. А. (2002), [Сынып құрылымы мен бастауыш мектептегі оқушылардың 
жетістіктері ]AmericanEducationalResearchJournal, Том 39, № 1, бет 207-233, SageJournals, 
АҚШ   
Білім беру саласында тәжірибе мен саясатты зерттеу орталығы (CEPPE), Чили (2013), [Оқыту 
стандарттары, сабақ беру стандарттары және мектеп басшыларының стандарттары: 
салыстырмлы зерттеу], Білім беру бойынша ЭЫДҰ жұмыс құжаттары, № 99, 
ЭЫДҰPublishing. 
Дэвис Н. Э. (2010), CINZS виртуалды оқыту.  Жаңа Зеландияда мектептерді компьютерлендіру: 
оқыту, технология бойынша сабақ беру,  Кентербери университетінің білім беру колледжі, 
Крайстчерч, 
www.otago.ac.nz/cdelt/otago064500.pdf
. 
Білім және дағдылар департаменті(DES), (2012), Ирландияда педагогикалық кадрларды дайындау 
құрылымы туралы халықаралық сарапшы комиссиясының есебі:талдау, Білім мен дағдылар 
департаментінің тапсырмасымен өткізілген, шілде  2012, 
www.education.ie/en/Press-
Events/Press-Releases/2012-Press-Releases/Report-of-the-International-Review-Panel-on-the-
Structure-of-Initial-Teacher-Education-Provision-in-Ireland.pdf. 
Динам және басқалары (2013), [Австралияда мектептері директорларының мемлекеттік 
стандартын дамыту, мақұлдау және қабылдау ], Educational Management Administration 
Leadership, Том 41, № 4, Sage Journals,  
http://intl-ema.sagepub.com/content/41/4/467.full
. 
Educopedia (без даты) 
http://www.educopedia.com.br/
, Рио-де-Жанейро муниципалитеті, Бразилия 

133 
ФоксВ. Ф. (1981), [Білім берудегі масштабты үнемдеу сараптамасы ], Journal of Education Finance, 
Том  6, №  3, бет 273-296, University of Illinois Press, Шампейн. 
Фрайер, Р. (2014, сәуір) «Қарапайым мемлекеттік мектептерде ең үздік тәжірибелерді енгізу: 
Далалық сараптамаларынан дәлелдемелері »,  Гарвард Университеті, Экономика 
Департаменті   
Хаскинс, Р. И Дж. Марголис (2014) Маған дәлелдеме көрсет. Вашингтон, DrookingsPress/ 
Херчински Я. (2009), [Білім функциялары бойынша шығындар есептемесінің әдістемесі ], в Г. 
Чавдарова (ред.), Оңтүстік-Шығыс Еуропада муниципалды қызметтер шығынын бағалау, 
NARMB, София, 2009 
http://www.nalas.eu/fd/costestimation/index.aspx#download
 
Херчински Я. (2009b), [Литвада оқушылар себеттерінің реформалары: орталық және жергілікті 
қаржыландыруды жетілдіру ], дж. Д. Алонсо, А. Санчес (ред.),  Ауыспалы экономикасы бар 
елдерде білім беруді қаржыландыру реформасы: жан басын қаржыландыру жүйелері 
бойынша нақты алты зерттеу, Дүниежүзілік банк,  2011 
Хиггинс С. және басқалары (2005), [Мектеп ортасының ықпалы: әдебиетке шолу], DesignCouncil, 
Ньюкасл-апон-Тайн. 
Хоули С., Джонсон Дж., Петри Дж. (2011), Мектептер мен аудандарды біріктеру: зерттеу нені 
көрсетеді және білдіреді  , Білім беру саясатының ұлттық орталығы, Білім мектебі, 
Университет Колорадо, Боулдер.  
Ақпараттық -талдау орталығы (АТО) (2014),  ЭЫДҰ «Мектептерде ресурстарды пайдалану 
тиімділігін арттыру саясаты: Қазақстан бойынша елдің негізгі еңбек ақы» шолуы, 
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Ақпараттық-талдау орталығы,  
Астана, қолжетімді:   
www.ЭЫДҰ.org/edu/school/schoolresourcesreview.htm.
 
Левачич Р. (2011), [Польшадағы жалпы білім беруді жан басына қаржыландыру: нақты зерттеу ]в 
Дж. Д. Алонсо, А. Санчес (ред.), Ауыспалы экономикасы бар елдерде білім беруді 
қаржыландыру реформасы: жан басын қаржыландыру жүйелері бойынша нақты алты 
зерттеу Дүниежүзілік банк, Вашингтон, Округ Колумбия. 
Левачич Р. (2008), [Мектептерді қаржыландыру: дербестік пен бақылаудың дамып келе жатқан 
үлгілері ], EducationalManagementAdministrationandLeadership, Том 36, бет 221-34. 
Луптон Р. (2004), Қолайсыз мектептердегі мектептер: сапаны арттыру және мәнмәтінді 
мойындау, Документ №76, Әлеуметтік ерекшелікті талдау орталығы, Экономика мектебі: 
Лондон.  
Мариано Л. Т. және Кирби С. Н. (2009),  Аралас мектептердегі оқушылардың жетістіктері: Лос-
Анджелестің Бірыңғай мектеп округінің тәжірибесі , Білім жөніндегі жұмыс құжаты 
RAND WR-685-IES, RandCorporation, Санта-Моника.  
Макэван Р. (2008). [Мектептер түпкілікті халықтың баллдарында үзілісті қысқарта ала ма? Чили 
тәжірибесі ], Journal of Development Studies, 44-том, № 10, бет1506-1530, Routledge, Лондон. 
ҚР БҒМ  (2010), Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға 
арналған мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 
7 желтоқсандағы №1118 Жарлығы . 
Мулкаи Д. М. (2009), [Канадада сәтті ауыл білімі үшін мемлекеттік саясатты әзірлеу ], в Лионс Т., 
Дж. Чой и Г. Макфан (ред.), Ауылдағы білімдегі әділдік үшін инновациялар, симпозиумдағы 
баяндама, Жаңа Англия Университеті, 11-14 ақпан ,  Армидейл. 

134 
Мурийо Ф., Хавьер и Роман М. (2011), Мектеп ресурстары мен инфрақұрылым мәнге ие: Латын 
Америкасындағы оқушылар жетістігіне мектеп ресурстарының ықпалын талдау , 
Routledge. 
NBRC (2010), Білікті мұғалім әр сыныпқа: Калифорнияда жұмыс істейтін мұғалімдерді бағалау 
жүйесін құру , Ресурстарды бағалау жөніндегі ұлттық орталық(NBRC), Стэнфордский 
университет
.
 
Білім беру статистикасы мен бағалау ұлттық орталығы (2014), Қазақсан Республикасының білім 
беру жүйесінің статистикасы: ұлттық жинақ, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым 
министрлігінің Білім беру статистикасы мен бағалау ұлттық орталығы әзірледі , Астана. 
Білім беру статистикасы мен бағалау ұлттық орталығы (2013а), Қазақстан Республикасының білім 
беру жүйесін дамыту және күйі туралы ұлттық баяндама, Білім беру статистикасы мен 
бағалау ұлттық орталығы, Астана. 
Білім беру статистикасы мен бағалау ұлттық орталығы (2013a), Ұлттық бірыңғай тестілеу  
нәтижелерін салыстырмалы  талдау 2004-2013 жылдар , Білім беру статистикасы мен 
бағалау ұлттық орталығы, Астана. 
Білім беру статистикасы мен бағалау ұлттық орталығы (2013b),  Ұлттық бірыңғай тестілеу  
нәтижелерін талдау (ЕНТ-2013), Білім беру статистикасы мен бағалау ұлттық орталығы, 
Астана. 
Білім беру статистикасы мен бағалау ұлттық орталығы (2012), 9 сынып оқушыларының біліміне 
ықпал ететін факторлар, Астана,  Білім беру статистикасы мен баға ұлттық орталығының 
редакциялық полиграфиялық қызметі, Астана. 
НЗМ  (2013),  «Назарбаев зияткерлік мектептері» ДБҰ жылдық есебі, 
2013, 
http://nis.edu.kz/en/about/reports/?id=2817
. 
ЭЫДҰ  (2014a), Білім беруге деген көзқарас 2014, ЭЫДҰ индикаторлар , ЭЫДҰPublishing, Париж. 
http:// www.ЭЫДҰ.org/
е
du/eag.ht 
ЭЫДҰ  (2014b), Білім беру жүйесінде ұлттық саясатты шолу: Қазақстандағы орта білім,, 
ЭЫДҰPublishing, Париж, 
http://dx.doi.org/10.1787/9789264205208-en
. 
ЭЫДҰ  (2014c), TALIS-2013 нәтижелері:  Оқыту мен үйретуге халықаралық көзқарас, TALIS, 
ЭЫДҰPublishing, Париж, http://dx.doi.org/10.1787/9789264196261-en. 
ЭЫДҰ  (2014b), PISA нәтижелері  2012: оқушылар не істеу алады және біледі (Том I, қайта 
қаралған  редакция, ақпан 2014): математика, оқылым және ғылымдар бойынша 
нәтижелер, PISA, ЭЫДҰPublishing, Париж, 
http://dx.doi.org/10.1787/9789264208780-en
. 
ЭЫДҰ  (2013a), PISA 2012 нәтижелері : мектепті не сәтті етеді  (Том IV): ресурстар, саясат 
және тәжірибе PISA, ЭЫДҰPublishing, Париж, 
http://dx.doi.org/10.1787/9789264201156-en
.  
ЭЫДҰ  (2013b), PISA 2012 нәтижелері: әділдік арқылы жетілу  (Том II): әр оқушыға мүмкіндік 
беру  , PISA, ЭЫДҰPublishing, Париж,
http://dx.doi.org/10.1787/9789264201132-en
. 
ЭЫДҰ  (2013c), Оқыту нәтижелерін жақсарту синергиясы: талдау мен бағалау процесіне 
халықаралық көзқарас , Білім беруде бағалау мен талдау бойыншаЭЫДҰ  
шолуы,ЭЫДҰPublishing, Париж, 
http://dx.doi.org/10.1787/9789264190658-en
.  
ЭЫДҰ  (2013), Білімге деген көзқарас 2013, ЭЫДҰ индикаторлары , ЭЫДҰPublishing, Париж 
ЭЫДҰ  (2012), Білім берудегі сапа мен әділдік:  қолайсыз мектептер мен сәтсіз оқушыларды 
қолдау ЭЫДҰPublishing, Париж. 
http://dx.doi.org/10.1787/9789264130852-en
. 

135 
ЭЫДҰ  (2008a), Мүмкіндіктері шектеулі, оқудағы қиыншылықтары бар және қолайсыз 
шарттардағы оқушылар: саясат, статистика және индикаторлар ЭЫДҰPublishing, 
Париж, 
http://dx.doi.org/10.1787/9789264027619-en
 
ЭЫДҰ  (2008b),  Мектептердің жетекші кадрларын жақсарту, 1 том, саясат пен тәжірибе , ЭЫДҰ , 
Париж. 
ЭЫДҰ  (2005), Мұғалімдер мәнге ие: тиімті мұғалімдерді тарту, дамыту және қайта дайындау  
ЭЫДҰ , Париж. 
О Слатара Т. и М. Морган (2004),  Шағын мектептер келешегі мен Ирландия мектептеріндегі 
директорлық, Аралық есеп, ақпан 2004 жыл,  2013 жылы 22 тамызда мына веб-сайтқа 
шығарылды: 
www.ippn.ie/index.php?option=com_mtree&task=att_download&link_id=2588&cf_id=24
.  
Ривкин С. Г., Е. А. Ханушек және  Дж. Кейн (2005), [Мұғалімдер, мектептер және академиялық 
жетістіктер], Econometrica, Том 73, № 2, бет 417–458. 
Руйс Н. және  Т. Д. Питсма (2009), [Ерекше оқу қажеттіліктерімен және оларсыз оқушыларды қосу 
әсері], EducationalResearchReview, Том 4, № 2, бет67-79, Elsevier, Амстердам. 
Санж-ФСК (2012), Жан басын қаржыландыру: қарсы және қолдау, талдау есебі, Фонд Сорос-
Қазақстан , Алматы. 
Сингх К. (2012), Қазақстандағы білімге құқықтар туралы арнайы баяндамашы есебі , Адам 
құқықтары бойынша Кеңестің 20 сессиясында ұсынылған миссия есебі, БҰҰ Нью-Йорк. 
Есепті мына жерден 
қараңыз: www.ohchr.org/Documents/HRBodies/HRCouncil/RegularSession/Session20/A-HRC-
20-21-Add1_en.pdf
 
Славин Р. (2010), [Қаржылық стимулдар білім нәтижелерін арттыра ала ма? Халықаралық 
сарапшылардың деректері ], EducationalResearchReview, Том 5, № 1, бет 68–80. 
ЮНЕСКО (2010), 2010  жыл үшін мониторинг бойынша әлемдік есеп:  осал халық тобын қамту, 
ЮНЕСКО, Париж. 
ЮНИСЕФ (2010), Ел шолуы:  Қазақстандағы 
білім, ЮНИСЕФ, 
www.ЮНИСЕФ.org/ceecis/Kazakhstan.pdf
. 
ЮНИСЕФ (2011), Мұғалімдер:  ОШЕТМД  өңірінде мұғалімдердің еңбек ақысы мен дамуы, тарту 
бойынша өңірлік зерттеулер,  Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы мен Орталық және Шығыс 
Еуропа елдері бойынша ЮНИСЕФ өңірлік кеңсесі, Женева. 
ЮНИСЕФ (2012), Жалпы орта білімнің ұйымдарын жан басын қаржыландыру әдістемесін 
әзірлеу және ұсынылған үлгіні пилотты сынау, ЮНИСЕФ, Астана. 
Винман С. (1995), [Әр-түрлі жас пен жылдарда аралас сыныптардың когнитивті және когнитивті 
емес әсері: түпнұсқалы дәлелдемелерсинтезі ], ReviewofEducationalResearch, Том 65, № 4, 
бет319-381, SageJournals, США. 
Вуссманн Л. (2003),[Мектеп ресурстары, білім мекемелері мен оқушылардың нәтижелері], 
OxfordBulletinofEconomicsandStatistics, 65-том, № 2, 117-170-бет. 
Дүниежүзілік банк (2014a), Ұлы мұғалімдер:  Латын Америка мен Кәріб елдерінің балаларын 
оқытуды қалай жақсартуға болады,  Латын Америкасының даму форумы, Дүниежүзілік 
банк, Вашингтон  

136 
Дүниежүзілік банк (2014b), Қазақстанның білім беру жүйесін нығайту: 2009 және 2012 жылдар 
үшін PISA нәтижелерін талдау,  Дүниежүзілік банк, Вашингтон, Округ Колумбия. 
Дүниежүзілік банк (2013), [Қазақстан: Мұғалімдер], Елдік есеп  SABER, Білім берудегі анағұрлым 
үздік нәтижелер үшін жүйе көзқарастары, Вашингтон, Округ Колумбия. 
Дүниежүзілік банк (2012), Қазақстан:  трансферттерді дамыту үшін пайдалану, Есеп  № 70923-
KZ (9 қазан 2012 жыл), Дүниежүзілік банк, Вашингтон, Колумбия округі. 
 
 

137 
ОШИБКА! ЗАКЛАДКА НЕ ОПРЕДЕЛЕНА.4-БӨЛІМ 
РЕСУРСТАРДЫ ПАЙДАЛАНУ 
Қазақстанда  мектепке  жетекшілік  ету  жөніндегі  міндеттер  оқу  процесіне  де  таралады.  Бұл 
стратегиялық  және  педагогикалық  басшылықты  ұзақ  уақыт  бойы  бір  адам  жүзеге  асыра 
алмайтыны көрсетілген белгіленген нормалармен айқындалады. Алайда, практикада сарапшылар 
тобы  байқаған  мектеп  әкімшілігі  командасының  мүшелері  арасындағы  өзара  іс-қимыл  деңгейі 
мен  жалпы  көрініс  басшылықтың  көлденең  бөлінген  құрылымына  қарағанда  иерархиялық 
модельдің  басым  болуын  көздейді.  Бұдан  басқа, мектеп  басшылығын  дамытудың жүйелі  тәсілі 
жоқ  және  біліктілікті  арттыру  курстарын  таңдау  мүмкіндіктері  аз.  Қазақстанда 
оқушылардың оқудың екінші жылына сирек қалуы оң аспект болып табылады. Оқу жылы ішінде 
оқудағы  олқылықтарды,  мысалы,  сыныптан  тыс  қосымша  іс-шаралар  арқылы  жою  бойынша 
бірнеше  стратегия  бар.  Дегенмен,  сарапшылар  тобы  оқуда  артта  қалған  оқушыларды  ерте 
анықтау және оларға жеке әрі белсенді қолдау көрсету бойынша ақпараттың жеткіліксіздігін 
анықтады.  Сонымен  бірге,  Қазақстанда  сабақтар  оқушылардың  тәртібіне  не  мұғалімнің 
болмауына байланысты уақыт жоғалтпай, тәртіп бойынша өткізіледі. Ресми оқу уақыты елеулі 
ауытқуларсыз  жүзеге  асырылады  және  сыныптан  тыс  іс-шаралардың  ауқымды  көлемімен 
толықтырылады.  Алайда,  оқу  уақытын  басқару  алаңдаушылық  туғызады:  Қазақстанда 
таралған бірнеше ауысымда оқу ресми оқу уақытын азайтуы мүмкін; оқу күнтізбесі жергілікті 
жағдайлар  мен  қажеттіліктерді  ескере  отырып  түзетілмейді;  бастауыш  сыныптардағы 
оқушылардың  оқу  уақыты  әлеуметтік  жағдайы  төмен  отбасылардан  шыққан  оқушылар  үшін 
жеткіліксіз  болуы  мүмкін.  Бұдан  басқа,  кәсіптік  дамудың  қолданыстағы  моделі  мұғалімдердің 
мұқтажын  тиісінше  қанағаттандырмайтыны  жөнінде  алаңдаушылық  бар:  қолданыстағы 
жүйенің икемділігі аз; мұғалімдердің оқу үшін жеткілікті мүмкіндіктерінің бар-жоғы түсініксіз; 
жекелеген  мұғалімдердің  кәсіптік  дамуға  қатысуы  үшін  ынталандырулар  көбінесе  еңбекақыны 
көтерумен және  қызмет  бабындағы  өсумен  байланысты.  Және  Қазақстан  сыртқы  бағалаудың 
тұрақты  кезеңдерімен  мектептерді  бағалауға  (мектептерді  аттестаттау)  және 
сертификаттаудың  ресми  процесінен  өтуге  (мұғалімдерді  аттестаттау)  негізделген  сыртқы 
есептілік  мәселелеріне  бейімділігін  байқатады.  Жалпы  алғанда,  сарапшылардың  мұғалімдерді 
бағалауда  есептілік  функциясына  өте  көп  және  оқытдың  тиімділігі  туралы  ашық  кәсіптік 
талқылауларға тым аз назар аударылады деген әсері қалыптасты.  
 
 

138 
Осы  бөлімде  мектеп  жүйесінің  әртүрлі  деңгейлерінде  кез  келген  басымдықтар  мен  қол 
жеткізу  жөніндегі  бағдарламаларға  бағытталған  ережелер  мен  практикалар  арқылы  ресурстарды 
қалай  тиімді  пайдалануға  болатыны  талданады.  Оның  ішінде,  ресурстарды  пайдалану  кезінде 
оқушылардың қажеттіліктері қалай ескерілетіні (мысалы, мектеп ішінде оқушыларды топтастыру; 
оқушыларды қолдау жүйелері; мектептен ерте кетуді болдырмау бағдарламалары); оқу ресурстары 
мен  оқу  уақыты  жақсартуды  талап  ететін  басым  мәселелерге  оңтайлы  ден  қою  мақсатында 
оқушылардың  арасында  қалай  бөлінетіні  (мысалы,  сыныптардың  көлемі,  мұғалімдер  мен 
оқушылардың арақатынасы, мұғалімдердің уақытын пайдалану); оқушылардың оқу уақыты қалай 
ұйымдастырылатыны  (мысалы,  сабақтардың  ұзақтығы,  оқу  күнінің  ұзақтығы);  мектеп 
басшылығының  қалай  ұйымдастырылып,  бөлінгені;  тиімді  сабақ  беру  мен  оқытуға  ықпал  ететін 
шығармашылық ортаны жасау үшін мектеп ресурстарының қалай ұйымдастырылатыны (мысалы, 
ата-аналармен және жергілікті халықпен жұмыс істеу); мұндай ортаны қолдау үшін материалдар 
мен  мектеп  объектілері  қалай  қолданылатыны  (мысалы,  ұзартылған  күн  топтарына  арналған 
объектілерді  не  жазғы  мектептерді  пайдалану,  «бетпе-бет»  оқуға  толықтыру  ретінде  АКТ 
пайдалану) қаралады.  
Мәнмәтін және сипаттамалар 
Мектептерді кадрлармен қамтамасыз ету  
Қазақстанда  мектептерді  кадрлармен  қамтамасыз  ету  мамандандырудың  жоғарғы 
дәрежесімен  және  үлкен  көлемімен  сипатталады.  «Мемлекеттік  білім  беру  ұйымдары 
қызметкерлерінің  үлгі  штаттары  және  педагог  қызметкерлер  мен  оларға  теңестірілген  адамдар 
лауазымдарының  тізбесі»  (ҚРҮ  №  77  қаулысы,  2008  жыл)  мектеп  түріне,  білім  деңгейіне  және 
қалыптастырылатын  сыныптардың  санына  байланысты  әрбір  мектеп  үшін  талап  етілетін  басшы 
және  қосымша  персоналдың  санын  айқындайды.  4.A1  қосымшасы  қалыптастырылған 
сыныптардың саны бойынша педагог қызметкерлер болып табылмайтын мектеп қызметшілерінің 
толық тізбесін және тиісті жұмыс жүктемесін қамтиды.  
Мектеп басшылығы 
Мектепке  жетекшілік  ету  жөніндегі  міндеттер  мектепте  барынша  көп  өкілеттіктерді 
иеленетін мектеп директоры және оның орынбасарлары арасында бөлінеді. Басшы функцияларын 
бөлу  заңнамада  бекітілген  және  мектептерде  нақты  белгіленген.  ҚРҮ  №  77  қаулысына  сәйкес, 
әрбір мектептің мынадай міндеттері бар бір директоры және оның үш орынбасары болуы мүмкін:  

 
Мектеп  директоры:  нормативтік  талаптарға  сәйкес  мектепті  жалпы  басқару;  мектеп 
жоспарын, штатын және сыныптар санын бекіту; мектептің басқа басшы қызметшілерін 
тағайындау  және  мұғалімдерді  жұмысқа  қабылдау;  педагогикалық  жетілу  және  кәсіптік 
дамуға  жәрдемдесу;  мектеп  қызметкерлері  арасында  көтермелеулерді  үлестіру; 
қауіпсіздікті  және  оқу  материалдарының,  жабдық  пен  физикалық  инфрақұрылымының 
жаңартылуын  қамтамасыз  ету;  нашар  оқитын  оқушыларды  қолдау  және  белгіленген 
ауданда  мектепке  келмей  жүрген  балалардың  сабаққа  қатысуын  қамтамасыз  ету; 
әкімшілік органдардың алдында есеп беру.  

 
Директордың  оқу  жұмысы  жөніндегі  орынбасары:  сабақ  берудің  озық  тәжірибесін 
жинау  мен  таратуды  қоса  алғанда,  педагогикалық  біліктілікті  арттыру  саласындағы 
жұмысты  үйлестіреді  және  басқарады;  мектептің  білім  беру  қызметін  жоспарлау, 
мысалы,  сабақ  кестесін  әзірлеу,  қолданыстағы  нормаларға  сәйкестігін  қамтамасыз  ету; 
мұғалімдерді  жинауға  қатысу  және  олардың  кәсіби  дамуына  жәрдемдесу;  мектепті 
бағалауды,  мұғалімдерді  және  оқушылардың  жетістіктерін  бағалауды  ұйымдастыру; 
қауіпсіздікті және жабдық пен материалдардың жаңартылуын қамтамасыз ету.  

 
Директордың  тәрбие  жұмысы  жөніндегі  орынбасары:  сыныптан  тыс  іс-шараларды 
ұйымдастыру  және  олардың  сапасын  қамтамасыз  ету,  және  үйде  оқитын  балаларды 
оқыту  және  мүмкіндігі  шектеулі  балаларды  оқыту;  кадрларды  жинауға  қатысу,  аға 
консультанттарды,  ұзартылған  күн  топтарындағы  мұғалімдерді  және  үйде  оқытумен 

139 
айналысатын  мұғалімдерді  басқару  және  олардың  кәсіптік  дамуына  жәрдемдесу; 
жергілікті  халық  өкілдерімен,  құқық  қорғау  органдарымен,  ата-аналарымен  және  ата-
аналар комитетімен өзара іс-қимыл жасау.    

 
Директордың шаруашылық жұмыс жөніндегі орынбасары: материалдық және қаржылық 
ресурстарды  басқару,  сатып  алу  және  олар  бойынша  шығындарды  бақылау  (мысалы, 
жөндеу,  компьютерлер);  мектеп  аумағын  абаттандыру,  көгалдандыру  және  жинау 
бойынша  жұмысты  басқару;  өрт  қауіпсіздігі,  еңбекті  қорғау  бойынша  ережелердің 
сақталуын  қамтамасыз  ету;  мектептің  бас  ғимаратында  технологиялық  және 
энергетикалық жабдықтың пайдаланылуын бақылау.  
Басшы  лауазымдарының  саны  мен  жауапкершілігі  әр  түрлі  мектептерде  оның  көлеміне 
байланысты  ерекшеленеді.  Бастауыш  мектептерде  мектептің  басты  басшы  қызметкері,  егер  
мектепте  кемінде  8  сынып  және  240  оқушы  болса,  ресми  түрде  директор  болып  танылады.  Ең 
кішкентай мектептердің (алты сыныптан аз) бірде-бір орынбасары болмайды. Алтыдан онға дейін 
сыныптары  бар  мектептер  лауазымдық  бірліктің  жартысына  оқу  жұмысы  және  тәрбие  жұмысы 
үшін  жауапты  болатын  орынбасарды  алуға  тиіс,  бірақ  шаруашылық  жұмыс  жөніндегі  міндеттер 
орынбасар  лауазымына  жатпайды.  Жиырмадан  астам  сыныптары  бар  мектептердің  оқу  және 
тәрбие  жұмысы  жөніндегі  орынбасардың  1,5  лауазымдық  бірлігі  болуы  тиіс,  ал  30-дан  астам 
сыныбы  бар  мектептер  әрбір  лауазымға  екі  орынбасардан  алуға  тиіс.  Екі  тілде  сабақ  беретін 
мектептерде  әрбір  тілге  оқу  жұмысы  жөнінде  бір  орынбасардан  және  тәрбие  жұмысы  жөнінде 
тағы бір орынбасардан тағайындалады. Бұдан басқа, гимназия және инновациялық мектеп сияқты 
мамандандырылған  мектептердің  арасында  әкімшілік  менеджерлерді  тарту  тәжірибесі  көп 
қолданылады  (Мұхтарова  және  Медени,  2013).  Мектеп  басшылары  туралы  қосымша  ақпарат           
3-бөлімде ұсынылған.   
Өз жұмысында ең табысты және мол тәжірибесі бар мұғалімдер мектептің оқу-әдістемелік 
бірлестігін  басқаруы  мүмкін  немесе  біржолғы  бастама  ретінде  өзіне  семинарларды, 
конференцияларды  және  басқа  мектеп  шараларын  өткізу  бойынша  міндеттерді  алуы  мүмкін. 
Қазақстан мектепке баратын оқушылардың ең көп саны бар, PISA зерттеуіне қатысатын елдердің 
қатарына  кіреді,  бұл  зерттеуде  директорлар  белгілейтіндей,  мұғалімдер,  кем  дегенде,  айына  бір 
рет  мектепке  қатысты  шешімдерді  қабылдауға  қатысады  (72%),  мектепті  үздіксіз  жетілдіру 
мәдениетін дамытады (79%), өз басқару тәжірибесін талдайды (57%) (тиісінше, ЭЫДҰ елдеріндегі 
72%, 70% және 29% салыстырғанда) (ЭЫДҰ, 2013a).  
Мұғалімдер   
Мұғалімдер  мектеп  персоналының  басым  көпшілігін  құрайды.  Мұғалім  контингентінің 
қызмет ету саласы 3-бөлімде ұсынылған. Сыныптардағы балалардың аздығы және оқушылар мен 
мұғалімдердің арақатынасы бір мектепте мұғалімдердің көп болуына әкеледі. Екі тілде оқытатын 
мектептерде  мұғалімдер,  әдетте,  өздері  оқытатын  тіл  бойынша  бөлінеді.  Мектеп  ішінде 
мұғалімдер  оқу-әдістемелік  бірлестіктерге  қатысады,  олар  оқуды  ұйымдастыру  және  оқыту 
тәжірибесінің мәселелерін талқылау үшін үнемі жиналады.  
Мұғалімдердің,  олардың  жұмысын  әркелкі  ететін  функцияларды  мектепте  орындау  үшін 
кейбір  мүмкіндіктері  бар.  Бұл  енді  ғана  жұмыс  істей  бастаған  мұғалімдерге  тәлімгерлік  етуді, 
мектептің  әдістемелік  бірлестігін  басқаруды,  белгілі  бір  мектеп  бастамаларын  үйлестіру,  мектеп 
мұғалімдерінің  кәсіптік  одағында  төрағалық  етуді  қамтуы  мүмкін.  Осы  функциялар  уақытша 
болуы  мүмкін  және  мектеп  басшысының  өтініші  бойынша  орындалуы  мүмкін.  Мектеп 
басшылығының  мектеп мұғалімдері  арасында белгілі  бір  уақытша функцияларды  тарату  құқығы 
бар.   
Оқу-көмекші персонал  
 Қазақстанда  басты  функциясы  мұғалімнің  жұмысына  көмек  көрсетуден  тұратын 
персоналды  тарту  тәжірибесі  жоқ.  Басқа  елдерде  мұндай  оқу-көмекші  персонал,  әдетте, 
мұғалімдерге сабақ өткізуге көмектеседі, оқушыларға қолдау көрсетеді және мектептің ортақ оқу 

140 
шараларына қатысады. Мектептің оқу-көмекші персоналының ең көп таралған санаты Қазақстанда 
лаборант  болып  табылады,  мысалы,  физика,  химия,  биология  және  информатика  пәндерінен. 
Олардың  жұмысы  зертханаларды  күтіп-ұстаудан,  эксперименттерді  даярлаудан,  мұғалімдерге 
зертханалық сабақтарды өткізуге көмектесуден тұрады.   
Мектептің басқа персоналы  
Мектептерге  ҚРҮ  №  77  қаулысына  сәйкес  көптеген  көмекші  персоналды  жалдауға  тура 
келеді.  Жалпы  алғанда,  мектептердің  күнделікті  қызметін  қолдау  үшін  13  басқа  кәсіби  санат 
қарастырылады  (мысалы,  бухгалтер,  психолог,  медбике,  кітапханашы,  әкімші,  хатшы,  жөндеу 
шебері, күзетші, вахтер) (4.A1 қосымшасын қараңыз). Әрбір санатта лауазымдардың саны мектеп 
түріне, білім деңгейіне және қалыптастырылған сыныптардың санына байланысты болады.   
Мектептің және оқушылардың жұмысын ұйымдастыру 
Нормативтік  талаптардың  ауқымды  жүйесі  бүкіл  ел  бойынша  оқу  жағдайында  теңдікті 
қамтамасыз етуге бағытталған. Мұғалімдерге қатысты нормативтік талаптар, мұғалім-оқушы және 
мектептің  санитариялық  жағдайының  арақатынасы  мектеп  ішінде  оқушылардың  көбін 
салыстыруға болатын жағдайға тап болатынын білдіреді. Көптеген мектептерде оқушылар оқудың 
белгілі  жылында  иеленетін  машықтарды  айқындайтын,  сол  бір  ғана  бағдарлама  бойынша  білім 
алады. Оқулықтар барлық мектептерде де беріледі; жаңа оқулықтар мұғалім үшін құралмен және 
бағдарламалық қамтамсыз етумен бірге келеді.  
Мектепті таңдау және оқушыларды қабылдау саясаты  
Оқушылар  өздері  тұрып  жатқан  аудандағы  мектепке  басымдық  тәртіппен  қабылдануы 
мүмкін,  бірақ  олардың  елдегі  кез  келген  мектепке  баруға  құқығы  бар.  Егер  түскен  өтінімдердің 
саны сыныптардың рұқсат етілген мөлшерінен асқан болса, онда бар орындардың саны аудандық 
органдармен  келісу  бойынша  бір  оқушыға  шаққанда  кемінде  2,25  м
2 
келеді  деген  шартпен 
көбейтілуі мүмкін және егер орын бәрібір аз болса, өтініш берушілер мектепке бекітілген ауданда 
тұрады деген шартпен жаңа сынып ашылуы мүмкін. Белгілі бір оқу бейіні бар мектептердің түсу 
емтихандарын өткізуге құқығы бар. Зерттеу деректеріне сәйкес, ата-аналар өз балаларына мектепті 
таңдау кезінде басшылыққа алатын өлшемнің ең маңыздысы үйге жақын болуы және сабақ беру 
сапасы болып табылады (ҰБСБО, 2013).  
Сыныптардың көлемі және оқушылар мен мұғалімдердің арақатынасы  
Қазақстандағы  сыныптардың  орташа  көлемі  салыстырмалы  түрде  үлкен  емес:  бастауыш 
білімде  –  17,7  оқушы,  негізгі  орта  білімде  –  18,1  және  жалпы  орта  білімде  –  15,6  (2012  жылы 
ЭЫДҰ  бойынша  орта  көрсеткіш  бастауыш  және  негізгі  орта  білімде  тиісінше  21  және  24  еді, 
ЭЫДҰ  2014a).  Осы  көрсеткіштердің  астарында  облыстар  мен  қалалардың  арасында  елеулі 
айырмашылықтар  тұр:  Солтүстік  Қазақстан  облысындағы  бастауыш  білімдегі  9,9  оқушыдан 
Алматы  қаласында  бастауыш  білімде  25,6  оқушыға  дейін.  Шағын  мектептердегі  сыныптардың 
орта  мөлшері  (8,4  білім  алушы)  басқа  мектептерге  қарағанда  (20,8  білім  алушы),  екі  есе  аз                 
(4.1-кесте).  Дәл  осылайша,  білім  алушылар  мен  мұғалімдердің  арақатынасы  ЭЫДҰ  елдерімен 
салыстырғанда  төмен  болып  табылады.  Ел  бойынша  орта  көрсеткіш  8,5  тең  және  ол  Солтүстік 
Қазақстан облысындағы 5,5-тен Астана қ. 14,9-ке дейін өзгереді (4.1-кесте). ЭЫДҰ бойынша орта 
көрсеткіш бастауыш, негізгі орта және орта білімде тиісінше 15, 14 және 14 тең (ЭЫДҰ, 2014a). 
 
 
 

141 

жүктеу/скачать 3,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: