Министерство здравоохранения и социального развития республики казахстан

96
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
ры қажет. Мысалы, ағылшын тілінің маманы тіл үйренушілерге түсінікті, әрі жеңіл болуы үшін қа-
зақ және орыс тілдерінің ұқсас жақтарын ескеріп, салыстыра түсіндіруі керек. Тілдер арасындағы 
ұқсастықты, яғни лингвистикадағы тасымал ұғымын ұтымды пайланып отырса, тілдер арасында 
кедергі мәселесі болмайды. 
Жоғарыдағы келтірілген мысалды түсіндіру үшін қазақ тілі мен ағылшын тілін қатар қойып, 
салғастырмалы кестені пайдаланамыз. Сөз таптарының бірі болған сан есімге мысал келтірейік.
Сан есім – заттың санын, ретін, есебін білдіретін сөз табы[3,б.1]. Сұрақтары: қанша? неше? 
нешеу? нешінші? How many? How much? Ағылшын тілін қазақ тіліндегі секілді алты түрі емес сан 
есімнің тек екі түрі бар.
Есептік сан есім
Cardinals
Заттың   нақтылы санын білдіреді. Мы-
салы: бес, он, екі, жүз жиырма сегіз.
13-тен  19-ға  дейін  есептік  сан  есімдерге 
–  teen  жұрнағы  арқылы  жасалады:  six-sixteen 
Ондық сан есімдерге –ty жұрнағы арқылы жа-
салады six-sixty.
1. simple: from one to twelve, hundred, thou-
sand, million
2. derived: from thirteen to nineteen,  - teen 
жұрнағы арқылы жасалуы from twenty to ninety 
– ty ;жұрнағы арқылы жасалуы;
3.  compound:  from  twenty-one  to  twenty 
nine, 
Реттік сан есім
Ordinals
Заттың саналуын ретін білдіріп, нешін-
ші? Деген сұраққа жауап береді[3,б.2]. Мыса-
лы: бір-інші, тоғыз-ыншы, екі-нші т.б.
Реттік  сан  есімдерге  –th    жұрнағының 
жалғануы арқылы жасалады:
Ерекшелік seven- the seventh  
1st – first, 2nd  - second,  3rd – third, 4th – 
fourth
Құрамды  сан  есімдердің  соңына  –  th 
жұрнағы  жалғанады:  twenty  –seven    the  twenty 
seventh.  Күндер  мен  айларды  белгілеу  үшін 
реттік  сан  есімдер  қолданылады:  September  1, 
1966 – the first of September (September the first), 
nineteen sixty –six.
Жинақтық сан есім
Хронологиялық  даталардың  цифрлары 
қосарланып оқылады.
Заттың    жинақталған  санын  білдіріп 
нешеу? деген сұраққа жауап береді. Мысалы: 
біреу, екеу, үшеу, бесеу т.б
1943- nineteen forty three
1800 – eighteen hundred
1605 – sixteen o [ou] five.
Болжалдық сан есім
Заттың санын дәл білдірмей шамамен 
болжалдап  көрсетеді  де  қанша?  неше?  қай 
шамалы? қаншадан? деген сұраққа жауап бе-
реді. Мысалы: жүздеген, отыздаған, тоқсан-
дай, т.б.
Топтау сан есім

97
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
Заттың    санын  жекелеп  емес,  топтап 
көрсетеді  де  нешеден?  қаншадан?  деген 
сұраққа жауап береді[3,б.3]. Мысалы: екіден, 
үштен, қырық-елуден, оннан
Бөлшектік сан есім
Заттың бөлшектік санын білдіреді. 
Қорытындылай келгенде, кез келген тілді қатар үйренгенде олардың бір-біріне әсері болады. 
Ыңғайлы әсерлер мен кері әсерлердің ара жігін ажыратып, ыңғайлы әсерді дұрыс пайдалануда 
жоғарыда көрсетілген жол жақсы көмегін тигізіп, тіларалық мәселені шешеді.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Қазақстанда көп тілді білім беруді дамыту стратегиясы жасалады, 11қараша,  2008.-1 б. 
2. Салқынбаев. М. «Ел тәуелсіздігінің нышаны – мемлекеттік тіл».- Ақиқат. 2011жыл, №4.-6 б.
3. Wiki.iteach.kz/images/2/san_esim4.pdf.-1-3 б.

98
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
КӨПТІЛДІЛІК ӘЛЕМДІК ТӘЖІРИБЕ КОНТЕКСТІНДЕ
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ МИРОВОГО ОПЫТА
MULTILINGUALISM IN THE WORLD PRACTICE
MEHRSPRACHIGKEIT IM KONTEXT DER WELTERFAHRUNG
Ы.Ж. Абдуалиева
КӨПТІЛДІЛІК – ЖЕТІСТІККЕ ЖЕТУ ЖОЛЫ
Қарағанды Мемлекеттік медицина университеті, Қарағанды қаласы
Ғылыми жетекші: А.С. Ділдабекова ҚММУ № 2 жалпы дәрігерлік 
тәжірибе кафедрасының ассистенті
Қазіргі кездегі көптілділік мәселесі — Қазақстан елі үшін ғана емес, бүкіл әлем елдерінің 
алдында тұрған мәселелердің бірі. Себебі, қазіргі жаһандандыру заманында тілдерді білуді талап 
етіледі.  Тілдерді  дамыту  —  еліміздегі  мемлекеттік  саясаттың  аса  маңызды  бағыттарының  бірі. 
Қазақстан — көп ұлтты ел, онда түрлі ұлттардың өкілдері тату-тәтті үлкен бір отбасындай өмір 
сүреді, басқа ұлт өкілдерімен танысып олардың тілдерін үйренеді. Тіл білу — байлық. Халқы-
мыз ежелден ақ тіл абыройын биік көтеріп, жоғары бағалаған. Әдетте тіл туралы — адамдардың 
өзара  қарым-қатынас  жасау  құралы  деп,  оған  қарапайым  анықтама  берілгенімен,  шын  мәнінде 
тіл тек адамдардың қарым-қатынас жасау құралы ғана емес, одан маңызды ұлттың сана-сезімін, 
халықтық қасиетін, оның жалпы тарихын, әдет-ғұрпын, мәдениетін тұтастай өз бойына қамтыған 
күрделі ұғым. Сондықтан тіл қай ұлттың болмасын баға жетпес құнды қазынасы.
Бір адамның өз ана тілін жақсы білуімен қатар өзге бір ұлттың тілін жетік игеріп, сол ұлт-
тың азаматтарымен тіл табыса білу үлкен біліктіліктің белгісі. Өзге бір ұлттың тілін игерген адам 
сол халықтың ішкі жан-дүниесін түсініп, барлық мәдени қүндылықтарымен танысуға мүмкіндік 
алады. Азаматтарымыздың қазіргі заманға сәйкес болуы үшін, қос тілді болып қана қалмай, қайта 
көп тілді болуы қажеттілікке айналуда. Қазіргі қоғамда көп тілді білу кез келген адамның өрісін 
кеңейтіп, жаңа өмірге бастайтын жол болып табылмақ. Халқымыздың «Жеті жұрттың тілін біл, 
жеті түрлі білім біл» деген аталы сөзі дәл бүгінгі дамыған заманымызға сәйкес айтылғандай.
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Қазақстан халықта-
ры Ассамблеясының XII құрылтайында
: 
«Үштұғырлы тіл» туралы жобаны жария еткен болатын. 
Елбасымыз: “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан” атты халыққа жолдауында «Қазақстан тұрғындары 
үш тілді: қазақ тілі — мемлекеттік тіл, орыс тілі — халықаралық қатынас тілі, және ағылшын тілі 
— әлемдік экономикаға жетістікті интеграциялау тілдерін игерген, бүкіл әлемде жоғары білімді ел 
ретінде қабылдануы керек» — деген болатын [1].
Кем дегенде үш тілді меңгеру - заман талабына айналып отырған қажеттіліктердің бірі.
 
Қа-
зақ тілі – мемлекеттік тіл, орыс тілі – қарым - қатынас тілі және ағылшын тілі – дамыған мемле-
кеттермен терезе теңестіріп, солардың қатарына қосылу үшін қажет.
Білім беру заңнамасына сәйкес Қазақстан республикасында 2007 жылдан бастап жекеше-
лендіру түріне байланыссыз барлық білім беру ұйымдары оқытылушыларға қазақ тілін мемле-
кеттік тіл ретінде, сонымен қатар орыс тілін және білім беру деңгейіне байланысты мемлекеттік 
жалпылама стандартына сәйкес шет тілін оқытуды қамтамасыз етуге міндетті [2].
Көптілділік, полилингвизм- нақтылы коммуникативтік жағдайдың әсер етуімен белгілі бір 
әлеуметтік ортада, мемлекетте бірден үш, одан да көп тілде сөйлей білушілік [3].
Адамға шет тілін меңгеру әлемнің ең жақсы жоғарғы оқу орындарында білім алуға және 
дамыған  елдерде  тәжірибе  жинауға,  іскерлік  қарым-қатынас  жасауға  мүмкіндік  береді.  Қазір-
гі кезде ұлттық байлық болып табиғи байлықтар емес, адамдық капитал табылады. Сол себепті 
еліміздің тұрғындарының сапалы білім мен тәрбие алуы маңызды, ғылыми ізденістер мен шығар-
машылықты дамытуға қолайлы орта қалыптастырылуы қажет. Елдегі барлық білім ордаларында 
ағылшын тілі тереңдетіліп оқытыла бастады. Барлық мекемелердің қызметкерлерін үш тілге үйре-
ту қолға алынып, қазіргі таңда ол талапқа айналып жатыр.
Мемлекеттік білім беру жүйесінде — өмірден өз орнын таңдай алатын, өзара қарым-қаты-
наста өзін еркін ұстап, кез-келген ортаға тез бейімделетін, белгілі бір ғылым саласынан білімі мен 
білігін көрсете алатын, өз ойы мен пікірін айта білетін мәдениетті жеке тұлға қалыптастырып, 

99
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
бәсекеге қабілетті, өз елі үшін, халқы үшін, адамзат болашағы үшін жауапкершілік жүгін сезі-
нетін, адамзат өркениетінің ғаламдық мәселелерін шешуде халықаралық қатынастың қажеттілігін 
түсінетін,  адамның  азаматтық  құқықтарын    мойындайтын  және  саяси  бостандыққа  ұмтылатын 
білікті маман даярлау қазіргі заман оқытушылары алдына қойылатын талап. Осыған сәйкес, бү-
гінгі таңда Қазақстанға ақпараттық-технологиялық, ғылыми, медициналық, оқу-әдістемелік т.б. 
салаларда жаңалықтарды, әлемдік ілгері тәжірибелерден хабары болып, бұл жаңалықтарды өзінің 
ана тілінде халқының игілігіне пайдалану үшін халықаралық байланыстарды нығайтып, әлем аре-
насына шығу үшін көп тіл білетін мамандар қажет. Мұндай талаптарға сай бітірушілер еңбек на-
рығында, өмірлік қызметте кедергілерге ұшырамайды, мідетті түрде жетістікке жететіні анық.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1.  2007  жылғы  28  ақпандағы  Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Ә.Назарбаевтың  Қа-
зақстан халқына “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан” атты жолдауы.
2. 27 шілде 2007 жылғы № 319 білім беру туралы Қазақстан Республикасы заңы.
3. Солташұлы Ы. Заман Талабы ــ Көп Тілді Болу. Ақиқат, 2012.-№11.-14-15б.
Ш.Ғ. Абдуқадырова
КӨПТІЛДІЛІК – БІЛІМ БЕРУДІҢ ЖАҢА САТЫСЫ
С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ Ұлттық Медицина Университеті, Алматы қаласы
Ғылыми жетекші: А.Қ. Құсайнова, доцент, химия ғылымының кандидаты
Халқымыз ежелден тіл абыройын биік көтерген. «Өнер алды ــ қызыл тіл» деп, сөз өнерін 
бар өнердің алдына қойып, жоғары бағалаған. Әдетте тіл жөнінде, тіл ــ адамдар ара қарым-қаты-
нас жасау құралы деп, оған жай-жадағай анықтама берілгенімен, іс жүзінде тіл тек адамдар ара 
қарым-қатынас  жасау  құралы  ғана  болып  қалмастан,  қайта  онан  да  маңыздысы,  ол  белгілі  бір 
ұлттың ұлттық сана-сезімі, халықтың халықтық қасиеті, оның жалпы тарихы, әдет-ғұрпы, мәдени-
еті қатарлыларды тұтастай өз бойына қамтып жататын күрделі ұғым. Сондықтан тіл мейлі қайсы 
ұлттың болмасын тарихы мен тағдырының, тәрбиесі мен тағылымының, бүкіл халықтық болмы-
сының баға жетпес асылы, сарқылмас құнды қазынасы, ұлт рухының ұйтқысы болып келген.
Бір азаматтың өз ана тіліне қанық болуы шарты астында өзге бір ұлттың тілін жетік игеріп, 
сол ұлт азаматтарымен ойдағыдай тіл табыса білуін үлкен біліктіліктің белгісі деуге болады. Өмір-
де өзге бір ұлттың тілін игерген адам сол халықтың ішкі жан-дүниесін түсініп, күллі мәдени құн-
дылықтарымен танысу орайына ие бола алады. Азаматтарымыздың қазіргі ай сайын алға ілгерлеп, 
күн  сайын  жаңарып,  тез  қарқынмен  дамып  бара  жатқан  өзгерісшең  өмірге  ойдағыдай  сәйкесуі 
үшін, қос тілді болып қана қалмай, қайта көп тілді болуы төтенше қажеттілікке айналуда. Бұлай 
істеу әр азаматтың өзіне де, өзгеге де тиімді. Сондықтан қазіргі қоғамда көп тілді болу кез келген 
адамды кең өріске, тың өмірге бастайтын жол есептелмек. Кезінде халқымыздың «Жеті жұрттың 
тілін біл, жеті түрлі білім біл» деген аталы сөзі дәл бүгінгі дамыған дәуірімізге сәйкес айтылған-
дай. Тарихи деректерге жүгінсек, осыдан 12 ғасырдың алдында жасаған энциклопедист ғалым, 
әлемде Аристотелден кейін екінші аға ұстаз аталған ұлы ғұлама Әбу Наср Әл-Фараби бабамыз өз 
өмірінде 70 ке жуық ұлттың тілін жеттік білгендіктен, артына мәңгі өшпес мол рухани құнды мұра 
қалтырып кеткендігі анық.
Бүгінгі таңда елімізде «Көптілділік» мәселесі көкейкесті мәселелердің бірі болып саналады. 
Елбасымыз сол үшін де тілдердің үштұғырлылығын міндеттеп отыр.
Көптілділік мәселесі – Қазақстан үшін ғана емес, бүкіл әлемнің алдында тұрған көкейтесті 
мәселелердің бірі, себебі, жаһандандыру заманы тілдерді білуді талап етеді.
Көптілділік, полилингвизм – нақтылы коммуникативтік жағдайдың әсер етуімен белгілі бір 
әлеуметтік ортада, мемлекетте бірден үш, одан да көп тілде сөйлей білушілік.  Мұның өзі жеке 
адамның көптілділігі және ұлт пен ұлыстың көптілділігі болып бөлінеді. Көптілділіктің үш тілді 
меңгеру дәрежесі сол адамның немесе бүтіндей халықтың өмір сүрген тілдік ортасы, әлеуметтік, 
экономикалық, мәдени өмірі, тұрмыс-тіршілігі секілді көптеген факторларға байланысты. Ұлттық 
құрамы бірыңғай, бірғана этнос мекендейтін мемлекетте көптілділік сирек. Онда жеке адамның 

100
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
ғана көптілділігі ұшырасады. Көптілділік: жаппай көптілділік, ішінара көптілділік болып бөлінеді 
[1, 12 б.].
Қазақстан  Республикасының  Президенті  Нұрсұлтан  Әбішұлы  Назарбаев  Қазақстан  ха-
лықтары Ассамблеясының 12 сессиясында: «Қазақстандықтардың жас ұрпағы кем дегенде үш тіл-
ді білулері тиіс: қазақ, орыс, ағылшын тілдерін еркін меңгерулері қажет»-деп, Еуропадағы мектеп 
түлектері мен студенттерінің өзара бірнеше тілде еркін сөйлесулері қалыпты жағдайға айналған-
дығын атап өтті. Кем дегенде үш тілді меңгеру-заман талабына айналып отырған қажеттіліктердің 
бірі.
Көптілді білім беру дегеніміз – оқу үрдісі барысында екі не одан да көп тілде білім беру. 
Мемлекетіміздің мектеп реформасында қаралған үш тілде оқыту-қазіргі заман қажеттілігі. Осы 
мақсатта қазақ, орыс, ағылшын тілдері ұлтына қарамастан тең дәрежеде асырылады.
Көптілді білім – көп мәдениетті тұлғаны қалыптастырудың өзегі. Бүгінгі таңда көп тілді 
оқыту – жас ұрпақтың білім кеңістігінде еркін самғауына жол ашатын, әлемдік ғылым құпиялары-
на үңіліп, өз қабілетін танытуына мүмкіндік беретін қажеттілік. Үш тілде оқыту – заман талабы 
десек, оның негізгі мақсаты: бірнеше тілді меңгерген, әлеуметтік және кәсіптік бағдарға қабілетті, 
мәдениетті тұлғаны дамыту және қалыптастыру. Қазақ тілі мемлекеттік тіл, ал орыс тілі мен шетел 
тілдерінің бірін білу тұлғаның ой-өрісін кеңейтеді, оның «сегіз қырлы, бір сырлы» тұлға болып 
дамуына жол ашады, ұлтаралық қатынас мәдениетін, толлеранттілігін және планетарлық ойлауы-
ның қалыптасуына мүмкіндік туғызады. Маманға шет тілін меңгеру кез-келген шетелдік ортада 
өзін еркін ұстап, жаңа кәсіптік ақпараттар легіне немесе жалпы ақпараттық ғаламшарға бейімделу 
мүмкіндігіне ие болады. Әр адамның түрлі әлеуметтік қызметтерінде жеткен жетістіктерінің нәти-
желері түрлі болмақ, сол себептен шетел тілін оқытудың мақсаты тек нақты білім іскерліктерін 
біліп  қана  қоймай,  сондай  тілдік  тұлғаны  қалыптастыру  болып  табылады,  оған  шет  тілі  «өмір 
заңдылықтарында» және «нақты жағдаяттарда қарым-қатынас жасай алу үшін» қажет болмақ [2, 
72 б.].
Бүгінде оқушыларымыз, студенттеріміз үш тілде еркін сөйлеп, әр түрлі сайыстарды үш тіл-
де өткізе алатын деңгейге жетті. Сол жас өскіннің өз болмысын тануға ұмтылысына көмектесіп, 
тереңде жатқан талап- тілегін, қабілеттерін дамыту, сол арқылы оған толыққанды өмір сүру үшін 
рухани күш беру- бүгінгі мұғалімнің басты мақсаты.      Бұл мақсаттың орындалуы үшін оқыту 
мазмұнының жаңартылуы, әдіс- тәсілдің озығы өмірге келуі, ол тәсілдер әрбір оқушының қаси-
еттерін, қабілеттерін дамытып, шығармашылығын, талантын ұштайтын болып ұйымдастырылуы 
қажет.
«Тілі бірдің – тілегі бір», «Тіл тағдыры – ел тағдыры» екендігін жадымызда ұстай отырып, 
ел бірлігінің негізі – тіл бірлігіне қол жеткізу жолында қызмет ету парыз. Ендеше, жас ұрпақтың 
қазақ тіліне деген сүйіспеншілігін, өзге тілдерді оқып білуге деген қызығулары мен ұмтылыста-
рын арттыру арқылы олардың Отанға деген махаббаттарын оятып, өз тағдырын ел тағдырымен 
мәңгілікке байланыстыратын ұрпақ болып қалыптасуына қол жеткізу – басты міндетіміз.
А.Ш. Абдухалил, А.А. Оразғали
ҮШ ТҰҒЫРЛЫ ТІЛ – УАҚЫТ ТАЛАБЫ
С.Ж. Асфендияров атындағы қазақ ұлттық медициналық университеті, Алматы қаласы
Ғылыми жетекші: Г.А. Садыров,  С.Ж. Асфендияров атындағы қазақ ұлттық 
медицина университетінің «Денсаулық сақтаудағы және фармациядағы экономика» 
модулінің жетекшісі, Алматы қаласы
«Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр болмайды» дегендей, жас ұрпаққа, яғни біз-
ге саналы, мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім беру бүгінгі күннің талабы.Тілдің адам өміріндегі 
ең шешуші рөль атқаратыны әркімге де түсінікті. Ол танудың, түсінудің, дамудың құралы.Көп тіл 
білу біздің мемлекетіміздің халықаралық байланыстарын дамытуға мүмкіндік беретін тұлғаара-
лық және мәдениаралық қарым-қатынастардың аса маңызды құралы болып табылады.Қазақстан 
Республикасының шетелдермен халық-аралық байланыстары күннен-күнге арта түсуде. Сол бай-
ланыстарды дамыту үшін шет тілін білетін мамандар қажет-ақ.

101
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
Үштұғырлы тiл – дамыған мемлекет құрудың алғышқы шарттарының бiрi болып табылады. 
Осы идеяның басты мақсаты- мемлекеттiк қазақ тiлiнiң халықаралық қолданыстағы орыс, ағыл-
шын тiлдерiмен тең қолданылатын биiкке жеткiзу, қазақ тiлiн әлемдiк тiлдер қатарына қосу үшiн 
ұмтылыс жасау. Үш тұғырлы тiл мәдениетiн қалыптастыру мемлекеттiк қазақ тiлiн қалыптасты-
ру iсiн жүзеге асыруды қиындатады, сонымен қатар зиянын тигiзедi деген пiкiрлер көбеюде. Бұл 
қиын болғанымен, үш тұғырлы тiл мәдениетiн қалыптастыру әрбiр қазақ үшiн бүгiнгi өмiр тала-
бына айналды деуге болады.[1] Қандай мемлекет болмасын, оның ең әуелi мән берiп, ұлықтайтын 
тiлi, әрине мемлекеттiк тiл. Дамыған 30 елдің қатарына қосылу мақсатында жүргізіліп отырған 
«Үш тұғырлы тіл» саясаты  елдің ертеңі үшін керек нәрсе. Мысалы,    Қазақстанда заң маманда-
ры, экономика мамандарыдың көбі жұмыссыз. Бірақ, компаниялар мен кәсіпорындар мемлекеттік 
тілмен қатар, ағылшын, орыс тілдерін білетін, өз мамандығының нағыз іскерлеріне зәру. Осындай 
мәселелерді шешу  мақсатында «Үш тұғырлы тіл» идеологиясы жүргізілуде. Сондықтан да еліміз 
бен жерімізге ие болатын жастар үш тілді меңгерулері тиіс. Бірақ бұл үш тілдің тұғыры бірдей 
деген сөз емес. Қазақстанда бір ғана тұғырлы тіл бар, ол  мемлекеттік тіл – қазақ тілі.[2]
Тәуелсiздiк алғаннан бергi уақытта елiмiзде тiл саясаты мемлекет басшысы Н.Назарбаев-
тың тiкелей басшылығымен салиқалы да сындарлы түрде жүзеге асырылуда. Елбасы жыл сай-
ынғы Қазақстан халқына Жолдауында тiл саясатына, оның iшiнде қоғамдағы мемлекеттiк тiлдiң 
мәртебесiн көтеру мәселесiне тоқталмай өткен емес. Мемлекет басшысы «Жаңа әлемдегi жаңа 
Қазақстан» атты Қазақстан халқына Жолдауында:Қазақстан халқы бүкiл әлемде үш тiлдi пайдала-
натын жоғары бiлiмдi ел ретiнде танылуға тиiс. Бұлар: қазақ тiлi - мемлекеттiк тiл, орыс тiлi - ұлт 
аралық қатынас тiлi және ағылшын тiлi - жаһандық экономикаға ойдағыдай кiрiгу тiлi» -деген бо-
латын.Елбасының «Бiз бүкiл қазақстандықтардын басын бiрiктiретiн басты фактор - мемлекеттiк 
тiл - қазақтардың туған тiлiн дамыту үшiн барлық күш-жiгерiмiздi жұмсауымыз керек»[3]-деуiнiң 
өзi әрбiр саналы азаматтарға көп жайды аңғартса керек.
Үш тұғырлы тiл мәдениетiн қалыптастыру үшiн басқа шетел тiлдерi iшiнен не себептi ағыл-
шын тiлi таңдап алынды? Бiрiншiден, ол бiлiмдердi бiр тiлден екiншiсiне аударып тарату қызметiн 
атқарады;  екiншiден,  халықаралық  коммуникация  мен  ақпарат  құралдары  қызметiн  атқарады; 
үшiншiден, адамдар арасында бүкiл әлемдiк ой-пiкiрлер алмасу түрi және төртiншiден аса мол 
ақпараттарды сақтау құралы қызметiн атқару тiлi болып табылады[4]. Үш тұғырлы тiл мәдениетiн 
қалыптастыру мемлекеттiк қазақ тiлiн қалыптастыру iсiн жүзеге асыруды қиындатады, керек десе, 
оған зиянын тигiзедi деген сияқты пiкiрлердi айтып жүргендер де жоқ емес. Рас, бұл оп-оңай жүзе-
ге асыратын iс емес, қиын проблема екенi анық. Бiрақ қиындықсыз даму жоқ. Қысқасы, үш тұғы-
рлы тiл мәдениетiн қалыптастыру әрбiр қазақ үшiн бүгiнгi өмiр талабына айналды деуге болады. 
Соңғы деректерге сүйенсек, Қазақстанда 98 амеркандық пен 81 ағылшын тұрады, амеркандықтар-
дың 78-і ағылшынның, 71-і өз ұлтының тілін меңгерген. Бұл күллі тұрғынның 1 пайызын құрайды. 
Ұлт деңгейінде алсақ,  ағылшын тілін меңгергендердің тең жартысын жергілікті қазақтар құрай-
ды. Басқаша айтқанда, ағылшын тілін меңгерген қазақ саны – 53 743, бұл – ұлт арасындағы үлкен 
көрсеткіш және күллі қазақтың 0,7 пайызы деген сөз [5].
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан – 2050» Стратегиясы – 
қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында  «Қазақ тілі 
– біздің рухани негізіміз. ...Орыс тілін білу – біздің ұлтымыздың тарихи артықшылығы екені бар-
шаға белгілі. ...Біз ағылшын тілін игеруде серпіліс жасауымыз керек. Қазіргі әлемнің осы «лингва 
франкасын» меңгеру біздің еліміздің әрбір азаматына өмірдегі шексіз жаңа мүмкіндіктерді аша-
ды»[6], – деп көптілділікті меңгеру қажеттігін ашық айтты.
Қорыта айтатын болсақ , көптілді білім беру бағдарламасы аясында үштілді меңгеру  тәжіри-
бесін жинақтап, әлемдік деңгейде көтерілуіміз керек. Бұл оқушылардың халықаралық жобаларға 
қатысуын кеңейту, шетелдік әріптестермен ғылыми байланыстарын нығайтуға, шетел тілдеріндегі 
ақпарат  көздеріне  қол  жеткізуіне  мүмкіндік  береді.  Елдің  ертеңі  өресі  биік,  дүниетанымы  кең, 
кемел ойлы азаматтарын өсіру үшін бүгінгі ұрпаққа ұлттық рухани қазынаны әлемдік озық ой-
пікірімен ұштастырған сапалы білім мен тәрбие берілуі қажет. Тіл – халықтың ең басты қазынасы. 
Үш тұғырлы тіл саясатын қолға алсақ та, өз еліміздің ішінде қазақ тілін өгейсітуге болмайтынын 
әсте естен шығаруға болмайды. Мұндайда «өзге тілдің бәрін біл, өз тіліңді құрметте» - деген да-
налық сөз ойымызға орала кетеді. Тіл білу – байлық. Әсіресе, өркениеттік өрелік алға шығып, 

102
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
жаһанданудың лебі есіп тұрғанда көп тілді игергенге ешкімнің таласы бола қоймайтыны анық. 
Сондықтан қазақ, орыс және ағылшын тілдерін жетік меңгерген ұрпақ қалыптастырып, бәсекеге 
қабілетті болу мақсатында мемлекетіміз аямай қаржы бөліп, түрлі іс-шаралар ұйымдастырып ке-
леді. Сонымен қатар, «үш тұғырлы тiл» саясаты заманның зәрулiгiнен туындаған қажеттiлiк деп 
есептеп, оны игеруден қорықпауымыз керек. Әрине, ағылшын тiлiн бiлген өте жақсы. Осы күнi 
ағылшын тiлiн бiлген әлемнiң тiлiн бiлгенге есеп. Мектеп бағдарламасына ағылшын тiлiн енгiзу, 
әсiресе iргелi ғылымға бастайтын пәндердi ағылшын тiлiнде оқыту - ұлтты қандай бәсекеде бол-
сын ұтысқа жетелейтiн ұтымды нұсқа деп ойлаймын. Бiлiм мен ғылымның, экономиканың, бизне-
стiң, саясаттың, жалпы бәсекелестiктiң қарыштап дамып отырған бүгiнгiдей жақандану кезеңiнде 
Елбасы көрегендiк танытып, алдымызға үш тiлдi бiлу қажеттiгiн қойып отыр. Әсiресе, өскелең 
ұрпақтың жастар алдында бiрнеше тiл бiлу мiндетi тұр. Олай болса, бүгiнгi Қазақстан азаматтары-
ның парызы - «өзге тiлдiң бәрiн меңгерiп, мемлекеттiк тiлдi құрметтеу» деп бiлемiз.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Әбдуәли Т.Үштұғырлы тілден түңілмейік // Жетісу, №31. 2008
2. ҚР «Тілдер туралы»Заңы
3. Назарбаев Н.Ә. (Қазақстан халқына жолдауы). Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан. – Астана, 2007
4. Тәңірбердіқызы Т. Ағылшын тілі мемлекеттік тілмен бәсекелес емес // Қазақ әдебиеті, №48. 
2008
5. Мектептегі шет тілі. Республикалық әдістемелік-педагогикалық журнал. №4 (22), 2006ж.
6. Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан – 2050» Стратегиясы»
С.К. Абишева
АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА 
WEB-QUEST ТЕХНОЛОГИЯСЫН ПАЙДАЛАНУ
Е.А. Букетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті, Қарағанды қ.
Ғылыми жетекші: Б.Ж. Жанкина, ҚМУ шет тілдері факультеті, 
Еуропа және шығыс тілдері кафедрасының аға оқытушысы
Тәуелсіздік тізгіні қолымызға тиіп, егеменді ел болған алғашқы күндерден бастап-ақ еліміз-
де тіл саясаты мемлекет басшысы Н. Назарбаевтың тікелей бақылауында болып келеді. Білім мен 
ғылымның, экономиканың, бизнестің, саясаттың, жалпы бәсекелестіктің қарыштап дамып оты-
рған бүгінгідей жаһандану кезеңінде Елбасы алдымызға үш тілді білу қажеттігін қойып отыр.
Соған орай, қазіргі таңда «Үш тұғырлы тіл» мәдени бағдарламасы аясында еліміздің барлық 
білім  беру  мекемелерінде  ағылшын  тілін  оқытуға  үлкен  назар  аударылуда.  Әлемдік  білім  беру 
кеңістігіне ену мақсатында еліміздің білім беру жүйесіне қазіргі кезде көптеген өзгерістер жүру-
де,сол өзгерістер ағылшын тілін оқытуға да қатысты. Өскелең ұрпаққа ағылшын тілін бірінші сы-
ныптан бастап оқытып, оқыту барысында тек қана базалық ағылшын тілін үйретіп қана қоймай, 
сондай-ақ оқушылардың сол тілде еркін сөйлеуін қамтамасыз ету мақсатында лингвист-педагогтер 
ағылшын тілі пәндерінде көптеген инновациялық технологияларды қолдана бастады. Солардың 
бірі - Web-quest технологиясы.Web-quest (ағылшын тілінен тікелей аударғанда «интернет желісін-
де іздеу») – оқушылардың Интернет желісіндегі өз беттерімен ізденіс жұмыстарын қарастыра-
тын, әрекетке бағытталған проектілік дидактикалық технология. Web-квестті оқыту тапсырмасы 
ретінде жасап шығарушылар болып Сан-Диего мемлекеттік университетінің оқытушылары Берни 
Додж және Том Марч саналады. Берни Додж web-квестке «оқушылардың пайдаланатын барлық 
мәліметтері Интернеттен алынатын зерттеу әрекеті» деп анықтама береді. [1, 16 б.]
Web-квест әдетте келесі бөлімдерден тұрады:
1. Кіріспе – web-квест тақырыбының қысқаша сипаттамасы. Бұл бөлім оқушылардың қы-
зығушылығын арттыруға арналған.
2. Тапсырма – проблемалық мәселенің тұжырымдамасы және ақырғы нәтижені таныстыру 
формасының сипаттамасы. 

103
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
3. Жұмыс тәртібі және керекті ресурстар – тапсырманы орындауға қажетті іс-әрекеттің жа-
салу  ретін,  рөлдерді  және  ресурстарды  сипаттау  (Интернет-ресурстарға  және  басқа  да  ақпарат 
көздеріне сілтеме), сонымен қатар web-квестпен жұмысты неғұрлым тиімді етіп ұйымдастыруға 
мүмкіндік беретін қосымша материалдар (мысалдар, үлгілер, кестелер, бланктер, нұсқаулықтар 
және т.б).
4. Баға – web-квестті орындауды бағалау параметрлері мен критерийлерінің сипаттамасы. 
Бағалау критерийлері web-квестте орындалатын оқу тапсырмаларының түріне байланысты. 
5. Қорытынды – оқушылардың web-квестті орындау нәтижесінде оқып, үйренетін білім-білік-
тіліктердің сипаттамасы.
6. Қолданылған материалдар – web-квестті жасап шығару барысында қолданылған ресур-
старға сілтеме. 
7. Оқытушыға арналған  түсініктеме – web-квестті қолданатын мұғалімдерге арналған ме-
тодикалық ұсыныстар. [2, 37 б.]
Web-квесттің ағылшын тілін үйрену барысында туындайтын мәселелерді шешуге көмекте-
сетін бірнеше артықшылықтары бар:
- оқушылардың дербестігі мен автономдығын қамтамасыз етеді;
- оқушылардың коммуникативтік құзіреттілігінің дамуын қамтамасыз етеді;
- индивуалды білім беруді іске асыруға мүмкіндік береді;
- оқушыларға тілдік білімді қолдануға және жаңа тілдік материалды қолдануға мүмкіндік 
береді;
- кез-келген тақырып бойынша бірнеше сағатқа немесе бірнеше аптаға созылатын, мақсатқа 
бағытталған зерттеу жұмысын ұйымдастырады;
- өз бетінше шешім қабылдауға үйретеді;
- критикалық ойлауды дамытады, ойлау қабілеттерін жаттықтырады (түсіндіру, салыстыру, 
классификациялау, жалпы мен жалқыны анықтау және т.б). [3]
  6 сыныпқа арналған ағылшын тілі оқулығындағы («Ағылшын тілі», Т.Аяпова, З.Әбілда-
ева, 2011, Атамұра) «Welcome to Disneyland» тақырыбын өту барысында қолдануға болатын, ға-
ламторда  http://questgarden.com/136/88/2/111204181610/index.htm  сілтемесі  арқылы  табуға  бола-
тын «You’re going to Disneyland?» атты web-квестті қарастырып өтейік.
Кіріспе  бөлімде  оқушылардың  тапсырмаға  деген  қызығушылықтарын  арттыру  үшін, 
шынайы  өмірдегідей  жағдай  сипатталады.  Сыныптағы  балалар  екі  адамнан  тұратын  топтарға 
бөлініп, екі адамға арналған Диснейлендке екі күндік саяхатты жоспарлаулары қажет. Әр топқа 
жұмсауға  500  доллар  беріледі.  Оқушылар  өздері  жоспарлаған  қиялдағы  саяхаттан  қайтқан  соң 
өздерінің саяхаттары туралы слайд шоу дайындаулары қажет. Тапсырма бөлімінде оқушыларға 
өздерінің Диснейлендке дейінгі жүріп өтетін жолдарын, онда екі күн бойы пайдаланатын жатын 
орындарын белгілеу қажеттігі, сусын және тағамға қанша қаражат жұмсайтындығын есептеу қа-
жеттігі түсіндіріледі.
Тапсырма берілген соң, оқушылар көрсетілген интернет ресурстарын пайдаланып, өздерінің 
саяхаттарын  жоспарлауға  кіріседі.  Бағалау  критерийлері  болып  саяхаттың  қызықтылығы,  жа-
салған презентацияның көзтартымдылығы, материалдық жағынан тиімділігі, оқушылардың жаңа 
сөздерді пайдалануы, өткен сабақта түсіндірілген Past Simple шағының дұрыс пайдалануы есеп-
теледі.  Бұл  критерийлермен  оқушылар  тапсырманы  орындауды  бастамас  бұрын  танысып  өтіп, 

104
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
өздеріне  қойылатын  талаптарды  алдын-ала  біліп  отырады.  Қорытынды  бөлімде  оқушылардың 
web-квестті орындау барысында үйренген біліктіліктерінің рефлексиясы жасалынады. 
Осылайша,  ағылшын  тілі  сабақтарында  web-квест  технологияларын  пайдалану  мүмкін-
діктерін қарастырып, төмендегідей түйіндер жасай аламыз. Аталмыш технология оқушылардың 
жаңа тақырыпты игеруіне ғана емес, сондай-ақ олардың бұрын игерген білімдерін жүйелеуге де 
мүмкіндік береді. Жаңа, қызықты жұмыс түрі ретінде бұл технология оқушыларды таным белсен-
ділігіне ынталандыра алады, оқушының ғана емес, сондай-ақ мұғалімнің де өзін оқыту үрдісінде 
шығармашылық тұлға ретінде көрсетуіне мүмкіндік береді, олай болса, web-квест технологиясы 
қазіргі білім беру процесіне ауадай қажет.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Бовтенко М.А. Информационно-коммуникационные технологии в преподавании иностранного 
языка: создание электронных учебных материалов. Учебное пособие. - Новосибирск. 2005. – 112 с.  
2. Николаева Н. В. Образовательные квест-проекты как метод и средство развития навыков инфор-
мационной деятельности учащихся. - Вопросы Интернет-образования. 2002, № 7. 
3. Dodge B. Some Thoughts About WebQuests. 1995-1997. - http://webquest.sdsu.edu/about_webquests.
html 
А. Абсадык
МЕДИЦИНАЛЫҚ ТЕРМИНДЕРДІ ҚАЗАҚ ТІЛІНЕ АУДАРУДАҒЫ ҚАТЕЛІКТЕР
С.Д. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті, Алматы қ.
Ғылыми жетекшісі: Т.К. Бердалиева – орыс тілі кафедрасының аға оқытушысы
Медицина (латын сөзі) – дәрігерлік ғылым. Басқа ғылым салаларынан айырмашылығы – 
дәрігерлер  күнделікті  жұмысында  латын-грек  тілінің  сөздерін  қолдануға  тура  келеді,  ол  –  заң-
дылық. Медицинадағы негізгі әлемдік терминдер сол қалпында айтылуы және жазылуы тиіс, ау-
дарма жасағанда барынша мағынасын өзгертіп жібермей, қысқаша, нақты түсінікпен берілу керек.
Қазіргі таңда медицина саласындағы өзекті мәселелердің бірі – медициналық терминдерді қазақ 
тіліне аударудағы қателіктер.Оған көптеген мысалдар келтіруге болады. Мысалы,денсаулық сақтау 
саласында қызмет ететін мамандардың сөзі «организм»-нен бастау алады. «Организм» – әлемдік 
термин атау. Бізде организмді «ағза» деп аударып жүр. «Ағза» сөзі «организм» сөзінің ұғымын 
толық аша алмайды.Соған қарамастан «организм» деген «ағза» болып айналымға, яғни «Валео-
логия» кітабына (2004 ж.), түрлі медицина саласындағы сөздік, оқу құралдары мен әдебиеттерге, 
тіпті «Денсаулық энциклопедиясына» (Алматы, 2007 ж.) енгізіліп, қолданыста жүр.
Біздің  бүгінгі  дәрігер-ғалымдарымыздың  қазақша  жазған  оқу  құралдарынан  мысал  кел-
тірейік.Орган сөзін мүше деп аударған, орган – мүше емес ол – ағза, ал мүше – член. Жалпы -изм 
қосымшасы мен -логия сияқты тіркеспен аяқталатын ұғымдық терминдердің бәрін қазақшалай-
мыз деген – өрескел қателік. Қазақ тілінде «әлеуметтану», «табиғаттану» деген сөздер бар ғой дей-
тіндердікі дұрыс емес. Мысалы, «Травматологияны» – жарақаттану деп аударсақ, «травматизм» 
– жарақаттанушылық болар еді. Сонда жарақаттану жарақаттарды зерттейтін ғылым ба, әлде жа-
рақат алып қалуға қатысты сөз бе?Көптеген оқу құралдарынан ревматический, анафилактический, 
апластический және т.б. осылар сияқты анықтауыш терминдер ревматикалық, анафилактикалық, 
апластикалық деп аударылғанын көріп жүрміз. Бұл терминдердің түбірі ревматизм, анафилаксия, 
аплазия  болғандықтан,  қосымшалар  осы  түбірлерге  төте  жалғанып,  ревматизмдік,  анафилакси-
ялық,  аплазиялық  болып  жазылуы  керек.  Өзге  тілдерден  аударылған  материалдарды  оқу  бары-
сында қабылдаушыға тілдік-стильдік кедергілер кездеспеуі қажет, демек, қабылдаушының ұлттық 
ерекшеліктері ескерілуге тиіс. Тағы бір оқу құралында «Нижние и верхние конечности имеют по 
пять пальцев» деген қарапайым сөйлемнің «Аяқ пен қолда бес саусақтар болады» деп аударылған. 
Орыстар үшін аяқта да, қолда да «пальцы», қазақ үшін қолда – саусақтар, аяқта – бақайлар. Мүше 
атауларын ажырата алмау былай тұрсын, қазақ тілінің грамматикасын бұзып, «…бес саусақтар 
болады» деп оқулық жазатындар бар.

105
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
Өз саласының білгір маманы болғанымен, сол саланың проблемаларын қазақша жатық тіл-
мен жазатын мамандар өте аз.Жүз жылғы орыс тілінің әсерінен шалақазақтанып кеткен маманда-
рымыздың пайдаланатыны қазақша «Орфографиялық сөздік» (Алматы, 2007).
Сол сөздікте ит тіс, күрек тіс, азу тіс, мойын омыртқа, ауыз омыртқа, тоқпан жілік, ортан 
жілік, кәрі жілік, бас сүйек, т.с.с. бәрі бөлек жазылған.Ал біз үшін бұл атаулар бірге жазылғаны ке-
рек. Мысалы, медицина үшін бас сүйек – главная (головная) кость, ал бас сүйегі дейін десең, кость 
головы болып кетеді, бізге керегі бассүйек деп бірге жазу, демек, череп атауының баламасы керек.
Қазіргі таңда медициналық  терминдер толықтай орыс тілінен аударылып біткен сияқты. 
Солай дегенмен дәрігерлік қызметте күнделікті  айтылып-жазылып жүрген «бронх» атауы дұрыс 
аударылмай келеді. Бронх (bronchos) – грек сөзі, орысшасы – «дыхательное горло». Ерте заманнан 
қазақ халқы оны «қолқа» деп атап кеткен және оны білмейтін қазақ аз. Жалпы, жұртшылық ара-
сында «қолқаңа суық тиген – жөтелесің», «қолқа бездері шошыған», не болмаса «қолқа демікпесі-
не шипалы шөптер» деген сияқты тіркестер айтылады.
Дәлелді болу үшін біз әр жылдардағы газет-журнал беттерінен үзінділер берейік:
– «Ана тілі» газетінде академик Ә.Нұрлыбаев «Жөтелдің туындау себептері өте көп: суық 
тиіп қолқа немесе өкпе қабынғаннан болатын жөтелдің емі – қалақай»; Алматы СЭС дәрігерінің 
«Пневмокониоздар» мақаласында («Денсаулық», №8, 2002 ж.) Ж.Бузаева: «Залалды шаңдар ты-
ныс алу кезінде мұрын, өңеш, қолқаның шырышты қабығымен өкпеге кіріп, бронхит, ринит, фа-
рингит сияқты ауруларға себепші болады».
Қызылорда қаласында 1993 жылы басылып шыққан «Орысша-қазақша сөздікте» (құрасты-
рушы С.Иманғалиев пен 3.Қыстаубаева): Бронхит – қолқаның қабынуы. Бронхит астматический 
– демікпелі бронхит.Сонымен қатар, 1993-95 жылдардағы қазақ тіліндегі жыртпа күнтізбелерді 
шолсаңыз, «қолқа қабынуы» сөзі кездесіп отырады. Ендеше, «қолқа» сөзі барлық оқу құралдары 
мен оқулықтарда және анатомиядан бастап терминологиялық және басқа сөздіктерде – «аорта» 
деп аталады. Одан бөлек «қолқа демікпесі», яғни «Бронхиальная астма» сөз тіркесін аудармашы 
ғалымдар әр сөздіктерде немесе оқу құралдарында «тыныс демікпесі», «өкпе демікпесі», «кеңір-
дек демікпесі» деп әрқилы аударады. Осы жайтқа байланысты біз ауа тамыры (бронх) емес, қан 
тамырлары бойынша пікір білдірейік. Академик, профессор Ә.Қайдаров 1992 ж. «Қазақ термино-
логиясына жаңаша көзқарас» кітапшасында тайға таңба басқандай, қан тамырларының қазақша 
аттарын күретамыр, қызыл тамыр, көк тамыр, қылтамыр деп көрсетіп берді. Сол кезде Республика 
Тіл комитетін басқаратын, филолог-лингвист ғалым Ә.Қайдаров оларды әрі қарай талдауды сала 
мамандарына қалдырған. Аталған қантамыр атауларын орыс тіліне аударғанда – аорта, артерия, 
вена және капилляр болатыны өзінен-өзі түсінікті. Сол кездегі біздің пайымдауымыз бойынша, 
академик Ә.Қайдаров айтқан күретамыр – қан тамырларының ең ірісі және жуаны – тек қана аорта 
болып белгіленген.
Қорыта келгендегі айтарымыз, «қолқа» – аорта емес, «қолқа – бронх». Осы мәселені жоғары 
жақтан дұрыс шешім қабылдаса – күретамыр аталынуы жөн немесе әлемдік термин ретінде аорта 
болып қалуы керек.
Біз қарап шыққан түрлі сөздіктер мен оқу құралдарында «күретамыр» сөзін біреу «вена», 
екінші бір ғалым «артерия», үшіншісі «сонная артерия», төртіншісі «яремная вена» деп қолда-
нысқа әртүрлі енгізген.
«Ана  тілі»  газетінде  (№9,  2010)  профессор  Б.Қалиұлы  анатомия  –  тәнтану,  ,косметика  – 
риан, маятник – бигеш, рецепт – дәрел, функция – мәнбі, факт – берне деп ұсыныс жасаған. Б.Қа-
лиұлы қай тілдің термині болса да, оны қазақ тіліне аударып қолдану тиіс дегенді қолдайды. Бірақ 
мұндай тұжырымға бірауыздан келісуге болмайды, өйткені медицина саласының терминдерінің 
бәрі аударуға көне қоймайды.
Осы тұста әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың профессоры, филология ғылымдарының док-
торы Т.Есембековтің айтқаны көңілге қонымды. «Терминге қойылатын талап біреу: ол – қандай 
мәтінде болсын, өзінің мағынасын сақтап тұру. Ал қазіргі термин деп жүргеніміз көбі термин дең-
гейіне көтерілмейтін, тек түсінік пен ұғымдар ғана. Сондықтан да кейбір мәтіндерді тіпті түсін-
бейтін дәрежеге жеттік» деп жазады ол. Бұл, әсіресе, медицинаға, яғни денсаулық сақтау саласына 
қатысты айтылған сын деуге келеді. Биология мен медицинада жиі кездесетін термин сөздің бірі – 
специфический (латын сөзі – specificus) – свойственный исключительно одному явлению, яғни ол 

106
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
қазақ тілінде өзіне тән немесе тек қана бір құбылысқа тән деген мағына береді. «Казахско-русский 
словарь» (Алма-Ата, 1989 ж.) атты сөздікте С.Исаев, С.Қасқабасов «специфический», «своеобраз-
ный» сөзін «өзіндік» деп аударған. Ал басқа оқу құралдарында жиырма жыл бойы «специфиче-
ский» термині арнайы, арнамалы деп айтылып-жазылып жүр, бұл өрескел қате ғой. Ал «арнайы, 
арнамалы» сөзін қайта аударғанда ол «специальный» сөзі болып шығады. Фтизиопульмонология 
пәні бойынша дәріс пен практикалық сабақта «специфический» термині күнде айтылады. Оның 
қазақша дәлме-дәл аудармасы – «өзіндік» сөзі. Мысалы, «өзіндік қабыну», өзіндік профилактика, 
яғни бұлар тек туберкулез ауруына тән. Өзге қабынулар мен профилактика – өзіндік емес. Мыса-
лы, туберкулезде басқа этиологиядағы аурулар өзіндік емес, яғни «неспецифический».Жоғарыда 
аталып өткен фтизопульмонология саласындағы басқа да  терминдердің аудармалары дау туғыза-
ды. Мәселен, фтизиатрия пәнсаласында жиі айтылып жүрген «Очаг» терминінің көп мағыналы 
сөз екеніне қарамастан оны «ошақ» деп аударып жүр:
1) «Очаг» – түркмен сөзі, оның қазақша баламасы – отбасы, үй-іші, мекені. Бұған мысал: 
«очаг туберкулезной инфекции» – «туберкулез жұқпасының (инфекциясының ошағы)», яғни бак-
терия бөлуші науқастың мекенжайы;
2) «Очаг» – орныққан жері немесе «аурудың шығатын көзі» деген мағынада аударылады;
3) бұл терминнің рентгенологиядағы баламасы «Очаг» – «түйін» болып аударылуы тиіс.
Көрнекті тіл жанашыры дәрігер-ғалым, ортопед, медицина ғылымдарының докторы Естөре 
Оразақов  өзінің  «Дәрігерлік  кеңес»  атты  кітабында  «очаговый  туберкулез  легких»  тіркесін 
«ошақты (түйінді) өкпе туберкулезі» деп аударады. Ол «түйінді» сөзін жақшаға алып көрсеткен. 
Еліміз егемендік алғаннан бері медицина терминдерін қазақшаға аударуда алдыңғы шепте жүр-
ген медицина ғылымдарының докторы, профессор Қ.Ә.Жаманқұлов өзінің шағын сөздігінде де 
«очаг»  терминін  «түйін»  деп  жазды.  Расында,  рентген  көрінісіндегі  түймедей  нәрсені  қалайша 
«ошақ» деп айтамыз? «Очаговые тени» сөз тіркесі «түйінді дақтар» деп айтылуы керек.
Кеуде  немесе  көкірек  қуысында  «көлеңке»  болмайды,  яғни  рентген  көрінісіндегі  «тень» 
–  «дақ»  болып  аударылғаны  дұрыс.  Халқымыз  ертеден  «өкпесіне  дақ  түскен»,  «өкпесі  қарай-
ған екен», «өкпесі дақтанып кетіпті» демейтін бе еді? Осыған зер салмай жүрген дәрігерлерден 
«ошақты көлеңке», «жолақ көлеңке» және осы сияқты өзге де түсініксіз сөз тіркестері жиі кезде-
седі.
Біз ғылыми терминдерді жөнсіз аудара беретін болсақ, міндетті түрде қазақ тіліне аудару 
керек деген қағидадан айнымайтын болсақ, біз тек терминнің мағынасын ғана бұзып қоймаймыз, 
сонымен қатар өзіміздің ана тіліміздің де мағынасын жоғалтамыз.Ғұлама сөз зергері Ғ.Мүсірепов: 
«Біздің қазақ тілі өсу үстінде, адам баласының кез келген қиын да күрделі ойын бейнелеудегі мүм-
кіндігі зор, аса бай тіл. Сондықтан да оны көздің қарашығындай қастерлеу – адамзаттығымыздың 
ең шынайы түрі» деп еді ғой. Ғ.Мүсірепов айтқандай «адам баласының кез- келген қиын да күр-
делі ойын бейнелеуге мүмкіндігі зор» тілімізге кір келтірмей келесі ұрпаққа мәртебесін биіктетіп 
жеткізу – парыз.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. М.Оспанов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік медицина университетінің доценті Т.Қоңы-
рқұлжаевтың “Медициналық терминдер қашан бір ізге түседі?” мақаласы;
2. «Астана медицина университеті» АҚМемлекеттік тілді дамыту және тіл саясаты бөлімінің ба-
стығы Мұхамбедия Ахметовтың “Медициналық ұғымдарға мінсіздік тән” мақаласы.
3. Солташұлы Ы. Заман Талабы ــ Көп Тілді Болу. // Ақиқат. 26 қараша- 2012 ж. № 11. 14-15 б.
4.  Жаминова  Р.Ж.  Модульдік  оқыту  технологиясын  қолдана  балалардың  тілдік  құзыреттілігін 
қалыптастыру.  //  Мұғалімнің  кәсіби  дамуы:  дәстүрлері  мен  өзгерістер.  ІІ  халықаралық  ғылы-
ми-тәжірибелік конференция. ІІ том. Астана-2012 ж. 115-120 б.

107
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
И.К. Адильбеков
ОРГАНИЗАЦИЯ ПОЛИЯЗЫЧНОГО ОБРАЗОВАНИЯ ВО ФРАНЦИИ
Аркалыкский государственный педагогический институт им. И. Алтынсарина
Европейская школа докторов 519 –Европейские перспективы г.Страсбург
В современном мире, с его учащаемся  ритмом глобализации и интеграционных процессов в 
сфере политики, экономики, культуры стало актуальным наличие у граждан любой страны знаний 
иностранных языков.
Знание иностранных языков является одной из ведущих концепций образовательных про-
грамм европейских университетов. Студенты, многие из которых являются выходцами из неев-
ропейских стран, имеют уникальную возможность изучить любой из мировых языков в процессе 
обучения в университете.  
В плане организации учебного процесса и материальной обеспеченности, как для иссле-
дователя, представляют страны Западной Европы. Наибольших успехов в этом направлении до-
стигла Франция, с ее детально разработанной  национальной программой в сфере полиязычного 
образования. 
Под патронажем министерства образования Французской Республики, осуществляется ра-
бота по продвижению французского языка среди иностранных студентов, через разветвленную 
сеть языковых центров и школ.  
Под эгидой Французского Альянса ведется работа по расширению сферы распространения 
французского языка во всем мире. Во Франции 20 марта официально отмечается как день Фран-
кофонии [1, 1]. Этот факт говорит о том значении, которое придает государство языку, как основе 
культурного диалога.  
Система языковой подготовки во французских университетах выстроена так, что на выходе 
слушатель курсов любого цикла (бакалавриата, магистратуры, докторантуры) обладал знаниями 
одного из европейских языков. Для этого разработана система сертификации студентов в течение 
срока обучения, посредством экзаменов, привязанных к академическому календарю. По итогам 
экзаменов, студентам выдается сертификат удостоверяющий уровень знания иностранного языка. 
Наличие лингвистических компетенций, умений и навыков студентов измеряется по шкале.   
Большим подспорьем для студентов университетов, обучающихся во Франции, является де-
ятельность языковых центров функционирующих при университетах. Например, в Университете 
Страсбурга, одного из лучших во Франции, функционируют центры по подготовке студентов по 
системе СЕFR (Common European Framework of Reference).
CEFR— это общеевропейская система оценки уровня владения иностранным языком, кото-
рая устанавливает единые стандарты, для языковых компетенций во всем мире.
Эта система служит для взаимного признания квалификаций, полученных в разных системах 
образования, и способствует трудовой и академической миграции. Для того чтобы оценка компе-
тенции могла применяться для любого языка, не привязываясь к конкретным реалиям, Ассоциаци-
ей ALTE — The Association of Language Testers of Europe — была разработана формула «can do» — 
набор  навыков  и  умений,  соответствующих  каждому  уровню—  отA1(начального)  доC2.  [2,  1]. 
         В университете Страсбурга действует языковой центр  SPIRAL бесплатный и доступный 
для студентов и сотрудников университета Страсбурга, а также для представителей иностранных 
институтов и учреждений.
Обучение здесь построено на четырех основных направлениях: обеспечение студентов обра-
зовательными ресурсами, проведение языковых ателье (практикумов), организация тандемов (об-
щение с носителями языка обучения), непосредственное руководство посредством тьютора. [3, 1]. 
         Наиболее интересными в методическом и педагогическом плане являются языковые прак-
тикумы или ателье, проводимые под руководством опытных носителей языка обучения. Ателье 
имеют разнообразную направленность от мировой литературы до сценического мастерства, для 
лиц интересующих наукой, проводятся ателье научно-технического уклона. 
Работа в тандеме дополняет и без того плотную программу обучения студентов, превращаю 
студента из простого наблюдателя в участника действия, целью которого является вживание в об-
раз носителя языка и получения конкретных навыков и умений.

108
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
Часто руководителями ателье и тандемов, являются сами студенты, из числа иностранцев, 
которые в силу своих лингвистических компетенций выполняют работу преподавателя.  Главным 
условием допуска к работе, является наличие языкового сертификата и наличие компетенций пре-
подавателя.
Ежегодно  стены  Университета  Страсбурга  покидают  сотни  дипломированных  специали-
стов, и главным их отличием является свободное владение одним из мировых языков. 
В заключении можно сказать, что опыт построения полиязычного общества, посредством 
внедрения многоуровневого образования для всех возрастных групп, в разрезе стратегии непре-
рывного образования является наглядным примером и ориентиром для развивающих стран.
Список использованных источников:
1. Organisation internationale de la francophoni
e., http://www.20mars.francophonie.org/
2. The Association of Language Testers in Europe.,  http://www.alte.org/
3. Centre des langues de l’Ujniversite de Strasbourg  http://spiral.unistra.fr/
М.Л. Акпаров 
ПОЛИЯЗЫЧИЕ КАК ОДИН ИЗ ПРИОРИТЕТОВ СОВРЕМЕННОГО 
ПЕДАГОГИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ
Государственный университет имени Шакарима города Семей, г. Семей
Научный руководитель: А.К. Мукатаева
На современном этапе мирового сообщества  наблюдается активизация процесса поиска эф-
фективных условий, механизмов воспитания молодежи, способной к  диалогу с другими культура-
ми. Как известно, история общества это  процветание общества и зависит не только от экономики 
и техники, но и от культуры слова. И действительно, подготовка разностороннего специалиста, 
обладающего высоким уровнем культуры (в том числе и культуры слова) – главная проблема обра-
зования сегодня. Реалии современного этапа развития общества, языковая ситуация в Казахстане 
– многонациональном, с многовековой историей, в которой переплелись народы, нации, культуры,  
в настоящее время диктуют необходимость разработки основных методических принципов и под-
ходов к формированию коммуникабельной языковой личности.
По мнению Президента Н.Назарбаева «...Казахстан уникален и силен своей многонацио-
нальностью. На его земле сформировалось уникальное поликультурное пространств. Поликуль-
турность Казахстана - это прогрессивный фактор развития общества. Евразийские корни народов 
Казахстана позволяют соединить восточные, азиатские, западные, европейские потоки и создать 
уникальный казахстанский вариант развития поликультурности» [1].
Полиязычие способно предоставить студенту благоприятную среду, обеспечивающую гар-
моничное сочетание развития гуманистических общечеловеческих качеств личности с возможно-
стью полной реализации его национально-культурных, этнических потребностей. Следует заме-
тить, что в современных условиях образ жизни человека определенным образом унифицируется, 
стираются многие национальные различия, теряется связь человека со своими корнями, обесце-
нивается нравственный опыт предыдущих поколений.  Поэтому перед преподавателем стоит важ-
нейшая задача – использовать весь свой уникальный опыт и знания культурных традиций народов 
и этносов, общечеловеческих ценностей и мировой культуры в создании благоприятной образова-
тельной и воспитательной среды, способствующей формированию социально-активной личности.
Для решения этой задачи необходимо:
1. Способствовать формированию общегражданских ценностей личности, активной граж-
данской позиции, возрождения и сохранения духовно-нравственных традиций.
2. Воспитывать чувства уважения и патриотизма, гордости за свою Родину, учебное заведе-
ние.
3. Воспитывать чувство толерантности, позитивной установки личности.
4. Развивать положительное отношение к культурным ценностям казахстанского общества 
на основе изучения мировой художественной литературы.

109
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
5. Формировать представление о здоровом образе жизни, привлекать к участию в культур-
но-спортивных мероприятиях.
Полиязычие рассматривается как действенный инструмент подготовки молодого поколения 
в условиях взаимосвязанного и взаимозависимого мира. В этой связи понимание роли языков в 
современном  мире  ставит  перед  нами  вопрос  обучения  языкам  и  повышение  уровня  языковой 
подготовки. Система принципов обучения в системе полиязычия: казахский язык – русский язык 
– английский язык. 

жүктеу/скачать 3,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: