қайшылықтар  қайшылықтадың

 
15 
сүйену дағдысының қалыптасуы; 
–балалардың  белсенді  шығармашылық  әрекетін 
дамытуға мүмкіндік жасамағандықтан, олардың ақыл-
ойын дамытудың қамтамасыз етілмеуі; 
 –мектепке  дейінгі  жастағы  баланың  денсаулығының 
дұрыс 
болмауы, 
танымдық 
қызығушылығы, 
шығармашылық 
әлеуеті 
бастауыш 
сыныптарда 
жалғаспай қалу тенденциясы байқалады;  
–білім беру бағытындағы білім, білік, дағдылар өмірлік 
дағды ретінде қалыптастырылмауы; 
 
    Аталған  қарама–қайшылықтарды  жою  мектепке  дейінгі  ұйымдардағы 
тәбиелеу  мен  білім  беру  мазмұнын  жаңарту  ғылыми  –  теориялық  және 
әдістемелік  тұрғыдан  негізделгенде  мүмкін  болмақ.  Білім  мазмұны  дүние 
дамуымен  бірге  өзгеріп  және  жетілдіріліп,  дүниетанымдық  және  тәрбиелік 
идеялар бір ұрпақтан екіншіге негізінен ұйымдастырылған  нақты мақсаты бар 
оқыту  арқылы  беріледі.  Білім  мазмұны–әлеуметтік  тәжірибенің  бірінші 
элементі  болса,  оның  екінші  элементі–әлеуметтік  тәжірибедегі  іс–әрекет 
тәсілдерін  балаларға  үйрету,  білімді  қолдануға  дағдыландыру,  дәлірек 
айтқанда  адамзат  жасаған  іскерлік  пен  дағдыны  меңгерту  оны  өмірлік  дағды 
ретінде  қалыптастыру  көзделеді.  Сыртқы  (тәжірибелік)  және  ішкі  (ақыл–ой) 
дағдылары  мен  іскерліктерді  қалыптастыру  мектепке  дейінгі  ұйымдардың 
мемлекеттік  құжаттарында  белгіленген  қарапайым  білім  беруге  арналған 
пәндер арқылы жүзеге асырылады. Ол арқылы балалар өздігінен дербес әрекет 
етуге,  салыстыруға,  талдауға,  қортынды  жасауға  үйренеді.  Сондай  ақ,  білім 
мазмұнының тәжірибелік бөлігінде нақты іс–әрекет жасауға мүмкіндік беретін, 
көркемдік,  эстетикалық  тәрбиеге  баулитын  музыка,  бейнелеу  өнері,  еңбек, 
қарым–қатынас жасау іс–әрекет түрлерінің маңызы зор. 
    Танымдық  іс–әрекет  –  баланың  ой–өрісін  кеңейтіп,  дүниені  танудың 
маңызды  құралдарының  бірі  білім  алуға,  өздігінен  дербес  әрекет  теуге 
ынталандырып,  ақыл–ойдың  дамуына,  қарапайым  білім  негіздерін  жүйелі 
меңгеруге көмектеседі. 
    Еңбек  іс–әрекеті  еңбек  ете  білуге,  еңбексүйгіштікке,  материалдық  заттар 
жасауға,  оларды  сақтауға,  ұқыпты  жұмыс  істеу  дағдыларын  қалыптастыруға 
бағтталған.  Өзіне–өзі  қызмет  ету,  тұрмыстық  еңбек,  ауылшаруашылық  еңбегі 
және қол еңбегімен шұғылдану мағызды болмақ. 
    Көркемөнер  іс–әрекеті  –  эстетикалық  дүниетанымды  дамытып,  әдемілікке 
сұранысты  туғызып,  әдемі  ойлауға  үйретіп,  нәзік  сезімге  бөлейді.  Болмысты, 
қоршаған ортаны танып білуде әсемдікті, сұлулықты сезінуге үйренеді. 
    Қоғамдық  іс–әрекет  –  баланың  әлеуметтік  ортаға  бейімделуі,  үлкендермен, 
құрбыластарымен  қарым–қатынас  жасау  мәдениеті  қалыптасады.  Тәрбиешінің 
нұсқауымен, түсіндіруімен жұмыс жасап үйренеді және жаттығулар орындайды. 
    Білім беру мазмұнының үшінші элементі–шығармашылық жұмыс тәжірибесі. 
Мектепке  дейінгі  жастан  бастап  баланы  тек  «дайын»  білімдерді  хабарлау 
арқылы  қабылдауға,  жаттығулар  орындауға,  үлгіге  қарап  жұмыс  істеумен 

 
16 
шектемей  шығармашылықпен  еңбек  етуге  баулу  қажет.  Шығармашылыққа 
баулуда  баланы  өздігінен  ізденуге,  орындаған  жұмыстарға  өз  үлесін  қосуға 
бағыт беріп отырған тиімді болмақ. 
    Білім  беру  мазмұнының  төртінші  элементі–тәжірибе,  адам,  іс–әрекет,  құрал, 
өзара  қатынас.  Бұл  орайда,  адамның  дүниеге,  іс–әрекетке,  айналасындағы 
адамдарға,  құрбыластарына  берген  бағалары  болады.  Сезім  мәдениеті  – 
баланың әлеуметтік тәжірибесі арқылы қалыптасатын ерекше құбылыс. Баланы 
білімге,  іскерлік  дағдыларға  іштей  сұраныс  туғызып,  түрлі  сезімдерге  бөлеп, 
білім мазмұнын меңгертуге болады. Білім, іскерлік, дағды, шығармашылық іс–
әрекет  эмоцияны  тәрбиелейді.  Бала  сезіміне  әсерлі  мәтіндер,  иллюстрациялар, 
сұрақтар  мен  тапсырмалар  да  білім  мазмұнын  қабылдауға  ықпал  етеді.  Егер, 
бала  өзі  айналысатын  іс–әрекетіне  қызығушылықпен  қарайтын  болса,  онда 
олардың  оқу,  еңбек,  ойын  іс–  әрекеті  де  табысты  болады.  Психологтардың 
дәлелдеуінше  жағымды  эмоциялар  үлкенді  де,  кішіні  де  шабыттандырады. 
Еңбек нәтижесіне жеткен бала қуанышқа бөленеді. Ендеше білім мазмұны жеке 
тұлғаның негізгі мәдениетінің барлық бөліктері бір–бірімен тығыз байланысты. 
Білім  мазмұны  арқылы  іскерлік,  дағды  қалыптасатын  болса,  шығармашылық 
іс–әрекет  белгілі  бір  білім  және  іскерліктерге  сүйеніп  атқарылады,  мотивсіз, 
сезім, ерік–жігерсіз оқыту дұрыс жүрмейді. Сондықтан, біз зерттеу мәселесіне 
сәйкес  білім  мазмұны–ол  мектепке  дейінгі  жас  ерекшелігіне  арналған 
мемлекеттік  стандартта    белгіленіп,  баланың  жек  тұлға  ретінде  қалыптасуына 
және  әрі  қарай  дамуына  ықпал  ететін  қажетті  білімдер  жиынтығы  екендігін 
айқындап  алдық.  Енді,  мектепке  дейінгі  кезеңдегі  білім  мазмұны  қандай 
қағидаларға сүйеніп таңдалатынын қарастырайық. Оның ең басты негізгілеріне 
тоқталатын  болсақ:  Біріншіден,  білім  мазмұны  дамытушылық  сипатта  болып, 
баланың  әлеуеттік  мүмкіндіктерін  ашуға  бағытталуы  тиіс.  Екіншіден,  білім 
мазмұнының  жүйелілік  сақталуымен  қоса,  оның  кіріктірілген  болуы  да 
маңызды.  Үшіншіден,  білім  мазмұнының  көп  мәдениеттілік  тәрбиені 
қамтамасыз  етуі  көзделеді.  Төртіншіден,  мектепке  дейінгі  білім  мазмұнының 
базистік  оқу  жоспарында  іс-әрекеттің  алуан  түрлерінің  қамтылуы  және  оның 
негізгі  компоненттері:  мақсаты,  міндеттері,  құралдарын  таңдауы,  әдіс-
тәсілдерді таба білуі, бақылау жасай алуы т.б қарастырылуы қажет. Бесіншіден, 
білім  мазмұнын  жаңартуда  баланың  денсаулығын  сақтау  мен  нығайту  және 
психологиялық  тұрғыдан  жағымды  жағдай  жасау  қажеттілігі  ескерілуі  тиіс. 
Енді  осы  білім  мазмұнын  жаңартудың  қажеттілігі  не?  деген  заңды  сұрақ 
туындайды. 
    Білім мазмұны балаларға «Нені оқыту керек?» - деген сұраққа жауап береді. 
Бала  тағдыры  көбіне  оның  білімінің  көлеміне  ғана  емес  сапасына 
байланысты.  Білім  мазмұнының  теориялық  мәселелерін  және  оны  іріктеу 
жолдарын В.В.Краевский, И.Я.Лернер, В.С.Леднев, М.С.Скаткин т.б зерттеді. 
И.Я.Лернердің  анықтамасы  бойынша:  «білім  мазмұны  дегеніміз-берілетін 
білім, іскерлік және дағдылар жүйесі,  шығармашылық іс-әрекет,  эмоциялық 
қарым-қатынас  тәжірибесі»  деп  тұжырым  жасайды.  Ең  бастысы,  білім 
мазмұны  жеке  тұлғаны  жан-жақты  үйлесімді  дамытуға  ықпал  етеді. 
В.В.Краевский:  білім,  білік,  дағдылармен  қоса  білім  мазмұнының  құрамына 

 
17 
жаңа компоненттері оқытудың дамыту, тәрбиелік қызметі мен шығармашылық 
іс  әрекеттің  тәжірибесін  және  әлемге  және  бір-біріне  деген  эмоционалдық 
құндылықтарды  қамтиды  деп  есептеп,  білім  мазмұнын  таңдауда  төмендегідей 
принциптерді ұсынады. 
 
Кесте – 2.  Білім мазмұнын таңдаудың принциптері 
 

жүктеу/скачать 2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: