Министерство здравоохранения и социального развития республики казахстан

155
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
References:
1. Barsuk R., Basics of learning a foreign language in bilingual conditions. -М., 1970.- 55;
2. Lakotsenina T., Modern lesson, part 4 
3. Petrova L., Games on English lesson//  The English language, №11, 2008.  
4. Polat E., New pedagogical and information technologies – М., 2009. – p. 203.
А. Шалқар
РОЛЬ НАУЧНЫХ ТЕКСТОВ ПО СПЕЦИАЛЬНОСТИ В ФОРМИРОВАНИИ 
ДЕЛОВЫХ КАЧЕСТВ БУДУЩИХ ФАРМАЦЕВТОВ-ТЕХНОЛОГОВ
Казахский Национальный медицинский университет им. С. Асфендиярова, г.Алматы
Научный руководитель: З.К. Кокенова, старший преподаватель 
кафедры русского языка КазНМУ им.С.Ж. Асфендиярова
«Призвание – это маленький росточек таланта, превратившийся крепкое  
могучее дерево на благодатной почве трудолюбия.  Если человек влюблен в свой труд, 
он стремится  чтобы и в самом процессе труда, и в его результатах 
было что-то красивое. Человек – хозяин своего призвания»
В.А. Сухомлинский
Научный стиль – один из функциональных стилей общелитературного языка, обслужива-
ющий сферу науки и производства и предназначенный для передачи объективной информации о 
природе, человеке и обществе. Научный стиль отличается особенностями научного мышления, в 
том числе отвлеченностью и строгой логичностью изложения.
Интеллектуальный характер научного познания обусловливает такую важную особенность 
языка науки, как его логичность. Она выражается в предварительном продумывании сообщения, в 
монологическом характере и строгой последовательности изложения.
В комплексе с фармакологией фармация составляет науку о лекарствах, охватывая все, что 
связано с лекарствоведением: фармакогнозию, технологию лекарств, фармацевтическую химию, 
токсикологическую химию, организацию и экономику фармации, ее историю, которая неразрывно 
связана с историей медицины. И представить одно без другого просто невозможно.
Без  призвания  к  медицине  нельзя  заниматься  ею  с  глубоким  осознанием  высокой  ответ-
ственности за жизнь больного человека, готовностью пойти ради него на подвиг, самопожертвова-
ние. Люди, не способные чувствовать чужую боль, не пригодны к гуманной профессии медицин-
ского работника или  фармацевта-технолога.
Всем известно выражение: «Одно лечишь — другое калечишь». Чтобы такого не происходи-
ло, медицинские ВУЗы готовят профессионалов, которые должны знать, какой препарат и как дей-
ствует. Фармацевт — это специалист в области изготовления, исследования и продажи лекарств. 
Этих работников можно встретить в аптеке прямо за прилавком. Главного фармацевта называют 
провизором. Другими словами — это знаток таблеток, порошков и микстур. И это второй человек 
по счёту, к которому мы обращаемся, когда у нас плохо со здоровьем. 
История профессии такова: разные эпизоды из истории этой профессии можно отследить 
по символике, которая разнообразна для каждой страны, хотя имеются и общепринятые знаки. 
Первые лекарства придумали задолго до того как научились писать, а потому никаких ведомостей 
о них не сохранилось. А вот упоминания о лекарях античного периода различных цивилизаций 
сохранились в большом количестве. Эти уважаемые люди сами готовили лекарства из известных 
им средств. Первыми научными исследованиями в области фармацевтики занимались греки в IV 
веке до н. э. Их дело продолжили учёные мужи могущественного Рима. А вот разделение между 
врачами и фармацевтами произошло только в XIII веке в Европе. На территории Российской Им-
перии этих специалистов называли попросту аптекарями. 
Каким должен быть современный  фармацевт-провизор? Какими личностными и професси-
ональными качествами он должен обладать или что способствует приобретению деловых качеств 

156
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
конкурентоспособного специалиста в данной сфере? На наш взгляд, в первую очередь, при об-
щении  фармацевта с клиентами должен соблюдать толерантность, лояльность, терпимость. Фар-
мацевт должен производить впечатление компетентного и выдержанного специалиста, рекомен-
дациям которого можно доверять. Как достичь этого? Очень просто! Нужно воспитать в себе те 
качества, без которых не обойтись в рабочих ситуациях, и освоить некоторые правила поведения 
и обслуживания клиентов.
Толерантность. Фармацевт, в первую очередь, должен владеть собой в любой ситуации. Лич-
ные проблемы и плохое настроение не должны мешать ему быть внимательным и терпеливым с 
покупателями и коллегами. Недопустимо демонстрировать свое плохое настроение и свою нервоз-
ность и вообще проявлять отрицательные эмоции. С другой стороны, фармацевт, который бурно 
выражает свою радость — громко смеется или все время улыбается — в лучшем случае может 
вызвать у покупателя подозрения! Выражение лица работника аптеки всегда должно соответство-
вать ситуации и состоянию конкретного покупателя, таким образом он демонстрирует свою заин-
тересованность и то как он хочет помочь покупателю.
Лояльность.  Находясь  в  торговом  зале  рабочий  аптеки  ни  в  коем  случае  не  должен  себе 
позволять высказывать негативные стороны в адрес руководства аптеки и организации работы; 
не включили кондиционер, заведующая опять забыла заказать необходимые лекарства, или жало-
ваться на коллег. Это вредит позитивному имиджу аптеки и подрывает доверие покупателей к ее 
работникам. Подобные профессиональные вопросы должны решаться во внутренних помещениях 
аптеки (в крайнем случае) в торговом зале, когда нет покупателей.
Чувство такта. Даже когда покупатель рассматривает витрины, фармацевт не должен обсуж-
дать свои личные проблемы с коллегами или по телефону, читать книгу или журнал, возвращаться 
спиной к клиенту или оставлять его одного в торговом зале. Недопустимо комментировать внеш-
ний вид и поведение покупателей, в том числе и тех, которые уже вышли. При общении с ними не 
допустимы отрицательные оценки по отношении лекарственного препарата или врача, который 
выписал рецепт. Если клиенту нужно обсудить личные вопросы, связанные со здоровьем или спо-
соб применения препарата, нужно снизить тон, чтобы этот разговор не могли услышать другие 
клиенты аптеки, которые присутствуют в торговом зале.
Терпение.  Когда  посетитель  входит  в  аптеку,  все  внимание  фармацевта  должно  быть  на-
правлена на него. Это помогает выбрать подходящую стратегию поведения. Посетитель, который, 
войдя в торговый зал, сразу же направляется к фармацевту, уже знает, какой препарат ему нужен. 
Его нужно обслужить и проконсультировать как можно быстрее. А клиент, который рассматривает 
витрины, скорее всего, хочет самостоятельно разглядеть выложенные там препараты. В этом слу-
чае нужно ему дать некоторое время на размышления, а потом предложить ему свою помощь. Если 
посетитель скажет, что ему не нужна помощь, то отнюдь не оставаться рядом с ним. Отойдите на 
достаточное расстояние, но продолжайте держать его в поле зрения, чтобы сразу же отреагировать 
на обращение. Как только клиент захочет проконсультироваться, он станет оглядываться в поисках 
фармацевта. 
Внимание  к  деталям.  Посетители  зашли  в  аптеку  и  с  заинтересованностью  переходят  от 
одной витрины к другой. Посетители заинтересованы в решении конкретной проблемы, быстро 
перемещаются по торговому залу в поисках необходимой группы препаратов, а когда находят ее 
начинают внимательно рассматривать ее. Одним из важных факторов работы с двумя категория-
ми клиентов является выкладка товара, следить за которым есть одно из основных обязательств 
фармацевта. 
Например, в аптеке очередь. Работа фармацевта при наличии даже небольшой очереди тре-
бует особых навыков. Прежде всего, фармацевт должен обслужить клиента достаточно быстро, и 
должен быть уверенным в себе, иначе у них может сложиться впечатление, что он недостаточно 
уверен в себе. Кроме того лишняя суматоха может привести к ошибкам в расчетах, пересортице, 
неправильным советам. Недопустимо чтобы, лекарственные препараты падали на пол, резко бро-
сать их на прилавок или в ящик. Помните, что, демонстрируя еще не купленный товар, покупате-
лю в руки можно давать только инструкцию и коробочку. Сам препарат должен оставаться у ра-
ботника аптеки. Чтобы быстрее обслужить клиентов, нужно по возможности привлечь к отпуску 
всех специалистов, работающих в смене, включая заведующую. Нежелательно, чтобы некоторые 

157
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
работники занимались при этом другими делами, например, оформлением витрин или выкладкой 
товара. Если в очереди стоят покупатели с маленькими детьми или беременные женщины, мож-
но вежливо попросить клиентов пропустить их вперед. Покупателей, работа с которыми требует 
больше времени, можно попросить немножко подождать и дать им почитать инструкцию и ре-
кламные материалы. 
Профессионализм. Фармацевт должен уметь кратко и толково объяснить покупателю преи-
мущество и принцип действия препарата, ответить на вопрос, в том числе и побочные действия. 
Инструкции на рецептурные препараты, побочные действия которых описаны очень широко, ча-
сто вызывают у клиентов беспокойство. Фармацевт может успокоить покупателя, объяснить ему, 
что  если  четко  выполнять  рекомендации  врача  по  приему  препарата  и  не  превышать  дозу,  эти 
эффекты, как правило, не проявятся. Проводить лишние мелочи использовать много терминов, не 
нужно. Лучше выделять свойства, важные только для этого покупателя. Вместе с тем професси-
ональные знания фармацевта должны быть достаточными для того,  чтобы ответить на трудные 
вопросы. Для этого он должен систематически повышать свой профессиональный уровень. Все 
рабочее время, свободное от обслуживания покупателей и оформления витрин, выкладки товара, 
нужно отдавать изучению инструкций, чтению справочников и других информационных материа-
лов, например, предоставленными медицинскими представителями фармацевтических компаний. 
Получить всю необходимую информацию, а также ответы на возникшие вопросы при работе с 
лекарственными средствами, можно у медицинских представителей компаний.
Техника продажи. Если покупатель обращается за конкретным препаратом, фармацевт дол-
жен отпустить его и выдать чек. В некоторых случаях можно предложить подобный по свойствам 
препарат, но ненамного дороже, объясняя это более высоким качеством и эффективностью, или 
предложить дополнить покупку. Если покупатель просит фармацевта посоветовать ему какой-ни-
будь препарат, сначала всегда нужно задать вопрос: для кого предназначен лекарственное сред-
ство, когда начались проблемы, уже принимали и как долго и т. п. После этого фармацевт делает 
выбор самостоятельно и уверенно рекомендует препарат высокой или средней ценовой категории. 
Не надо спешить и предлагать несколько препаратов, фармацевт должен демонстрировать уверен-
ность в правильности своего выбора. Только в том случае, если покупателя не устраивает цена, 
можно предложить заменить препарат. При ответе на вопрос о цене лучше всего использовать 
«правило бутерброда»: сначала изучите преимущество препарата, затем цену, после чего снова 
ставится ударение на важное преимущество.
Для того чтобы обладать всеми этими перечисленными навыками, деловыми качествами  и 
профессионализмом, нам помогают научные тексты по специальности, рекомендованные препо-
давателями  кафедры русского языка: по истории медицины, о первых аптеках, ученых-фармацев-
тах нашего университета, леарственных растениях, лекарствоведении, фармакогнозии, техноло-
гии лекарств, по фармацевтической химии, токсикологической химии, организации и экономике 
фармации, медицинской этике  и деонтологии, а также лексико-грамматические задания по офици-
ально-деловому, научному, публицистическому, художественному и разговорно-бытовому стилям.
А на примере вышеуказанных микротекстов по инструкции фармацевта-технолога, фарма-
цевта-провизора на занятиях по русскому языку во время СРСП мы  в учебной группе проводим 
деловые игры «В аптеке», «На фармацевтическом заводе», «На пресс-конференции ученых- фар-
мацевтов», «Деловые переговоры», «В фармацевтической компании».  
Чтение научных текстов по специальности в условиях рыночной экономики   способствуют 
формированию деловых качеств будущих специалистов в области здравоохранения. 
Развивая фитохимическую науку, а также фармацевтическую индустрию, каждый специа-
лист  внесет достойный вклад в конкурентоспособность нации, экономики  страны в целом.
Список использованных источников:
1. Л.Г.Витлинская, В.М.Мирзоева, Н.Д.Михайлова и др. Учим язык специальности (учебно-мето-
дическое пособие для иностранных студентов медицинских вузов)  - Тверь, 2010.- 191 с.
2. Концепция образования Республики Казахстан до 2015 года \Учитель Казахстана.- 2004. № 1-2.
3. Кузнецова Т.Д. Компетентность как основа качества подготовки специалистов. \\ Сб. материалов 
РНП «Компетентность как основа качества подготовки специалистов», Алматы, 2009.

158
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
М. Шынай, Қ. Сәкен, С. Карибжанова
МЕМЛЕКЕТТІҢ БОЛАШАҒЫ - ЖАСТАРДЫҢ ҚОЛЫНДА
Қарағанды мемлекеттік медицина университеті, Қарағанды қаласы
«Мен бүгінгі ұрпақтың үш тіл білуін қолдаймын. Мемлекеттік тіл – мемлекет құрушы ұлт-
тың  тілі,  ал  орыс  тілін  білу  ұлы  байлық.  Ағылшын  тілі  ілгерілеушілік  пен  технологиялардың 
тілі болғандықтан біз оны үйренуге тиіспіз. Ал қазақ тілі барлық қазақстандықтарды біріктіріп, 
жақындастырып өзара түсіністік пен сүйіспеншілікке жетелейді деген» - Н.Ә.Назарбаев.
Ортақ  жаһандық  мәселелер,  адамның  бостандығы,  еркіндігі  көп  тілді  жүйені  қолдану 
арқылы бірнеше сатыға жеңілдей түседі.  Ғылымның  биік шыңынан көрінген Ұлы ойшылдары-
мыз ешқашан тек өз ана тілдерімен шектелмеген. Ұлты мақтаған Ұлы  тұлға Қадыр Мырза Әли 
жазғандай:
Ана тілің – арың бұл,Ұятың боп тұр бетте.Өзге тілдің бәрін біл,
Өз тіліңді құрметте!
Асыл ойдың бұлағы, өлшеусіз қазына - тіл. Тіл арқылы адам баласы ғылым, білім, мәдени-
етпен танысып, парасаттылыққа ұмтылыс жасайды, болашақтың негізін қалап, таңдаған маман-
дығын игереді. Жас ұрпақты, яғни мемлекетіміздің жарқын болашағын қалыптастырушыларды 
тәрбиелеу,  ғылым мен білімді үйрету тіл арқылы жүзеге асады.
«Адам өмірінің шегі бар, ал білімнің шегі жоқ», бұл Елбасының сөзі елімізде көптілділік 
жүйесін дамытудағы бастама.  Ал ол жалғасын мемлекетімізідің ең беделді деген университеттері-
нен тапты. Сол университеттердің қатарында алдыңғы орында 
Қарағанды мемлекеттік медицина 
университеті. 
Қара сөзбен әлемге таңдай қақтырған,  әлем әдебиетімен тереземізді теңестірген Абайдың, 
қазақ қанына ғана тән  суырып салма өнерімен талай жырды жырлаған ақын-жыраулардың ұр-
пағы, біздер, Қазақ жастарына үш тілді жетік меңгеру қиын емес деп ойлаймыз. «Оян қазақ» - деп 
ұрандаған Алаш азаматтары қаншама түркі тілдерін жетік меңгергені бізге мәлім.  Сол Алаштың 
жаққан отын сөндірмейік деп, тіл үйренген, білім қуған жастар біз боламыз!
 
Қазақстанда бір ғана тұғырлы тіл бар, ол  мемлекеттік тіл – қазақ тілі. Тұғыр сөзі діңгек, 
қазық деген мағынада қолданылады. Бір шаңырақты көтеру үшін үш діңгек керек емес. Бір дің-
гекпен көтерген шаңырақтың жан-жағынан уықтар қадалып, оның беріктігін қамтамасыз етеді. 
Біздің алтын діңгегіміз, тұғырымыз – қазақ тілі, ал жан-жағынан өзге тілдер мемлекеттік тілді 
қолдап уық секілді қадалады. Бірақ кейбіріміз үштілділік үдерісі жөнінде басқаша көзқарас таны-
тып жатамыз.  Мұның себебі осы бір сөздің мағынасын түсінбеуден келіп шығады. Бірқатары осы 
бағытты ұстануға оң көзбен қарап, құптаса, енді бірі өз қарсылықтарын білдіруде. 
Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев  әрбір қазақ азаматы  үш тілді жетік меңгеруі керек 
деп дөп басып айтты. Бұл дегенің үлкен кемеңгерліктің айнасы. Бұл біріншіден, жаһандану ғала-
мында заман талабына сай өмір сүрем деген , көп тілді игерген жастарға ана тілдің қаншалықты 
қажеттілігін, ана тілдің құрметтілігін ұғындырады. Екіншіден, білімнің шексіз тұңғыйығына сүң-
гу үшін бір ғана тілдің жеткіліксіз екендігін түсіндік.
Үштілділік жөніндегі тақырыпты жан-жақты зерттеу барысында Елбасымыздың, көптеген 
лингвист ғалымдардың, қоғам қайраткерлерінің пікірлеріне сүйене отырып, өз ойымызды дәлелді 
түрде жеткіздік.
Пайдаланылған әдибиеттер тізімі:
1. Қазақ ССР. 4 томдық қысқаша энциклопедиясы.\Бас. ред. Р.Н. Нургалиев; Алматы; Қаз. Сов. 
Энциклопедиясы. 1989 ж. - 717 б.
2. Қазақ тілі. Республикалық ғылыми-әдістемелік, педагогикалық журнал. 2006 ж., № 1 (13)
3. Ана тілі. Ұлт газеті. 2005 ж., №34 (764)
4. Қазақ тілі, 2005 ж., №6 (12)

159
ПОЛИЯЗЫЧИЕ В КОНТЕКСТЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
МЕДИЦИНАЛЫҚ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫ СТУДЕНТТЕРІНІҢ КӨПТІЛДІЛІК 
ДАЙЫНДЫҚТАРЫНЫҢ ЗАМАНАУИ ЖАҒДАЙЫ
СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ ПОЛИЯЗЫЧНОЙ ПОДГОТОВКИ СТУДЕНТОВ МЕДИНСКИХ ВУЗОВ
THE CURRENT STATE OF THE MULTILINGUAL TRAINING IN MEDICAL UNIVERSITIES
DER MODERNE ZUSTAND MEHRSPRACHIGER HERAUSBILDUNG VON STUDENTEN 
MEDIZINISCHER HOCHSCHULEN
Д.Қ. Абдуллина, А.Д. Алдаберген, Г.Е. Асқарбаева
МЕДИЦИНАЛЫҚ ТЕРМИНДЕРДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТӨТЕ ЖОЛЫ
С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ Ұлттық медицина университеті, Алматы қаласы
Ғылыми жетекші: ф.ғ.к., доцент Т.Қ. Зайсанбаев
Тілдің өмір сүру формасы ауызекі сөйлеу тілі болғанымен, жазудың маңызы қоғам дамыған 
сайын артпаса кемімейтіні белгілі. Профессор К.Ахановтың сөзімен айтсақ: «Жазу (жазба тіл) – 
адамдардың кеңістік пен уақытқа тәуелді болмай, өмірдің барлық саласында кең түрде қарым-қа-
тынас жасауына мүмкіндік беретін құрал» [1, 497 б.]. Қазіргі ғылым мен техника шарықтап да-
мыған заманда жазу қарым-қатынас құралы ғана емес, қоғамды ғылыми, мәдени, әдеби тұрғыдан 
алға жетелейтін құрал да болып отыр. Жазу тілдің дыбыстық жүйесіне, ұлттық ерекшелігіне не-
гізделіп жасалса ғана бұл мүдделерді өтей алады. «Жазуда әріптер тіл дыбыстарын неғұрлым дәл 
беретін болса, графикалық жүйе де соғұрлым жетілген болып танылады [2,67 б.]. Әрине, жазу 
сөйлеу тілін еш уақытта дәл бере алмайды, дегенмен соған барынша жақын болуы шарт. Сөй-
леу кезінде дыбыстардың бір-біріне әсер етуі нәтижесінде болып тұратын өзгерістер бәрі бірдей 
жазуда таңбалана бермейді. «Өйткені жазу – «жүгіртіп» оқуға жеңіл, қабылдауға қолайлы болуы 
қажет» [3, 9 б.].
Тіл заңдылықтары ескерілген жазу ғана оқуға да түсінуге де жеңіл болады. Қазақ жазуы-
ның ең үлкен кемшілігі не және термин қалыптастыруда қандай қиындықтарды туғызады деген 
мәселеге тоқталайық. Сөздік қоры, сөздік құрамы қаншалықты мол болса да, ешбір тіл ғылымда, 
қоғамда болып жатқан жаңа құбылыстардың барлығын толық беруі мүмкін емес. Ол үшін кез кел-
ген тіл басқа тілден сөз алуға жүгінеді. Медицина ғылымы еуропа елдерінде жедел дамып жатқан-
дықтан, бұл саладағы жаңа атаулар қазақ тіліне орыс тілі арқылы, орыс тілінің заңдылықтарымен 
еніп жатыр. Бұның себебі – қазақ жазуы Кеңес Өкіметі кезінде орыстандыру мақсатында қабыл-
данған орфографиялық ереже бойынша жазылады. Орыс тілінен және орыс тілі арқылы енген сөз-
дер орыс тілінің заңдылығымен жазылғандықтан, қазақ тіліне тән емес дыбыс тіркесімдері пайда 
болды. Бұл өз кезегінде ондай сөздердің дыбысталуына, сондай-ақ ол сөздерге қосымша жалға-
нуына қиындық келтіруде. Ол үшін қазақ жазуында қандай дыбыстық заңдылықтар бұзылып тұр 
деген мәселеге жеке-жеке тоқталайық.
Әр  тілдің  қалыптасуының  өзіндік  заңдылықтары  болатыны  белгілі.  Бұл  заңдылықтар 
туыс-тасқан, топтасқан тайпалық дәуірден бастау алады. «Әлем тілдерінің әзірге белгілі үш туыс 
тобы бар. Олар – үнді-еуропа; тай-қытай және орал-алтай тілдері. Оларды топтастырудың жік-
телім  белгілері  ретінде  кейде  сөз  просодикасын,  кейде  морфологиялық  құрылым  желісін  алып 
отырады. Сөз просодикасын алатын болса, онда екпін, буын және сингармонизмге сүйенеді, мор-
фологиялық құрылымына қарайтын болса, онда қопарылмалы (флектив), жадағай (изолятив) және 
жалғамалы (агглютинатив) сипатына сүйенеді» [4, 18 б.].
Ал  енді  тілдерді  топтастырудағы  осы  үш  үлкен  айырмашылық  ескерілмегендіктен,  қазақ 
жазуында қандай қиындықтар тууда деген мәселеге тоқталайық. Мысалы, стоматология, сто-
матит, спланхнология, сплайсинг т.б. терминдерді алайық. Бұл сөздерді қазақ тіліне жат қылып 
тұрған белгілердің  бірі –сөздердің екі қатаң дауыссыз дыбыстың басталып тұруы. Қазақ тіліне 
орыс тілінен енген стакан, шкаф, стол сөздерінің ыстақан, ышқап, үстел болып айтылуының 
себебі  де  бұл  сөздердің  осындай  екі  қатаң  дауыссыздан  басталуы.  Тіл  білімінде  мұны  протеза 
құбылысы дейді [5, 365 б.]. Яғни, стоматология, стоматит, спанхология сөздерінің дыбысталуы 
ыстоматология, ыстоматит, ыспанхология, ысплайсинг болуы тиіс.
Ал  енді  бластула,  бластоцель,  крахмал,  плазма,  плеврит,  плетора,  пневмонит  сөздерін 
қазақ тілді адам быластула, быластоцель, кірахмал, пылазма, пілеврит, пілетора, піневмонит, 

160
КӨПТІЛДІЛІК ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ КОНТЕКСТІНДЕ 
секвестр деп дыбыстайды. Екі дауыссыз дыбыстың арасына дауысты дыбысты қосып айту эпенте-
за деп аталады [5, 364 б.]. Сондай-ақ ревматизм, эризипелойд, хилоторакс, коллапс, титр, индекс 
т.б. терминдерде эпентеза құбылысы бар. Бұл терминдер қазақша ревматизім, эризипелойіт (қа-
зақ тілінде сөз соңында ұяң б, д дыбыстары айтылмайды), хилоторакіс, коллапыс, титір, индекіс, 
секвестір болып айтылады. Бұл сөздерде эпентеза құбылысы сөз соңында қосарланып келген да-
уыссыз дыбыстардың арасында жүзеге асып тұр.
Ал бронх, инбридинг, диск сияқты терминдерге келетін болсақ, бұлар қазақ тілінде быронхы, 
инбридингі, дискі болып дыбысталады. Басқаша айтқанда бұл сөздердің соңына дауысты дыбыс 
қосылып айтылады. Мұны эпитеза құбылысы деп атайды [5, 365 б.].
Жоғарыдағы  мысалдардан  медициналық  терминдердің  қазақ  тілінің  заңдылығына  бағын-
бай тұрғанын көреміз. Х.Досмұхамедұлы: «Ауыздан кірген тамақ сіңуі үшін, денеге «өзілік» болу 
үшін дене заңымен өзгеруі керек. Дене заңымен өзгермеген, дене заңына көнбеген тамақ сіңбейді. 
Денеге зиян береді. Тілге кірген жат сөздер де сіңуі үшін, тілге «өзілік» болуы үшін сол тілдің 
заңымен өзгеріп, танымастай халге келуі керек. Бүйтпесе жат сөздер бұралқы болып тілдің шы-
рқын бұзады, тілге зиян береді. Жат сөздерді қолданғанда тіліміздің заңымен өзгертіп, тілімізге 
ыңғайлап алу керек. Жат сөздерді өзгертпей, бұлжытпай алатын жер-дүниеде тіл жоқ деп айтса бо-
лады. Жат сөздерді өзгертпестен алып, бастапқы жат қалпымен сіңіреміз дегендік – шатасқандық. 
Бұл жолда жүрген адамдар орасан зиян келтіреді» [6, 92 б.],– деп, басқа тілден сөз алудың жолын 
1924 жылы-ақ көрсетіп кеткен болатын.
1926 жылы Бакуде өткен «Бірінші түркологиялық съезде» А.Байтұрсынұлы еуропа тілдері-
нен алынған терминдер қазақ тілінің заңдылығына бағынуы керек дей отырып, ол өзінің ұста-
нымдарын былай ашып көрсетті: «Все неказахские слова, не согласующиеся с природой казахско-
го языка, точно должны подвергаться изменениям соответсвенно казахскому говору. Это значит, 
во-первых, что во всех неказахских словах, с чуждыми казахскому языку звуками, последние за-
меняются соответственно нужными звуками, во-вторых, суффиксы в неказакских словах заменя-
ются казахскими, в-третьих, двойные звуки принимаются в одинарном виде, в-четвертых, чуждые 
казахскому языку окончания должны измениться в пределах требуемого языком удобства произ-
ношения» [7, 282-283 б.].
Өкінішке  қарай  қазіргі  жазуымызда  бұл  ұлы  адамдардың  айтқандары  ескерілмеген.  Бұл 
кемшілікті латын әліпбиіне көшкенде қазақ тіліне тән емес дыбыстарды алып тастау арқылы ғана 
жөндеуге болады. Сонда «халықаралық» деп аталып жүрген терминдердің барлығы қазақ тілінің 
заңына бағынып жазылады да, оған қосымша жалғаудың ешқандай қиындығы тумайды және он-
дай сөздерді қазақ тіліне аударуда қажет болмай қалады.

жүктеу/скачать 3,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: