Қожа ахмет ясауи атындағы халықаралық Қазақ-ТҮрік
Жас өспірімдердіц зейінінің дамуы
жүктеу/скачать 35,75 Kb.
|
| Жас өспірімдердіц зейінінің дамуы. Зейін - бір нэрсеге сихикалық іс-эрекеттің бағытталуы жэне шоғырлануы. Бұл жаста жас өспірімдерде зейіннің дамуында іштей қа-іама-қайшылық бар екендігі көрінеді. Зейіннің көлемі нәрселер-іі ұзак сақтауға қабілетті, бір затган екінші бір затқа зейінінің іөліну аясы кеңейеді жэне қарқынды дамиды. Бұл жас өспірім-іің дамуының жоғары деңгейіне жетуіне көмектеседі. Зейінмен 5ірге қызығушылық бағытынан гөрі тандамалалық көбірек қа-шптасады. Сондықтан жас өспірімдер өздерінің бір нэрсеге зе-йінін шоғырландыруға қабілетсіз екендіктеріне жиі шағымдана-щы, ол зейіннің шашыраңқылығына жэне хроникалық зерігуге апарады. Д.Хэмилтон «зейіннің тәрбиеленбеуі» яғни зейінін қандай да бір стимулдарға, тітіркендіргіштерге аударуға, бөлуге, шоғырландьтруға икемсіздігі жас өспірімдердің оку үлгерімінің нашарлауына әкеледі және сонымен қатар осы жаста кейбір проблемалардың пайда болу себептерінің бірі болып табылады.
Жас өспірімдік жастагы шыгармашылық мүмкіндіктер, Жас өспірімдік жас адамдар арасында даралық айыр-машылықтардың күшеюімен сипатгалады. Бүл жаста танымдык іс-эрекетке қызығушылықтьщ жоқтығымен сипатталса, ал бас-қаларда оқуға жэне шығармашылыққа қызығушылықтары пайда болады. Жас өспірімдерде интеллектінің дамуы осы кезенде шы-ғармашылық қабілеттермен тығыз байланысты, алған ақпаратты меңгеріп қана қоймайды, интеллектілік инициативасы пайда болып, жаңа нэрселерді жасауға ұмытылып жүреді.Осьг жаста шығармашылықтың маңызды интеллектілік компоненттерінің бірі - дивергентгік ойлау басым болады, яғни бір сұрақтың бірдей, бірнеше, тең жауаптары болуы мүмкін. Дивергенттік ойлау - ойлаудың ерекші түрі, бір мәселенін, кептеген бірдей, бірнеше жауаптары болуы мүмкін. Ойлаудын бүл түрі шығармашылық компоненттердің бірі болып табылнды. Конвергенттік ойлау - мэселені шешудің тек бір ғана ^ жолы бар. Кейбір жағдайда бұл үгым «консервативтік» немесе «ригидтік» ойлау деген синониммен қолданылады. Алайда тұлғаньң шығармашылық мүмкіндігі интеллектілік сапаға тең келе бермейді. Интеллектілік шығармашылық көбінесе субъектінің жалпы белсенділігінің қасиетіне байланысты, яғни оның өзін-езі өзгертуге қабілеттілігі жэне дайындығы. Бүл қасиет кез-келген іс-әрекетте элеуметтік белсенділікте, көркем шығармашылықта, моралдық шешімдерді өңдеу қабілеттілігінде көрінеді. Жас өспірімдердің ақыл-ойы сапа жағынан да, көлем жағьшан да біршама қалыптасып қалған. Қалыптасуда мынадай екі тетік бар: біріншіден, бүлар өзін қоршаған әлеумет ортасынан, соның ішінде жеке адамдар арасында кездесетін неше түрлі қатынастың мәнісіне түсініп, эр нэрсенің себебіне жәнв одан шығатын нәтиженің мэнісіне түсініп, дүниеде себепсіз нэтиже болмайтынын ұғына бастайды. Екіншіден, егер жеткіншек жа-сында ересек уақытьшың көбін мұң, фантазия сияқты нэтижесі аз объектілерге жіберетін болса, енді сол фантазиядан нәтиже шықпайтынын біліп, күші мен жігерін шындық нэрсені меңге-руге жұмсайды. Осының өзі ақыл-ойдың дамуындағы үлкен жетістіктің бірі. Жас өспірімдер формалдық операция негізде ойланатын болғандықтан, ойын сол нақты затқа негіздемейді, абстрактылық қиял мөлшеріне (ережеге, аксиомаға) негіздейді. Бұлың жеткіншектердің ойлануына қарағанда мынадай айырмашылығы бар: жеткіншек нақты ақиқаттық дэрежесінде ойланады. Ал жас өспірім абстрактылық қиял дәрежесінде кездесетін ұғымдарга сүйенеді. Осыған орай жас өспірімнің абстрактылық дэрежедегі формальдық операцияға әуес болғаны сонша, ЖЛиаженің ай-туынша, ол кейде осындай операциялардың белгілі жүйесі шын-дыққа жетудің өзінше дербес жолы, сондықтан бұл тәсіл қор-шаған ақиқаттықтың бір бөлшегі емес, керісінше, нақты ақиқат осы жүйенің бөлшегі деп ойлайтыны кездеседі. Осылай деу не-гізінен қате болғанымен, мүлың өзі ересектің формальдық опе-рацияға эуес келетініне дәлел бола алады. Адам баласының бү-дан да басқа ақыл-ойының өзге тэсілдері (диалектикалық ой тэ-сілі, аналитикалық ой амалы және т.б.) кездеседі. Жас өспірімдердің рефлексивтік гщбілеті. Бүл мәнісі бүрынғы қолданған шешімдері мен атқарған істеріне көзімен қарай алатынын білдіреді. СЛ.Рубинштейн: «адам өмір суру тәсілінің екі жолы бар: біреуі - эр адамның өз ра сымен тікелей байланыстылығы. Бүл жағдайда өмір тым (>ір сарынды болып өтеді. Өмірде айтарлықтай өзгеріс кездеспейді, Екінші тәсіл - бүл үздіксіз болып келе жатқан емірге сын көзбең қарап, бұрынғы эдісті тоқтату болып саналады. Міне осыньі рефлексия деп атаймыз деді». Бүл жерде С.Л.Рубинштейн реф. лексия деп кұтпеген кедергіні жеңуге байланысты адамның ойын айтып отыр. Бірақ рефлексияны осылайша түсіну есеп т.б. міндеттерді орындау үстінде де кездеСеді. Мысалы, оқушы тиіс-ті амалын қолданып, есеп шығарып отырғанда, осыдан нәтиже шықпаса, сол бір сарынды нәтиже бермейтін тэсілден бас тар-тып, өзге амалдардың түрін іздестіруі шарт. Егер өзге амал ізде-мей, бү-рынғы тэсілін қайталай берсе, осының езі оның реф-лексивтік қабілетінің жоқтығының белгісі. Керісінше, ол өзінің нэтиже бермеген амалына сын көзімен қарап, оның нэтиже бермейтінін неліктен екен деп ойланып, соның қателігін тауып, кейін езге амал іздестіре алса, осының өзі сол жас өспірімнің рефлексиясының бар екенінің белгісі. Рефлексия тек есеп шы-ғару т.о.с. күрделі ой әрекетінде ғана кездеспейді. Адамның күн-делікті өмір сүруінің әр түрлі бағытында кездеседі. Үлкендер жас өспірімдердің оқу тапсырмасын қалай орындағанына сын көзімен қарап, үнемі тексеріп отыруыньщ өзі олардың рефлск-сивтік қабілетінің дамуына ықпалын тигізеді. Жоғары сынып оқушыларының ойлау стилі оның жүйке жүйесінің типімен тығыз байланысты. жүктеу/скачать 35,75 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|