Жүктік жоспар жэне кеменің жүктік кітабы

Қосымша төлемдер (Зигсһаг^ез).
Қосымша төлемдер -  себептер бойынша кемеге төленетін шығындар, мысалы.
- 
валюталық курстың түрақсыздығы (валюталық мэселелер);
- 
резервуарға кұйылатын отынның бағысын жабу;
- 
ауа райынын мэселелері; 
■
 
~ -
- 
жоғарғы және кіші сулар. 
I 
Н  ! ■
Фракталы брокер жэне оның қызметтері.
Фрахталық ставканьщ мәндері. 
,ч  *>•******
Кез  келген  фрахталық  келісімнің  негізгі  элементі  -   бұл  фрахта  ставкасы,  ол  сомманы 
кеме  иегері  шығарады.  Ол  -   торганың  басты  элементі,  я  болмаса  оның  деңгейі  тиімділік 
деңгейі  үшін  анықтайды.  Бұл  жерде  келісушіліктер  диаметралды  түрде  бір-біріне  қарама-
қарсы орнатылған.  • 
1 
-к
Келісімдердің  баска  да  шартгар  мэні  Фрахталық  келісімнің  шарттары  рейс  деңгейіне
тікелей  эсер  көрсететін  шарттарына  жүк  жэне  кеме  бойынша  стивидарды,  винчманды, 
крановонды жиынтықтар бағасы кіреді. Бұл сипаттамалардың бұл сипаттамалары толығымен 
айқын.  Бірақ  келісімнің  аяқталуы  кезінде  оның  деңгейі  көп  жагдайда  белгісіз.  Әртүрлі 
портгарда  келесі  жұмыс  істейтін  кеме  иегері  эр  портта  жүкті  тиеуге-түсіруге  қанша  ақша 
төлегенін білмейді.
Қазақстан Республикасының теңіздік жэне өзіндік порттары.
Атырау қаласының өзен порты -  ААҚ «Атыраупорт».
Атырау порты  1964 ж.  құрылган жэне ол Атырау қаласынан 30  км жерде Орал өзенінің 
сол  жагында  орналасқан.  Компанияда  109  адам  жұмыс  істейді.  АҚ  «Атьфау  порт» 
жекеменшік болып табылады. Оның  10% акциясы  Қазақстандық  «Азия Бизнес Консалтинг» 
компаниясына  жатады.  Компанияның  негізгі  көрсететін  қызметтері  -   теңіз  тасымалдары, 
тиеу-түсіру жұмыстары.  Компанияның  өнімділігі -  бір  навигация үшін  546  мың тонна жүк. 
Новигация  ұзақтығы  210  күн  жылына.  Порт  АҚ  «Атыраубалық»  пен  ААҚ  «Атырау 
мұһайнемдер»  арасында  орналасқан.  Атырау  портыны^  ерекшелігі  «Өзен  -   теңіз»  болып 
табьшады  және  барлық  халықаралық  коммуникациядардың  іс-жүзінде  жақын  болуы:  темір 
жолдар,  көлік  жолдары,  аэропортгар  жэне  теңіз  порттары,  басты  мұнай  жэне  газ  құбырлар. 
Компанияньщ негізгі  ақша қоры  1000000  АҚШ  долларына тең.  АҚ «Атыраупорт» теміржол 
тупиктеріне,  өзен  жэне  теңіз  флотгарына  -   12  бірлікке,  3  портгык  кранға  причалка, 
административті мекемеге, қоймага, жөндеу-шеберханасына және автокөліктерге ие.
Тауысалдаудың негізгі бағыттары:
- Атырау -  Астрахань (Балтық теңізіне Волга -  Балтық каналы арқылы);
- Атырау — Махачкама; Атырау -  Красноводск; Атырау — Баку;
- Атырау — Гюргы (И р а н )/ 
ж
Қазіргі уақытта порттың өткізу қабілеттілігі  1  мин. тоннага жетті.
Атьфау портын рекострукциялаудан  өткізгеннен кейін  ішкі  мүнайды тасымалдау 8  мин. 
тоннага жетті жэне портына жеткізілді. Тасымалданатын дэнді-дақылда жэне ұнның көлемі  1 
млн.  тон.  Мысалы,  Азербайжанның  тұтынатын  жүгі  1,5  мин.  Тонна  бидайды  жэне  50  мың 
тонна  ұнды  құрса,  Түркімениянікі  1  млн.  тонна  бидай  жэне  300  мың  ұн.  Теңіз  тасымалы 
темір жол тасымалына қараганда 30 долларды эрбір тоннадан үнемдейді екен.
Атырау  порты  мұнай  жэне  бидайды  тасымалдайтын  манызды  бағытта  орналаскан 
алғашқы валдьщ порт больш табылады.«Ақтау Теңіз Сауда Порты».
Асырусыз-ак,  мақтана  отырып  Ақтау  портын  Қазақстандагы  ең  үлкен  порт  деп 
айтуымызга болады.
42

Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Назарбаев  жаңа  халықаралық  паромдық 
жиынтыктың  ашылуы  кезінде  ¥лы   Жібек  жолының  қайта  қалпына  келтірілуі  қазіргі  таңда 
сауда-экономикалык және елдер арасындағы мәдени байланыс үшін ролі маңызды.
Сол  үшін  де  оны  рекострукциялау  үшін  ЕББР  54  млн.  доллар  несиеге  берілді  және 
Қазақстан  үкіметінің  өз  қаражатынан  20  млн.  бөлінді.  Қыркүйекте  паром  ашылғаннан  соң 
халықаралық  жобаның  солтүстік  маршруты  ТРАСЕКА  қолданылды,  онда  Ақтау  портын 
рекострукциядан  өткізбегенде  батыстық  бүкіл  жүк  ағымы  Өзбекстан  мен  Түркменстан 
аумағы  арқылы  өтуші  еді.  Сәйкесінше олардың аумағы  арқылы  жүктер  Европадан  Орталык 
Азияға  жэне  Қытайдан  Европага  өтуші  еді,  тек 
транзиттік  коридордың  соңында  ғана 
Қазақстан  аумағынан  өтетін  еді.  Бұл  жағдайда транзитгік  құрайтын  қазақстандық теміржол 
құраушысы аса үлкен болмайды, ол Қазақстанның кірісін біршама төмендетуші еді.
Ақтау  порты  -   барлық  порттық  операциялар  жақсы  ойластырылған  халықаралық 
деңгейдегі қазіргі заманғы өндірістік порт жиынтығы.
Баутино порты.
Баутино  порты  дамыған  инфраструктураға  ие,  «Аджип  ККО»  конерциумның  теңіздік 
операцияларына  демеу  болатын  функциялайтын  база,  бұл  порттың  негізгі  жетістігі  мұнай 
порты болды.
Баутино  бухтасы  мүмкіндігінше  үлкен  жэне  оның  инфраструктура  бірлігінде  өзінің 
терминалдары  «Казтранойл»,  «Казахстанкаспийшельф»,  «Казахойл»  және  тағы  да  басқа 
компаниялар бар.
Құрық бухтасы
Қүрық  бухтасы  Александр  Бекович  -   Черкасстың  буғазында  орналасқан  және  табиғи 
жағдайы өте қолайлы. Осы эмбебап, қолайлы бухтада мұнай жэне кебу жүктерді тасымалдау 
жақсы  дамыған.  Қазіргі  таңда  онда  дамыған  инфрастуктура  жоқтың  қасы,  бірақ  жақын 
мақдағы темір жол 18 км қашықтықта орналасқан.
«Павлодар Өзені Порты» АҚ.
Павлодардың  өзендік  порты  Ертіс  өзйпнде  орналасқан,  ол  аса  үлкен  транзитгік 
тасымалға  ие.  Бұл  көліктік  шекара  өзені:  оның  бастауы  Қытайдан  басталады.  Қара  Ертіс 
Қазақстан  арқылы  ағады  жэне  эріқарай  Ресей  жаққа  бағытталады.  Ертіс  өзені  Обь  өзенін 
негізгі  қүятын  өзені  болып  табьшады.  Ертіс  іс-жүзінде  кеме  жүрісінің  артериясы  болып 
табылады. Өзенді екі бөлікке бөлу жасанды тосқауыл.
Қазақстан транзитті мемлекет. Павлодар өзендік порты жақсы флотқа ие.
Кеме жұмысынын көліктік цикл ретіндегі теціз рейсі
Рейс дегеніміз жолаушьшар немесе жүк тасымалы бойынша теңіздік кеме көлігінің 
аяқталған жұмыс циклі. «Рейс» ұғымы «порттар арасындағы өту» ұғымына аналогты емес.
Уақыт  бойынша  жүмыс  істейтін  жүк-жолаушылар  жэне  жолаушылар  кемесінің  рейсі 
жөнелту  портының  алғашқы  түсірумен  (посадка)  саналады:  рейс  аяғы  болып  сол  порттағы 
түсуі табьшады.
Жүк  кемелері  үшін  рейс  соңы  —  осы  жоспары  бойынша  саң  портта  тиеудің  аяқталу 
уақыты.  Балластық  ауысу  уақыт  бойынша  да,  шығындар  бойынша  да  рейске  қатысты. 
Жағдайлардан  тәуелді  балластық  ауысу  келесі  немесе  алдыңғы  рейстерге  қатысты  болуы 
мүмкін. 
\
Рейстер келесідей болулары мүмкін: 
1
а) қарапайым (екі порт арасындагы тасымал);  \
43

б) күрделі (бірнеше порттар арасындағы тасымал);
в) айналмалы (кеме бірінші жөнелтілген гіортқа қайта келетін болса);
Рейсті нормалау жұмыстың эртүрлі көрсеткіштері бойынша жүзеге асырылады:
а) уақыт бойынша (ауысуға кетеін уақыт, жүк жэне баскада операцияларға кететін уакыт, 
рейстің ортақ уақыты); 
! 
- 
і*у  гп  н і
і
*
г
*  Щ  ііниі.іщііщіі.
б) көліктік өнім бойынша (әкелінетін тауардың мөлшері);
в) қаржылық нәтижелері бойынша (шығындар, кірістер);
Рейс жүретін жэне тұратын уакыттардан тұрады. 
-
Жүру уақыты келесідей элементтерден тұрады:
а)  кеменің  техннкалық  жылдамдығы  бойынша  порттар  арасындағы  ара  қашықтықты 
жүріп өту уақыты;
б) маневрге және швартовкаға кететін уақыт (каналдарды жэне ағыстарды);
в) кездейсоқ жағдайлар бойынша жолда ұстап қалу уақыты (ауа райлык жағдайлар).
Тұру уақыты келесідей элементгерден тұрады: 
' 
ь
а) жүк операциялары бойынша түру уақыты;
б) көмекші операциялар үшін тұру уақыты;
в) метеорологиялық жэне өндірістік себептер бойынша тұру уакыты.
Жүк  операциялары  үшін  тұру  уақыты  үш  аргументген  тәуелді:  жүк  сипаттамасы,  кеме 
типі жэне порт. Шетел порттарьшда кемені өндеу уақытын теңіз тасымалы бойынша келісім-
шарттардан білуге болады. 
“
Кемені  өңдеуді  кешіктіру жағдайьшда  порт  кеме  иесіне  кешіктіру уақьпы  үшін  кеменің
пайдалану бағасына тең  100% көлемінде төлемақы төлейді.
Портга  жүргізілген  барлық  операциялар  жэне  кемеде-нің  тұруына  кеткен  уақыттың 
нақты  мәнін  есептеу  үшін  тайшит  құрылады.  Тайшитке  кеме  капитаны,  порттың 
администрациясы, жүк жөнелтуші жэне жүкті алушы, теңіз агенті қол қояды.
Рейс  аяқталғаннан  кейін  капитан  кеме  иесіне  бекітілген  форма  бойынша  белгілі  бір 
'  кұжаттармен  отчет  тапсырады.  Құжаттар  рейс  гіЪтижелерін  аныктау  үшін  қажет:  жүк 
құжаттарының көшірмесі, тайшиттер, кассалық аппарат.
Егер рейс кеме иегері жоқ портта аяқгалса, онда құжаттар почта арқылы жіберіледі.
Теңіз келігінің формалары
Кеме  козғалысы  тасымал  сипаттамасынан  және  шарттарынан  тәуелді  белгілі  бір  жүйе 
бойыншы ұйымдастырылады.
О  л 
Тұрақты  емес  немесе  трампты  (рейсті)  жүзу  жеке  сатып  алулар  бойьпппа  эпизодтық 
сипаттама келтіріледі.
Трампты кеме шаруашылыгы /Чартер
Трампты кеме шаруашылығьшда тасымал келісім-шарты ретінде Чартер (сһагіех -  ратіу) 
қолданылады.
Чартердің  коносамент  бойьшша  тасымал  келісім-шартынан  негізгі  айырмашылығы 
стандарттық  мазмұнының  жоқтығында  және  келесім-шарттың  эрбір  пункті  накгы  бір 
жағдайда  жеке-жеке  алынады.  Стандартты  құжаттар  теңіз  тасымалыньщ  келесідей 
шарттарьгаа жүк  пен  кеме арасындағы  келісушілікті  сактай отырып толтырылады.  Сонымен 
қатар  мұндай  Чартерлер  тауар  сипаттамасьш  немесе  жүктің  географиялық  бағытын 
бейнелейтін  баптардан  тұрады.  Бұл  формалар  эждамен  басылады  жэне  өңделеді  жэне  ескі, 
мәртебесі  биік  ұйымдармен  -   Англияның  кеме  шаруашылығының  палатасынан  рұқсат
44

алады.  Бүл  палата  1878  ж  1905  ж.  Копенгагенде  штаб-пәтерде  кұрылған  Балтикалық  жэне
Халыкаралык теңіз конференциясында құрылған.
Тасымал  шарты  коносаментгің  арткы  бетінде  көрсетілген;  терминдер  мен  шарттар 
косылған,  бұрын  чартер  -   партияның  қолы  койылған  кагаз  жэне  кұқық;  Гаагск-Висбийск
' .  V
тәртіптері  қолданылатын  коносамент көрсетілген;  егер  чартерде  баскасы  корсетілмесс,  онда 
Лондондағы (1974 ж.) Иорк-Антверпенск тэртштерімен реттелетін  көрсеткіш.  Чартерді  құру 
кезінде  тауар  көлігінің  құжаты  жэне  жүкті  бортқа  қабылдау  жөніндегі  тілхат  ретінде 
чартерлік коносамент үлкен  роль атқарады.
Тоқттаган  кеменің атауы жэне сипаттамасы
Кеменің  орналасуы,  класы,  құрастырылған  жылы,  жүктік  сипаттамасы.  Партерде 
негізінде  валдык  жэне  таза  тіркеу  (1  тіркеу  тоннасы  -   100  куб.фут.  немесе  2,83  куб.м), 
дедвейт. Чартерде кеменін мұнанда баска сипаттамапары болады.
Кеменін теніздегі жүрісі.
Кеменін  теңіздегі  жүрісі  кеменің  белгілі  бір  ортақ  классификацияларга,  талаптарға 
сәйкес келетіндей етіп тсхникалык қамтамасыз етеді.
Гросс-терме (^гозз Іегшз) -  кеменің токтау шарттары, ол бойынша жүкті тиеу және түсіру 
жұмыстарына,  шитвке  жэне тальманскийге  деген  төлемге  сонымен  қатар токтаудың төлеме 
кеме  иегерінің өзі  жауапты.  Сонымен  қатар тоқтаушы  кеме иегері жүкті  кеме  бортына және 
кеме  бортынан  қандай  жылдамдыкпен  тиеп,  түсіру  керек  екендігін  бұйырса,  соны  істеуге 
міндетгі.
Демерредж,  детеншн  жэне  диспач.  Демерредж  -   бұл  екі  жақтың  келісімі  бойынша 
белгіленген  соманы  фрахтователь  кеменің  тұрып  қалу  уақыты  үшін  тасымалдаушыға 
төлейді.  Чартердің  шарты  бойынша  қосымша  уақыт  шектеулі  мерзім  болуы  мүмкін. 
Демерредж  көлемі  барлык  кеме  үшін  уақыт  бірлігіне,  я  болмаса  эрбір  тонна  үшін  уақыт 
бірлігіне  орнатьйіуы  мүмкін.  Диспач  -   бұл  кеме  иегерінің  тоқтат^шыға  тұру  уақытын 
үнемдегені  үшін  төлейтін  сыйакысы.  Диспачтың  көлемі  демерредж  мэнінің  жартысын 
құрайды.
Фрахт  жэне  оның  төлемі.  Фрахт  төлемін  чартерде  жүк  мөлшерінің  өлшем  бірлігімен
орнатылады.  Фрахт  сонымен  катар  лумпсум  базасында  да  орнатылады,  яғни,  бұрынырак
чартерде келісілгендей ортақ сомма ретінде.
Мұзды  оговорка  Чартердің  мұз  кезіндегі  ерекшелігі,  онда  кеме  мұзды  форсарлеу
міндетінен немесе мұзбен жүру міндетінен босатылады:
-  тоқтатушы  кеменің  пайдалануы  бойынша  шығьгадарды  төлейді,  экипаждың  кінәсі 
бойынша болтан кеменің бұзылуына немесе өлім үшін жауап береді;
-  кеме  иегері  кемені  тоқтатушы  арендаға  алғанга  дейшгі  кеменің  жүрісін  қамтамасыз 
етуге міндетті.
Әскери  келісім.  Бұл келісім  эскери  келіспеушіліктер туындаган жагдайда кеме иегерінің
қолданатын іс-әрекетін қарастырады.
Ортақ апат  бойынша келісім.  Ортақ  апат -  бұл  кемені  сақтап  қалу үшін  кеткен  шығын. 
Ортақ апат институты кеме қазасы, сол сияқты жүктщ апатымен байланысты нарықтық теңіз 
жүзуінің арнайыланған нәтижесін шығарды.
Трампты тоннажды тоқтату түрінен тэуелді^ келесідей түрлерге бөледі:  рейстік — чартер, 
талым-чартер, спейс-чартер, бербоут — чартер (димайз чартер).
45

Рсйситік  чартер  бір  рейсті,  айналу  рейсін  (егер  кеме  бір  багытта  немесе  ксрі  бағытта 
қолданылатын болса жэне тізбектелгсн рейстерде колданылады.
Тайм -  Чартердің негізгі ерекшеліктері:
-  кеме  келісім  шартта  көрсетілген  уакытта  күнтізбелік  период  ретінде,  сонымен  катар
мерзім түрінде дс келуі шарт;
-  кеменің  техникалык  -   пайдалану  сипаггамасы  рейстік  чартерге  қараганда  айкын
көрсетілген; 
'  ’  ' 
|
- кеме әруақытта жаксы күйде болуы тиіс жәнс т.б.
Бербоут -  чартердің нсгізгі сипаттамалары:
-  кеме  иегері  тоқтатушыга  жиынтықталган  немесе  бір  бөлігі  экипажбен  жиынтықталған 
түрінде кемені берсді;
Кеме  толыгымен  токтаушының  қол  астында,  ал  кеме  капитаны  жэне  экипаждың  баска 
мүшелері токтаушыға багынады. 
I
Теніз көліктегі  контейнерлермев тасымалдау.
Жүктерді  жиынтықтаудың негізгі  мақсаты  -  жүк операцияларын жылдамдату, жүктерді 
сақтауды  жогарылату.  Жүктердің  аударылу  санын  кысқарту.  Осындай  тасымалдауды 
ұйымдастырудың үш типі бар. Контейнерлі; лихтеровозды; ролкерлі (ро-Ро).
А) Контейнерлермен тасымалдау. 
•  . 
■ 
'  Ц *: ***  "  ■
I
Сурет. 2.32  Ең алғашқы контейнерлерді тасымалдау кемесі
46

Сурет. 2,33 Теңіз көлігінде контейнерлерді тасымалдау технологиясы
\
47

Сурет. 2.34  Теңіз көлігінде челночты кранды паидалану
I
Сурет. 2.35 Теңіз көлігіндегі контейнерлер алаңы
48

1
Сурет. 2.36 Теңіз тасымалында қолданылатын көліктер
• 
«
щ
Контейнерлерде  бағалы  жүктер  тасымалданады.  Қазіргі  таңда  басты  жүктердщ  80 /о 
жуығы  контейнерлерде  тасымалданады  (станоктар,  құрылғылар,  жнһаздар,  текстнлдік, 
былғары  жэне  химиялық  тауарлар).  Контейнерлердің  өлшемі  стандартты.  Кең  көп  тараған 
контейнер типіне ИС жатады, оның ұзындығы 20 фут, жүк тиелген жағдайдағы салмағы 20 т. 
Сонымен  қатар  40  футтықга  бар.  Бір  контейнердің  бағасы  және  шығыны  оның  көлемін 
жоғарылатумен  төмендейді.  Әлемде  67%  жиырма  футтық  және  31%  қырық  футтық 
контейнерлер бар.
Контейнерлерді  палубаларда  тасымалдауға  болмайды.  Порттарда  коннейнеровоздарды 
қайта  өңдеу  үшін  арнайыланған  учаскелер  контейнерлсрді  сақгау  үшін  контейнерлік 
терминалдармен  қамтамасыз  етілген.  Олар  контейнерлік  термнналдармен  камтамасыз 
етілген.  Олар  контейнерлермен  жұмыс  істеу  үшін  арнайы  жүкп  түсіру,  тиеу техннкасымен 
қамтылған.
Контейнерлік  тасымалдаудың  тағы  бір  түрі  пакетті  болып  табылады.  Бұл  жағдайда 
жүктерді жиынтықтау жұмсақ және қатты строптардың көмегімен жүзеге асырылады. 
Контейнерлік тасымалдау келесідей жетістіктерімен көп қолданысқа не болды: 
жүк өнімділігінің жұмысын 8-10 есе арттырды; 
портта тұру уақыты 6-8 есе қысқартылды;  ' 
жүк жұмыстарының бағасы 7-10 есеге төменДетілді;
жүк тиеушілер саны 10-15 есеге төмендетілдіД
49

Б) лихтерлік тасымалдау
Контейнерлік  тасымалдауға  ұқсас  болғанымен,  лихтер  жүзепн  контейнер  болып
щ
табылады.  Орташа  алғанда  бір  лихтеревоз  6  әмбебап  кемені  алмастырады  жэне  жүкті
жеткізу жылдамдыгын  1,5-2 есеге арттырады.
Лихтеровоздардың  ең  тиімдісі  теңіз  және  өзен  жүк  ағысының  кездесетін  жерінде
қолдану. Мұнда лихтерлер үшін жинақтаушы базалар құрылады.
Лехтеровозды 
жүйелерде 
жүктерді 
жиынтықтау 
бірлігі 
ретінде 
лихтерлер
пайдаланылады.
Лихтердің  теңізде  жүзу  шектеулі,  сондықтан  жинакталған  базаларды  теңіз  жолымен
жеткізу үшін фидерлі лихтеровоздар қолданылады.
Фидер сөзінің аудармасы «сым» немесе «жол» дегенді білдіреді. Фидерлі  контейневоздар
бар. 
I
Егер  лихтердің  массаы  нормативті  мәннен  асып  кетсе  ол  қауіпті  болады,  себебі, 
лихтердің  батып  кетуі  мүмкін.  Жүк  лихтерде  тығыз  тиелуі  тиіс.  Егер  лихтердегі  жүк 
желдетуді қажет етсе, онда лихтер желдеткіш жүйеге тез арада жалғануы тиіс.
В) Ролкерлік тасымалдаулар
Горизонталь тиеуі түсіру әдісі жүк ағымының күрделі құрылғысында тиімді.
«Ро-Ро»  жүйесі  әрбір  жүк  үшін  жүк  орнын  орналастыру  вариантын,  кез  келген 
метеорологиялық жағдайларда жүк операцияларының орындалуға,  кез келген  портқа қызмет 
көрсетуге мүмкіндік береді.
Кемелердің  көп  типтерінің  дедвейті  7  мың.  тон.  дейін  жетеді,  ең  үлкен  дедвейт  25 
мың.тон.  Жүріс  жылдамдығы 
20  түйіннен  тұрады.  Жүк  жылдамдыктарының  орташа 
өнімділігі  -   25-30  жүк  1  сагат  бірлігіне  жұмыстың  максмал  өнімділігі  -   1000  т.  сағатьгаа. 
Кейбір  ролкерлердең  тарпалары  мен  автожүктемелері  бар.  Тиеу  операцияларымен  10-15 
адам айналысады (әмбебап кемелерде -  15-20 адамнан түратын 3-4 бригада болады).
Соңғы  жылдарда  ‘ауыр  салмакты  және  үлкен  габаритті  жүктерді  тасымалдау  үшін 
арналған  кемелер  пайда  болды.  Оларда  бүкіл  корпуста  бір  трюм  бар.  Оның  жанына 
вертикалды  әдіспен  тиеу  жұмысын  атқару  үшін  порттық  кран  келіп тұрады.  Кеменін  артқы 
бөлігінде жүк операцияларын  горизонталь эдісінен жүргізуге мүмкіндік беретін лацпорт пен 
аппарель  бар.  Жүк  трюмге  көп  осьті  арбалармен  әкелінеді.  Кеме  куатты  балластық жүйеге 
ие. Мұндай кеме Ро-фооу деп аталады.
Теңіз көлігіндегі халықаралық көлік құжаттары
Теңіз көлігіндегі қүжаттар
Сызықтық коносамент (Ьіпег Вііі  Щ Ьа<1іп§)  -  сызықтық кеме  жүрісіндегі  негізгі  кұжат, 
ол құжат жүкті жіберушіге, жүкті қабылдаушыға береді. Коносамент болып табылады:
-  белгілі  бір  пунттер  арасында  жүктерді  тасымалдау  мен  олардың  багалары  бойынша 
жүкті 
жіберуші 
мен 
теңіз 
тасымалдаушысының 
арасындагы 
келісім-шарт;- 
тасымалдаушының жүкті бортқа кабылдағаны туралы тілхаты;
- жүк иегері туралы куэлік.
Коносамент тасымалдаушылар өңдеген стандартты формата ие болуы мүмкін.
Коносамент  бетінде  берілген  мәліметтер  эрбір  рейстерде  өзгеріп  отырады.  Бұларға 
келесілер жатады: 
' 
‘ 
. г--  ;  "■ •-  ^  ■-*. * -. ■
 
#Г' «'•* 
'Щр*.
- тасымалдаушы атауы және оның негізгі коммерциялық өнеркэсібінің орналасқан жері;
50

- жіберуші атауы; 
,
- коносамен түрі;
- алушы атауы;
- компания мекен жайы;
я
 і
- кеме атауы; 
' 
, 
.  ,
- жіберуші пункті;
й  - белгіленген пункті;
V  - жүк жөнінде мэлімет;
- жүктің сыртқы жагдайы;
- фрахтағы төлеу орны;
- к о н о сам ен т беретін орын, жазылған күні және т.б.
Коносаменттің арғы бетінде барлық кеме иегерлеріне ортақ шарттар көрсетілген.
Коносамент түрлері
Жүктің  қалай  қабылдануынан  тәуелді  бортгық  коносамент  жэне  склодтық  коносамент 
беріледі. Тауарды тиеп болғаннан кейін склодтық коносамент борттыққа ауыстырылады. 
Коносаменттің  түрін  анықтаудан  тэуелді,  коносаменттер  атаулы,  ордерлік  жэне
белгіленген болып бөлінеді.
Атаулы  коносамент  (8ігаі§һі  Вііі  оҒ  ЬасІіпе)  жүкті  қабылдауға  құқығы  бар  нақты  бір
фирманың атауынан тұрады.
Ордерлік  коносамент  (Огсіег  Вііі  оГ Ьас1іп§)  «Халықаралық  жүк  тасымалы»  графасьшда 
беру қолы қойылғаны бойынша жіберуші немесе қабылдаушыға бұйрық бойынша беріледі. 
«Қабылдаушы» графасында Іо огёег қолы конасаменттің бағалы қағазына айналады. 
Белгіленген коносамент (Ваггед Вііі о^асііп£) бойынша белгілеушіге беріледі.
Бөліктік  коносамент  (Оеііуегу  огёег)  тасымалдаушьшың  тасымалдаған  жүгінің  бір 
бөлігіне гана беріледі.
Конасамент  «таза»  деп  аталады,  егер  ойда  қосымша  келісім-шарттар  жэне  ескертулер
.т
болмаса
Сызықтық кеме жүрісінде баска да құжаггар қолданылады.
Букингнат  9Вооһіе  поіе  /  1е«ег).  Бұл  кұжаттар  сызықтық  кемеде  орынды  бронирлеу
кезінде қолданылады.
Жүкті тасымалдау келісім-шарты -  бұл бункингнатгың бір түрі.
Берс  -  нота  (Вегіһ  -   Коіе)  -   бұл  жүктің  бір  бөлігін  тасымалдау  бойынша  жазылған 
келісім-шарт түрі.
I
\
51

жүктеу/скачать 24,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: