Қысқы табиғат құбылыстары туралы білімдерін қалыптастыру

7.4. Қысқы табиғат құбылыстары туралы білімдерін қалыптастыру.

1. Қысқы табиғат құбылыстары туралы білімдерін қалыптастыру

Табиғаттағы маусымдық өзгерістердің ерекшелігі мен сұлулығы балаға әсер етеді. "Қар", "суық" деген сөздер ерте жастан естиді және оларды белгілі бір сезімдермен, эмоциялармен байланыстырады. Осы негізде оның табиғат құбылыстары туралы нақты түсініктері ерте қалыптасады.
Сонымен қатар, кішкентай балалар тіпті жақсы таныс фактілерді де дұрыс түсіне алмайды. Сондықтан мектепке дейінгі балаларды табиғатпен таныстыру педагогтардың тікелей және белсенді қатысуымен жүзеге асырылуы тиіс.
"Қыс-қыс" - жылдың ең қатал уақыты деп аталады. Қысқы айларда өте әдемі белгілер болды: "ознобень", "лютовей", "мұз қату". "Көп қар – көп нан"," қыстан жаз келеді"," даладағы қар – нан "және т. б. орыс мақал-мәтелдерінде көрініс тапқан қыс сипатына байланысты.
Мектеп жасына дейінгі балалар Қысқы ойын-сауық, ойын-сауық, еңбек, қысқа мерзімді бақылау, серуендеу кезінде қыс туралы түсінік алады. Көшеде бос уақыт өте қызықты және мазмұнды ұйымдастырылған болса, онда қыс туралы түсініктері жарқын болады. Осы маусымның ерекше белгілерімен танысу балабақша учаскесінде немесе жақын маңдағы табиғи ортада күнделікті және мақсатты серуендеу кезінде болады.
Серуендеу кез келген ауа райында жүзеге асырылады. Тіпті жеңіл жер мен боран кезінде де біраз уақыт учаскеге шығуға болады: жел қарды қалай ұстап тұратынын, оны айналдырады, қарды сыпырады (қатты боран желді желге тыңдай отырып, терезеден көруге болады). Балалар ақ, пушистый, жеңіл, суық сияқты жаңа қасиеттерімен танысқан кезде, оны қуана ұстайды. Мұны сезіну үшін балалар қарды қолға алуы керек. Оларға серуен соңында мұны рұқсат етуге болады. Балалардың аузына қар түспеуі үшін, ол суық, өте лас екенін түсіндіру қажет, өйткені жерде жатқан, сондықтан да ауырып қалу мүмкін. Мұның айқын мысалы стаканда қар ерігеннен кейін қалатын су болуы мүмкін.
Бірте-бірте балалар ауа райының жай-күйін адамдардың киіммен, қызметімен және ойын-сауығымен байланыстыруға үйренеді. Сонымен, серуен кезінде тәрбиеші балалар мен ересектер қыста жылы киінетінін түсіндіреді, өйткені көшеде суық болады; адамдар қатып қалмау үшін тез жүруге тырысады. Тәрбиеші балаларға терезеге келіп, даладағы ауа-райының қандай екенін көріп, міндетті түрде кию керектігін талқылай алады. Содан кейін педагог әңгімеге ойын элементін енгізе алады, мысалы: "біздің қуыршақымыз бізбен бірге далаға барғысы келеді деп ойлайсыз ба? Мен оған қандай киім дайындағанымды қараңыз".
Табиғаттағы өзгерістерді бақылау ойындармен, еңбекпен кезектесуі керек. Балалар педагогпен бірге "аула аулаларында", "жүргізушілерде"ойнай отырып, жолдарды тазарта алады. Ойын тәсілдерінің арқасында бұл сабақтар балалар үшін ерекше тартымды: оларда жалпы іске қатысуға тілек туындайды. Осы кезде балалар қар, мұздың қасиеттерін белсенді біледі, оларда қысқы табиғатқа деген махаббат қалыптасады, ол өзінің сұлулығымен және алуан түрлілігімен көп қуаныш береді және көңілді ойындарға кең мүмкіндік береді. Қар жауғаннан кейін балалардың назарын қарды кесетін аула сыпырушы жұмысына аудару керек, адамдар құлап қалмауы үшін тротуар құм себеді.
Балаларға қуыршақтар, нысаналар сырғанауға арналған кішкентай қар төбесін жасауды, оларды алаңның шетінде орналасқан үлкен қар тауларын немесе қар үйінділерін салуға тартуды ұсынуға болады (ұзындығы 1,5-тен 2 м-ге дейін, балаларға арналған биіктігі 15-20 см). Тау міндетті түрде шанасы бар бала орналасуы мүмкін алаңмен болуы керек; баспалдақтарды құммен себу керек, таудың биіктігі 1 М. бұл ретте балаларды міндетті түрде көтермелеу керек.
Жылы күндері педагог қар мүсіндеу ұйымдастырады. Балалардың қатысуымен ол қардан құрылыс жасайды, қар шарларды қалай итеріп, олардан қар көбесін жасауды көрсетеді. Осындай ойындар балаларға қуаныш сыйлайды, қардың қасиеттері туралы білім жинақтауға ықпал етеді. Балалар "пирожка"," балмұздақ "сияқты. Сіз қоян сияқты таныс жануарлардың фигураларын жасай аласыз.
Біз қар жауып, құлақ жасадық.
Және көздің орнына, бұрыштар бізде табылды.
Қоян ақ тірі, құйрығымен және басы бар…
О. Высотская. "Қар қоян".
Аязды күні тәрбиеші балаларға аяқпен қарды қалай лақтыратынын тыңдауды ұсынады. Оларға қардың икемділігін көрсету үшін жаңадан түскен қармен жүруге болады. Келесі серуендерде балалармен "іздерде", "Кім қайда жасырынды"ойнайды. Мысықтың іздерін бірге қарайды, құстың қандай іздерін қадағалайды, кім жүргенін табуға тырысады.
Кішкентай мектепке дейінгі балалар балабақша учаскесінде көп уақыт өткізеді,сондықтан олардың іс-әрекеттерін қармен бірге сабақтар мен ойындарды қосатындай етіп жоспарлау керек. Балалармен қардан қалыптау жүргізуге болады. Ол үшін борты бар үстел, пластмасса қалыптар, қалақшалар, жануарлар мен адамдардың фигуралары қажет. Тәрбиеші балаларға шырша, үй, қоян және т.б. бейнеленген баспа береді. Қарда сурет салу және басу балалардың ойындарымен тығыз байланысты. Ол үшін учаскеде қар жауып қалатын орын болуы керек.
Балалар мұзбен танысады. Балаларға мұз айдынына барып, конькимен сырғанау керектігін көруге болады, мұз қатты, тегіс, тайғақ, мөлдір екенін атап өтуге болады. Сонымен қатар, педагог балалардың қатысуымен түрлі-түсті мұздай алады. Мектепке дейінгі балалар қызығушылықпен бақылайды, қалай қатады подкрашенная су, разлитая да нысандары с опущенным сонда шетімен жіп. Учаскені безендіруге болатын әдемі түсті мұздар алынады. Балалар аязда су қатып қалатынын біледі.
Балалардың қысқа деген қызығушылығы мен сүйіспеншілігін тәрбиелеу таза ауада ойнап қана қоймай, балаларға үлкен қуаныш әкеледі, сонымен қатар эстетикалық тәрбиемен де байланыстырады. "Жыл мезгілдері" және "біздің Таня"сериясынан алынған картиналарды мектеп жасына дейінгі балалардың түсініктерін анықтау үшін жыл мезгілдері туралы қарастырылады.
Учаскеде мақсатты серуен өткізіледі, онда педагог балаларға ағаштарды көрсетеді: оларда діңдері мен бұтақтары бар, бірақ қыста жапырақтары жоқ. Мысалы, "бір рет, екі, үш – ағашқа (қайың, шырша, Түлкі) жүгіру" және т. б. ойын ойнауға болады.
Табиғат бұрышында жылдың әр уақытында ағаштар бейнеленген карточкалар болуы тиіс. Балалар серуендеуден келіп, көшеде көргендерге сәйкес келетін суретті таңдайды. Бақылау барысында тәрбиеші оларды қар басқан ағаштар мен бұталардың сұлулығын көруге үйретеді, қыста тірі екендігін түсіндіреді, екпелерге ұқыпты қарауға тәрбиелейді. Балалар мұны жақсы түсінуі үшін кесілген бұтақтарды су салынған банкаға салып, табиғат бұрышына қояды. Кейіннен Балалар жапырақтардың пайда болуын қадағалайды. Учаскеде үлкендер балалардың қатысуымен ағаштардың тамырына қар себеді, ол жылы болған кезде, қар өседі және ағаштар судың "шайылуы" мүмкін екендігін түсіндіреді.
Серуендеудегі құстарды бақылау оны тәрбиелік тұрғыдан мазмұнды етеді. Педагог құстарды тамақтандырады, қыста олардың әсіресе адамдардың қамқорлығына мұқтаж екенін түсіндіреді. Уақыт өте келе балалар құстарды тамақтандыруға тікелей қатысады және учаскенің тұрақты қонақтарын – воробьяларды қадағалайды. Қала жағдайында, воробьдан басқа, қарғыны, көгершіндерді көруге болады.
Құстар туралы білімдерін бекіту үшін "Воробушки и автомобиль", "ктопредел на кормушку", "Голуби и воробьи" және "құс күнтізбесі" дидактикалық ойындарын ұйымдастыруға болады (оған жемпірге ұшып келетін құстардың бейнелері орналастырылады).
Учаскеде әрдайым құстарды жақсы қарастыру мүмкін емес. Олар туралы түсініктерді нақтылау үшін табиғат бұрышында көру немесе қарды (арық) бақылау бойынша сабақтар өткізуге болады. Мектепке дейінгі балалар астық себуге, су құюға үйренеді. Бұл жұмыс кішкентай балаларға қолжетімді, өйткені үлкен күш-жігерді талап етпейді, ал оның мәні мен маңызы балаларға түсінікті.
Қыста, табиғи жағдайда балалар жасыл және гүлденген өсімдіктерді көрмеген кезде, сондай-ақ табиғат бұрышында сабақтың маңызы артады. Бөлме өсімдіктерін қарастырғаннан кейін күрделі емес тапсырмалары бар дидактикалық ойындар ұйымдастырады: басқа өсімдіктердің арасынан аталғандарды табу, өсімдіктің бір бөлігін көрсету, екі-үш белгі бойынша өсімдіктерді табу.
Қыста өздері өсірген өсімдіктер балаларға ерекше қуаныш әкеледі,мысалы, Жас сұлы. Сұлы егу керек, егер кімді тамақтандырған жағдайда, және балалар алдында мақсат қоюға болады, мысалы, біздің құс (немесе қоян) үшін жасыл азықты өсіру, ол сау және көңілді ән айту үшін. Сабақ басында тәрбиеші өскен сұлы көрсетіп, балаларға құстарды шөптермен тамақтандыруға мүмкіндік береді. Бұл жасыл шөптерді үлкен балалар сыйға тартқанын және тағы да сұлы өсіру керектігін түсіндіреді. Бұл баланың мақсатын түсінуге көмектеседі, оны орындауға тілек туғызады, еңбек нәтижелерін пайдалану перспективасын ашады. Сұлы тұқымы тез өседі, сондықтан қыста оны бірнеше рет себуге болады. Әрбір балаға қорап (ыдыс) беріледі.