Министрлiгi министерство образования и науки республики

307 

 

шекарасы  тек  биологиялық  факторлар  бойынша  емес,  кӛбiнесе  әлеуметтік 

байланысты анықталады. Әлеуметтiк ортаның экономикалық жағдай кӛптеген 

биологиялық  функциялардың да жетiлу кездерiн жылжытып жiберуi мүмкін. 

Сондықтан акселерация мәселесі де ӛмiрде үлкен рӛль алып отырғаны белгiлi. 

Осы  әлеуметтік  факторды  ескере  отырып  жас  шамасымен  даму  кезендерiн 

анықтауға  соңғы  кездерде  үлкен  жаналық  ӛндiрiлуде.  Казірі  кезде  5-6  жас 

аралығындағы балалар мектепалды тобына қабылданып оқытылады және бұл 

топ 12 жылдық мектетін бастапқы сыныбы болып анықталады. 

Мектеп жасына келген балаларды окуға қабылдау ӛте күрделi проблема. 

Баланың  мектеп  ұсынатын  оку  бағдарламасын  толық  меңгеруi  онын 

дамуы  жене  оқытуға  жеткiлiктi  және  интелектуалдық  даярлығына 

байланысты. Балалардың жеке даралық психологиялық қасиеттері мен таным 

процестерiнiң  даму  ерекшелiктерiн  теориялық  негiздерi  және  зерттеу 

әдістемелерін жасаған психологтар  А.Анастази,  Л.И.Божович,  Овчарова,  и.  

Шванцер  т.б.  Олар  ӛз  еңбектерінде  мектеп  жасына  келген  балалардын  даму 

ерекшелiктерiн зерттеу және бағалау әдістемелерін құрып, дамуында ауыткуы 

бар  балалардың  таным  процестерiн  және  жекелiк  қасиеттерін  тузету-дамыту 

жолдарын  кӛрсеткен.  Балалардың  мектепке  оқытуға  даярлығын  зерттеу 

негiзiнде  олардың  отбасындағы  және  мектепке  дейiнгi  тәрбие  мекемелерiнде 

алған  тәжiрибесiмен  тiкелей  байланысты  екендiгiн  ескере  отырып  олардың 

терін 

ұйымдaстыру 

жолдарын 

анықтаған. 

Балалар 

психологиялық 

құрылымының дамуы әр жас кезеңiнде әр түрлi жолменен дамиды. Қандай да 

ic-әрекет  бірқатар  элементтердi  қамтиды.  Олардың  бәрі  бiрге  ін  құрылымын 

сипаттайды.  Осы    не  үшiн  жасалынып  отырғанын  бiлдiретiн  кӛрсеткіштер  

мотивтері, осы әрекетін орындау нәтижесінде жетуге кажетті операциялар мен 

тәсідлдері,  ӛзгеруi  тиiс  нәтижеге  әкелеіп  материал-объект  құрайды.  Мысалы, 

мектеп  оқушылары  балабақшадағы  балаларға  сыйлау  үшiн  шырша 

ойыншықтарын  жасайды.  Бұл  ін  мотивi  әр  балада  әр  түрлi  болуы  мүмкін. 

Бiреулерi  сәбилерді  куанту  үшiн  жасаса,  екiншiлерi  үлкендердiң  талабын 

орындау үшiн жасайды, ал үшiншiлерiнде ойыншықтарды даярлау процесiнiң 

ӛзi қанағаттану  сезiмiн  туғызады. Мақсат  -  шырша үшiн ойыншықтар  жасау. 

Объект – ойыншық жасайтын материал. Операциялау - кажетті  ӛнім алу үшiн 

орындауға  тиiстi  нақтылы  тер  (қағазды  кесу,  бояу,  желiмдеу  тағы  да 

басқалары). 

Бұл  іс-әрекеті  балалар  ӛздерiн  түрлiше  керсетедi.  Бiреулерi  қандай  

ойыншықтар жасайтынын (мақсатын) алдын ала анықтап алады да, соған сай 

материал жинап, қажеті операцияларды жасай отырып, кӛздеген нәтижелерге 

жетедi. Екiншiлерi мақсатты ұытып, машина жасауға, үй немесе бұрын жасап 

кӛрмеген  материалдарға  қарсы  бағдар  алады.  Мысалы,  бiр  сынып  оқушысы 

қағаздан  шартылдақ  жасамақ  болды,  бірақ  столда  мақта  жатқандықтан  шар 

жасай бастады. «Не жасамақсын?» деген сұраққа қарандаштарды кӛріп қалып, 

оған таяқ ұқсатады, қарандаштардан жол салды, шанала жасайды да:  «Балалар 

қарлы мусін жасап, шамамен сырғанап жүр», - дейді. Бұл шартылдақ жасамақ 

болған  нақты  мақсат  қана  емес,  шырша  үшiн  ойыншық  жасауға  бағытталған 

жалпы мақсатта жайылып кетiп отыр. 

308 

 

Мақсат  жене  онын  мотвтерімен  байланысты  ін  анықтаушы  мақтауға  ие. 

Баланын дамуында  ін, мақсатқа бағытталуы бiртiндеп қалыптасады. Мысалы, 

үш  жасар  балалар  ӛз  іс-ерекеттері  күнi  бұрын  белгілеген  мақсатқа  сай 

ұйымдастырa  алмай,  мақсатынан  онай  айырылып  қалады.  Бес  -  жетi  жасар 

балалар  үшiн  іс-әрекетін  кӛбiнесе  материалмен,  олар  іс-әрекет  жасайтын 

заттық  ситуациямен  анықталуы  тиiс.  Мысалы  олар  текшелерден  үй 

ұйымдастырғанды  олардын  іс-әрекеттері  алдарында  қандай  (түрлi-түсті) 

текшелер  жатқанына  тәуелді  болады  да  алдын  ала  ойланған  жоспарға 

байланыстылығы  сирек  кездеседi.  Мектепке  дейiнгi  шақтын  сонына  қарай 

жетекшi  орын  ала  бастайды.    Алайда  бұл  барлық  балаларда  бiрдей  бола 

бермейді.  Мектепке  келетiн  кӛптеген  балалар  үшiн  іс-әрекеттердің  

мақсаттылығынын, ұйымшылығының, еркiндiгiнiң тӛмен деңгейде дамуы тон, 

мұның  ӛзi  оларды  оқыту  процесiнiң  табыстылығын  тӛтенше  қиындатып 

жiбередi. 

Баланың  даму  процесiнде  қалыптасатын  мотивтер  сан  алуан  болса  да, 

балаларды  зерттеу,  олардың  мінез-құлықтарының  нeгізгі  ерекшелiктерiн 

анықтайтын  жетекшi  бағыттылықты  бӛлiп  алуга  мумкiндiк  бередi.  Кейбiр 

балаларда  оқу  бағдары  жетекшi  болып  табылады:  олар  үшiн  жақсы  оқу, 

мұалiмнiң талаптарын орындау маңызды саналып, мектептегi улгерiм бағасын 

кӛбірек ойлайды. Кейде ұдайы бағдар бiршама формальды қара дүрсін сипатқа 

ие  болады.  Екiншi  балалар  танымдық  бағдармен  ерекшелене  туседi.  Олар 

есептер  шығарып,  жаңа  бiлiм  алғанды  ұaнaтaды.  Алайда,  оқушылар  барлық 

оқу пәндеріне бiрдей тырыспайды. Бұл балалар үшiн бағадан осы сабақтардың 

танымдық  құндылығымен  қызық  болуы  маныздырақ,  Кӛптеген  балалар  үшiн 

неғұрлым  маңыздысы  -  айналасымен  ӛзара  қарым-қатынас  жасау.  Бұл 

балалардың  мінез-құлқы  коллективтегi  құрдастарымен,  үлкендермен  ӛзара 

қарым-қатынастағы  белгiлi  бiр  позиция  жетiстiктерiмен  анықталады.  Бала 

дамуының тұтac процесiнiң үш негiзгi жағын бӛлiп шығаруға болады: 

1)

оқыту процесiнде бiлiм мен іс-әрекет тәсілдерінің дамуы; 

2)

игерiлген 

тәсілдерді 

қолданудың 

психологиялық 

механизмдерiнiң  

дамуы; 

3)

жеке  адамның  жалпы  қасиеттерінің  (бағыттылығы,  іс-әрекет,  сана  жене 

ойлаудын психологиялық құрылымы) дамуы. 

Дамудың  кӛрсетiлген  бағыттарының  қайсысы  ӛзiне  тән  ерекшелiктермен 

сипатталып  ақиқат  турде  барлығы  ӛзара  байланыста  болады  да,  тек  барлғы 

қосылганда ғана психикалық даму деп аталатын жеке адамның ӛзгеріс процесін 

құрайды. 

Психологиялық  құрылымдардың  қалыптасуы  мен  дамуының  жалпы 

заңдылықарын  да,  бала  дамуының  жоғарыда  бӛліп  кӛрсетілген  үш  түрінін 

әрқайсысына  тән  ерекшеліктерді  де  ажыратып  қарастыруға  болады.  Баланың 

жеке  басының  белсенділігі  -  психикалық  дамуы  шартты.  Осындай  жалпы 

заңдылыкгардың  бірі  мынада:  балада  жаңа  психологиялық  құрылымдардың 

пайда  болуы  міндетті  түрде  баланың  ӛз  белсенділігімен  байланысты.  Жаңа 

құрылым, тіпті ол оқыту үстінде, мысалы, тәсіл түрінде де сырттан берілсе де 

309 

 

іс-әрекетке  енгізілуі,  осы  іс-әрекеттің  ӛзгеріске  түсуімен  байланыстырылуы 

тиіс. 

 

Әдебиеттер     

1.

 

Ұзақбаева   С.А.   Қазақ   халық   шығармашылығының   балалар   мен  

жастарға тәрбие берудегі мүмкіндіктері. -Алматы: РБК, 1994. -104 б. 

2.

 

Қожахматова К.Ж. Халықтық  педагогиканы зерттеудің кейбір ғылыми  

және теориялық мәселелері. -Алматы: «Білім». 

3.

 

Мектептен тыс ұйымдар туралы ереже. - Алматы, 2002. 

4.

 

Нысанбаев Ә., Әбжанов Т. Адамға қарай бет бұрсақ. А., 1992, 54 б 

 

Резюме 

В  данной  статье  рассматривается  психологическая  подготовка  детей  к 

школе. 

Summary 

The article considers childrens psychologic preparation of children to school. 

 

 

ӘОЖ:793.38                            

ҚАЗАҚ БАЛЕТ ӚНЕРІНІҢ ДАМУ БАҒЫТЫ 

 

Ескулова У.А. аға оқытушы 

Аймақтық әлеуметтік-инновациялық университеті 

Шымкент., Қазақстан 

 

Мен биді ӛнеріміздің бӛлінбес бір бӛлшегі деп қараймын. Ол сіз бен біздің 

бар  ӛміріміздің  қозғалыстарымен  ӛрілген  кӛркем  ӛрнегі,  оның  маңызы  мен 

мазмұны  сияқты  болып  кӛрінеді.  Сол  себептен  де  ұлттық  би  қазынамыздың 

ортаймауын  оның  жаңа  билермен  толыға,  байи  түсуін  ойлайтын  жанашыр 

жандар  қанша  ма?  Олардың  алғы  шебінде  Шұғыла  Сапарғалиқызы,  Ақмарал 

Қайназарова сынды би ӛнерінің фонатиктері түр. Әрине, биде тіл жоқ, онда тек 

әдемі қимыл ғана бар. 

Балет  –  хореография  мен  музыканы  бірыңғай  драматургиялық  ойға 

үйлестіретін театрлық ӛнер түрі.Би және пантомима хореограф жазып шығатын 

балетті  үйлестіруші  болып  табылады.  Балеттік  шығарманы  жасау  үрдісі  ӛте 

күрделі  және  оның  барлық  авторларының:драматургтың,  композитордың, 

хореографтың тығыз шығармашылық қатынаста болуымен жүзеге асырылады. 

Кез келген сахналық шығарма сияқты балетте де оның идеясын, мазмұның, 

балетмейстер  хореографиялық  әшекей  салатын  арқауын  анықтайтын сюжеттік 

әдеби түпнұсқа, бағдарлама бар. Балеттік бидің алғашқы үлгілері кәсіби сахнаға 

шықпастан бұрын ұлттық ӛнердің жалпы дамуы аясында күрделі, ұзақ жолдан 

ӛтті.  Бір  кездері  кӛптеген  әлем  халықтарының  билерін  меңгерген  «Салтанат», 

«Гүлдер»,  «Айгүл»  сынды  елімізге  және  одан  да  тысқары  елдерге  кеңінен 

танымал  ән-би  ансамблдерінің  беделі  бәсеңсіп,  кӛрермендермен  жүздесуі 

саябырлап  кеткені  ешкімге  жасырын  емес.  Оның  үстіне,  әсіресе,  ежелгі  қазақ 

310 

 

биіне  ерекше  мән  беру  назардан  тыс  қалды.  Халқымыздың  тек  ӛзіне  гана  тән 

қазақ  биі  -  әлем  билерінің  ішіндегі  ең  жасы  десек  те  болады.  Ол  ӛзінің 

шарықтау  шегіне  әлі  жете  қойған  жоқ.  Бірақ  оның  белгілі  бір  бӛлігі 

классикалық  деңгейге  кӛтерілді.  Мәселен,  халық  биі  «Қамажай». 

«Маусымжан»,  «Қаражорға»,  «Келіншек»,  «Айжан  қыз»  тәрізді  ұлтымыздын 

болмысын  танытатын  билер  біздік  мақтанышымыз  емес  пе.  Бұл  жайдан-жай 

кӛніл жұбату үшін айтылған жалған мақтан деуден аулақпын. Біз тілге тиек етіп 

отырған  қазақ  би  ӛнері  бірнеше  дәуірді  бастан  кешті.  Халкымыздың  бұл 

ӛнерінің  болашағы  бүгінде  осы  сала  енерпаздарын  қатты  толғандырып  отыр 

десем қателесе қоймаспын. Оларды ойландырып, алаңдатып отырғанда ұлттық 

биіміздің  философияға  бай  мағынасы,  әсерлі  де  тартымды  кӛріністері  болса 

керек.  Жалпы  біздің  елдің  би  ӛнерінің  мүмкіндігі  мен  ӛрісі  ӛте  зор  әрі  биік. 

Демек жоғары дәрежеде ӛркен жаюына керемет қуатты күш бар. 

Енді  бір  сәт  қазақ  биінің  жүріп  ӛткен  жолына  үңілсек  оның  аумалы-

тӛкпелі,  ӛрлеу  мен  тоқырау  кезеңдері  аз  болмапты.  Бірақ  Шара  сынды 

саңлақтың арқасында біздің биіміз әлемдік сахнаға азды-кӛпті шыққанын әсте 

жоққа шығаруға болмас. Осы дара тұлғаның еңбегінің нәтижесінде қазақ биінің 

әр  ӛрнегі  халыққа  жетті.  Ол  ӛзінің  түсінікті  де  тартымды,  әсерлі  де  мәнерлі 

билерімен  сол  ӛзі  ӛмір  сүрген  заманның  талабын  орындады,  жүгін  кӛтерді. 

Сӛйтіп,  Шара  апамыз  қазақ  би  ӛнерінің  қайталанбас  жарық  жұлдызына 

айналды десем менімен бәрі келісер. 

Әрине, Шара Жиенқұлова, Дәурен Әбіров, Зауыр Райбаев, Болат Аюханов, 

Гүлжан  Талпақова  сынды  бишілер  қалыптастырған  салт  та,  дәстүр  де  қазақ 

биінің  ӛзіне  тән  ерекшеліктерді  бойына  сақтаған  әрі  оны  басқа  елдердің 

билерімен  салыстыруға  әсте  келмейді.  Қай  жағынан  алсаңыз  да  оның  ұлттық 

иірімдері, билеу мәнері дараланып тұрады. 

Себебі,  біздің  табиғатымыз  даламен,  еркіндікпен,  кеңдікпен  тікелей 

байланысты. Қазақ оның тӛсінде ӛскен тол баласы. Бұл қасиет оның ӛнеріне де 

тән құбылыс әрі заңдылық. Сондықтан да би ӛнерінің негізі, қалыптасуы, тууы 

міне  осыдан  бастау  алып  жатады.  Бұған  «Қазақ  биі»,  «Айжан  қыз», 

«Қаражорға»,  «Былқылдақ»  сияқты  ондаған  ұлттық  билеріміз  куә.  Бұлардың 

дені классикалық ӛнер туындыларына, бишілеріміз үшін би үлгілеріне баяғыда-

ақ  айналып  кеткен.  Олар  халық  ӛмірін  би  тілімен  баяндайды,  соны  мың 

бұралған әсем қимылдармен кӛрерменге жеткізеді.  

Қазақ биінің түп тӛркінінде халықтың рухани таным түсінігінің жиынтық 

кӛрінісі  жатқандай  кӛрінеді  маған.  Біздің  ұлттық  мәдениетіміз  оның  ішінде 

ӛзіміз  тілге  тиек  етіп  отырған  би  де  еліміздің  қоғамдық  ӛмірінде  орын  алған 

ӛтпелі  кезең  кезінде  басқа  ӛнер  түрлері  тәрізді  біраз  қиыңдықтарды  бастан 

кешіргені  рас.  Бірақ  ол  ертеден  келе  жатқан  желісін  үзіп  алған  жоқ, 

класеикалық  негізінен  адасып,  оны  жоғалтқан  жоқ.  Ӛйткені  оның  тамыры 

тереңде,  халықтың  санасында  жатыр.  «Қазақ  биі  кеңес  дәуірінің  алғашқы 

жылдарында  пайда  болды»,  -  деген  жаңсақ  пікірмен  ӛз  басым  келіспеймін. 

Сонда  мыңдаған  жылдық  тарихы  бар  елде  «би  ӛнері  болмады»  дегенге  кім 

сенеді.  Әрине,  кеңестік  дәуірдің  кейбір  қоғамдық  ағымының  кесірінен  қағажу 

311 

 

кӛріп,  классикалық  деңгейге  кӛтеріле  алмай  қалды.  Жаңа  замандық  әуеннің 

кӛлеңкесінде қалып қойды. 

Шара  апамыз  кӛздің  қарашығындай  сақтап,  талмай,  қажымай  тірнектеп 

жинаған  інжу-маржан  дүниелерін  қайта  жаңғыртып,  тәуелсіз  елдің  игілігіне 

айналдыру  бүгінгі  бишілерге  парыз,  әрі  аманат.  «Қазақ  биін  классикалық 

деңгейге  кӛтере  алмадық»  деп  бір  кездері  ӛкінгендерге  енді  сол  мақсатты 

жүзеге  асырудың  сәті  туды.  Бізді  енді  ешкім  қолымыздан  қақпайды.  Әлемге 

қазақ  биін  танытатын  зор  мүмкіндіктерге  жол  ашылды.  Бұған  дәлел  АҚШ, 

Қытай,  Жапония,  Франция,  Түркия  елдерінің  сахналарында  ӛнер  кӛрсетіп, 

ұлттық биіміздің айшықты ӛрнегімен таңқалдырып жүрген таланттар. Шетелдік 

кӛрермендер  «мынау  нағыз  классикалық  би  ғой»  деп  тамсанғандарын 

бишілеріміз  мақтаныш  етіп  айтып  жүргендерінің  талай  рет  куәсі  болдық. 

Жателдіктердің  де  кӛңілін  аулап  сезімін  баурап  алған  ен  алдымен  би 

ӛнеріміздің әрі мен нәрі, мағынасы мен мазмұны болса керек. 

Жалпы  ӛнердің  бұл  саласынан  біздің  сауатымыз  шамалы.  Кӛбіне-кӛп 

атүсті  пікір  айтып,  бидің  тұла  бойындағы  кӛз  ілеспес  алуан  түрлі  бейнелі 

қимылдар  қандай  жайды  меңзейді,  нені  айтқысы  келеді.  Бірақ  кӛрермен  оған 

назар  аударып,  мән  беріп-жатпайды.  Оған  әйтеуір  ұнаса  болды.  Бұл  жерде 

барлық  кӛрермен  осындай  деуден  аулақпыз,  Кӛкірек  кӛзі  кӛреген  ӛнердің 

жақсысын «жақсы», жаманын «жаман» деп айтатындар да бар. Ӛйткені бір биді 

екі  адам  екі  түрлі  түсінуі  мүмкін.  Мәселен,  қос  білектің  ширатыла  ӛрілген   

қимылына, үзіліп  кеткелі  тұрған белдің нәзік  қозғалысына  ғана сүйсініп,  одан 

әріге  ӛресі  жетпей  жатқан  жандарды  да  кінәлауға  болмайды.  Зер  салып, 

зерделеп  қарасаңыз,  кез  келген  би  адамның    жан  дүниесінің  сезімі  мен  сыры 

іспетті. 

        Белгілі дереккӛздеріне сүйенсек, қазақ дала сында Еуропаның классикалық 

операсы  мен  балеті  ХХ  ғасырдың  екінші  ширегінде  қалыптаса  бастады. 

Тұңғыш қазақ балеті 1939 жылы «Қал қаман-Мамыр» дастаны ның желісі мен 

жасалған. Ол композитор Василий Великанов шығармасы бойынша қойылған. 

Осы  спектакльдің  сурет  шісі,  белгі  лі  қылқалам  шебері  Орал  Таңсықбаев 

болған. Балет ӛнерінің қарлығашы саналатын бұл қойылым күні бүгінге дейін 

сахна  тӛрінен  түспей  келеді.  Қазақ  жеріндегі  тұңғыш  опералар  Евгений 

Брусиловс кийдің «Қыз Жібек», «Жалбыр», «Ер Тарғыны» еді. Уақыт ӛте келе, 

Ахмет  Жұбанов  пен  Латиф  Хамидидің  Абай  операсы  ӛмірге  келді.  Оның 

артынан  қазақ  музыкасының  маржаны  саналатын  Мұқан  Тӛлебаевтың  «Бір 

жан-Сара»,  Құдыс  Қожамияровтың  «Садырпалуан»,  Еркеғали  Рахмадиевтің 

«Алпамыс»,  Ғазиза  Жұбанованың  «Еңлік-Кебек»  опералары  ұлттың  бағалы 

қазынасына айналды. 

Қазақ операсының дамуына Жұмат Шанин, Күләш Байсейітова, Құрманбек 

Жандар  беков,  Қанабек  Байсейітов,  Шара  Жиенқұлова,  Манарбек  Ержанов, 

Серәлі  Қожамқұлов,  Қалибек  Қуанышбаев  сынды  ӛнер  майтал  ман  дарымен 

қатар  жазушылар  Мұхтар  Әуезов,  Ғабит  Мүсіреповтер  айтарлықтай  еңбек 

сіңірді.  

Тұңғыш  ұлттық  балет  1938  жылы  «Қалқаман  –  Мамыр»  балетімен 

ашылғаны  тарихтан  белгілі.  Қазақ  әдебиетінің  кӛрнекті  ӛкілі  М.Әуезовтің 

312 

 

ұлттық  би  ӛнеріне сіңірген  еңбегі  орасан  зор.  Ол  тұңғыш  балет  «Қалқаман  – 

Мамырдың» либреттосын жазып қана қойған жоқ, О.Тансықбаев, В.Великанов 

сияқты ӛнер  қайраткерлерімен  бірге  осы  ӛнердің  қалыптасуына  да  тікелей 

ықпал етті. 

Бүгінге  дейін  жетпіс  жылдан  аса  тарихы  бар  балет  ӛнерінің  тек 

классикалық түрін ғана атап жүрдік. Қазіргі таңда балет ӛнерінің де жан-жақты 

дами  бастағандығын  осы  ӛнер  қайраткерлерінің  еңбектері  растап 

отыр. Қазақстандағы хореография ӛнерінің дамуында соңғы жылдары заманауи 

би  негізгі  орынды  ала  бастады.  Республикада  бұл  салада  жұмыс  жасаушылар 

ӛте  аз,  олардың  ӛзін  де  әкімшілік  жақтан  ешкім дұрыс  қолдамайды.  Заманауи 

би саласында қызмет етіп келе жатқан «Самұрық» би театры мен апалы-сіңілі 

Ғаббасовалар  театры  ұжымдарын  ерекше  атауға  болады.  Аталған  би 

ұжымдарының  ішінде  «Самұрық»  би  театрының  ұлттық  би  ӛнеріне  сіңірген 

еңбегі  зор.  Егемен  қазақ  елінің  талап-тілегіне  толық  жауап  беретін  аталған 

ұжым осы салада қыруар еңбек етуде. 

Қазақ  ӛнерін  қарыштап  дамытуда,  ұлттық  ӛнерімізді  әлемдік  деңгейде 

танытуда ұлттық хореография ӛнері саласында қызмет жасап келе жатқан ӛнер 

қайраткерлеріне  мемлекет  тарапынан  қолдау  кӛрсету  ауадай  қажет  екендігін 

уақыттың ӛзі кӛрсетіп келеді. 

 

 

 

Әдебиеттер 

1.

 

Қасиманов С. Қазақтың сәндік қолданбалы ӛнер. Алматы: Ӛнер, 1966. 

313 

 

2.

 

Литература Востока в средние века. Ч. 2,М., 1970, с. 388. 

3.

 

«Ӛнерлі ӛлке суретшілері» Алматы «Эффект» 2008ж. 

4.

 

Максимова  А.Г.  Наскальные  изображения  ущеля  Тамгалы.  ВАН  КазССР,     

1958, N9 , с.109-110. 

5.

 

Мариковский  П.И.  О  наскальных  изображениях  в  горах  Чулах.  ВАН 

КазССР, 1950, N6 (63), с.78-79. 

6.

 

Манизер М.Г. Об основах композиции. Вопросы изоискусства. 

Вып.І.М., 1954. с. 17 

7.

 

Мочалов Л.В.     «Пространство мира и пространство картины»МІД983ж.  

8.

 

Мириманов В.Б. Ӛнердің ықшам тарихы. Алматы, Ӛнер, 1989. 

9.

 

«Мәдениет және тұрмыс» журналы,1984 

10.

 

Сарынова Л.П. Балетное искусство Казахстана. А., 1976, с. 15. 

11.

 

Сарынова Л.П. Балетное искусство Казахстана. А., 1976, с. 26. 

12.

 

Сафронов И. Visual Basic  в задачах и примерах СПбү: «БХВ – 

 

Резюме 

В  статье  рассматривается  развитие  направленя  казахского  балетног 

искусство 

Summary 

In the article development of направленя is examined Kazakh balet art 

 

 

УДК: 373 

УРОВЕНЬ ПОДГОТОВКИ ДЕТЕЙ К ШКОЛЕ 

 

Университет Мирас препод. Еспенбетова Д., Муржабаева М.А. 

 

Большинство родителей и педагогов считают, что для подготовки детей к 

школе  достаточно  научить  его  читать  по  слогам,  считать,  развить  мелкую 

моторику для подготовки руки к письму. На самом же деле, готовность ребенка 

к  школьному  обучению  предполагает  развитого  интеллекта  в  целом: 

восприятия,  памяти,  внимания,  мышления,  воображения,  речи.  Подготовка  к 

школе  -  это  длительный  и  творческий  процесс  развития  личности  ребенка.  В 

современной  психологии  пока  не  существует  единого  и  четкого  определения 

понятий «готовности», или «школьной зрелости». А.Анастази трактует понятие 

школьной  зрелости  как  «овладение  умениями,  знаниями,  способностями, 

мотивацией  и  другими  необходимыми  для  оптимального  уровня  школьной 

программы поведенческими характеристиками» [1, с.273]. 

Е.И.Рогов  более  емко  определяет  школьную  зрелость,  как  достижение 

такой  степени  в  развитии,  когда  ребенок  «становится  способным  принимать 

участие  в  школьном  обучении».  В  качестве  компонентов  готовности  к 

обучению  в  школе  он  выделяет  интеллектуальный,  мотивационный, 

социальный компоненты [2, с. 15]. 

Л.И.Божович  еще  в  60-е  годы  прошлого  столетия  указывала,  что 

готовность  к  обучению  в  школе  складывается  из  определенного  уровня 

314 

 

мыслительной  деятельности,  познавательных  процессов,  готовности  к 

произвольной  регуляции  своей  познавательной  деятельности  и  к  социальной 

позиции  школьника.  Аналогичные  взгляды  развивал  в  своих  исследованиях 

А.И.Запорожец [3, с.].  

Он  трактует,  что  готовность  к  обучению  в  школе  «представляет  собой 

целостную  систему  взаимосвязанных  качеств  детской  личности,  включая 

особенности  ее  мотивации,  уровня  развития  познавательной,  аналитико-

синтетической  деятельности,  степень  сформированности  механизмов  волевой 

регуляции  действий  и  т.д.».  Таким  образом,  психологическая  готовность  к 

школе  сложное  системное  образование,  включающее  помимо  предметно-

специфической 

готовности 

достаточно 

высокий 

уровень 

развития 

мотивационной,  интеллектуальной  сферы.  Следовательно,  в  психологическую 

готовность входят: личностная готовнсть, предполагающую сформированность 

социальных  и  познавательных  мотивов  и  определенный  уровень  развития 

общения,  развитие  произвольности  как  умения  ребенка  планировать, 

регулировать и контролировать свою деятельность в соответствии с принятым 

образцом;  определенный  уровень  развития  наглядно-образного  мышления. 

А.Л.Венгер,  В.В.Холмовской,  Я.Я.Коломенского,  Е.А.Пашко  и  др.  выделяют 

два  основных  аспекта  -  личностную  (мотивационную)  и  интеллектуальную 

готовность к школьному обучению [4]. 

Понятие  готовность  (к  освоению  и  осуществлению  деятельности)  во 

всех  исследованиях  рассматривается  как  комплекс  индивидуально-

психологических свойств, необходимых для выполнения определенных видов 

деятельности, при этом оставляя пределами рассмотрения навыки, умения, 

знания.  При  изучении  школьной  готовности  все  показатели,  которые  были 

выдвинуты  вышеназванными  авторами,  можно  объединить  в  три  группы  по 

их  содержанию  и  показателям  развития  психологических  своиств  и  уровню 

развития познавательных процессов. 

Личностная готовность к школьному обучению. 

Всем известно, что научить чему-то человека, который не хочет научиться, 

практически  невозможно.  Чтобы  ребенок  успешно  учился,  он  прежде  всего, 

должен  стремиться  к  новой  школьной  жизни,  к  «серьезным»  занятиям, 

«ответственным»  поручениям.  Это  отношение  формируется  под  воздействие 

мнений  окружающих  людей.  Сам  ребенок  воспринимает  взрослость  как 

«всезнающего»  и  «все  умеющего»  человека.  Путь  к  этой  взрослости  лежит 

через  школу.  На  появление  такого  отношения  к  школе  и  желания  учиться 

влияет  отношение  близких  людей  к  учению  как  к  важной,  содержательной 

деятельности,  имеющей  большое  значение  в  жизни  человека.  Влияет  на  это и 

отношение  других,  более  старших  детей,  и  сама  возможность  подняться  на 

новую  возрастную  ступень  в  глазах  младших  и  сравниться  в  положении  со 

старшими.  В  результате  у  ребенка  формируется  внутренняя  позиция 

школьника.  Л.И.Божович,  изучавшая  психологическую  готовность  детей  к 

школе,  отмечала,  что  новая  позиция  ребенка  становится  со  временем  более 

содержательной [5].  

315 

 

Первоначально  детей  привлекают  чисто  внешние  атрибуты  школьной 

жизни  –  яркие  портфели,  красивые  принадлежности,  школьная  форма. 

Постепенно возникает потребность в новых впечатлениях,  желание приобрести 

новых  друзей.  Только  потом  появляется  желание  учиться,  узнавать  что-то 

новое,  получить  за  свою  работу  хорошие  отметки.  Стремление  ребенка  к 

новому  социальному  положению  –  это  предпосылка  и  основа  становления 

многих  психологически  особенностей  в  младшем  школьном  возрасте.  В 

частности, ответственное отношение к школьным обязанностям: ребенок будет 

выполнять  не  только  интересные  для  него  задания,  но  и  любую  работу, 

которую  он  должен  выполнять.  Кроме  отношения  к  учению,  для  ребенка 

поступающего  в  школу,  особо  важное  значение  имеет  отношение  к  учителю, 

сверстникам и самому себе. В конце дошкольного возраста должна сложиться 

такая  форма  общения  ребенка  со  взрослыми,  как  внеситуативное  личностное 

общение (по М.И. Лисициной) [6].  

Взрослый  становится  непререкаемым  авторитетом,  образцом  для 

подражания.  Его  требования  выполняются,  на  его  замечания  не  обижаются,  а 

напротив,  стараются  исправить ошибки.  Существуют  еще  множество проблем 

личностной  готовности  к  школьному  обучению,  среди  которых  важное 

значение  приобретает  послушность,  исполнительность  и  желание  умение 

выполнять задания, общительность и коммуникационные способности, которые 

дают  созможность  ребенку  вступать  во  взаимоотношения  со  сверстниками, 

учителями  и  другими  участниками  учебно-воспитательного  процесса  во 

внутришкольной среде. 

Интеллектуальная готовность к школьному обучению. 

Изучение интеллектуальной готовности связан с оценкой уровня развития 

познавательных  процессов,  где  особое  значение  приобретает  развитие 

мыслительных  процессов:    способностью  обобщать,  сравнивать,  определять 

причинно-следственные связи между отдельными объектами, делать выводы. У 

ребенка  должна  быть  определенная  широта  представлений  о  предметах  и 

явлениях  окружающей  действительности,  образные  и  пространственные 

представления,  соответствующее  речевое  развитие  и  выраженная,  не 

насыщаемая  познавательная  активность.  В  психологии  сложились  большое 

количество  методик,  которые  дают  возможность  оценить  уровень  готовности 

детей  к  школьному  обучению,  как  по  личностным  показателям,  так  и  по 

уровню  интеллектуального  развития.  Но  методики  составленные  разными 

авторами не приведены еще в единую систему и носят характер разрозненных 

методических указаний. 

Мотивационная  готовность  к  школьному  обучению.  При  поступлении 

детей  в  школу  они  обязательно  проходят  собеседование  и  обследование  на 

вопрос  готовности  к  школьному  обучению.  Эту  работу  проводят  школьные 

психологи  или  учителя  начальных  классов.  При  этом  выявляется  большая 

группа детей, поступающих в школу, которые не проходили целенаправленную 

подготовку  к  школьному  обучению.  В  условиях  детского  сада  проводятся 

специальные  занятия  по  программе  подготовки  к  школьному  обучению.  Но 

программа  не  всегда  полностью  предусматривает  сравнительное  изучение 

316 

 

уровня готовности детей к школьному обучению в соответствии с нормативами 

развития  познавательных  процессов  или  показателей  личностной  и 

мотивационной  готовности,  что  является  причиной  неготовности  детей  к 

полному  усвоению  содержания  образования.  В  дошкольном  возрасте 

развиваются элементы всех познавательных процессов (восприятие, внимание, 

память, воображение, мышление и речь), но они носят репродуктивные образы-

представления  об  изветных  объектах  или  событиях,  не  вопринимаемых  в 

данной  ситуации,  причем  эти  образы  в  основном  статичные.  Продуктивные 

образы-представления, которые появляются как новообразования у школьников 

в  начальный  период  обучения,  являются  результатом  новой  комбинации 

некоторых  элементов,  и  развитие  этих  образов  связано  с  началом  обучения  в 

школе.  Из  «натуральных»,  по  Выготскому,  эти  процессы  к  концу  младшего 

школьного возраста должны стать «культурными», т.е. превратиться в высшие 

психические  функции,  связанные  с  речью,  произвольные  и  опосредованные. 

Этому способствуют основные виды деятельности, которыми большей частью 

занят ребенок данного  возраста  в  школе  и  дома:  учение, общение,  игра,  труд. 

Познавательные процессы младших школьников характеризуются тем, что они 

находятся  на  стадии  формирования  становления  их  функции.  Эта 

функциональная  динамика  отражается  на  особенностях  всех  познавательных 

процессов.  Готовность  и  неготовность  к  школе  проявляются  в  том,  что  дети 

считают  в  школе  главным,  ценным,  достойным.  В  ответах  детей  готовых  к 

школьному  обучению  ярко  выражается  их  стремление  научиться  считать, 

читать и писать нравится им больше, чем рисовать, вырезать и играть в мяч, так 

как это они делали в детском саду. Эти дети при поступлении в школу придер-

живаются  школьных  правил  и  стараются  их  не  нарушать.  Когда  ребенок 

радуется  тому,  что  он  узнал  в  школе,  чему  научился,  можно  сказать,  что  он 

действительно  стал  школьником.  Его  работа  на  уроке  приобрела  свой 

подлинный  социальный  смысл:  научиться,  узнать,  понять,  иными  словами  - 

измениться,  усовершенствовать  себя.  Как  отмечал  Д.Б.  Эльконин,  мотивы 

собственного роста, собственного совершенствования - единственно адекватная 

мотивация учебной деятельности младших школьников. «Позиция школьника - 

это  не  просто  поз  иция  ученика,  посещающего  школу  и  аккуратно  вы-

полняющего  предписания  учителя  и  домашние  уроки,  а  позиция  человека, 

совершенствующего самого себя» [7, 144].  

Именно  на  личные  успехи  и  достижения,  которым  школа  придает 

общественную значимость, и должна быть направлена деятельность ребенка на 

уроке.  Ребенок  узнал,  что  он  научился,  понял,  что  именно  эти  события 

внутренней  жизни  человека  и  приобретают  значимую  ценность.  Ребенок, 

который  успешно  прошел  подготовку  к  школьному  обучению  за  короткое 

время  проходит  психологическую  адаптацию,  под  которым  понимается 

адекватное  включение  ребенка  в  новую  социальную  ситуацию.  Адаптация 

является  важным  фактором  стабилизации  развития  и  существенно  влияет  на 

развитие личности ребенка в школьной среде. Потому что поступление в школу 

требует  от  ребенка  перестройки  всех представлений  и  отношений  с  окружаю-

щими людьми. Было выявлено, что характер и особенности общения ребенка со 

317 

 

взрослым и сверстниками решающим образом определяют динамику адаптации 

ребенка  к  детскому  учреждению.  Соответственно,  одним  из  важных 

направлений работы школьного психолога в начальной школе является разви-

тие мотивационной сферы детей, рост эффективности их адаптации. Эта работа 

может  проводиться  как  в  виде  познавательно-обучающих  занятий  (которые 

вызывают интерес к обучению, открывают перед ребенком мир знаний и, соот-

ветственно,  приводят  к  росту  учебной  мотивации),  так  и  виде  «больших»  игр 

(организованной игровой деятельности). 

Для  оказания  целенаправленного  влияния  на  развитие  интеллектуальных 

способностей  школьников  необходимо  психологу  детально  знать  особенности 

развития  этих  процессов.  По  результатам  этого  развития,  т.е.  по  наличной 

способности,  нельзя  сказать,  каков  был  «вклад»  задатка.  Нет  пока  способов 

определить  меру  участия  генотипического фактора  в  развитии способностей: 

факторы среды обладают весом, соизмеримым с фактором наследственности, 

и  могут  иногда  полностью  компенсировать  или,  наоборот,  нивелировать 

действие  последнего.  В  процессе  обучения  при  общем  развитии  способности 

становится  управляемым  процессом,  поэтому  учителя  и  психологи  должны 

вносить  определенный  вклад  в  развитие  спообностей  детей.  Особое  значение 

при этом имеет изучение школьной зрелости. Лучше всего это делать в игровой 

деятельности.  Развивающие  игры  помогут  объективно  оценить  уровень 

интеллектуального  развития  ребенка  и  организовать  целенаправленную 

подготовку дошкольника к школе.  

жүктеу/скачать 4,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: