АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР АРҚЫЛЫ БОЛАШАҚ

сыртқыдан ішкіге айналады және енді бұл қайтадын ӛзгертілген формада сақталады. Сӛз сондықтан бар болмыс, тірілген ой бола бастайды. Бұл бар болмыс біздің ойларымыз үшін абсолютті қажет. Осында ішкі сыртқылық тек жалғыз анық дыбыс, сӛз болып табылады [7]. Сонымен, философтың пікірін түйіндейтін болсақ, сӛз ойдың ең лайықты, ең ақиқатты болмысы болып табылады.

• 
  біріншіден, бір адамның ойларын немесе идеяларын басқаларға хабарлау;
  
• 
  екіншіден, бір мақсатқа барынша оңай және тезірек жету;
  
• 
  үшіншіден, заттар туралы білімдерін жеткізу [11]. Бұдан шығатын
  

қалыптастыруда осы үш мақсаттың орындалуы тиіс. Ӛйткені, оқыту үдерісінде жаңа білімді меңгертуде басқаларға ойын коммуникативтік құзыреттілік тұрғысынан жеткізу қажет. Сонымен қатар, сабақтың мақсатына жетудің барынша тиімді жолын іздестіре білу арқылы жаңа білімнің күнделікті тәжірибеде қолдану мүмкіндігін қамтамасыз етері сӛзсіз.

а) психологиялық дайындық, яғни педагогикалық қызметтегі ақпараттық технологияны пайдалануға бағытталған әртүрлі дәреженің қалыптасуы мен осы білім аймағында ӛз білімін жетілдіру қажеттілігімен компьютермен жұмыс істеу қызығушылығының бар болуы, кәсіптік ойлау қабілетін дамыту;

Субъектілік дегеніміз – адамның ӛзі белсенділігінің, сыртқы әлемді, ақиқат дүниені ӛзгертудің қайнар кӛзі екенідігін білдіреді. Субъектілік іс-әрекеттің тұлғалық мағынадағы бағытылығы мен таңдаулылығын анықтайтын (яғни адамның ӛзіне іс-әрекеттің маңыздылығын) пейілдер, қажеттілікліктер, түрткілер, бағдары, қатынастарынан және мақсаттарынан байқалады.

• 
  біріншіден, тұлға қасиеттерін анықтайтын қатынастар, сананың жеке жақтарының емес, бүтіндей сана ретіндегі қатынастары. Мысалы: байқампаздық, эмоциялық, зейінділік – сананың жеке қатынасының қасиеттері.
  

• 
  екіншіден, тұлға қасиеттерін сипаттайтын қатынастар «қандай да бір объектіге, санадан тыс нәрсеге қатынасын – еңбекке адамдарға, ұжымға, заттарға т.б. қатынастарын анықтайды».
  

• 
  үшіншіден, тұлға қатынастары «жоғарғы дәрежеде қоғамдық еңбек іс-әрекетіндегі ерекше мәнге ие, ақиқаттың нақты жағына арналған жоғары деңгейде жалпыланған қатынастарын анықтайды» [76].
  

А.Н.Леонтьевтің тұжырымдамасы бойынша, бірінші орынға субъектінің іс-әрекет категориясы иеленеді, «тұлғаны психологиялық талдаудың бастапқы бірлігі, оның әрекеті немесе операциясы не осы функциялардың блогы емес,

дәл осы субъектінің іс-әрекеті болып табылады, соңғылары тұлға емес іс-әрекетті сипаттайды» [77]. Бұдан автор іс-әрекетті тұлғаны психологиялық талдаудың бірлігі ретінде қарастырғанын кӛруге болады. Сонымен тұлғаның дамуы, бір бірімен иерархиялық қатынастарға түсетін, кӛптеген іс-әрекеттердің ӛзара әрекеттілік үдерісі түрінде кӛрінеді.

үдеріс. Адамдардың танымдық хабарлар алмасуы, ӛзара түсінісуі, бір-бірін

қабылдауы. Қарым-қатынастың үш жағы бар – интерактивті, коммуникативті,

перцептивті. Қарым-қатынас деңгейлері – мезо, макро, микро, стандартты,

шаблонды, жабайы, рухани, іскер, ойын т.б. Қарым-қатынас түрлері –

әлеуметтік, бағдарлаушы, топтық, топаралық, және т.б. Адамдар арасындағы

қарым-қатынас жасау да аса қажетті шарттардың бірі – сӛйлеушілердің ӛз ой
пікірлерін ӛзгелерге, тыңдаушыларға қалайда жеткізіп, оларға әсер етуді

кӛздесе, ал тыңдаушылардың қарым-қатынас орнатудағы сӛйлеуші жақтың ой

пікірін дұрыс ұғынып, оны іс жүзіне асыра білу мәдениеттілігіне байланысты

[ 79]. Бұдан шығатын қорытынды қарым-қатынас жасау арқылы адамдардың

ӛмір тәжірибесі, іс-әрекеті, теориялық ой пайымдары дамиды. Бұл ӛз кезегінде

қарым-қатынастың үнемі екі жақты үдеріс екенін кӛрсетеді. Қарым-қатынас

ойынжеткізіп пікір алмасатынын кӛз жеткізуге болады.

19

Ж.Ыдырысованың пайымдауынша, жеке адамның тұлғалық теориясының келесі талаптарын атап кӛрсеткен:

• 
  жүйелі қарым-қатынастың болуы яғни басталуы;
  
• 
  нақты айқындалған құрылымның болуы;
  

• 
  құрылымның әртүрлі компоненттерінің ӛзара байланысы және логикалық қызметі адамның тұлға ретінде ӛзін-ӛзі жүзеге асыратын, ӛзін-ӛзі реттейтін жүйесініңболуы [81]. Бұл талаптар адамның тұлғалық түсінігін қанағаттнадыру тұрғысынан түсіндіріледі, адам ӛзін-ӛзі жүзеге асыратын және ӛзін-ӛзі дамытатын жүйе ретінде қарастырады. Бұдан адамның ӛмірі мен дамуының бастау кӛзі ӛзіндік мәнін дәлелдеуге ұмтылуы ӛзінің ӛмірлік әрекетін және нақты шығармашылығын реттеуі мен ерекшелігіне баса назар аударғанын
  

кӛруге болады. Автор адамның психологиялық құрылымының орталық компоненті бұл – реттілік және ерекшелік, - деп түйін жасаған. Біз автордың пікірін басшылыққа ала отырып, болашақ мамандарды бастауыш сыныптарда ағылшын тілін оқытуға дайындауда аталған компоненттерге басымдық беру қажет деп, - санаймыз.

20

құрылымының жалпы кӛзқарасы мен оларды шешудің жалпы тәсілдерін табуға мүмкіндік береді.

С.Е.Шишов, И.Агаповтардың пайымдауынша, «құзыреттілік» ұғымын жеке тұлғаның білімі мен тәжірибесі, іс-әрекетке даярлығы және жалпы қабілеттілігі, тұлғаның оқу-танымдық үдеріске ӛздігінен қатысуы және оның еңбек әрекетінің нәтижеге бағытталуы болып табылады [87]. Болашақ мамандардың коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыруда белгілі нәтижеге жету мақсатындағы іс-әрекетті меңгерту үшін алдыменкәсіби білімін тәжірибемен ұштастыра білуді іске асрыу қажет.

• 
  «құзыреттілік» ұғымы тек танымдық және процессуалдық құраушы ғана
  

емес әрі мотивациялық, әлеуметтік және мінез-құлықтың, яғни оқыту нәтижелерін (білім, білік, дағды), құндылық бағдар жүйелерін қамтиды;

• 
  құзыреттілік – алған білім, білік, тәжірибе мінез-құлық тәсілдерін нақты жағдаятта, нақты іс-әрекет жағдайында жұмылдыру қабілеті;
  

• 
  құзыреттілік ұғымының нәтижесі кіріктірілген білім мазмұны;
  

• 
  құзыреттіліктер тек білім беру мекемелеріндегі оқыту үдерісінде ғана емес, яғни дәстүрлі және дәстүрден тыс білім алу жағдайында да қалыптасады [88]. Болашақ мамандардың коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыруда автордың ұсынған ұғымдарын басшылыққа ала отырып, оқыту үдерісін ұйымдастыруды жӛн кӛрдік.
  

М.З. Джанбубекованың пікірінше, мұғалімдік тұлғаның қалыптасуының бастапқы кезеңі студентті зерттеуші орнына қою, олай болса, студент кәсіби-педагогикалық қызметтің мәнін іздеудегі мүше болып табылады. Ал, кәсіби-педагогикалық қызметтің мәні, тек орынды тәсіл арқылы анықталады. Дәл осы тұста қызметтің қалыптасу кәсібилігі кӛрініс береді. Кейініректе кәсібилік нақты кәсіби-педагогикалық қызметке айналу тәсілін іздестіру барысында қалыптасады. Бұл нақты кәсіби-педагогикалық қызметтің, яғни ең маңызды қызметтің мазмұнын жобалауда, қызметтің мазмұнын оның операциялық құрылымын ерекшелеу арқылы жете түсіну барысында жүзеге асыруға болады [36]. Бұдан автордың кәсіби іс-әрекеттің кәсіби-педагогикалық қызметке жалғасатыны туралы тұжырым жасағанын кӛруге болады.Бастауыш сынып мұғалімдерінің ақпараттық-кәсіби құзыреттілігін қалыптастыруда басшылыққа алу қажет,- деп санаймыз.

енгізіп отыру іскерліктерінің белсенділігінен кӛрінеді. Зерттеу тақырыбымыз тұрғысынан келетін болсақ, болашақ мамандардың коммунитивтік құзыретттілінің қалыптасуы олардың кәсіби құзыреттілігінің негізі болып табылады, – деп тұжырым жасаймыз.

1. 
   хабарлама жібергіш;
   
2. 
   хабарлама жеткізгіш;
   

3. 
   байланыс арнасы;
   
4. 
   қабылдауыш;
   

5. 
   хабарлама алушы. Тілдік коммуникацияға хабар жіберушіні, хабар алушыны, олардың әңгімелесу барысы және тілдің бӛлігі ретінде хабарламаны енгізуге болады.
   

Мұнда, байланыс арнасы – тілдік әрекеттің ағымының талаптарына сай, хабарлама жеткізгіш пен қабылдағыш – қарым-қатынасқа түсушілердің (немесе әңгімелесушілердің) тілдік механизмінің қасиеттеріне сәйкес келеді. М.Я.Демьяненко, К.А.Лазаренколардың ойынша, коммуникацияның негізгі бес компоненті бар:

• 
  хабарды жіберуші;
  

• 
  хабарды алушы;
  
• 
  сӛйлеу барысының шарттары;
  

• 
  тілдік хабарлама[92-93]. Қоммуниктивтік құзыреттілікті қалыптастырудың негізгі болып саналатын аталған компоненттер толық қамтылуы тиіс, -деп түйін жасаймыз.
  

С.И.Ожеговтың сӛздігінде: «коммуникация» хабар, қарым-қатынас ретінде қарастырылады. Сӛйлеу – коммуникацияның құралы [91]. Синонимдер сӛздігінде «коммуникацияға» және «қарым-қатынасқа» жақын синонимдер ретінде анықтама беріледі, бұл оларды эквиваленттер деп санауға мүмкіндік береді. Ағылшын тілін меңгеруде коммуникация қарым-қатынас рӛлін атқаруы тиіс. Шет тілінде сӛйлеу, сӛйлесу арқылы қарым-қатынасқа түсе отырып тіл меңгертілетінін ескеру қажет.

• 
  іс-әрекетке ниет;
  
• 
  әрекеттің ситуациясын нақтылау;
  
• 
  әрекеттің ӛзі;
  

• 
  әрекеттерді жинау [92]. Ағылшын тілін меңгертуде болашақ мамандардың осы тӛрт фазаны іске асыра білуі тиіс. Сонда ғана олардың тілдік қатынасы қалыптасады.
  

Г.М.Андреева қарым-қатынастың тұжырымдамасы бойынша, қабілеттердің келесі түрлерін бӛліп кӛрсетіледі: 1) тұлғааралық коммуникация; 2) тұлғааралық әрекет; 3) тұлғааралық қабылдау [93].Қабілеттің бірінші түрі, қатынастың ауызша емес (вербальды емес) құралдарын, рациональды және эмоциональды ақпараттарды жіберуді және т.б. қолдануды қамтиды. Екінші түрі, қоршаған ортаның ӛзгеруімен байланысты ойдың интерпретациясына кері байланысты құруға мүмкіндік береді. Үшінші түрі, әңгімелесушінің ұстанымын қабылдауымен, оны естумен, сонымен қатар қатынасқа дайындықсыз ену және оны ұйымдастыру сияқты қабілетті қамтитын суырып салма шеберлік сияқты ерекшеліктерімен сипатталады. Зерттеу жұмысымыз тұрғысынан талдайтын болсақ, осы қабілеттердің барлығы коммуникативтік қатынасқа жол ашады, – деп есептейміз.

анықталған болу керек. Коммуникативтік әдіс, болашақ мамандардың тілдік формаларды ғана меңгеріп қоймай, сонымен бірге оларда, сол тілді шынайы қарым-қатынаста қалай қолдану керектігі жӛнінде ұғым қалыптасу керек, - деген қағидаға сай құрылуы тиіс.

• 
  қарым-қатынасқа түсетіндер (әдетте, 2-ден жоғары адамды қамтиды);
  
  • 
    қарым-қатынасты тудыратын іс-әрекеттер (сӛйлесу, ымдау, мимика және
    

т.б.);

• 
  қандайда бір мағынасымен немесе формасымен сипатталатын хабарламаның мазмұны;
  

• 
  қатынас арнасы (сӛйлеу, есту, кӛру, визуальды-вербальды органдар);
  

• 
  қарым-қатынасқа түсетіндердің мотивтері (мақсат, ниет) [97]. Зерттеу тақырыбымыз тұрғысынан қарастырсақ, болашақ мамандардың қарым-қатынасқа түсе білуі, оны тудыратын әрекеттерді меңгеруі, хабарламаны, қатынасқа түсуге ынтасының болуы қажет деп есептейміз.
  

Кан-Калик, коммуникативтік құзыреттілікті қалыптастыру міндетінің келесі кезеңдерін ұсынады:

• 
  коммуникативті міндетті түсіну;
  
  • 
    әуелгі берілген міндеттерді талдау;
    
  • 
    болжамды ұсыну;
    

• 
  коммуникативті әрекеттесттіктің әдістерінің жүйелерін анықтау:
  
• 
  мәселелердің шешілуі [95].
  

Бірінші кезеңде, педагогикалық мақсатты іске асыруға қажеттігі талап етілетіндіктен, коммуникативті міндетті түсіну алдыңғы қатарға шығады. Коммуникативті міндетті анықтағаннан кейін, оқытушы жағдайларды

саралайды, онда болашақ мамандардың жасы, ұйымдастырушылық мүмкіндіктері ескеріледі. Болжам болашақ мамандардың ӛзінің рӛлін орындауын болжауға мүмкіндік береді.

• 
  негізгі мағынасын анықтау (қажетті лексиканы таңдау, әңгімелесушіге бағдарлану және т.б.);
  

• 
  қатынастың ағымы;
  
• 
  қатынастан шығу.
  

Болашақ мамандардың коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыруда оқытушының ең ұстанымды міндеттерінің бірі – қарым-қатынастың жоғары деңгейіне сай қабілеттер мен білімді игере алатындай жағдайларды ұйымдастыру болып табылады.

• 
  эмоциональды (эмоциональды кӛмек, эмпатия, басқа адамға деген сезімталдық, бірге қайғыра алу, оның әрекетіне деген назар);
  

• 
  когнитивті (басқа адамның түсінігімен байланысты, басқа адамның мінезін болжай алу қабілеті, адамдар арасында пайда болған әртүрлі мәселелерді пайдалы шешу);
  

• 
  мінез-құлықтық (баланың серіктесттікке деген қабілетін, қатынастағы нақтылығын, ұйымдастырушылық қабілеттерін және т.б. кӛрсетеді).
  

Коммуникативтік құзыреттілік – адамға, қоғамдағы ӛмір ережелері мен тәртіптерін нақты орындауға мүмкіндік беретін коммуникативтік шеберлік. «Компетенция» термині (латын тілінен аударғанда «сәйкестік») құзырлы тұлға білім мен тәжірибені игерген сұрақтар жиынтығы дегенді білдіреді.

• 
  нақты ӛмір жағдайында ӛзінің міндеттерін шешу үшін ауызша және жазбаша түрлі байланыс құралдарын қолдануға;
  

• 
  әдіскер-ғалымдардың анықтамаларын, идеяларын талдауға;
  
• 
  әдептілік талаптарына сәйкес ӛзіндік пікірін білдіруге;
  

• 
  ӛз пікірін айта білуге, оның ішінде басқа да пікірлермен келісе білу, қарым-қатынас диалогына түсе отырып, жанжалдық ахуалдарды шешуді жүзеге асыруға;
  

• 
  жалпы нәтижеге қол жеткізу үшін түрлі оқытушымен, білім алушылармен топта қарым-қатынас құруғамүмкіндік береді.
  

26

Ф.Ш.Оразбаеваның пікірінше, «коммуникация» сӛзінің негізгі мазмұны «жалпы қарым-қатынас», «араласу», «хабарласу», «байланыс» деген сияқты мағыналарды білдіре келіп, адамдардың тіл арқылы сӛйлесу үдерісін, тілдесу ерекшеліктерін, тілдің әлеуметтік мәні мен қоғамдық қызметін, адамдар арасындағы қарым-қатынасты, ӛзара түсінушілік болып табылады [98]. Бұдан автордың «коммуникация» сӛзін «қатысым» деп танып, қазақ тілін оқыту әдістемесінде жаңадан «тілдік қатынас», «тілдік қарым-қатынас», «тілдесім», «жазылым» және т.б. терминдерін тілдік айналымға енгізгенін кӛреміз.

• 
  оқытушы студенттің жеке ерекшелігін ескермейді, оны түсінбейді және оны түсінуге тырыспайды;
  

• 
  студент ӛзінің оқытушысын түсінбейді, сондықтан ол оны ӛзінің тәлімгер ретінде қабылдамайды;
  

• 
  оқытушының іс-әрекеті студенттің тәртібінің мотиві мен себебіне сәйкес келмейді;
  

• 
  оқытушы жоғары пікірде, студенттің ӛзіндігін басып, оны кемсітеді;
  

• 
  студент саналы түрде оқытушының талаптарын орындамайды, ол барлық ұжымнан да жауапты [100]. Біз автордың пікіріне келісе отырып, оқыту үдерісін субъекті мен субъектілік қатынасқа құру қажет, -деген тұжырым жасаймыз. Ӛйткені, болашақ мамандардың коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыру үшін білім алушылардың қажеттілігін ӛтеу алдыға шығу керек, сонда ғана оның мамандығына деген қызығушылығы артып, оқуға ынтасы артады.
  

К.У.Қунақованың пікірінше,білім беруді зияттандырудың нәтижесітұлғаның

зияткерлік дамуы үдеріс ретінде оның әлеуетімен бекітіледі. Зияткерлі әлеует

адамның мықты күші болып табылатындықтан зияткерлік қабілеттің жүзеге

асыруының динамикалық кӛрсеткіші ретінде адамның тұлғалық сапасын
кӛрсететін зияткерлік белсенділік түріндегі энергетикалық
және танымдық сипаттарымен шартталып, белсенділіктің мүмкіндік деңгейі адамның тұлғалық сапасын құрастырады, - деген тұжырым жасаған [34]. Автордың пікірін түйіндейтін болсақ, білім беруді зияттандыруды бастауыш сыныптан бастау қажеттігін ескерсек, болашақ мамандардың осы қажетті
27

шарттарды басшылыққа алып, оқыту үдерісін оқушылардың зияткерлік қабілетін дамытуға бағыттап ұйымдастыруы керек,- деп есептейміз.

• 
  ӛзінің кәсіби іс-әрекетін жетік меңгеруі;
  

• 
  оқыту немесе тәрбеилеу үдерісіндегі ӛзінің іс-әрекетінің мақсатын айқындау;
  

• 
  мақсатқа жетудің жолдарын қарастыратын міндеттерді нақтылау;
  

• 
  оңтайлы жағдай туғызуға ықпал ететін іс-әрекетті ұйымдастыруға формаларын жобалау;
  

• 
  оң нәтиже алуды болжау;
  

• 
  педагогикалық іс-әрекетті ұйымдастыруға тиімді әдістер мен тәсілдерді таңдап алу;
  

• 
  педагогикалық ықпал етудің тиімді құралдарын айқындау;
  

• 
  мүмкіндігінше шығармашылық сипаттағы тапсырмаларды құрастыру[38]. Біз автордың пікіріне қосыла отырып, болашақ мамандардың коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыруда да осы міндеттер орындалуы тиіс, - деп санаймыз. Ӛйткені, болашақ бастауыш сыныптар мамандары оқыту және тәрбиелеу үдерісін ұйымдастыруда яғни қандайда болмасын педагогикалық үдерісте табысқа жетуге тылпынатыны сӛзсіз. Бүгінгі қоғам сұранысынан туындап отырған нәтижеге бағытталған білім берудің негізі табыстылық болып табылады, - деп тұжырым жасаймыз.
  

С.Р.Рахметованың пікірінше, қазақ тілінің тӛмендегі заңдылықтары басшылыққа алынуы тиіс:

• 
  бірінші заңдылық. Тілді ұғыну барысында адам фонологиялық, грамматикалық және лексикалық мағыналарды меңгереді;
  

• 
  екінші заңдылық. Тілді ұғыну үшін орасан сезімталдық керек;
  

• 
  үшінші заңдылық. Фонологиялық, грамматикалық және лексикалық мағыналармен қатар мәнерлеп сӛйлеу, сезімге бӛлене сӛйледі меңгеру;
  

• 
  тӛртінші заңдылық. Жазбаша сӛйлеу ауызша сӛйлеуді таңбалау, жүйесіне аудару ретінде (дыбыстық таңбаға кӛшіру) ұғынылады;
  

– бесінші заңдылық. Фонологиялық, грамматикалық және лексикалық мағыналардың барлығы «тіл материясын», яғни тіл таңбаларын – дыбыс,

28

Ф.Ш.Оразбаева бойынша, тілдесім – сӛйлесім әрекетінің барлық түрлерін қамтитиын ерекше құбылыс.Ол тілдік қатынастың ең маңызды кӛрсеткіші бола келіп, оқылым,жазылым,айтылым,тыңдалымның іс жүзінде қолдануына мүмкіндік жасайды. Тілдесім арқылы оқу, жазу, тыңдау, сӛйлеуге үйрету жүзеге асады, оларға қатысты жұмыстар атқарылады.

1. 
   Ақпараттық
   

2. 
   Ықпалдастық
   
3. 
   Қабылдамалық
   

Ақпараттық – сӛйлесім әрекекті кезінде адамдардың бір – біріне мағлұмат бере отырып пікірлесуі; оймен, идеямен, әр түрлі хабарлармен алмасуы. Ықпалдастық– тілдесім кезінде адамдардың бір – біріне дәлелді пікір мен әсер етіп, тілдесушілердің бір – біріне ықпал етуі.

• 
  теориялық білім мен оған қатысты біліктіліктер арнайы оқу тапсырмалары арқылы меңгертіледі;
  

• 
  мұндай оқу тапсырмалары синтаксис туралы жалпы ұғымдарын қалыптастырудың жолы мен әдістерін меңгертудің кӛзі болып табылады;
  

• 
  баланың оқу танымдық әрекетінің белсенділігі, дербес әрекеті оқу тапсырмалары негізінде ұйымдасады. Демек, оқу тапсрымалары бала үшін тек қана білім мазмұнын бекітудің, меңгертудің жолы ғана емес, белгілі бір ойлау механизмдері мен әдістер негізінде игерілетін нәтижеге жетудің жолы болып табылады, - деген тұжырым жасаған. Сонымен қатар автор «Қазақ тілі» пәнінен меңгертілетін тӛмендегі коммуникативтік құзыреттіліктерді атап кӛрсеткен:
  

- жазбаша қатынас аспектісі - ӛз ойын қазақ тілі нормасына, қойылған мақсатқа сәйкес жеткізеді, тілдік бірліктерді сӛйлеу жағдайларына сәйкес барабар қолданады;

• 
  
  
  жүктеу/скачать 2,62 Mb.
  
  Достарыңызбен бөлісу: