Мұра меМлекеттік бАғдАрламасын іске Асыру ЖӨніндеГі ҚоғАМдыҚ кеңестің ҚұрАМы бАбАлАр сӨзі жүз томдық Ғашықтық жырлар 54 том



Pdf көрінісі
бет22/22
Дата21.01.2017
өлшемі2,15 Mb.
#2365
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   22

 

Іле—Қазақстан  (Алматы  облысы)  мен  Қытай  жеріндегі 

өзен. шығыс Тянь-шаньнан басталып, Балқаш көліне құяды.



ТОМҒА ЕНГЕН ДАСТАНДАРДы ЖыРлАУшы, 

АЙТУшы ҺӘМ ЖИНАУшылАР ТУРАлы 

МӘлІМЕТ

Березин  Илья  Николаевич  (1818-1896)—орыс  шығыс-

танушысы.  Қазан,  Санкт-Петербург  университеттерінің  про-

фессоры.  Қазан  университетін  бітірген.  1842-45  жылдары 

Иран,  Түркия,  Кавказ,  Дағыстанды  аралап,  бұл  сапарында 

жүргізген ғылыми зерттеулерін 1850-52 ж.ж. жарық көрген 20 

томдық «шығыс елдеріне саяхат» атты еңбегінде топтастырды. 

Березиннің «Алтын Орданың ішкі құрылымы (Хан жарлықтары 

бойынша)»  (1850)  аталатын  еңбегіне  ш.Уәлиханов  пікір 

жазған.  Ғалым  1849-54  жылдары  жарыққа  шыққан  «шығыс 

тарихшыларының  кітапханасы»  деген  жинағына  Рашид  әд-

Дин,  шайбани,  Қадырғали  Жалайыри,  Әбілғазы  еңбектерінің 

орысша  аудармаларын  енгізген.  И.Н.  Березин  Моңғол  тари-

хын,  әсіресе  Алтын  Орда  мемлекетін,  түркі  халықтарының 

фольклоры мен диалектілерін тиянақты зерттеді. Ол бастырған 

3  томдық  «Түрік  хрестоматиясына»  қазақ  халқының  «Қозы 

Көрпеш—Баян сұлу», «Едіге», «Қамбар батыр» жырлары, ер-

тегілер, тұрмыс-салт жырлары енді. 

Ғұмарова  Мәлике  (1918-1987).  Орал  облысы,  Орда 

қаласында  туып-өскен.  Фольклортанушы,  текстолог  ғалым, 

филология  ғылымдарының  кандидаты.  1943-1987  жылдары 

Қаз.  ССР  ҒА-ның  Тіл  және  әдебиет  институтының  Қолжазба 

және  текстология  бөлімінде  жұмыс  істеген.  Жамбыл 

шығармалары жинағын, «Көрұғлы», «Қамбар» т.б. батырлық 

жыр  жинақтарын  құрастырған.  «Қазақ  қолжазбаларының 

ғылыми сипаттамасына» батырлық, ғашықтық жырларға си-

паттама жазды. «Қамбар батыр», «Қыз Жібек» жырларының 

ғылыми  басылымын  дайындады.  Халық  ақындарының 

өлеңдері  мен  айтыстарын  жинады.  ОҒК  және  ӘӨИ  Қолжазба 

қорларындағы сирек қолжазбаларды жүйеледі. 



442

ҒАшыҚТыҚ  ЖыРлАР



Дүйсенбаев  Ысқақ  Тәкімұлы  (1910-1976)—ғалым,  фи-

лология  ғыл.  докторы,  профессор.  Қазақстан  ҒА-ның  корр. 

мүшесі,  Қазақстанның  еңбек  сіңірген  ғылым  қайраткері. 

Мәскеу қаласындағы Әдебиет институтын бітірген. 1939-42 ж. 

Қазақ  мемл.  көркем  әдебиет  баспасында  редактор,  КСРО  ҒА 

Қазақ  филиалының  әдебиет  секторында  ғылыми  қызметкер, 

сектор  меңгерушісі,  1942-43  ж.  әскери-педагогтік  институт 

тыңдаушысы, 3-Украина майданының «Советский воин» газеті 

редакторының  орынбасары  болған.  Майданнан  оралған  соң, 

Қазақстан ҒА төралқасының ғалым-хатшысы, Тіл және әдебиет 

институтының бөлім меңгерушісі, Әдебиет және өнер институ-

тының бөлім меңгерушісі қызметтерін атқарған. Негізгі ғылыми 

еңбектері қазақ фольклоры, соның ішінде лиро-эпос, әдебиет та-

рихы, қазіргі заманғы әдебиет мәселелеріне арналған. Ф.Рабле, 

И.С Тургенев, А.П. Чехов, Р.Роллан, А.Горький шығармаларын 

қазақ тіліне аударған. Дүйсенбаевтың «Ғасырлар сыры» (1970), 

«Қазақтың  лиро-эпосы»  (1973),  «Мұхтар  Әуезов»  (1974), 

«Эпос  және  ақындар  мұрасы»  (1987)  атты  еңбектері  қазақ 

әдебиеттану ғылымына қосылған елеулі үлес болып есептеледі. 

«Қызыл  Жұлдыз»,  «2-дәрежелі  Отан  соғысы»  ордендерімен 

марапатталған. 

Жанақ ақын (1770-1856)—бүкіл өмірін өнер сапарында ел 

аралаумен өткізіп және өз заманының ең атақты ақындарының 

бірі ретінде бүкіл қазақ еліне танылған. Жанақ Түбекпен, Орын-

баймен және басқа да көптеген ақындармен айтысқан суырып 

салма  ақын  болумен  қатар,  қазақтың  батырлық  жырларын, 

әсіресе  ғашықтық  дастандарын  сақтап,  дамытушы  ірі  эпик 

ақын  болғаны  белгілі.  «Қозы  Көрпеш—Баян  сұлу»  жырының 

ең таңдаулы нұсқасы Жанақ есімімен байланысты.



Ильминский Н.И. (1822-1891)—Қазан университетінің про-

фессоры, түркі халықтарының әдебиетін зерттеуші ғалым, ори-

енталист.  Қазақ  салт-санасы,  тілі  жөнінде  «Древний  обычай» 

(1860),  «Материалы  к  изучению  киргизского  наречия»  (1861) 

деген  еңбектер  жазған.  Қазақтың  ауыз  әдебиеті  үлгілерін  жи-

нап бастырған. Соның бірі—«Қозы Көрпеш—Баян сұлу».



Көпеев  Мәшһүр  Жүсіп—(1857-1931)—Павлодар  облы-

сы,  Баянауыл  ауданында  туған.  Бұхарада,  Ташкентте  оқып, 

Орта  Азия  халықтарының  әдебиетімен  танысқан.  М.Көпеев 

өзі  де  өлең  шығарумен  бірге,  ауыз  әдебиеті  үлгілерін  де  көп 



442

443


ҒылыМИ  ҚОСыМшАлАР

жинаған. Оның «Мес» деп аталатын төрт томдық қолжазбалар 

жинағы  ҚР  Білім  және  ғылым  министрлігі,  Орталық  ғылыми 

кітапханасының қорында сақтаулы.



Марғұлан  Әлкей  Хаханұлы  (1904-1985)—Павлодар  об-

лысы,  Баянауыл  ауданында  туған.  Қазақстан  археология 

мектебінің  негізін  қалаушы.  Бүкілодақтық  географиялық 

қоғамның толық мүшесі, Қазақ ССР ҒА-ның академигі.



Потанин  Г.Н.  (1835-1920)—Орта  Азияның  табиғатын, 

этнографиясын  зерттеген  саяхатшы,  географ,  этнограф, 

фольклоршы.  1852  жылы  Омбыдағы  кадет  корпусын  бітір-

ген  1853—58  ж.  Семей  мен  Омбыда  әскери  қызметте  болды. 

1859-62  ж.  Петербург  университетінің  табиғаттану  бөлімінде 

оқыды. 1861 ж. студенттік толқуларға қатысқаны үшін Сібір-

ге  жер  аударылды.  1863-64  ж.  Орыс  география  қоғамының 

астрономы  К.Струвенің  басқаруындағы  экспедициясына 

қатысып, Зайсан көлі мен Тарбағатай тауын зерттеді. Зайыбы 

А.Потанинамен  бірге  Орта  Азия  мен  Сібірдің  түркі-моңғол, 

тұңғыс-маньчжур  т.б.  көптеген  халықтарының  фольклоры, 

этнографиясы туралы құнды материалдар жинап, табиғатына, 

органикалық  дүниесіне  берген  кең  көлемді  ғылыми  сипатта-

масы  «Орта  ғасырлық  Еуропа  эпосындағы  шығыс  сарында-

ры»  (1899)  атты  еңбегінде  көрініс  тапты.  ш.Уәлихановтың 

Сырымбеттегі ауылына барып қайтқан сапарында «Қазақтың 

соңғы ханзадасының үйінде» (1896) деген мақаласын жазды. 

Қазақ фольклоры үлгілерін, жалпы түркі тілдес халықтардың 

ауыз  әдебиетін  жинап,  «Қазақтардың  және  алтайлықтардың 

аңыздары,  аңыз  әңгімелері  және  ертегілері»  (1916)  атты 

еңбегін жазды. Географиялық озық еңбектері үшін Потанинді 

Орыс география қоғамы 1886 ж. Үлкен Константинов медалі-

мен  марапаттады.  Потанин  есімімен  Наньшань  тауындағы 

жота, Моңғол Алтайындағы мұздық аталған. 



Радлов  Василий  Васильевич  (1837-1918)—ірі  шығыс-

танушы, түркі тілдері мен фольклорының үлкен білгірі. ұлты—

неміс, Германияның Берлин қаласында дүниеге келген.

Берлин  университетін  бітіргеннен  кейін  болашақ  ғалым 

Ресейге  келеді.  ұзамай  тіл  үйрену  мақсатымен  Алтай  өңіріне 

барып,  оқытушылық  қызмет  атқарады.  Осы  уақыттан  бастап 

түркі  халықтарының  ауыз  әдебиетін  зерттеумен  белсене 

шұғылданады.  В.В.Радлов  әр  түрлі  ғылыми  сипаттағы 



444

ҒАшыҚТыҚ  ЖыРлАР

экспедицияларға  қатысып,  фольклорлық  үлгілерді  ұқыпты 

түрде жинап, қағазға түсіреді.

1870 жылы В.В.Радлов «Түркі тайпалары халық әдебиетінің 

нұсқалары»...  деген  көптомдық  еңбегінің  үшінші  томында 

қазақ халқының ауыз әдебиеті үлгілерін жариялады. 

Уәлиханов  Шоқан  (Мұхамед-ханафия)  (1835-1865)—қазақ 

ғалымы,  ориенталист,  тарихшы,  этнограф,  фольклортанушы, 

ағартушы.  Жеке  меншік  мектепте  оқып,  хат  таниды.  шығыс 

тілдерінен  араб,  парсы,  түркі  тілдерін  меңгерген.  Омбыдағы 

кадет корпусын бітірген. ХІХ ғасырдың орта шенінде қазақтың 

өз  ортасынан  шығып,  халық  творчествосын,  этнографиясын 

көптеп  жинап,  оны  баспа  жүзіне  шығаруда  және  сол 

материалдарды  зерттеуде  үлкен  қызмет  атқарып,  үлес  қосқан 

талантты ғалым.

Шөже Қаржаубайұлы (1808-1895)—халық ақыны. Жастай 

ауруға шалдығып, екі көзінен бірдей айрылған ол бала кезінен 

қобыз, домбыра тартып, той-думандарда ақындық талантымен 

танылған.  Жоқшылық  пен  жарымжандықтың  ауыр  зардабын 

тартқан шөженің ақындық өнерді күнкөріс көзіне айналдырған 

кездері де болды. Оның бір топ өлеңдері («Дәукейге», «Домбыра, 

шыққан тыңқылдан», «Бәйтікті мақтағаны т.б.) жеке адамдар-

ды көтере дәріптеп, мақтауға құрылған. Сонымен қатар шөже 

тоғышарлық пен парақорлықты, өмірдің жағымсыз жақтарын 

батыл  сынға  алды.  шөже—ірі  айтыс  ақыны.  «Көзіме  он  жеті 

ақын  түк  қылған  жоқ»  деуіне  қарағанда,  ол  өз  заманындағы 

аты  мәлім  ақындардың  біразымен  айтысқан  делінеді.  шөже 

айтыстары (Кемпірбай, Балта, Тезек төре, Қалдыбай, Орынбай, 

Жапар, Жәмшібай, Тазбала т.б.) өзінің өткірлігімен, шынайы 

сыршылдығымен  ерекшеленеді.  шөже—белгілі  эпик  ақын, 

әнші  әрі  композитор.  «Қозы  Көрпеш—Баян  сұлу»  жырының 

ең  көркем  әрі  толық  нұсқасы  шөженің  айтуымен  таралған. 

Оның халық ауыз әдебиетінің асыл үлгілері мен ел шежіресінің 

асқан  білгірі  екенін  кезінде  ш.Уәлиханов  атап  көрсеткен. 

А.Құнанбаев,  С.  Торайғыров  шөженің  ақындық  талантын 

жоғары  бағалап,  жасқанбай  тура  айтатын  өткірлігін  құрмет 

тұтқан.


шАРТТы  ҚыСҚАРТУлАР

ӘӨИ—М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты

ОҒК—Орталық Ғылыми кітапхана

ҚҚ—Қолжазба қоры

ш—шифр

дәп.—дәптер



/а/—араб

/о/—орыс


/п/—парсы

/тат/—татар

/т/—түркі

/ж/—жергілікті

/қ/—қытай

/к.с./—көнерген сөз



ПАЙДАлАНылҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Қолжазбалар мен Қазан төңкерісіне дейін 

шыққан кітаптар

1.  Қозы Көрпеш Һәм Баян сұлу. ӘӨИ. ш. 25.

2.  Қозы Көрпеш—Баян сұлу. ӘӨИ. ш. 28.

3.  Кузи Курпиш—Байан кыз. ОҒК. 56, МФ

4.  Қисса-и Қозы Көрпеш—Баян сұлу.—Қазан, 1890.

5.  Радлов  В.В.  Образцы  народной  литературы  тюркских 

племен,  живущих  в  Южной  Сибири  и  Джунгарской  степи.  — 

Т.3.—СПб., 1870.



Зерттеулер мен энциклопедиялар, 

фольклорлық жинақтар, сөздіктер

1.  Әуезов М. Әр жылдар ойлары.—Алматы, 1959.

2.  Батырлар жыры.—Алматы, 1939.

3.  Бердібаев Р. Қазақ эпосы.—Алматы, 1982.

4.  Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті.—Алматы, 

1974.


5.  Дүйсенбаев Ы. Қазақтың лиро-эпосы.—Алматы, 1973.

6.  Елеукенов  Ш.,  Шалғынбаева  Ж.  Қазақ  кітабының  тари-

хы.—Алматы, 1999.

7.  Жұмалиев  Қ.  Қазақ  эпосы  мен  әдебиет  тарихының 

мәселелері, 1-кітап.—Алматы, 1958.

8.  Қозы Көрпеш—Баян сұлу / Құрастырған—М. Әуезов.

Алматы, 1936.

9.  Козы—Корпеш  и  Баян  сулу.  Кыз—Жибек.—Москва, 

2003.

10.  Қазақтың ғашықтық қиссалары.—Үрімжі, 1996.



11.  Қазақтың ғашықтық жырлары.—Үрімжі, 2000.

446

447


ҒылыМИ  ҚОСыМшАлАР

12.  Қазақ кітаптары. Құрастырғандар: Е. Есова, Ү. Сұбхан-



бердина,  Д. Сейфуллина.—Алматы, 1986.

13.  Қазақ тілінің сөздігі.—Алматы, 1999.

14.  Қазақ  қолжазбаларының  ғылыми  сипаттамасы.  2-том. 

—Алматы, 1979.

15.  Қазақстан  ұлттық  энциклопедиясы.  6-том.—Алматы, 

2004.


16.  Қозы Көрпеш—Баян сұлу.—Астана, 2002.

17.  Қоңыратбаев Ә. Қазақтың «Қозы Көрпеш» жыры тура-

лы.—Алматы, 1959.

18.  Марғұлан Ә. Ежелгі жыр, аңыздар.—Алматы, 1985.

19.  Түркістан  халықаралық  энциклопедиясы.—Алматы 

2000.


20.  Арабско-русский  словарь.  Составитель  Х.К.  Баранов.

М., 1968. 

21.  Древнетюркский словарь.—л.: Наука, 1969.

22.  Қазақ  тілінің  орфографиялық  сөздігі.  Құрастырушы-

лар: Р. Сыздық, Н. Уәлиұлы, Қ. Жаманбаева, Қ. Күдеринова.

Алматы: Дайк-Пресс, 2001.

23.  Қазақ тілінің сөздігі.—Алматы, 1999.

24.  Қазақ  тілінің  фразеологиялық  сөздігі.  Құрастырған 



І.К.Кеңесбаев.—Алматы, 1977.

25.  Персидско-русский  словарь/Под  ред.  Ю.  А.  Рубинчика. 

І-ІІ т.—М., 1970. 

26.  Татарско-русский  словарь.—М.,  Советская  энциклопе-

дия, 1966. 

27.  Турецко-русский  словарь.—М.:  Русский  язык  медиа, 

2005.


РЕЗЮМЕ

Институт  литературы  и  искусства  им.  М.О.Ауэзова  Минис-

терства  образования  и  науки  РК  продолжает  работу  по  подго-

товке и изданию очередных томов стотомного Свода казахского 

фольклора «Бабалар сөзі», издаваемого в рамках Государствен-

ной программы «Мәдени мұра» («Культурное наследие»).

В настоящее время подготовлены и изданы 53 томов, посвя-

щенные  самой  замечательной  и  объемной  отрасли  националь-

ного  фольклора—эпосам.  До  сегодняшнего  дня  опубликованы 

тринадцать томов новеллистических дастанов, семь томов даста-

нов религиозно-нравственного содержания, девять томов даста-

нов  романического  (любовного)  содержания,  три  тома  истори-

ческих поэм, двадцать томов героического эпоса, а также один 

том генеалогических дастанов. Десять томов из них посвящены 

фольклору  казахов,  проживающих  в  Китае.  Новое  издание, 

оформленное  на  высоком  уровне  и  посвященное  сокровенному 

богатству  казахского  народа—фольклорным  сборникам,  было 

встречено  читательской  аудиторией  с  большим  интересом. 

В  дальнейшем публикация лучших образцов казахского эпоса 

будет продолжена. 

Предлагаемый  читательской  общественности  54-й  том  ука-

занной  серии  посвящен  эпосам  романического  (любовного)  со-

держания.

В  очередной  том  серии  «Бабалар  сөзі»  включены  семь  ва-

риантов  эпоса  «Қозы  Көрпеш—Баян  сұлу»,  одного  из  самых 

древних произведений казахского народа, которые на протяже-

нии нескольких веков передавались устно из поколения в поко-

ление и дошли до нашего времени. 

Имеются 30 вариантов эпоса, распространенного среди каза-

хов, и несколько вариантов-версий на русском языке, переведен-

ных в XIX веке. В основном их оригиналы и рукописи хранятся 


448

449


ҒылыМИ  ҚОСыМшАлАР

в  архивах  и  библиотеках  городов  России:  в  Санкт-Петербурге, 

Москве, Томске, Омске и других.

Эпос «Қозы Көрпеш—Баян сұлу», безусловно, является все-

общим  духовным  наследием  всех  тюркоязычных  государств. 

Яркий пример этого—сохранившиеся варианты данного эпоса: 

6 — у алтайцев, 28 — у башкир, 22 — у татар. 

Один  из  самых  древних  вариантов  эпоса,  записанный  сре-

ди  казахов,  был  опубликован  на  русском  языке  на  страницах 

журнала «Отечественные записки» в Москве в 1830 году. Пос-

ле этого некоторые варианты эпоса, напечатанные в сборниках 

В.В.Радлова  (1870),  И.Н.Березина  (1896)  и  Н.И.Ильминского 

(1878,  1890,  1894,  1896,  1905),  стали  достоянием  всех  читате-

лей. 


В  собирание,  издание  и  исследование  эпоса  внесли  свой 

значительный  вклад  известные  ученые  и  деятели  культуры 

Ч.Валиханов,  Г.Н.Потанин,  И.Ф.Костылецкий,  Н.Я.Коншин, 

С.шорманов,  А.Кунанбаев,  М.Ж.Купеев,  Д.Султангазин, 

Г.Дербисалин.  Особо  следует  отметить  роль  Султана  Чингиза 

Валиханулы и его детей — Кокыша, Макажана, Болата, Чокана. 

Известно,  что  несколько  вариантов  Жанака,  шоже  «Қозы 

Көрпеш—Баян  сұлу»,  сохранившиеся  в  архиве  Березина  в 

Инсти туте востоковедения г.Санкт-Петербурга, были доставле-

ны благодаря русским друзьям Чокана. 

В  советское  время  работа  над  исследованием  и  изданием 

великого  эпоса  продолжалась.  Появились  театральные  пос-

тановки  эпоса.  Были  исследованы  обнаруженные  варианты, 

которые  затем  вошли  в  сборники  по  народной  литературе  и 

фольк лору. В исследование данного эпоса внесли значительную 

лепту  С.Сейфуллин,  С.Муканов,  М.Габдуллин,  К.Жумалиев, 

М.Ауэзов,  Г.Мусрепов,  А.Маргулан,  А.Конратбаев,  ы.Дуйсен-

баев,  Н.С.Смирнова,  С.Садырбаев,  С.Каскабасов,  Е.Турсынов, 

З.Сеитжанов,  Т.Сыдыков,  Б.Азибаева,  М.Гумарова  и  многие 

другие ученые и писатели казахского народа. 

  В  54-й  и  55-й  тома  стотомной  серии  «Бабалар  сөзі»  было 

запланировано  включить  самые  лучшие  варианты  известного 

эпоса. В этот том вошли варианты Чокана, Радлова, Бейсенбая, 

М.Ж.Купеева, Потанина, шоже и Н.И.Ильминского. 

Очередной  пятьдесят  четвертый  том  серии  «Бабалар  сөзі» 

в  соответствии  с  основными  принципами  этого  многотомни-

29-0137


450

ҒАшыҚТыҚ  ЖыРлАР

ка  снабжен  научными  приложениями.  Научные  приложения 

включают в себя сведения о публикуемых текстах; словарь гео-

графических  названий;  сведения  об  исторических  и  религиоз-

б  исторических  и  религиоз-

  исторических  и  религиоз-

ных  деятелях;  сведения  о  сказителях  и  собирателях;  список 

использованной литературы; резюме на русском и английском 

языках. 


Объем тома—28,5 п.л. 

SuMMary

The staff of the M.O. auezov Institute of Literature and arts, 

Ministry  of  Education,  republic  of  Kazakhstan  are  continuing 

activities  on  preparation  and  publishing  of  the  volumes  of  the 

hundred  volume  series  «Babalar  sozy»  in  the  frame  of  the  State 

Program «Madeni Mura» («Cultural heritage»). 

at present period 53 volumes have been prepared and published 

and  they  are  devoted  to  the  eposes  that  are  considered  the  most 

remarkable and voluminous branch of national folklore. By present 

time  thirteen  volumes  of  novelistic  dastans,  seven  volumes  of 

religious-moral dastans, eight volumes of romantic (love) content, 

three volumes of historical poems, eighteen volumes of heroic eposes 

and  one  volume  of  genealogical  dastans  have  been  prepared  and 

published. Ten volumes are dedicated to folklore of Kazakh peoples 

who live in China. New edition designed on a high level and dedicated 

to folklore collections that represent the valuable richness of Kazakh 

folklore, was received by readers with great interest. In future the 

publication of the best patterns of Kazakh epos will be continued. 

Volume  54  that  is  proposed  to  the  readers  is  devoted  to  the 

eposes with romantic (love) content. 

The volume of the series «Babalar sozi» includes seven versions 

of  the  epos  «Kozy  Korpesh-Bayan  sulu»  which  is  one  of  the 

oldest  works  of  Kazakh  people  that  were  transferred  orally  from 

generation to generation and have reached nowadays.

There  are  30  versions  of  the  epos  that  are  spread  among 

Kazakh people and several versions in russian language that were 

transferred  in  XIX  century.  Their  originals  and  manuscripts  are 

mainly  kept  in  archives  and  libraries  in  russian  cities  such  as 

Saint-Petersburg, Moscow, Tomsk, Omsk and others.

Epos «Kozy Korpesh-Bayan sulu» is a common spiritual heritage 

of all Turkic language States. Good examples are 6 altay people’s 

versions, 28 Bashkir people’s versions, 22 Tatar people’s versions.



452

ҒАшыҚТыҚ  ЖыРлАР

One of the most ancient versions of the epos recorded in Kazakh 

people  was  published  in  russian  language  in  journal  «Domestic 

notes»  in  Moscow  in  1830.  Later  several  versions  of  the  epos 

published in collections of V.V. radlov (1870), I.N.Berezin (1896) 

and N.I.Ilminsky (1878, 1890, 1894, 1896, 1905) became available 

to all readers.

Well  known  researchers  and  cultural  figures  such  as 

C.Valikhanov, G.N.Potanin, I.F.Kostyletsky, N.y.Konshin, S.Shor-

manov,  a.Kunanbayev,  M.Z.Kupeev,  D.Sultangazin,  G.Derbi -

salin  have  significantly  contributed  to  collecting,  publish ing  and 

investigating of the epos. The role of Sultan Chingiz Valikhanuly 

and his children Kokysh, Makazhan, Bolat and Chokan should be 

specially noted. 

It is known that several Zhanak’s and Shozhe’s versions of «Kozy 

Korpesh-Bayan sulu» kept at Berezin’s archive at the Institute of 

Oriental studies in Saint-Petersburg have been delivered thanks to 

Chokan’s russian friends.

During Soviet period the activities on research and publishing 

of  this  great  epos  have  been  continued.  Theater  performances  of 

the epos have appeared. The found versions have been investigated 

and  included  into  collections  of  people’s  literature  and  folklore. 

S.Seifullin,  S.Mukanov,  M.Gabdullin,  K.Zhumaliev,  M.auezov, 

G.Musrepov, 

a.Margulan, 

a.Konratbayev, 

I.Duisenbayev, 

N.S.Smirnova,  S.Sabyr bayev,  S.Kaskabasov,  E.Tursynov,  Z.Seit-

zhanov,  T.Sydykov,  B.azy bayeva,  M.Gumarova  and  many  other 

Kazakh researchers and writers have significantly contributed to 

investigation of this epos.

It  was  planned  to  include  the  best  versions  of  the  well  known 

epos into volumes 54 and 55 of the hundred series «Babalar sozi». 

This  volume  also  includes  versions  of  Chokan,  radlov,  Beisenbai 

(uais), M.Z.Kupeev, Potanin (abai), Zhozhe and K.I.Ilminsky. 

according to the main principles of this multi volume edition, 

volume  fifty  four  of  the  series  «Babalar  Sozi»  has  scientific 

supplements which include the data on published texts; vocabulary 

of geographic names; data on historical and religious figures; data 

on  narrators  and  collectors;  list  of  used  literature;  summary  in 

russian and English.

Volume size is 28,5 pp.


МАЗМұНы

Құрастырушылардан  ........................................................... 5



Мәтiндер

Көрпеш һәм Баян сұлу (Шоқан нұсқасы) ........................... 11

Қозы Көрпеш (В. Радлов нұсқасы)  .................................... 55

Қозы Көрпеш—Баян сұлу (Бейсенбай нұсқасы)  ................ 88

Қозы Көрпеш (М.Ж. Көпейұлы нұсқасы)  ..........................172

Қозы Көрпеш—Баян қыз (Г. Н. Потанин нұсқасы)  ..........233

Қозы Көрпеш—Баян сұлу (Шөже нұсқасы)  ......................316

Қисса-и Қозы Көрпеш (Н.И. Ильминский)  .......................377



Ғылыми қосымшалар 

Томға енген мәтiндерге түсiнiктеме  ....................................409

Мәтiндерде кездесетiн тарихи және дiни есiмдер  ..................429

Сөздiк  .............................................................................432

Жер-су атаулары  ..............................................................435

Томға енген дастандарды жырлаушы, айтушы

һәм жинаушылар туралы мәлiмет  ......................................441

шартты қысқартулар  .......................................................445

Пайдаланылған әдебиеттер  ................................................446

Резюме  ...........................................................................448

Summary  .........................................................................451


Научное издание

БАБАлАР СӨЗІ

54 том

РОМАНИЧЕСКИЕ  ЭПОСы



(на казахском языке)

Утверждено к печати Ученым советом Института литературы и искусства 

им. М.О. Ауэзова

шығаруға жауапты: Р.Қ. Тұрлынова

Редакторы: Ұ.С. Тілегенова

Техникалық редакторы: Г. Бектібаева

Компьютерге терген: М. Меңлібаева

Компьютерде беттеген: М.О. Ноғайбаева



Дизайнын әзірлеген «Бауыр» баспасы

ИБ № 2414

Теруге 20.02.09 жіберілді. Басуға 11.03.09 қол қойылды. Пішіні 60х90

1

/



16

.

Қаріп түрі «Мектептік». Офсеттік қағаз. Офсеттік басылыс.



шартты баспа табағы 28,5. Таралымы 3000 дана. Тапсырыс №0137.

«Фолиант» баспасы

010000, Астана қаласы, ш. Айманов көшесі, 13

«Фолиант» баспаханасында басылды



010000, Астана қаласы, ш. Айманов көшесі, 13


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   22




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет