О қу құралы > Суеубаев Ж. С

5.3 сурет.  ВЛ8  электровозының  арбасы:
1-арбаның  құйма  белдігі;  2-жалпақ  рессора;  3-кузовтың  қосымша  таянышы;  4-дөңгелек 
жұбы;  5-тартым  қозғалтқышы;  6-кузовтың  бүйірлі  таянышы;  7-кузовтың  жалпақ  цилиндрлі 
таянышының өкшеасты;  8-тартым редукторының  қабы;  9-тежеуіш  цилиндрі;  10-арбалардың 
бөлікті буыны;  11-тежеуіш рычаг;  12-шайқалу подшипниктары бар букса;  13-буксаасты шек; 
14-тежеуіш рычагты өткізгіш;  15-буксаүсті пружиналар;  16-теңгергіш;  17-жолтазалағыш
Л
Кузовтың  арбаларға  таянуы  соңғы  көлденең  балкаларда  орналасқан  орталық 
цилиндрлі  таяныш  пен  қосымша  серпін  3  арқылы  орындалады.  Модернизациялаудьщ 
қорытындысында,  куз^в  пен  арбаның  байланысына  серпінді  резинатемірлі  таяньшггар
енгізілді. 
%
1959  -   1960  жж.  Франциядан  Ф  (жүк)  жэне  Ф"  (жолаушы)  сериялы  электровоздар
сатып  алынды,  олар  осының алдында гана рельс  үстінде  жылдамдық бойынша — 331  км/сағ
рекорд  жасаган  СС7100  француз  электровозы  негізінде  сальшған.  Оның  әсерінен  алғашқы
ВЛ60  түрақты  ток  жүк  электровозының  жэне  ТЭП60  жолаушы  тепловозының  экипажды
бөлігі шығарылды.
ВЛ60  электровозы  өзіне  бір  қатар  жаңалықты  жинады:  тартым  күшін  кузов  белдігі 
арқылы  автотіркеске жіберу (бүл  арбаны  едөуір  жеңілдетті  (5.4  сур.)  жөне  алгаш  рет олады 
түгел  қүйылған  етіп  шығарды);  маятникті  резинатемірлі  таяныштар  арқылы  кузовтың 
арбалармен серпінді көлденең байланысы; жақты букеты буынның жақсыз тізгінге ауыстыру 
(мүнда  букстың  белдікпен  көлденең  және  үзыннан  байланысы  резинатемірлі  шарнирлы 
тізгіндермен  орындалады).  Жаңа  техникалық  шешімдердің  бөлігі,  оның  ішшде  тізгінді 
букеты  буын  отандық  электровоздар  мен  тепловоздардың  барлық  келесі 
қүрылысына
енгізілді.
ВЛ10,  ВЛ80  сегізкіндікті  электровоздардың  келесі  буынының  модификацнясының 
барлығында  бірыңғайланған механикалық бөлігі бар, олар  азғана өзгерістермен  1961  ж.  бері 
шығарылады.  Бүл  электровоздарда  бүрын  жасалғандарға  қарағанда  автотіркес  кузовқа 
шығарылған,  арба белдігі (5.5  сур.) өте жеңілдетілген жөне болат беттерінен қорапты больш 
орындалган.  Кузов  серпінді  арба  белдігіне  кузовтың  аспалы  сатысы  пружннасы  арқылы
172

таянады  жөне  онымен  көлденең  бағытта  пружиналы  қайтармалы  механизм  көмегімен 
серпінді  байланысқан.  Кузовтың қатты шайқалуын болдыртпау мақсатында тік шайкалудың 
сөндірушілері  орнатылған.  Тартым жэне тежеу күпггері  арбалардан кузовқа шарлы шарнирі 
бар  шквореньді  құрал  арқылы  жіберіледі.  Тартым  жэне  тежеу  күшін  іске  асыру  кезіндегі 
дөңгелек жүптарынын статикалық ауыртпалықты теңдей орналастыру үшін арба соңдарында 
пневматикалық артушылар орналасқан.
Келешекке 
окоспарланған 
онекікіндікті 
екісекциялы 
ВЛ85 
жэне 
ВЛ15 
электровоздарында,  эр  кузов  секциясының  астын  үш  екіндікті  арбадан  түратын, 
бірыңғайланған  механикалык  бөлігі  бар.  Арбаның  кузовпен  көлденең  байланысы  үшін 
шквореньді  буын  орнына  бір  уақытта  тартым  жэне  тежеу  күшін  іске  асыру  кезіндегі 
дөңгелек  жүптарының  статикалық  ауьфтпалықты  теңдей  орналастыруға  ықпалын  тигізетін 
еңісті тік тартым қолданылған.  Электровоздың қисыққа ену жағдайын жақсарту мақсатында 
ортаңғы  арбаның кузовқа  қатынасында көбірек  көлденеңге  ауысу мүмкіндігі  карастаралған. 
Соңғы  арбалар  ВЛ80  электровоздардың  соңғы  шығарылымында  қолданылғандай  бесікті 
құралдармен жабдықталған.
Рессоралы  аспалы  букеты  сатыда  шайқалудың  фрикциялық  сөндірушілері  бар 
есілген пружиналар қолданылған.
50-жылдардың  соңынан  бастап  совет  одағының  темір  жолдарына  “Шкода” 
фирмасыньщ (ЧСФР)- бірінші төрткіндікті ЧС1, одан соң қуатты алтыкіндікті ЧС2 жолаушы 
электровоздары келе  бастады.  Олардын механикалык бөлігінің үқсастығы  көп  және  жоғары 
жылдамдықтағы қозғалыс ерекшелігін ескереді.
5.4 сурет. ВЛ60 электровозының арбасы:
1-соңғы  көлденең  бапка;  2-тартым  қозғалтқышы;  3-тежеуіш  рычагты  өткізгіш;  4- 
жалпақ рессора;  5-дәңгелек жүбы;  6-ортаңғы көлденең балка;  7-теңгергіш;  8-арба белдігінің 
дәнекерлі қорапты бүйірі; 9-роликті подшипниктары бар тізгінді букса; 10-теңгергішті бекіту 
кронштейні;  11-бүйір  таянышының  кронштейні;  12-есілген  пружина;  13-моторлы-кіндікп 
подшипниктер;  14-тартым  редукторының қабы;  15-орталық  маятникті  таяныштың орналасу 
орны 
і
173

1-арбаның  дәнекерлі  белдігі;  2-дөңгелек  жұбы;  3-тартым  редукторының  кабы;  4- 
тартым  қозғалтқышы;  5-бесікті  аспаның  кронштейндері;  6-көлденең  шквореньді  балка;  7- 
шквореньнің  шарлы  шарннрді  орнату  орны;  8-буксты  тізгінді  бекіту  кронштейні;  9-есілген 
пружина;  10-жалпақ  рессора;  11- 
рессора  қамыты;  12-тік  шайқалудың  гидравликалық 
сөндіргішін  бекіту  кронштейні;  13-букса  тізгінін  бекіту  кронштейні;  14-букса;  15-тежеуіш 
аспа;  16-тежеуіш қальш;  17-босатуға қарсы құралының тайғанағьппы
5.5 сурет. ВЛ80 злектровозының арбасы:
Тартым  редукторы  таяныш  -   кіндікті  аспамен  орындалса  да,  арба  белдігінде  1 
тартым  қозғалтқьгаггарын  4  орнату  қорытындысында  жолмен  тікелей  байланысатын  масса 
едәуір  азайтылған  (5.6  сур.);  Букеты  буында  үйкелу  беттері  шаң  мен  абразивті  бөліктердің 
түсуінен қорғанған, цилиндрлі бағыттаушылар бар. Букеты және кузовтың аспалы рессоралы 
сатысының  аздаған  қаттьшығы,  арба  мен  кузовтың  иілгіш  байланысы  мен  кузовтың  кең 
қойылған  үйкеліс  таяныштары  —  тайғанағьпитарға 
таянуы  —  электровоздың  жоғары 
жылдамдықтарда  ырғақты  жүрісіне  және  жолға  аздаған  әсеріне  ықпал  етеді.  Тартым  және 
тежеу күштері шквореньді қүралдың шарлы шарнирі арқылы беріледі.
Пойыз  салмақтарының және  қозғалыс  жьшдамдықтарының көбеюі  конструкциялық
жылдамдығы 
160— 220 
км/сағ. 
ЧС6, 
ЧС7, 
ЧС8, 
ЧС200 
қуатгы 
сегізкіндікті
электровоздарының  шығарылуына  альш  келді.  Бүл  электровоздар  “Шкода”  фирмасы  үшін 
дәстүрлі 
болған 
екікіндікті 
арбаньщ 
сызбасына 
қарағанда, 
сатыда 
шайқалудың 
гидравликалық  сөндіргіштері  бар  есілген  пружиналар  колданылған,  бүрьшғыдан  да  иілгіш 
рессоралы  аспамен  жабдықталған;  арбаның  шайқалу  өсеріне төтейтін  сәт  кузовтың таяныш 
тайғанағышьгадағы үйкеліс күшімен емес, арнайы сөндіргішпен жасалынады.
Барлық  аталған  локомотивтер  жеке  тартым  қүралдарымен  жабдықталған,  немесе 
тартым  қозғалтқышы  бір дөңгелек жүбьш  қозғалысқа  келтіреді.  Шет елдердегі магистральді 
локомотивтердің басым бөлігінде мономоторлық арбалар болады (5.7 сур.).
174

в
5.6 сурет.  ЧС1 жолаушы электровозының арбасы:
I  * 
1-дәнекерлі  белдік;  2-спицалы  дискісі  бар  дөңгелек  жүбы;  3-тартым  қозғалтқышын
бекітудің  көлденең  балкасы;  4-тартым  қозғалтқышы;  5-тартымды  пластинкалы  муфта;  6- 
тартым  редукторыньщ  корпусы;  7-роликті  подпшпниктері  бар  букса;  8-буксты  аспа 
сатысының платинкалы  рессорасы;  9-  кузовты аспа сатысыньщ пластинкалы рессорасы;  10- 
кузов таянышы балкасы;  11-бесікті аспалар;  12-резинатемірлі серпінді элемент;  13-цилиндрлі 
букеты  бағыттаушы;  14-тежеуіш  қалып;  15-тежеуіш  башмак;  16-АЛС  кабылдау  катушкасы; 
17-тежеуіш цйлиндр 
>  -
Тартым  қозғалтқышы  мен  тарату  редукторы  арба  белдіктеріне  таянады,  соңғысы 
тартымдық муфталар арқылы екі дөңгелек жүбын айналдырады. 
1
'і ' 
’ 
V* 
н  1’ 
•
Рессоралы аспаның кузовты сатысы резинатемірлі блоктар түрінде орындалған және 
қимылдағы  қаттылығы  төмен;  тартым  жэне  тежеу  күштерін  өткізу  күрделі  шквореньді
5.
7 сурет. ВВ-1500 (Франция)
электровозының мономоторлы 
арбасы:
1-тартым 
қозғалтқьппы; 
2- 
дөңгелек жұбы;  3-арба белдігі; 4-блок- 
тежеуіш; 
5-тартым 
муфтасының 
шарнирлі 
сакинасы; 
6-тартым 
муфтасының  валы; 
7-арбаньщ  тік 
шайқалуының 
гидравликальщ
сөндіргіші; 
8-рессоралы 
аспаның 
букеты 
сатысының 
есілген 
пружинасы; 
9-тізгінді 
букса; 
10- 
көлденең  балканың  консольді  бөлігі;
11-рессоралы 
аспаның 
кузовты
175 
V
буынсыз көлденең тартым арқылы орындалады.
/г

сатысының  резинатемірлі  блоктары;  12-тарату  редукторының  корпусы;  13-соңғы  балка;  14 
тартым қозғалтқышы мен редуктордың валдары байланыс муфтасы
4 / 7   1 6
а   * * *
5.8 сурет.  ТЭЗ тепловозының арбасы:
1-  соңғы  балка;  2-қүм  беруге  арналған  қүбыр;  3-тартым  электроқозғалтқыш;  4- 
салқындату  ауасын  келтіру  аңғары;  5-дөңгелек  жүбы;  6-айдармайлағыш;  7-белдік;  8-белдік 
бүйірлері;  9-көлденең  балкалар;  10-масленка;  11-теңгергіш;  12-тежеуіш  қалып;  13-резиналы 
амортизатор;  14-букса;  15-тежеуіш  цилиндр;  16-рессора  аспасы;  17-шквореньді  балка;  18- 
таяныш;  19-майкөрсеткіш;  20-сақтандырғыш  қапсырма;  21-жалпақ  рессора;  22-бүрандалы 
қысқыш;  23-рессора  аспасы;  24-пружиналы  букса;  25-шек;  26-пружина;  27-резиналы 
амортизатор 
• 
*
■
Тепловоздың  механикалық  бөлігі  алғашқы  совет  одағыньщ  тепловозы 
(1924ж) 
шыққалы  үлкен  өзгерістерден  өтті,  алайда,  локомотивтердің  ірі  сериялары  шығарыла 
бастаған соңғы онжылдықтарда бір қатар түрақты беталыс бекітілді.  Тепловоздардың негізгі 
бөлігін  үппсіндікті  арбалары  бар  локомотивтар  қүрайды.  1961  ж.  дейін  шығарылған 
тепловоздар  (ТЭЗ,  ТЭ7,  ТЭ10,  2ТЭ10Л)  арбалары  жақты  букеты  буыны  және  рессоралы 
аспаның  бір (букеты) сатысы  бар дәнекерленген  (5.8 сур.).  Оның сипаттамалық ерекшелігі 
болып  буксқа  14  тікелей  теңгергіштер  11  таяиатынында,  ал  оларға  өз  кезегінде  жалпақ 
рессоралар  21,  арба  белдігінен  тік  ауыртпалықты  қабылдайтын  жүргізуші  есілген 
пружиналар  таянады. 
Шеткі  теңгергіштердің  сьфтқы  аяқтары  тікелей  арба  белдігімен 
есілген  пружиналар  арқылы  байланысқан.  Теңгергіштердің  болуы  тартым  күшін  іске 
асырудағы дөңгелек жүптарының ауыртпалықты теңдей орналасуыи қамтамасыз етеді.
Кузов  арбаның  белдік  бүйірлеріне  роликті  таяныш  арқылы  таянады.  Тартым  күшін 
арбаның  белдік  көлденең  балкасында  орналасқан  цилиндрлі  шкворень  жібереді.  Таяныш - 
кіндікті аспасы бар тартым қозғалтқьппы қолданған, ал тісті өткізгіш бір жақты.
2ТЭ116  (5.9  сур.)  тепловозының  арбасында  бір  сатылы  рессоралы  аспа  сақталған; 
арбаның  жақсыз  букеты  буыны  бар;  теңгергіштерді  қоймау  есебінен  рессорлы  аспа  күрт 
қысқартылған; кузов пен шквореньді буынның конструкциялары көлденең бағытта кузов пен 
арбаның  серпінді  байланысы  қамтамасыз  етеді.  Қорытьшдысында,  арбада  майлауды  қажет
176

ететін  және  тозуға  бейім  жүптар  саны  едәуір  азайды,  сонымен  бірге  оның  динамикалық 
қасиеттері 
жақсарды. 
Алдыңғы 
сериялардың 
тепловоздарындағыдай 
тартым 
қозғалтқышьгаың таяныш — кіндікті рессоралы аспа мен бір жақты өткізгіш.
ТЭП60 жолаушы тепловозының конструкциясы жағынан ВЛ60 арбаларына үқсас екі 
үшкіндікті  арбасы  бар,  онда  тартым  қозғалтқыштары  мен  рамалы  аспалы  редуктор 
орнатылған.  Тісті  өткізгіш бір жақты, үлкен тісті дөңгелек санылағымен дөңгелек жүбының 
кіндігін  көмкеріп  алатын  валда  орналасқан.  Валдан  айналу  дөңгелек  жүбына  екі  шарнирлі- 
тізгінді муфталар көмегімен беріледі.
Кузов  салмағы  арба  белдігіне  арбаның  көлденең  кіндігінде  орналасқан  екі  бас 
маятникл таяныш және төрт пружиналы бүйірлі таяныш арқылы жіберіледі.  Рессоралы аспа 
аралас түрде орындалған — пружин алар жинағы мен жалпақ рессоралардан түрады.
Ерекшеленетін  техникалық  шешімдер  ДР1 
дизель-пойызының  механикалык 
бөлігінде қолданылған  (5.10 сур.). Кузовты сатьшьщ рессоралы аспалары кузов пен арбаның 
тек қана тік емес.  көлденең байланысында да серпінді элементтер ретінде пайдапанған. Арба 
белдігі  букеты  буьга  астына түсірлген,  ол  көлемі  кағынан  үлкен  өте  иілмелі  пружиналарды 
орналастыруға  мүмкіндік  берді.  Тартым  сәтінің  дөңгелек  жүбына  жіберілуі  карданды  вал 
арқылы кіндікті редуктор  көмегімен орьшдалады.  Редуктор конустық және цилиндрлік тісті 
жүптарынан тұрады.
Пружиналарды  көп  мақсатты  пайдалану  принципі  ТЭП70  жолаушы  тепловозьшың 
рессоралы  аспаны  шыңдау  негізіне  де  салынған.  ТЭП60  сияқгы,  онда  жақсыз  үшкіндікті 
арбасы  бар,  алайда  динамикалық  қасиетгерін  жақсарту  үшін  есілген  пружиналар  түрінде 
кузовты сатьшың рессоралы аспасы енгізілген, олар бір уақытга кузов пен арбаның серпінді 
байланысын қамтамасыз етеді.
Тартым жэне тежеу күштері төмен түсірілген шарлы  шарнирі  бар шквореньді  буын 
аркылы  беріледі,  тартым  қозғалтқышы  мен  редуктор  арба  белдігінде  бекітілген;  соңғысы 
дөңгслек  жүбына  айналуды  кинематикалық  жағынан  шыңдалған,  ТЭП60  қолданған  тартым 
муфтасы арқылы беріледі. 
1
Отандық  тартымдық  жылжымалы  қүрамның  тобьгаың  едәуір  бөлігін  механикалык 
бөлігінде  көптеген  үқсастықтары  бар  ЭР  сериясының  қаламаңы  пойыздары  қүрайды. 
Арбаның дәнекерленген белдігі өзінде валдары резина-кордалы муфталары кіндікті редуктор 
валымен  байланысқан тартым  қозғалтқыштарын алып жүреді.  Рессоралы  аспа букеты жэне 
кузовты  сатыдағы  есілген  пружиналар түрінде  іске  асырылған.  Букеты  сатыда  шайқалудың 
фрикциялық,  ал кузовтыда -  гидравликалық сөндіргіштер қолданылған.  Букеты буын жақты 
немесе  тізгінді 
(соңғы  жылдардағы  шығарылымдарда).  Кузов  пен  арбаның  көлденең 
байланысы  бесікті  механизммен  орьгадалады.  Осы  конструкциялық  топтың  логикалық 
дамуы  болып 
ЭР200  жылдамдык  электропойыздың  шығарылуы  табылды. 
Оның 
арбаларының  ерекшеліктеріне  (5.11  сур.)  тік  және  көлденен  бағытта  жүмыс  істей  беретін 
иілгіштігі  жоғары  пневморессораларды  қолдану,  шайқалудың  гидравликалық  сөндіргіпггер 
санын көбейту және қызметтерін бөлу, дискілі тежеуішті қолдану жатады.
і
177

5.9.сурет.  2ТЭ116 тепловозының арбасы:
1-тежеуіш  цилиндр;  2-ауаөткізгіш;  3-демпфер;  4-букса;  5-белдік;  6-пружина;  7- 
тізгін;  8-тежеу  қальштарының  аспа  рычагы;  9-құм  жіберу  құбыры;  10-соңғы  балка;  11- 
дөңгелек  жүбы;  12-тартымдық  электроқозғалтқыш;  13-бүйір;  14-таяныш;  15-масленка;  16- 
ортаңғы 
көлденең 
балка; 
17-шквореньді 
балка; 
18-шквореньді 
қүрал; 
19-тартым 
редукторының қабы;  20-тартым  қозғалтқьппы  аспасының механизмі;  21-буксты тізгіндердің 
кронштейндері
5.10.  сурет. ДР1 дизелъ-пойызының прицепті вагонының арбасы:
1-тежеуіш  диск;  2-рессоралы  аспаньщ кузовты  сатысының  пружииалары;  3-кузовты 
пружиналардың  шарнирлі  таянышы;  4-дөңгелек  жүбы;  5-  рессорлы  аспаньщ  букеты 
сатысының  пружиналары;  6-тартымдық  тізгін;  7-рессораасты  келтек;  8-арба  белдігінің 
бүйірі;  9-рычагты  букса  корпусыньщ  шарнирі;  10-сақтандыру  қапсырмасы;  11-көлденең
178

букеты тізгін;  12-букса корпусы;  13-букс пружинасының тік аспасы;  14-дискілі тежеуіш;  15 
рессоралы аспаньщ кузовты сатысы шайқалуын сөндіргіштері
5.11.  сурет.  ЭР200 электропойызыныц прицепті вагонының арбасы:
1-арбаның 
дәнекерлі 
белдігі; 
2-пневморессора; 
3-көлденең 
шайқалуын 
гидравликалық сөндіргіші; 4-шкворень ұясы; 5-рессораасты бұрылыс брусы; 6-тежеуіш диск; 
7-тежеуіш  цилиндр;  8-соңғы  көлденең  балка;  9-буксты тізгіннің резинатемірлі  шарнирі;  10- 
рессорлы  аспаның  букеты  сатысының  есілген  пружиналары;  11-6укса;  12-буксты  сатының 
тік  шайкалуының  гидравликалық  сөндіргіші;  13-электромагнитті  рельсті  тежеуіш;  14- 
рессораасты келтектің таяныш тайғанағышы;  15-тартымдык тізгін;  16- кузовтың сатының тік 
шайқалуының гидравликалық сөндіргіші
Кузов жеңіл коспалардың қолданылуынан жеңілдеген; қозғалысқа аэродинамикалық 
кедергіні төмендету үшін ол сырмалы формада жасалған.
Соңғы 
онжылдықта 
Еуропанын 
бір 
қатар 
елдерінде 
250км/сағ 
асатын 
жылдамдықтарды  меңгеру  басталды.  Ол  өте  жеңілдетілген  механикалык  бөліктің  және 
әсірёсе, жолмен тікелей байланыста болатын арбаның жасалуына алып келді.
5.12. 
сур. Жогары жылдам ТОУ 
электропойызыныц моторлы арбасы: 
1-арба белдігінің дәнекерленген 
бүйірі; 
2-резинатемірлі 
букеты 
' 
бағыттаушылар;  3-дөңгелек жұптары; 4- 
кіндікті  редуктор;  5-“Трипод”  тартым 
г
 
муфтасы; 
6-букса; 
7-арбаның 
галопирлану 
шайқалуының
гндравликалық 
сөндіргіші; 
8-блок- 
тежеуіш;  9-арбада  моторлы-редукторлы 
блогының  бекіту  қүралы;  10-  кузовты
179

сатының  рессоралы  аспасы  пружиналарының  орталықтандыру  штифті;  11-шайқалу  әсерін 
гидравликалық  сөндіргішін  бекіту  кронштейні; 
12-тартым  қозғалтқышы; 
13-бүйірлі 
кузовтьщ көлденең жүруін шектеушілері
ТОУ  (Франция)  жоғары  жылдам  электропойызында  тартым  қозғалтқышы  бір 
редуктормен  бірге  кузовта  қатты  бекітілген  (5.12  сур.),  басқа редуктор дөңгелек  жұбында 
орналасқан.  Айналуды  олардың  өзара  тік  және  көлденең  жылжу  жағдайларында  өткізу 
арнайы  “Трипод”  муфтасымен  қамтамасыз  етіледі.  Кузов  пен  арбаның  арасындағы  жоғары 
иілгіш серпінді байланысына қысуға және көлденең жылжуға жұмыс істейтін пружиналарды 
қолдану арқылы жеткізіледі. 
! 
‘ 
% 
;
Л оком отивтарды ң м еханикалы к бөлігінің сапасы  ту р ал ы  түсінік
Анықтамалар.  Локомотивтер  жаппай  жэне  жеке,  олардың  механикалық  бөлігі, 
косынды  түрінде  сапаның  көрсеткішін  көрсететін,  қолдануға  қойылатьш  талаптарды 
қанағаттандыруы тиіс. 
п
“Сапа”  атты  технико-экономикалық  түсінік  объектілердің  міндетгеріне  сәйкес 
белгілі  талаптарды  қанағаттандыруға  жарамдылыгын  шарттайтын,  объектінің  қасиеттерін 
қамтиды. 
Объектілердің  мұндай 
жарамдылығының 
сандық 
сипаттамасын 
сапалық 
көрсеткіштер көмегімен сипаттайды, оларды таңдау объектінің міндетіне байланысты.
Электрожылжымалы қүрам сияқты көп мақсатты объектілер үшін көлемсіз де, түрлі 
бірліктер,  мысалы,  бір  сағат  километрде,  сағаттарды  және  т.б.  өлшемдерімен  өлшенетін 
көрсеткіштердің едәуір мөлшері болуы мүмкін. 
,
Сапаның  көрсеткіштерін  міндетгеріне  қарай  негізгі  11  топқа  бөледі:  қауіпсіздік, 
шикізаттьщ,  материалдардьщ,  отынның,  қуаттың  үнемді  пайдаланылуы,  мықтылығы, 
эргономиялық, 
эстетикалық, 
технологиялық, 
тасымалдануы, 
үлгіқалыпталағы 
мен 
бірыңғайлылығы, патентН-күқықты, экологиялық. 
*
Осы топтың  әр  қайсысы  өз  кезегінде тағы  бөлінеді,  мысалы  міндет көрсеткіштері -  
классификациялық,  қызметтік  және  техникалық  тиімділігі,  конструкциялық,  қүрамы  мен 
қүрылысы; 
қауіпсіздік 
көрсеткіштері 
-  
физикалық, 
химиялық, 
биологиялық, 
психофизиологиялық;  мықтылығы  -   айнымастығы,  төзімділігі,  жөндеуге  жарамдылығы, 
сақталатындығы;  эргономикалық  -   гигиеналық,  антропометриялық,  физиологиялық, 
психофизиологиялық, психологиялық.
Механикалық бөлікке қарай сапалық көрсеткіштерді үлкен екі класқа бөледі: 
Біріншісі -  жалпы механикалық бөлік пен локомотив үшін;
Екіншісі  -   негізгі  ерекшеліктерді  ескеруші  және  механикалық  бөлікті  басқа 
қүрамдық бөліктен өзгешелеуші, механикалық бөлік үшін ерекше.
Ерекше  көрсеткіштерге  локомотив  жүрісін  рельсті  жолдағы  қозғалыс  үстіндегі 
механикалық  жүйе  ретінде  сипаттайтын  көрсеткіштер  жатады.  Анықтаушы  рольді  мүнда 
шайқалу  процестері  атқаратындықтан,  бүл  көрсеткіштерді  динамикалық  сапалардың 
көрсеткіштері (ДСК) деп атайды. Оларға келесі көрсеткіштер жатады:
виброқорғаныстар,  олар  локомотив  жабдығьшьщ  қорғаныс,  жөне  локомотив 
қозғалысында пайда болатын тербелуден жолдардың сақтану дөрежесін анықтайды;
қозғалыс  кауіпсіздігі,  олар рельс  соқпағында қозғалыстың апатсыздығын қамтамасыз 
ету дәрежесін сипаттайды;
180

жүріспң  оір  қалыптылығы,  олар  гигиеналық  көрсеткіштер  тобына  жатады  және 
локомотив тербелісінің адам ағзасына эсер ету дөрежесін сипаттайды.
Локомотивтердің сапалық көрсеткіпггерінің барлыгынан негізгі екі топты: міндет 
пен қауіпсіздік көрсеткіштерін қарасТырумен шектелейік.
Міндеттік көрсеткіштер.  Бұл көрсеткіштер өз кезегінде төртке бөлінеді.
Локомотив  міндеттері  -   жүкпк,  жолаушылық,  маневрлік,  жоғары  жылдамдықты; 
электропойыздар үшін -  қалааралық, қаламаңдық және т.б.
Қызметпк  көрсеткіштер  тобына  және  техникалық  тиімділік  көрсеткіштеріне 
өнімділік,  қуат  сиымдылығы,  үнемділік,  қуатыллық,  тартым  күші,  жылдамдық  және  т.б. 
кіреді.  Қүрылыстық  (конструкциялық)  көрсеткіштер  болып  ток  түрі  мен  қуаттылық, 
қуаттылық  типі  немесе  өзгерткіш  қүралы,  басқаруды  автоматизациялау  дәрежесі,  тартым 
қүральшың  типі  жэне  тартым  өткізгішінің  классы,  рессоралы  аспаның  сызбасы, 
массакөлемдік  көрсеткіпггер  жэне  т.б.  табылады. 
Қүрам  мен  қүрылыс  көрсеткіштеріне 
кіндіктің  сипаттамасы 
мен 
қүрамдығы,  немесе  локомотив  секцияларының  саны, 
электропойыздың прицепті жэне моторлы вагондар саны жэне т.б. жатқызады.
Массакэлемдік 
көрсеткіштерді 
толыгырақ 
карает ырайы к, 
ол 
локомотивтің 
механикалық бөлігі ретінде өзіне келесілерді кіргізеді:
толық  масса  (брутто  массасы)  -   жүк  тиелген  қальштағы  масса;  электропойыздар 
вагондары  мен  метрополитендер  үшін  кузовтың  жолаушылармен  тиелуі  есептеледі 
(жолаушылардың орташа салмагы ретінде 70 кг кабылдайды);
тіркесу  салмагы,  немесе  локомотивтің  қозғалыс  кіндіктеріне  келетін  салмақ 
(тепловоздар  үшін  күм  мен  отын  қорының 
/%
  есебімсн).  Тіркесу  салмагы  қозгалыстағы 
кіндіктер  арасында  теңдей  орналастырылуы  керек.  Оган  кузовта  жабдықтың  өзара 
қажетті  орналасуы  мен  кузовтың  арбага  таянышы  арқылы  жеткізіледі.  Локомотивтің 
тіркесу салмағы қозгалыстағы локомотив дөңгелек жүбының рельстарға статикалық басу 
күшін анықтайды (2П).
қызметтік (ПТР бойынша есептік) масса'- жабдықталған локомотив массасы (қүм мен 
отын қорының 2/3);
жеке  массасы  (масса  нетто)-  жолаушыларсыз,  қүм  мен  отынсыз  бос  калпындагы 
масса;
орташа  масса  —  қуаттылық  бірлігіне  немесе  жолаушы  санына  келтірілген  масса; 
қазіргі электровоздар үшін орташа масса 19-20кг/кВт қүрайды;
кузов  сиымдылыгы  (электропойыздар  вагондары  мен  метрополитен  үшін),  ол турган 
жэне  отырган  жолаушылар  санымен  салондар  мен  тамбурлардың  бос  жеріндегі  1  м  7
адам есебінен алынады;
көлемі мен негізгі жабдықгьщ орналасуымен шартталган кузовтың жоспарлануы; 
көлемдік шектеулер, олар локомотивтің қүрылыстық сипатымен анықталады.
Қүрылыстық  сипат  (1.13  жэне  1.14  сур.)  — шамасында  жоспарланган  жылжымалы 
қүрамның  барлык  элементтері  енуі  қажет  жол  кіндігіне  перпендикулярлы,  жазықтықта 
жатқан  контур.  Бүл  контурды  жылжымалы  қүрамның  Т,  1-Т,  0-Т,  01-Т,  02-Т  немесе  03-Т 
көлемдерінің  бірімен  салады.  Салу  кезінде  оның  көлемін  механикалык  бөлік  барынша 
ығыстырады.  Толық  локомотивтің  қүрылыстык  сипатының  тік  және  көлденең  көлемін
шектеуді анықтау өдістері ГОСТ 9238-83 қарастырылган
г\и -  (2П
 -  
АП)/(2П)
Түрлі  себептермен  пайда  болатын  (6  тарауды  кара),  дөңгелек  жүбының рельстарга 
АП
 басудың өзгерісін тіркесті салмагын пайдалану коэффициенті көмегімен багалаиды.
181 
\

Қазіргі  арбалы  локомотивтердің 
цц
  мағынасы  жолаушы  және  жүк  локомотивтері
үшін сәйкес 0,86-0,94 диапазонында орналасқан.
Қызмет  көрсетушілер  үшін  қауіпсіздік  көрсеткіштері  мен  локомотивтер  сапасыньщ
эргономикалық  көрсеткіштері.  Олар  шектелген.  ГОСТ  12.2.056-81.  Бұл  көрсеткіиггер 
маңызды 
бөлікте 
локомотивтердің, 
олардың 
кузовтарының 
конструкциясы 
мен 
жинақтауына,  машинаст  кабинасының  ерекшеліктеріне  эсер  етеді.  Сигнализация  мен
■
байланыс,  тежеу  және  үрғыш-тартым  құралдарының  қүрылысы  мен  көлеміне,  өрт 
қауіпсіздігі жабдығына,  қауіпсіздік белгілеріне, таңбалау мен боялуына қойылатын талаптар 
мөлшерленеді.  Қауіпсіздік  пен  эргономика  талаптарының  орындалуын  бақылау  әдістері, 
сонымен 
қатар  локомотивтерді 
осы  талаптарға  сай  болуын 
анықтау  сынақтары 
регламенттелген. 
*  1 
•  - м .п : ;-/-
5.13.  сурет.  1-Т  көлемініц 
(түгел сызық) және қүрылыс 
контурының 
(үзік  сызық) 
жогары сипаты
5.14.  сур.  1-Т көлемінің жэне барлъщ 1520 мм темір жол 
соқпагында,  вагондық баяулатқыіитың жүмыссыздыгында 
механизацияланган сараптау төбеіиіктерін қосқанда 
жүретін жылжымалы қүрам үшін экипажды бөлік
элементтерінің төменгі сипаты:
 
в
1-кузовтың рессораланған бөліктері үшін;  2-рессораланған белдік пен онда бекітілген
бөлшектер үшін; 3-рессораланбаған бөлшектер үшін;
М ы қ т ы л ы қ   көрсеткіш тері.  Локомотивтер  қолдану  процесінде  қоршаған  ортамен 
байланысқа  түс

жүктеу/скачать 24,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: