ЭСТЕТИЧЕСКОЕ И НРАВСТВЕННОЕ ВОСПИТАНИЕ В РАБОТЕ

326 
 
передавать  впечатления  о  предметах  и  явлениях  с  помощью  выразительных 
образов.  Посредством аппликации у ребенка происходит формирование любви 
к  природе,  умение  чувствовать  ее  красоту  и  восхищаться  ею,  имеет  огромное 
значение не только для эстетического развития детей, но и для нравственного 
воспитания,  в  частности,  для  пробуждения  у  дошкольников  патриотических 
чувств,  чуткости  к  окружающему,  потребности  к  труду,  способствует 
физической закалке, а так же расширению умственного кругозора. 
Эстетическое  воспитание  -  чувство  цвета,  возникает  от  восприятия 
красивых цветосочетаний. Когда в первую очередь воспринимается ритмичная 
стройность  предмета,  ритмичное  расположение  его  частей.  При  этом 
постепенно у детей развивается художественный вкус. 
Нравственное  воспитание  -  это  воспитания  у  детей  любви  ко  всему 
лучшему, справедливому. Пробуждая у дошкольников патриотические чувства, 
чуткости  к  окружающему.  Воспитываются  нравственно  -  волевые  качества: 
доводить    начатое  дело  до  конца,  сосредоточенно  и  целенаправленно 
заниматься, помогать товарищу, преодолевать трудности и т.п. 
Увлечение 
аппликацией 
помогает 
развить 
наблюдательность, 
предполагает  разные  знания.  Ведь  для  того,  чтобы  сделать,  например,  птичку 
или  животное  в  технике  аппликации  необходимо  знать  их  форму,  повадки  и 
манеру  двигаться,  иначе  собака  не  будет  похожа  на  собаку,  а  воробей  на 
воробья.  Кроме  того,  необходимо  видеть  и  чувствовать  объект,  который  вы 
хотите  сделать.Наблюдая  за  явлениями  природы  во  время  прогулки,  нужно 
замечать, как преображается природа.  Именно осенью показать детям богатую 
красочную  палитру  природы,  научить  их  чувствовать  цвет.  Ведь  хорошо 
развитое  чувство  цвета  –  одно  из  предпосылок  эстетического  восприятия 
действительности. Чтобы научить детей видеть многообразие  цвета в природе, 
его гармонию, можно провести экскурсию в осенний лес. Обращая внимание на 
красоту  осенней  природы:  «посмотрите,  как  идет  березкам    нежная  желтизна. 
Смотрите, как красиво пламенеют клены, словно факелы»рассматривая листья, 
дети  замечают,  что  у  некоторых  из  них  цвет  не  везде  одинаков:  среди  ярко- 
красного  огня  теплилась  желтая  искорка.  Вспомните  и  назовите    вместе  с 
детьми,  какие  деревья  растут    на  участке.При  этом  объясните,  что  деревья 
нужно беречь, не ломать ветки, не срывать листья. Лес  – это наше  богатство. 
Во  время  прогулок    по  инициативе  воспитателя  используйте  стихотворения, 
песню,  проведите  дидактическую  игру  по  теме,  например:  «С  какого  дерева 
лист?».На  занятии  по  аппликации    предложите  детям  стать  художниками  и 
сделать  яркую  и  красочную  осень,  вырезав    листья  из  бумаги  или  из  сухих 
листьев. Для  создания картины «Осень» предлагаю выполнить аппликацию  из  
стружки разноцветных  карандашей, поролона. (Показ слайда №) Для этого нам 
необходимы:  разноцветная    стружка,  поролон,  цветная  бумага  (коричневого 
цвета),  картон  желтого  цвета,  клей,  простой  карандаш.  На  фон  картины 
наносится  простым  карандашом  силуэт  дерева.    Поролон  можно  покрасить 
зеленой    краской,    затем    рвем  поролон  на  мелкие  кусочки.  Поролон  можно 
заменить  зеленой  бумагой  или  ватными  шариками.  Затем  рвем  на  мелкие 

327 
 
кусочки  коричневую  бумагу.  Смазываем  клеем  сначала  крону  дерева  и 
приклеиваем  поролон  или  разноцветную  стружку,    затем  смазываем  ствол  и 
приклеиваем кусочки рваной  бумаги. Можно не рисовать карандашом дерево, 
а дать ребенку самому проявить воображение и складывать дерево из кусочков 
сразу. Дерево готово!   
Перед  старшими  ставится  иная  задача  —  посильного,  но  активного 
"преобразования" окружающего мира, под руководством взрослого. Например, 
наблюдая с детьми за красивыми движениями плавающих в аквариуме рыбок, 
воспитатель    привлекает  внимание    детей  к  оборудованию  аквариума,  его 
украшению  и  самих  обитателей  аквариума.  Предлагаю  сделать  необычных 
рыбок  из  отходов  от  дырокола.  Для  этого  нам  необходимо:  цветная  бумага, 
лист картона, дырокол, ножницы, клей. Описание: обыкновенную аппликацию 
можно разнообразить с помощью простых приёмов. В этой аппликации с рыбой 
используются  отходы  от  дырокола  в  качестве  чешуи.  Добавили  цветных 
кружочков,  наделав  дырок  в  цветной  бумаги.  Голова,  плавники,  хвост    — 
простая  аппликация.  Наклейте  с  детьми  бумажные  части,  намажьте  клеем 
туловище  рыбы  и  посыпьте  его  кружочками  от  дырокола.  Дети,    работая  над 
этой  аппликацией,получают  огромное  удовольствие,  создавая  необычных 
рыбок.  Совместная  работа  поможет  детям  сплотиться  в  дружный  коллектив, 
укрепить  их чувство ответственности.  
За окном зима, а на носу Новый год. Что такое Новый год - прежде всего, 
это  самый  веселый  и  самый  долгожданный  праздник  в  году.  В  этот  день  все 
ждут  чудес!  Сегодня  я  предлагаю  вам  зимнюю  новогоднюю  аппликацию. 
Новогодняя  потому,  что  этими    аппликациями  можно  украшать  интерьер 
группы,  дарить  в  подарок.  Поэтому,  делая  вместе  с  детьми  новогоднюю 
аппликацию,  нужно  помнить,  что  подарок  должен  быть  удивительным, 
чудесным  и  долгожданным!Отличным  подарком    для  всей  семьи  будет 
праздничная    открытка.  Она  будет  интересна  не  только  детям,  но  и  взрослым 
поможет  вспомнить  своё  детство  и  повеселиться  от  души.Для  подготовки 
встречи Нового года,  хочу предложить вам аппликацию из круп. «Новогодняя 
елка».  Для  этого  нам  необходимо:  заранее    вырезанные    шаблон  елочки, 
вермишель- паутинка, клей, ножницы, гуашь зеленого цвета. Описание:  елочки 
колючие, поэтому и материал для них я подбирала подходящий  -  вермишель.  
Мы густо намазали заготовку клеем ПВА, после чего посыпаем ее вермишелью 
-  паутинку  (она  достаточно  мелкая  и тонкая).  Когда  елочка  подсохла,  мы  
раскрасим    зеленой  гуашью.  Заранее  гуашь  я  немного  разбавила  водой.    При 
раскраске таких неровностей иногда приходится не просто водить кисточкой по 
неровной  поверхности,  но  и  как бы  слегка  «пришлепывать»  ворсинками 
вовнутрь, заходя между рисунками-вермишельками. 
После снова оставим  елочку сохнуть. Ее можно оставить такой, а можно 
украсить сверху какими-либо бусинами, нарезанным дождиком или чем-то еще. 
Если смешать клей ПВА и гуашь, то можно не ждать высыхания елочки, а сразу 
после  раскрашивания,  украситьелочку блестками.  Учите  детей  отражать  в 
своих    работах    свои  впечатления,  развивайте  их  художественный  вкус, 

328 
 
воспитывайте  чувство  товарищества,  желание  и  умение  работать  вместе.  Для 
выполнения работы «Снеговик», я взяла розовый фон для елей, потому что  при 
утренних  лучах  солнца  снег  был  похож  на  фруктовое  мороженное  такое 
розовое.    А  фон  для  снеговика–  синий,  потому  что  он  соответствует  зимнему 
оформлению.  Для  этого  нам  понадобится:  картон,  цветная  бумага  (розовая, 
синяя), ватные спонжи, зеленый материал, клей, ножницы. Описание: в начале 
работы, рассматриваем сочетание  цветов (розовая и синяя) затем  наклеиваем 
розовую цветную бумагу на одну  часть картона, а синюю цветную бумагу, на 
другую  часть картона.  Вырезаем елочки из зеленого материала и наклеиваем 
на  розовый  фон.  Ватные  спонжы  обмакиваем  с  одной  стороны  в  клей  и 
прикладываем к листу бумаги один на другой, в виде снеговика. А ведро, нос- 
морковку можно вырезать из бумаги и наклеить. 
Скоро  наступит  весна!  Ярко  засияет  солнце,  начнет  пробуждаться 
природа,  придет  прекрасный  праздник  –  международный  женский  день  8 
марта!  Дети  очень  любят  этот    праздник  .  Идея  этого  праздника  – 
солидарность всех женщин, их борьба за мир, за счастье детей.  Воспитатель  
советует  детям  подготовить  подарки  своим  мамам,  бабушкам,  сестрам. 
Задолго  до  праздника  предлагаю    рассмотреть  открытки,  картинки.  И  
заметить, что везде есть цветы. Я хочу предложить вам сделать следующие 
аппликации.  Для  этого  нам  необходимы:  картон,  цветная  бумага,  клей, 
ножницы, белый материал, ватные спонжи, ватные палочки, пуговицы, бисер.  
Описание:   Основная тема Первомайского праздника  – дружба народов 
нашей  страны  и  всего  мира.  День  первого  мая  совпадает  с  расцветом, 
молодостью  природы.  Поэтому  в    предварительном  наблюдении  старайтесь 
обратить  внимание  детей  на  яркую  голубизну  неба,  на  изумрудную  зелень 
деревьев.  Например:  «Смотрите,  какое  небо  голубое,  как  незабудка.  Или 
смотрите,  какое  высокое  голубое  небо,  на  что  оно  похоже?».  Одновременно 
проведите  беседу  о  празднике  1  –  мая,  о  нерушимой  дружбе  людей  нашей 
Республики,  учите  детей  испытывать  дружеские  чувства  к  народам  нашей 
Республики, интересоваться их  национальными обычаями, песнями, узнайте, у 
детей   какие национальности проживают, в нашем селе, районе. Учите детей  
гордиться нашей Республикой, дружной, сильной, многонациональной.В честь 
этого 
праздника 
предлагаю 
аппликацию«Цветы». 
Для 
аппликации  
потребуется:   цветная  бумага,  клей,  ножницы,  нитки  или  тонкая  проволока, 
ветки.Способ изготовления: Из желтого картона вырежьте два круга диаметром 
10-12  см  каждый. Из  белой  или  двухсторонней  цветной  бумаги  нарежьте 10  – 
12   длинных  полосок   шириной  около  2-  2,5  см.  И  столько  же  полосок 
покороче.   Сложите  полоску  пополам  и  склейте  концы.   Получаются 
своеобразные петельки.  Это будут лепестки цветка. Края одного круга смажьте 
клеем и расположите  по краю  большие лепестки.  Затем на большие лепестки 
приклейте лепестки поменьше. В  середину цветка положите тонкую  палочку – 
стебелек.   Палочку  предварительно  обмотайте  зеленой  бумагой.   Можно 
вырезать  из  зеленой  бумаги  лепестки  и  приклеить  к  палочке.  Смажьте 

329 
 
все   клеем,  наложите  второй  круг  и  приклейте.  Если  взять  цветной  картон  и 
увеличить размеры, то получатся отличные цветы для демонстрации на 1 мая. 
Наступает праздник 9 мая  - День радости и скорби. В этот день мы одержали 
победу  над  фашизмом,  но,  к  сожалению,  не  все  вернулись  домой,  многие 
остались на полях сражений.   В честь этого праздника предлагаю  аппликацию 
в  подарок  нашим  ветеранам.  Для  этой  аппликации  вам  потребуется,  цветная 
бумага  желтого,  зеленого  цвета,  ножницы,  клей.  Вырезаем  из  бумаги  желтого 
цвета  четыре  круга  одинакового  диаметра.  Сворачиваем  круг  так,  чтобы  он 
превратился в четвертинку. Наклеиваем четвертинки на бумагу так, чтобы они 
снова образовали круг. Вот получились очаровательные гвоздики. 
Значение  занятий  аппликацией  для  эстетического  и  нравственного 
воспитания  заключается  в  пробуждение  у  детей  чувство  цвета,  которое 
возникает  от  восприятия  красивых  цветосочетаний.  Когда  в  жизни  детей 
природа  занимает  значительное  место,  любовь  к  родному  краю,  к  красоте, 
гармонии.  В  процессе  занятий  у  детей  воспитываются  нравственно  –  волевые 
качества:  потребность  и  умение  доводить  начатое  до  конца,  сосредоточенно  и 
целенаправленно заниматься, помогать товарищу преодолевать трудности. 
«Добрый  ребенок  не  сваливается  с  неба.  Его  надо  воспитывать».    Для 
этого  необходимо  обучать  детей  доброте  через  сопереживание  всему  живому. 
Быть  добрыми  -  значит,  уметь  сопереживать,  т.е.  уметь  понимать  другого, 
сердечно сочувствовать ему и стремиться помочь. Ребенок живет в огромном, 
реальном  мире,  в  котором  многое  для  него  пока  еще  недосягаемо  в  силу  его 
возрастных  особенностей.  Наша  задача  -  научить  детей  понимать  истинную 
красоту, которая не всегда может быть яркой, громкой, а может быть тихой и 
спокойной,  скромной  и  неброской.Постараться  подвести  детей  к  тому,  чтобы 
они были деятельны в своей жизни, т.е. могли не только любоваться красотой, 
но и беречь её, а на доброту не только откликались, а сами творили добро. 
 
 
 
Кабира Рашидовна Хамзина  
Шығыс Қазақстан облысы Тарбағатай ауданы Жетіарал ауылы  
«Жетыарал орта мектебі» КММ «Балбөбек» шағын орталығы  
 
М.МОНТЕССОРИ БІЛІМ БЕРУ 
ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ 
  
Еліміздің ертеңі бүгінгі жас    
ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың    
тағдыры ұстаздардың қолында»  
Н.Ә.Назарбаев 
 

330 
 
Қазіргі  уақытта  педагогика  ғылымының  бір  ерекшілігі  -  баланың 
тұлғалық  дамуына  бағытталған  жаңа  оқыту  технологияларын  шығаруға 
ұмтылуы. 
«Педагогикалық  технологиялар  –  бұл  білімнің  басымды  мақсаттарымен 
біріктірілген  пәндер  мен  әдістемелердің:  оқу  –  тәрбие  процесін 
ұйымдастырудың  өзара  ортақ  тұжырымдамамен  байланысқан  міндеттерінің  , 
мазмұнының,  формалары  мен  әдістерінің  күрделі  және  ашық  жүйелері,  мұнда 
әр  позиция  басқаларына  әсер  етіп,  ақыр  аяғында  баланың  дамуына  жағымды 
жағдайлар жиынтығын құрайды» 
Қазіргі  кезеңде  білім  ғылым    саласында  инновациялық  педагогикалық 
технологиялар қаншалықты  маңызды болса, мектеп жасына дейінгі балаларды 
оқыту  мен  тәрбиелеуде  де  педагогикалық  технологиялар  ұғымы  кеңінен 
қолданылатын ұғымдардың біріне айналды.   
Мектеп  жасына  дейінгі  балаларды  дамыту  мәселесі  мемлекеттік 
саясаттың ажырамас бөлігі болып отыр. Сондықтан мектепке дейінгі балаларды 
оқыту мен тәрбиелеудің негізгі мақсаты  – баланың жеке басының қалыптасуы 
мен дамуы болып отыр.  
Жаңа  заман  баласы  ертеңгі  еліміздің  болашағы.  Жаңа  заман  баласын 
қалыптастырып,  дамыту  үшін,  тұлғаның  ішкі  дүниесі  мен  оның  қыр  сырын 
анықтап, мүмкіншіліктері мен қабілетінің дамуына жағдай туғызу қажет.  
Әрине,  ол  үшін  мектепке  дейінгі  білім  беру  мекемелерінде  балалардың 
жеке  басының  қалыптасуы  мен  дамуында  педагогтардың  педагогикалық 
технологияларды қолдана білу сауаттылығына да байланысты. 
Яғни, педагогикалық технологияны қолдану негізінде келешек ұрпақтың еркін 
дамуына,  жан-жақты  білім  алуына,  белсенді,  шығармашыл  болуына  жағдай 
жасау  қазіргі    таңдағы  әрбір  педагогтың  міндеті.  Қоғамдағы  қазіргі  даму 
кезеңінде  мектепке  дейінгі  мекемелердегі  білім  беру  жүйесінде  оқыту,  тәрбие 
беру үрдісін технологияландыру - басты мәселенің бірі. Осыған орай мектепке 
дейінгі  мекемелердің  тәжірибесіне  оқыту  мен  тәрбиелеудің  әр  түрлі 
технологиялары жасалып енгізілуде. 
Біздің  «Балбөбек»  шағын  орталығында  мемлекеттік  стандартымызды, 
ұлттық  тәрбиемізді  негізге  ала  отырып,  оқу  іс-әрекеттерін  жүргізумен  қатар, 
бала  тәрбиесіндегі  әлемнің  көптеген  мемлекеттері  пайдаланып  отырған  үздік 
тәжірибелері  италиялық  ағартушы-ғалым,  Нобель  сыйлығының  иегері 
М.Монтессори  әдісімен  жұмыс  жасауда.  Ал  енді  Мария  Монтессори  кім, 
Монтессори жүйесі деген қандай жүйе? 
Мария Монтессори — италиялық педагог, ғалым, философ, гуманист. 
Мария Монтессори    «1870-1952»  Италияның  Анкона провицисының  Кьяравал 
деген    жерінде    дүниеге    келген,    бірақ  отбасымен  ерте    Римге    көшіп  кетеді, 
сондықтан  Марияның    балалық  шағы  осында  өткен.  Кішкентайынан    өте 
дарынды,  оқу  мен  білімге    деген  құштарлығы  ерекше    ол  бастапқы  да  
математикалық    білім  алғысы  келеді.    Бірақ    медицина  саласын  таңдап,  Рим 
университетінің клиникасына жұмысқа орналасады. Мұнда ол невропатология 
бөлімінде  ұзақ  уақыт  ақыл-ойы кем     балалармен   жұмыс    жасаған.  Бұл  оның 

331 
 
педагогикалық  жолының  бастамасы  болды.  Монтессори  атақты  француз 
ғалымдары Сеген мен Итардың жүйелерін зерттеген ,түрлі педагогикалық және 
психологиялық  курстарға қатысты.  Өзінің  20  жасында  Мария  Ортофрениялық 
мектептің директоры болған. 
Монтессори  жүйесі  деген  де  атпен  белгілі  Монтессори  педагогикасы  — 
ХХ  жылдың  бірінші  жартысында  Мария  Монтессоримен  ұсынылған 
педагогикалық тәрбиелеу жүйесі. Монтессори әдісі педагогтың әр балаға жеке-
дара  көңіл  бөлуіне  негізделген.  Бөбек  әрқашан  дидактикалық  материал  мен 
тапсырма ұзақтығын өзі таңдап, өз қарқыны және бағытымен дамиды. 
Монтессоридің дені сау балалармен  алғашқы  педагогикалық жұмыстары 
Сан-Лоренцода  Эдуардо  де  Саламо  басшылығымен    құрылған  3-7  жастағы  
балаларды    қамтитын  «балалар  үйінде»  басталды.  Оның  негізінде    балалар 
бақшалары  кең  таралды.  Мон  тессоридің  өзі  ашқан  жаңалығы    баланың  3 
жаста-ақ    заттармен    әрекетінде    зейінінің  тұрақталады.  Содан  Монтессори  
дамытушы    материалдардың  арасындағы  өзара    байланыстың,  жеке    іс-
әрекеттің дербес таңдалудың, іс-қимылдың және  сезім мүшелерінің  дамуы мен 
жаттығудың  балалардың    тәрбиесіне  әсер  етуін  қарастырып,  іздене  бастайды. 
Бұл ізденістер   балабақшаны қалай  жабдықтау керектігін   түсінуге  көмегін 
тигізеді.  Монтессори  принципі    бойыша,  балаға    тәрбиешінің    бақылауына  
барынша    ерік    беріледі,  сонда    баланың  дамуы  шарықтайды  деп  есептелген. 
Баланы  қимылға,  оқуға,  жалпы    мектепке  ғана  емес  өмірге  дайындау    керек, 
егер  баланың  қателіктерін  байқаса    педагог  оны  бірден    түзетуі  қажет,  бірақ  
алдымен  ол үшін  ыңғайлы  жағдайды таңдау керек.  
Мария  Монтессори  адамзаттың  ақыл-  ойын  «математика»  деп,  ал 
логикалық  қабілеттері  мен    деңгейлерін  жоғары  адамдарды  «интелектуалды 
адамдар» деп атайды. Математикалық тәрбие  мен білімсіз дүниені танып білу 
мүмкін  емес,  барлығы  осы  математикадан  бастау  алады  деп  есептеген. 
Математика  аса  дарынды  адамдар    ғана  игеретін  ауыр  құбылыс    емес.  Оны 
үйрену кімнің де болса қолынан келеді, әрине, баланың да, өйткені математика 
өмірмен  тікелей  байланысты.  2-3  жастағы  бала  күнделікті  өмірде  дағдылану 
барысында санай білу  үрдісін белгілі дәрежеде  игереді. Мәселен “бір  машина   
кетіп  бара жатыр, әне екіншісі де кетті»- деп анасымен кетіп бара жатқан бала 
айта алады немесе қарапайым бағдаршамға қарап тұрып, оның 3 көзі бар екенін 
айта  алады.  Бала  сұрақ  қойғанда  және    оған  міндетті    түрде  жауап  алғанды 
жақсы  көреді,  үнемі  сұрақтар  қою  арқылы баланың  ой-өрісі дамиды.  Баланың 
ақыл-ойы жан-жақты сенсорлық және моторикалық тәжірибені тез сіңіріп  қана 
қоймайды, сонымен қоса математикалық білімдерде дами бастайды .  
Жалпы,  Монтессори  педагогикасын  мынадай  бір  ұранмен  сипаттауға 
болады:  «Менің  өзімнің  жасауыма  көмектес».М.Монтессори  әдісі  балаларға 
жауапкершілікті  сезінуге,  өздігінен  шешім  қабылдауына,  топта  да,  жеке  де 
жұмыс жасай алуына, таңдау жасай алуына, өз уақытын ұйымдастыра білуіне, 
өзіне сеніммен қарауына мүмкіндіктер береді, қолайлы жағдай туғызады. 

332 
 
Бұл  әдістің  мақсаты  -  балалардың  табиғи  мінезін,  қабілетін,  тәрбиешінің 
нұсқауымен  емес,  өз  еркімен  тәуелсіздік  рухында  тәрбиелеу.  «Өзімнің 
жасауыма мүмкіндік бер» дейді мұндағы бала. 
Өздігінен  даму  технологиясы  (Монтессории  мектебі)  -  бұл  баланы  жан-
жақты  дамыту,  дербестікке  тәрбиелеу,  бала  санасында  нәрселер  әлемі  мен  
ойлау  әрекетінің  бірігуіне,  мұнда  оқыту  бала  дамуына  сәйкес  болуы  керек, 
сонда  ғана  бала  өзін  дамыта  алады.  Итальян  психологі  М.Монтесори 
түсіндіруінше  баланың  туғаннан  азамат  болғанға  дейін  барлық  өмірі  -  оның 
еркіндігі мен дербестігінің дамуы болып табылады. 
Бұл  технологияның  ерекшелігі  оқытудың  бірыңғай  бағдарламасы 
болмайды,  әркім  табиғат  берген  даму  жолымен  жүреді.  Балабақшада  сабақ 
болмайды  әр  күн  жалпы  жиыннан  басталады  және  жиыннан  кейін  әркім  өз 
еркімен  қалаған  жұмысымен  айналысады.  Әр  баланың  іс-әрекеті  өз  еңбегіне 
қарай үлкендермен бағаланады. Мұндағы басты мәселе, бала өз-өзін бағалайды.  
Балалар, әртүрлі жастағы топ болып жұмыстанады, мысалы 2 жастағы баланың 
қасында  4  жасар  бала  жұмыстанады,  олар  бір-біріне  кедергі  келтірмейді, 
керісінше бір-біріне көмектеседі. 
 
М.Монтессори  ұғымында  мектепке  дейінгі  балалықтың  жалпы 
сипаттамасы. 
 
Мектепке дейінгі балалық – бала дамуының ерекше кезеңі.А.Н.Леоньтев 
мектепке дейінгі балалықтың жалпы сипаттамасын былайша береді: «Бұл жеке 
тұлғаның  алғашқы  нақты  пайда  болу  кезеңі,  өзін  ұстаудың  жеке  тұлғалық 
дамуының  кезеңі.  Баланың  дамуының  мектепке  дейінгі  жылдарында  бірінші 
түйіндер  байланады,  алғашқы  байланыстар  мен  қарым-қатынастар  бекітіліп, 
олар іс-әрекеттің жаңа, жоғарғы субъект – жеке тұлғаның бірлігі пайда болады» 
(Леонтьев А.Н. 1959 ж)  
М.Монтессори  үшін  адамның  рухани дамуы  оның  психофизикалық  дамуымен 
тығыз  байланысты.  Монтессори  үнемі  интеллект,  ойлаушылық  қабілеттердің, 
жалпы  дамуы  үшін  қабылдау  және  сезім  мүшелерінің,  қимылдық  аумақтың 
дамуы маңызды рөл атқаратынын көрсетіп отырады. 
 
Бұл  әдіс  әрбір  жеке  баланың  қажеттілігіне,  қабілетіне,  дарынына 
негізделеді. Балалар өзінің ритмі мен қарқынын анықтай алатын болса, бәрінен 
де жақсы оқып үйренеді. Мария  Монтессори үшін дайындалған ортада  балаға 
психикалық  қажеттілігіне  жауап  бере  алатын  сезімді  қабылдауға  мүмкіндік 
беру өте маңызды. 
 
Монтессори адам ерекше өмірдің қозғалтқыш күштерінің көмегімен және 
де  баланы  қоршаған  ортаның  ықпалымен  ақылды  сіңіре  алатын 
ұйымдастырылған құрылыммен туылады деген ой тастады. 
 
0 мен 3 жас аралығындағы балақай өзінің айналасын инстинктілі сезімнің 
дамуы  арқылы  сезінеді:  иіс  сезу,  сипапа  сезу,  көру,  есту.  Айналадағы  орта 
арқылы  оның  санасы  істеген  нәрсесін  сараламай-ақ,  өзіне  барлық  оптикалық, 
акустикалық, тактилдік әсерлерді, тіл, адам қимылын, мәдениетті, діни сенімді, 
өзіне дегене адамдардың қарым-қатынасын сіңіреді. 

333 
 
 
0  мен  3  жас  аралығындағы  бала,  бейнелеп  айтқанда,  «эмоционалды 
камертон»,  ата-анасының,  әсіресе,  анасының  эмоциясын  сезінетін  шамадан 
жоғары  сезімтал  резонатор  бола  алады.  Оның  барлығын  сіңіретін  ойлауы 
әлемде болып жатқан жағдайларға ересектердің эмоционалды реакция беруінің 
әдіс-тәсілдерін  өзіне  тарта  бастайды.  Осы  себепті  оптималды  бала  дамуына 
лайық қоршаған орта оның ата-анасының үйі мен қамқоры болады. 
 
3  пен  6  жас  аралығындағы  баланы  өзін-өзі  белсенді  тұрғызып  жатқан 
құрылысшыға теңеуге болады. Балақай өзі көріп отырған заттарды ұстап көргісі 
келеді  және  оны  ересектердің  қалай  атайтынын  естігісі  келеді.  Ол  көп  және 
түрлі-түрлі  қимылдағысы,  қолымен  жұмыс  істегісі  келеді.  Ол  шаршамастан 
басқа адамдармен сөйлесіп, өзінің сөз қорын толтырады. Балақай іс-әрекетпен 
айналысуы үшін заттарды өзі таңдағысы келеді, өзі істеп, ересектерден тәуелсіз 
болғысы келеді. 
6  мен  9  жас  аралығындағы  бала  қоршаған  ортаға  қатысты  зерттеуші 
позициясын ұстайды. Өзінің іс-әрекеті арқылы қоршаған әлемде бағдар алады, 
елестету арқылы толық суретін шығарады. Бұл бала мен бала, бала мен ересек 
арасында  әлеуметтік  қатынастардың  белсенді  пайда  болатын  кезеңі.  Баланы 
қоршаған ортаның құбылыстары қызықтырады, ол қиын есептерді шешуге әзір, 
интеграцияға, салыстыруға, талдауға қабілетті.  
Бала өзінің дамуы барысында «сезімтал» және «сензитивті» деп аталатын 
кезеңдерден  өтеді.  Бұл  кезеңдерде  бала  қоршаған  орта  тарапынан  болатын 
белгілі  бір  қозуларға  айрықша  сезімтал  болады,  мысалы,  қимылдың  дамуына, 
сөйлеуге  және  әлеуметтік  аспектілерге  қатысты.  Егер  сезімтал  кезеңнің 
барысында ол өзінің қажеттілігіне қарай белгілі бір айналысатын іс тауып алса, 
ол  терең  шоғырлануға  қабілетті  болады.  Сенситивті  кезең  кезінде  бала  өзін 
басқа  тітіркендіргішпен  аулай  алмаса,  Монтессоридің  пікірінше  баланың 
интеллектуалды,  тіпті,  барлық  тұлғалық  жақтарын  жаулап  алатын  ұяңдық 
пайда  болады.  Бұл  үдеріс  үшін  Монтессори  назардың  «поляризациясы»  деген 
ұғымды пайдаланады. 
Жоғарыда  айтылғаннан  М.Монтессоридің  педагогикалық  әдісін  түсіну 
үшін мынадай қорытынды айта аламыз: 
1.
 
Монтессори даму  үдерісінде  қалай  «өмірлік импульстар»  маңызды 
болса, солай қоршаған орта әсері маңызды екенін көрсетеді. 
2.
 
Бала  өздігінен  өзін  тұрғызады,  қоршаған  ортамен  белсенді  өзара 
қатынасы  барысында  белгілі  бір  адами  функцияларды  түзіп,  одан  әрі 
жетілдіреді. 
3.
 
«Адами  шығармашылық  күшті»  игере  отырып  бала  қос  міндетті 
орындайды  –  өсу  мен  өзін-өзі  жасау  міндеттері.  Неліктен  балаға  құрметпен 
қарап, оның даму жолындағы кедергілердің барлығын алып тастау керек екені 
осыған байланысты. 
4.
 
Балада балалық  табиғатқа  тән даму  қажеттілігі бар.  Осыны  тәрбие 
кезінде ескеру керек. 
М.Монтессори  тұжырымы  бойынша,  баланың  дамуы  оны  қоршаған 
заттық-кеңістіктік  және  әлеуметтік  ортамен  өзара  әрекетте  өтеді.  Өмірдің 

334 
 
алғашқы  күндерінен  бастап,  постнаталдық  кезеңнің  басынан-ақ  бала  санасына 
қарамай,  барлық  сезім  мүшелерімен  жеткізілетін  хабарларды  өзіне  сіңіре 
бастайды,  ол  заттармен  және  адамдармен  қатынасқа  түседі.  «Бұл  индивид 
немесе одан да жақсысы, психикалық эмбрион мен қоршаған орта арасындағы 
алмасуға әкеледі, ең бастысы осы алмасудаиндивид  дамып, жетіле бастайды». 
Бірте-бірте  бала  оны  қоршаған  заттармен  әрекеттесуді  үйренеді,  адам 
жаратылысына  тән  қимыл-қозғалыс  суретін  жасай  бастайды,  ол  сөйлеуді, 
жүріс-тұрыс  үлгісін,  өзі  өсіп  келе  жатқан  әлеуметтік-мәдени  ортаның 
дәстүрлерін,  ғұрыптарын  үйрене  бастайды.  Қоршаған  ортадан  ол  өзінің  жеке 
тұлғасын  жасауға  қажетті  «құрылыс  материалын»  алады,  осы  материалдың 
сапасына  оның  жасалуының  сұлулығы  байланысты  болады.  Осылайша 
«қоршаған орта – балаға әсер ететін үлкен құрал» болып шығады. 
Монтессоридің  ойынша,  таңдау  еркіндігі  тек  қана  бала  үшін  арнайы 
жасалған  және  даму  құралдары  ретінде  қызмет  ететін,  қызықтыратын  заттары 
бар ортада мүмкін. «Ол абсолюттік таңдау еркіндігіне ие болу керек...», «...бала 
саналы  түрде  белсенді  бола  алатын  дайындалған  ортада  іспен  айналысу 
еркіндігі».  Іспен  айналысуды  таңдау  еркіндігі  материалмен  жұмыс  істегенде 
толық  ойына  не  келсе,  соны  істеуі  емес,  онымен  айналысудың  рационалды 
әдісін  бірте-бірте  меңгеруі.  Рационалды  жұмыс  істеу  әдісін  педагог  көрсетіп 
береді.  Іспен  айналысуды  таңдау  еркіндігі  арнайы  ұйымдастырылған  заттық-
кеңістіктік  ортада  кәсіби  дайындығы  бар  және  керек  кезінде  балаға  керекті 
көмегін  көрсете  алатын  сенситивті  ересектің  болуын  қажет  етеді.  Баланың 
әлеуметтік дамуы тұрғысынан, әсіресе, жеке еркіндіктің шынайы шекараларын 
түсіну үшін, сондай-ақ, ол ортада басқа да балалардың болуы сондай маңызды 
рөл атқарады. 
Жоғарыда айтылғанға байланысты бала өзінің дамуы үшін барлық керекті 
және  пайдалыны  ала  алатын,  бай  және  әртүрлі  сенсорлық  әсерлер  алатын, 
дұрыс  сөйлеуді,  көңіл  аударудың  әлеуметтік  лайық  әдістерді,  әлеуметтік 
позитивті жүріс тұрысты, заттармен рационалды айналысу әдістерін «сіңіретін» 
ортаны  жасауы  керек.  Дамытушы  заттық  ортаны  ұйымдастыру  мен 
материалдар  «сенситивті  кезеңдерге»  қайшы  келмеуі  керек.  Бұл  жерде  әңгіме 
бала  дамуының  ерекше  сезімтал  кезеңдері  туралы  болып  отыр.Қоршаған 
заттық-дамыту  ортасына  қойылатын  барлық  айтылған  талаптардан  басқа  бала 
табиғатында берілген, өз кезегінде «педагогталған ортада» жүйелілік жасайтын, 
«даму қажеттіліг» деп аталатын тағы бір компонентті ендіру керек: 
Сенсорлық сезімдер қажеттілігі. 

 
«Жұмыстың» қажеттілігі. 

 
Дәл үйлесімді қимылдарға ұмтылысы. 

 
Әр түрлі функцияларды жетілдіруге ұмтылысы. 

 
Қайталауға бейімділігі («өз өмірінің кішкентай істерін көп рет қайталау»). 

 
Тәртіптің қажеттілігі. 

 
Әлеуметтік дамуға ұмтылысы. 

 
Еркіндік пен тәуелсіздікке ұмтылысы. 

335 
 
Баланың  жоғарыда  айтылған  қажеттіліктерінен  кеңістікті  дамыту 
аймақтарына  бөлетін  орта  пайда  болады.  Монтессори  жүйесіне  сәйкес, 
топтарды төмендегіше бөлуге болады: 

 
Шынайы өмір аймағы: бала өздігінен киінуге, бір нәрсені құюға, төгуге, 
жууға, тазалауға, араластыруға, кесуге, қырқуға, бояуға, сурет салуға т.б. 
үйренеді.  Бұл  жерде  балалар  назарын  шоғырландыруға,  ірі  және  ұсақ 
саусақ бұлшық еттерін (қимылды) дамытады; 

 
Сенсорлық  даму  аймағы  :  қоршаған  ортаны  оқып  зерттеу  (заттардың 
биіктігін, ұзындығын, салмағын, түр-түсін т.б. қасиеттерін ажырату). Бұл 
жерде  балалар  заттармен  ойнай  отырып,  мөлшерін,  пішінін,  түсін 
зерттейді. Мысалы, бала үстел үстінде цилиндрлерді ең үлкенінен бастап 
ең  кішісіне  дейін  бір  тәртіпте  қоя  бастайды.  Балақайлар  сондай-ақ 
көздерімен солдан оңға қарай отырып, кейін оқуға дайындала бастайды; 

 
Тілдік,  географиялық,  математикалық,  жаратылыс-ғылыми  аймақ: 
баланың ақыл-ойының дамуы; 

 
Қимылдық  аймақ  –  көбінесе,  сызықтың  ішінде.  Монтессори-
сыныптардың көбінде тепе-теңдік пен қимылдар үйлесімділігін дамытуға 
арналған  физикалық  жаттығулар  жасау  үшін  қолданылатын  кілемде 
немесе  еденде  дөңгелек  (сопақ)  түрінде  таспалық  сызық  бейнеленген. 
Бірнеше мысалдар келтіреміз. 
Монтессори-балабақшаларының тәжірибесі қоршаған ортаны музыкалық, 
өнер мен би аймақтары, шет тілдер, өлкетану аймақтары, патриоттық тәрбиелеу 
аймағы т.б. секілді қосымша аймақтармен толықтыруға болады деп көрсетеді. 
Мынадай  жайт  қызықты  –  Монтессори  баланың  шынайы  заттармен 
айналысуын  «жұмыс»  деп  атайды,  ал  біз  оны  «ойын»  деп  санағанға  үйреніп 
қалғанбыз.  М.Монтессори  оны  былай  атап  көрсетеді:  «баланың  жұмысы 
оқытумен  де,  ересектердің  тілегімен  де  байланысты  емес.  Жұмыс  баланы 
қоршаған ортамен ғана байланыстырады». Бала көбіне саналы түрде істемейді, 
оның  жұмысы  табиғи  даму  қажеттілігінің  көрінісі  болып  табылады,  оның 
негізгі  мақсаты  –  алуан  түрлі  функцияларды  дамыту  мен  жеке  тұлғаны 
құрастыру.  Бала  үшін  жұмыс  үдерісінің  өзі  маңызды.  Ол  осыған  деген  ішкі 
қажеттілігін  қанағаттандырғанша,  іс-әрекетін  көп  рет  қайталайды.  Бала  бізге 
мағынасы  жоқ  болып  көрінетін  бір  істерге  барынша  максималды  энергия 
жұмсайды,  одан  шаршамайды  және  сол  ісі  оның  энергиясын  жоғарылатады. 
Мұндай кезде бала ол ісі үшін мақтауға да, жазалауға да мұқтаж емес, себебі, ол 
кезде өзінің өсу қажеттілігін қанағаттандырып отырады. 
Монтессори-материалдар 
педагогикалық 
«дайындалған» 
ортаның 
балалардың  «жұмысы»  үшін  қажетті  құраушы  бөлігі  болып  табылады. 
Материалдар  мен  олардың  функциялары  Мария  Монтессори  қабылдаған 
балалардың көрген нәрсесімен, оның ішінде антропологиямен өзара байланыста 
қаралады.  Ол  күннен-күнге  өсіп  келе  жатқан  балада  даму  бойынша 
жұмыстарды  орындайтын  және  оны  жеке  тұлға  ретінде  құрастырушы  орасан 
ішкі  жасаушы  күштерді  көрді.  Осындай  кезде  материалдар  балаға  қоршаған 
ортаны  игеруге,  бір  тәртіпке  келтіруге  керекмет  көмектеседі.  Педагог 

336 
 
назарының  негізінде  жеке  және  әлеуметтік  эмоционалды  қажеттіліктері  бар 
бала  тұрады,  ал  материалдар  қосымша  дидактикалық  рөл  атқарады. 
Монтессори-материалдар  алдымен  баланың  жасына  сай  саусақ  бұлшық  еттері 
(қимыл  әрекеті)  мен  сенсорикасын  (сезім  мүшелерінің  қабылдауы)  дамыту 
арқылы  баланың  рухани  тұрғыдан  адам  болуына  қызмет  етеді.  Бала  өздігінен 
іс-әрекетке барады, оның ішкі күштері босатылған, ол бірте- бірте қадам басқан 
сайын  ересектерден  тәуелсіз  бола  бастайды.  Жеке  мен  әлеуметтік  дамуы 
қарама-қайшылықтың  бірлігін  құрайды.  Осы  бірлік  қана  автономды  және 
тәуелсіз  тұлға  болып,  қоғамдағы  күрделі  жүріс-тұрысын  көрсетуіне  мүмкіндік 
береді. 
Италияның дарынды да, біртуар ғалымы Мария Монтессори әлемдегі ең 
атақты  педагогтарының  біріне  айналды.  Қазіргі  таңда,  жер  жүзіне  тараған 
Монтессоридің  педагогикалық  жүйесі  бойынша    көптеген  елдердің 
балабақшалары мен мектептері жұмыс жасауда. Жер бетінде шамамен 5000-нан 
астам  Монтессори мектептері мен балабақшалар бар. Монтессори уақытының  
өзінде-ақ    оның  педагогикалық  жүйесіне  деген  сұраныс  ерекше  еді. 
Австралиядан  үйлерін  сатып,  Италияға  келген  екі  апалы  –сіңілі  педагогтар 
Монтессоридің ілімін өз жерлеріне таратады. Ал көрші Ресейдің Ю.И.Фаусек, 
Е.И. Тихеева, Л. Н. Толстойдың қызы Татьяна да арнайы Монтессориден тәлім 
алып кеткен. 1913 жылы орыс тілінде М.Монтессоридің «Балалар үйі ғылыми 
педагогиканың  әдістері»  атты  негізгі  еңбегі  басылып  шықты.  Осылайша 
педагогтың қалаған жаңаша жүйесі бүкіл әлемге танымал болды. Қазіргі таңда 
оның  жүйесі  үлкен  сұранысқа  ие.  Бірақ  оның  бұл  жүйесін  жабдықтау  үлкен 
қаражаттарды  талап  етеді.  Қазіргі  кезде  М.  Монтессори    Италияның    ұлттық 
мақтанышына айналды.  
М.Монтессоридің  жүйесін  елімізде  көбіне  арнайы  орталықтар  мен  жеке 
меншік    балабақшалар  қолданады.  Әрине,  италянь  педагогінің  педагогика 
ғылымына,  оның  ішінде  мектепке  дейінгі  педагогикаға  әкелген  ғылыми 
жаңалығы  мол,  кемшіліктерінен  артықшылықтары  басым.  Бірақ,  біз  шетелдің 
тәжірибелерін  еліміздің  білім  беру    жүйесінде  қолданғанымызбен,  өзіміздің 
ұлттық  ерекшелігіміз  бен  құндылықтарымызды  ұмытпай,  шетелдің  озық 
тәжірибелері мен  технологияларын ұлттық тәрбиемен ұштастырып, қадағалап 
отыруымыз керек. 
Қорыта  келіп  айтатын  болсақ  аталған  педагогикалық  жүйе  шағын 
орталықта    балалардың  жас  ерекшеліктерін  ескеріп,  әр  сатыға  балалардың 
қабылдау  мүмкіндіктеріне  сай  пайдалануға  болады.  Мектепке  дейінгі 
балалардың  есте  сақтау  қабілеті  әлсіз,  қабылдау  процестері  тұрақсыз  келеді. 
Сондықтан олар затты қолмен ұстап, көзімен көргенді ұнатады. Осыған сәйкес, 
мектепке  дейінгі  балалардың  оқу  іс-әрекеттеріне  көрнекілік,  ойын 
технологиясын кеңінен қолданған жөн.  
Тәрбиеші  –  бала  бойына  білім  нәрін  себетін  басты  тұлға.  Сондықтан  да 
«Балбөбек» тәрбиешілері Монтессорише мәпелейді. 
 
Библиографические ссылки 

337 
 
1.Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы 
2.«» Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы,  2013 жыл 
3.«Қазақстан - 2050» стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси 
бағыты.      
4.Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, 2012 жыл 
5.К.Ж.Бұзаубақова. Жаңа педагогикалық технология.  Оқулық.Тараз.  
Тар МУ.2003. 
6.А.К.Ахметов. Принципы технологии и содержание образовательной            
программы. Алматы.1995. 
7.“Қазақстан мектебі” журналы №8, 2004 жыл 
8.«Тәрбие  құралы»  Республикалық  ғылыми-педагогикалық  журналы, 
3.2013, 61-бет  
 
 

жүктеу/скачать 5,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: