Оқулық физика 9 проект башарұлы Р. т б

107
ПРОЕКТ
2. Үдемелі қозғалатын лифтідегі дененің салмағы қандай векторлық фор-
муламен анықталады?
3. Тік төмен үдемелі қозғалатын лифтідегі дененің салмағы қалай өзгереді 
және қандай скалярлық формуламен өрнектеледі? Салмақсыздық деп 
нені айтады?
4. Тік жоғары үдемелі қозғалатын лифтідегі дененің салмағы қалай өзгере-
ді және қандай скалярлық формуламен өрнектеледі? Асқын салмақ, 
артық жүктелу деп нені айтады?
5. Төмендегі мысалдағы есептің шығару жолын және физикалық мағына-
сын түсіндіріңдер.
Есеп шығару мысалы
1-есеп.
Массасы 2 кг жүкті жоғары қарай 
a
= 2,5 м/c
2
үдеумен 
серпімді динамометрге байлап көтереді. Динамометр серіппесінің ұзару 
модулі қандай болады? Серіппенің қатаңдығы 
k
= 1000 Н/м.
Берілгені
 ХБЖ
бойынша
а
= 2,5 м/с
2
m
= 2 кг
k
= 1000 Н/м
|
∆ 
l
| – ?
g
= 9,8 м/с
2
Есеп мазмұнын талдау
Серіппенің созылуы кезінде туындаған 
F
серпімді күшінің модулі мен |
∆ 
l
| абсолют 
ұзарудың арасындағы байланыс Гук заңы 
бойынша анықталады:
F 
= 
k
|
∆ 
l
|. Бұдан 
∆ =
l
F
k
.
(1)
Жүкке 
F
серпімді күшінен өзге 
F
mg
a
=
ауырлық күші де әрекет 
етеді. Осы екі күштің векторлық қосындысы Ньютонның 2-заңына сәй-
кес жүкке 
a

үдеуін береді:
m a

= 
F
+ 
F
mg
a
=
.
Оу
өсін жүктің көтерілу бағытымен бағыттас салып, Ньютонның 
2-заңын векторлардың осы өстегі проекциялары бойынша жазамыз:
ma
y
= 
F
y
+ 
F
a
(
y
)
.
Векторлардың 
Оу
өсіндегі проекцияларын анықтаймыз:
a
y
= 
a
; 
F
y
= 
F
; 
F
a
(
y
)
= –
mg
.
Бұл шамаларды жоғарыдағы теңдеуге қойып, мына өрнекті аламыз:
ma
= 
F
– 
mg
.
Бұдан 
F
= 
mg
+ 
ma
= 
m
(
a
+ 
g
). 
(2)
(1) және (2) өрнектерінен серіппенің ұзару модулін анықтаймыз:

108
ПРОЕКТ
∆ =
=
+
(
)
=
+
(
)
l
F
k
m a g
k
2
2 5 9 8
1000
2
êã
ì c
H ì
,
,
/
/
.
Есептің шешуі:
|
∆ 
l
|
∆ =
=
+
(
)
=
+
(
)
l
F
k
m a g
k
2
2 5 9 8
1000
2
êã
ì c
H ì
,
,
/
/
≈
2,5 см.
Жауабы: 
|
∆ 
l
| 
= 
2,5 см 
1. 1970 жылы Байқоңырдан ұшырылған зымыран массасы 750 кг «Лу-
ноход-1» аппаратын Айдың бетіне жеткізді. Жер және Ай беттерінде 
аппаратқа әрекет ететін ауырлық күштері және аппараттың Жер мен 
Айға түсіретін салмақ күштері қандай? Денелерге түскен күштерді сы-
зып көр-сетіңдер.
2. Ғарыш зымыраны Жер бетінен тік жоғары 20 м/с
2
үдеумен көтеріледі. 
Осы кездегі оның кабинасындағы массасы 80 кг ұшқыш-ғарышкердің 
салмағы қандай болады?
3. Дененің салмағы екі есе артуы үшін немесе екі есе кемуі үшін оны 
қандай үдеумен көтеру керек немесе түсіру керек?
4. Зымыран және ғарыш кемесінің жалпы массасы 300 т. Зымыран ұшуға 
старт алғанда оның бірінші басқышының бүйіріндегі төрт қозғалтқышы 
және екінші басқышының бір қозғалтқышы жұмыс жасайды. Егер 
бірінші басқыштың әр қозғалтқышының тарту күші 1 МН, ал екінші бас-
қыш қозғалтқышының тарту күші 940 кН болса, онда ғарышкерлер 
қандай жүктемені бастарынан кешіреді?
1. Ауырлық күші әрекет ететін дененің қозғалысын қарастырайық. 
Жалпы алғанда Жердің (немесе кез келген басқа планеталардың) тарты-
лыс (гравитациялық) өрісіндегі дене қозғалысының сипаты өте күрделі. 
Сондықтан мәселені күрделендірмес үшін дененің қозғалысын белгілі бір 
шектеулер аймағында сипаттауға көшеміз. Ондай шектеулерге мыналар 
жатады:
1) еркін түсу үдеуі тұрақты деп алынады (
g
= 9.81 м/с
2 

жүктеу/скачать 5,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: