Мектепке дейінгі педагогика
жүктеу/скачать 2,37 Mb.
|
| i
05 m 2-кесте Мектепке дейінгі кезевдегі бала дамуының ерекшеліктері 4 жас- Екінші собилік кезец Бала дамуының төртінші жылы екінші сөбилік кезең деп аталады. Бүл шақтағы баланың, дамуына ерекше мөн берілді. 4 жастағы үл баланың бойы - 100-109 см. солмагы - 15-19,3 кг, қыз баланың бойы - 98-109 см, сал- магы - 14,8-19,8 кг, көкірек қуысы аумағы 51-56 см. Миының қүрылымы мен сезімталдық қабілеті өрі қарай дамиды, белсендігі артып, ңимыл- қоәгалысы үйлесімді бола түседі. Көр- некі бейнелі ойлау қабілеті дамиды. Осынық өзі баланың нақты^бейыелі қабылдауынан шығып, ойлауыка, есте сақтау қабілеті артуына мүмкіндік жасайды* Бүл кезде бала есте сақтау мен есіне түсіруді басқару мүмкін- дігіне жетеді, бірақ өсте сақтау қа- білеті шектеулі. Баланың мінез-қүлқы да айтарлықтай озгереді. Сәбилер түр- лі себедтерге, сол сөттегі жағдайларға байланысты туатын сезім мен тілектін, ықпалынан пайда болатын өрекеттер жасайды. Олардың іс-өрекеті күр- деленуіне байланысты танымдық қүш- тарлығы пайда болады. Онын өмірінде мазмүнды ойындар үлкен орын алады, 5 жас. Естиярлар тобы Бала өмірінің бесішлі жылы естияр- лық кезең деп аталады. Мүнда бала жылына 5-7 см өсіп, салмағы 1,5-2 кг артады. Естиярлар тобында баланың омыртқасы жақсы дамығ^нмен өлі неэік, күш түсіретін жаттығулар беріл- меуі керек, Бүлшық еттері біркелкі да- мымайды. Қимыл аппаратының дамып жетілуі түкымқуалаушылык пен сырт- қы факторларға (тамақ, түрмыс жағ- дайы, қозгалыс белсенділігі, т.б.) байланысты. Баланың көру, есту мүше- лөрін күту өте қажет, өйтпесе көздің қарашығы, қысымы, бүлшық еттері өз- геріскө үшырап, алыстан немесе жа- қыннан каре алмау сияқты ақаулар пайда болады. Бүл кезде балаға шу да қатты эсер етеді. Орталық жүйке жөне баланың физиологиялық психология- лык жағынан жүмыс істеуін басқарады. Бала жүйқесінің қозуы мен тежелуі үлкен адамдардікі сияқты негізгі үш ңа- риетімен - күшпен, өзін-өзі үстауымен, козғалғыштығымен сипатталады. Ойлау мен сөйлеуді қатар алып жүреді. Үлкендердің айтқанын қисынсыз қабылдайды. Олардың негізгі іс-өрекет 6 жас. Ересектер тобы Алты жасқа қараған бала дене- сінің дамуында ерекше өзгеріс бай- қалады. Бойы - 116 см, салмағы - 21,5 кг. (үл мен қыз). Көкірек куысы, иығы, жамбасы үлғаяды, аяқ башпайлары мен ко- лының саусақтары үзарады. Оны- мен бірге дене мүшелерінің айыр- машылығы көріне бастайды. Дене мүшелерінің дамуы бір-бірімен өте тығыз байланыста өтеді. Баланың мінез-күлқын реттеуде жоғары ми қабығының мөлшері артып, жогары жүйкенің қызметі жетіле түседі, мидың маңдай бөліктері шапшаң дамиды, сондықтан күрделі талдау- лар мен жинақтауларды түсінеді. Бүл топта өр түрлі лексиканы иге- румен коса синоним, бейнелеу сөз- дерін пайдаланады. Ол зат есім, сын есім, етістік түрлендіріп қолда- нады. Байланыстырып сөйлеуі қа- лыптасып, олар 30-60 сөзден өқгіме қүрай алады. Өзін өте қызықтыр- ған өңгіме болса 150-200 сезді пайдаланып, әнгімелеп беое алады. о> с» Олар бір сөзді қайталауды, жалғау- ларды жиі пайдалануды жақсы көреді, сондықтан олардың сөйлем- дері 20 сөзден қүралуы мүмкін. Бүларға күрделі сөйлемді дүрыс қү- руды, жалғауларды дүрыс жалғау- ды, дауыс ырғағын пайдалануды үйрету керек. Бүл жаста балалар- дың ойын, еқбек, т.б. өрекеттер кезінде сөйлеу белсенділігі алдыдғы кездегімен салыстырганда 2-3 есе төмендейді. Мүның себебін зерттеу- шілер осы кезеңдегі сыртқы сөйлеу- діқ ішкі түсінуге ауысуынан деп біледі. Сондықтан балалардьщ сөй- леу тілінің дамуына ерекше мөн бере басшылыд жасау керек. Ере- сектердің үлкендермен, қүрдаста- рымен қарым-датынасы күрделе- ніп, іс-өрекеттің мазмүны, түрі (ойыны, оқуы, едбегі) байи түседі, мақсатты сипат алады. Ойлаудыд жоғары формасы - көрнекі ойлауы, шығармашылықтың кейбір эле- менттері көрініс табады. Мүқият тындау, есте сақтау, еркін есте сақтау, танып білген заттары мен құбылыстарын талдау, кейбір белгі- лерін ажырату, салыстыру, қара- пайым қорытынды жасау қабілет- тері дамидьт. Өз ойнау үзақтығы 10-15 мин. болады. Бүл жастагы баланьщ ең мадызды ерекшелігі — өзіндік тілегі бар жеке адам екенін сезіне бастауы. Бала үлкендердід көмегі аркылы айяадан, сурегген өзін тани (2,5 жастан) бастайды. Өзінід басқалардан бөлек екенін сезінеді. Кейбір одай іс-өре- кеттерді үлкендердің көмегінсіз-ақ өзі істей алады. Бүл үлкен адамдарға жа- ңаша қарауына, өзін үлкендермен са- лыстыруына, еркін, дербес болуына жетелейді. «Үлкен болуды» армандай- ды. Оған тіЛегі мен мүмкіндігі сай кел- мейді. Сондықтан сөби өзінің талап- тілегін үлкендерге карсы қояды. Міне, үш жастағы дағдарыс (өтпелі дүбылыс) осылай басталады. Үлкендер рұқсат етпеген нөрсені өдейі жасап, өзінің үлкендігін, тәуелсіздігін, күштілігін көрсеткісі келеді. Осылайша баланыд үлкен болуға үмтылуынан төрбиеде қиындықтар туады. Осы кезде үлкен- дер бала дербестігіне жол беріп, әдепті мінез-кұлық көрсету, тілегін ойын түріне айналдыру, орындау, өзгеріс- терді байқаід сөби мүмкіндігія еске- ріп, іс-өрекетін басқару, бағдар беру төрбиедегі ңиындыктарды азайтып, дардарыс кезедінід жеділ өтуіне жол ашады. түрлерін және жүйкені дамыту өзара байланмсты. Қабылдау, қиял, ес, зейі- нін дамыту ойын, ецбек, оқу ісінде жүзеге асады. Ойьш бала психик а- сында сапалық өзгерістер тудырады, олар мазмүнды ойындардыд негіэі адам- дар арасындағы қарьш-қатынастар, қо- ғамдық өмірмен, қызметімен (үлкен- дердід) танысады, қарым-қатынас ере- желерін орындауға үйренеді. Баланың уақытпен (бүгін, ертед, кешке, қазір) танысуы үлкендер көрсеткен өлшем- мен басталады. Ал жыл мезгілі туралы үгымды табиғаттың маусымдык дүбы- лыстарымен таныса отырып медгереді. Ойлауы бейнелі сипатта болады. Ойлау- ды дамытуды (талдау, жинақтау, салыс- тыру, толықтыру, түрлендіру) баланың жалпы өрекетінен, тербиесінен, өмір жағдайынан бөліп қарауға болмайды. Бүл жаста бала ана тілін игеруге бейімділігі жетіліп, барлық дыбыстар- ды дүрыс айтады, лексиканың түрлі формаларын пайдалана алады. Сөйлеу тілінде жайылма және қүрмалас сөй- лемдер көрініс табады. Байланыстыра сөйлеудід элементтері қалыптаса бастайды. Естиярлардың өңгімесі 24-25 сөзден турады. Ойын кезінде 30 мин. ішінде 180-210 сөэге дейін артады. Ба- ланьщ ез әрекетін сөзбен бекіту іскер- жүктеу/скачать 2,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|